________________
છઠ્ઠી કિરણીવલી કિરણ ૨૫ મું. કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ ભાગ ૧ લે
આપણે પાંચમી કિરણવલીમાં કર્મપ્રકૃતિ અને તેના જ્ઞાનાવરણ ઇત્યાદિ આઠ પ્રકારો શીખી ગયા. આ આઠ પ્રકારો તે “કર્મની મૂળ પ્રકૃતિઓ' કહેવાય છે. એ દરેકના જે પેટાવિભાગો પડે છે તે કર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ' કહેવાય છે. જ્ઞાનાવરણની પદર્શનાવરણની ૮, વેદનીયની ૨, મોહનીયની ર૮, આયુષ્યની ૪, નામની કર, ગોત્રની ર અને અંતરાયની ૫ એમ એકંદર ૯૭ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ છે. એમાં જ્ઞાનાવરણની પાંચ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ છે. જેમકે (૧) મતિજ્ઞાનાવરણ, (૨) શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, (૩) અવધિજ્ઞાનાવરણ, (૪) મનઃ પર્યાયજ્ઞાનાવરણ અને (૫) કેવલજ્ઞાનાવરણ, આ દરેકનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે છે
જે કર્મ મતિજ્ઞાનનું આવરણ કરે છે એટલે કે એની ઉત્પત્તિને અટકાવે છે તે “મતિજ્ઞાનાવરણ કહેવાય છે. •
જે કર્મ શ્રુતજ્ઞાનનું આવરણ કરે છે તે “શ્રુતજ્ઞાનાવરણ કહેવાય છે. જે કર્મ અવધિજ્ઞાનનું આવરણ કરે છે તે “અવધિજ્ઞાનાવરણ કહેવાય છે. જે કર્મ મન:પર્યાયજ્ઞાનનું આવરણ કરે છે તે “મનઃ પર્યાયજ્ઞાનાવરણ કહેવાય છે. જે કર્મ કેવલજ્ઞાનનું આવરણ કરે છે તે કેવલજ્ઞાનાવરણ' કહેવાય છે.
દર્શનાવરણની નવ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ છે. જેમકે (૧) ચક્ષુદર્શનાવરણ, (૨) અચક્ષુદર્શનાવરણ, (૩) અવધિદર્શનાવરણ, (૪) કેવલદર્શનાવરણ, (૫) નિદ્રા, (૬) નિદ્રાનિદ્રા, (૭) પ્રચલા, (૮) પ્રચલપ્રચલા અને (૮) સ્વાનગુદ્ધિ.
નેત્રરૂપ ઈન્દ્રિય વડે જે સામાન્ય બોધ થાય છે તે ચક્ષુદર્શન' કહેવાય છે અને એવા બોધને રોકનારું કર્મ ચક્ષુદર્શનાવરણ કહેવાય છે.
નેત્ર સિવાયની બીજી ચાર ઇન્દ્રિયોમાંથી ગમે તે કોઈ ઇન્દ્રિય વડે કે મન વડે થતો સામાન્ય બોધ તે અચક્ષુર્દર્શન' કહેવાય છે અને એવા બોધને રોકનારું કર્મ અચક્ષુદર્શનાવરણ' કહેવાય છે.
અવધિરૂપ લબ્ધિથી ઉત્પન્ન થતો સામાન્ય બોધ અવધિદર્શનકહેવાય છે અને એ બોધને રોકનારું કર્મ અવધિદર્શનાવરણ કહેવાય છે.
કેવલરૂપ લબ્ધિથી ઉત્પન્ન થતો સામાન્ય બોધ કેવલદર્શન” કહેવાય છે અને એ બોધને રોકનારું કર્મ કેવલદર્શનાવરણ” કહેવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
