________________
આહત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૨૭ મું. મેરુ પર્વત આપણે શીખી ગયા તેમ મેરુ પર્વત બધા દ્વીપ અને સમુદ્રોની વચમાં આવેલો છે. આથી એ મનુષ્ય-લોકના મધ્યબિન્દુ જેવો છે. એ મેરુ પર્વતની ઊંચાઈ એક લાખ યોજનની છે. તેમાંનો ૧૦૦૦ યોજન જેટલો ભાગ જમીનની અંદર છે એટલે આપણને એ અદશ્ય છે. એ ભાગની લંબાઈ અને પહોળાઈ દરેક જગ્યાએ ૧૦,૦૦૦ યોજન જેટલી છે. એ પર્વતને ૯૯,૦૦૦ યોજન જેટલો ભાગ જમીનની બહાર છે. એમાંનો ઉપરનો અંશ જેમાંથી ચૂલિકા નીકળે છે તે ૧૦૦૦ યોજન જેટલો લાંબો પહોળો છે.
મેરુનાં ત્રણ કાંડો છે. એમાંનું પહેલું કાંડ ૧૦૦૦ યોજન જેટલું ઊંચું છે અને એ જમીનમાં છે. એમાં શુદ્ધ પૃથ્વી અને કાંકરા વધારે છે. બીજું કાંડ ૬૩,૦૦૦ યોજનની ઊંચાઈનું છે. એમાં ચાંદી, સ્ફટિક વગેરેની અધિકતા છે. ત્રીજું કાંડ ૩૬,૦૦૦ યોજનની ઊંચાઈનું છે અને એમાં સોનું વિશેષ પ્રમાણમાં છે. આ ત્રણે કાંડોના સ્વરૂપનો વિચાર કરવાથી સમજાશે કે મેરુ પર્વત અધોલોક, તિલોક અને ઊર્વલોક એમ ત્રણે લોકમાં આવેલો છે.
મેરુ પર્વત ભદ્રશાલ, નંદન, સૌમનસ અને પાંડુક એ નામનાં ચાર વનોથી શોભે છે. એ વને એક બીજાથી ઊંચે ઊંચે આવેલાં છે. પાંડુક વન સૌથી ઊંચું છે અને એ મેરુ પર્વતની ટોચ ઉપર આવેલું છે.
મેરુના સૌથી ઉપરના ભાગમાં એક ચૂલિકા છે. એ ૪૦ યોજન જેટલી ઊંચી છે. એ મૂળમાં ૧૨ યોજન, મધ્યમાં ૮ યોજન, અને ઉપરના ભાગમાં ૪ યોજન જેટલી લાંબીપહોળી છે. એને ગણતરીમાં લેતાં મેરુ પર્વતની એકંદર ઊંચાઈ એક લાખ અને ચાળીસ યોજનની થાય છે.
આ પ્રમાણે જંબૂદ્વીપમાં આવેલા મેરુનું વર્ણન જૈન શાસ્ત્રમાં નજરે પડે છે. જમ જંબુદ્વિીપમાં એક મેરુ પર્વત છે તેમ ધાતકી દ્વિીપમાં બે મેરુ અને પુરાધે દ્વિીપમાં પણ બે મેરુ પર્વત છે. આ ઉપરથી જણાશે કે એકંદર મેરુ પર્વતો પાંચ છે. એ દરેક પર્વત ઉપર ચાર ચાર શિલાઓ છે. તેમાંની પૂર્વ દિશામાં આવેલી શિલાનું નામ પાંડુ છે, દક્ષિણ દિશામાં આવેલી શિલાનું નામ પાંડુકંબલ છે; પશ્ચિમ દિશામાં આવેલી શિલાનું નામ રક્ત છે અને ઉત્તર દિશામાં આવેલી શિલાનું નામ રક્તકંબલ છે. કેટલીક વાર આ નામોને બદલે પાંડુકંબલ, અતિપાંડુકંબલ, રક્તકંબલ અને અતિરક્તકંબલ એવાં પણ નામો જોવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
