________________
આર્હત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૨૨ મું. પુણ્ય અને પાપના પ્રકારો
આ દુનિયામાં જે મનુષ્યો છે તેમના સજ્જન અને દુર્જન એમ બે પ્રકારો પાડી શકાય. વળી આ પ્રત્યેકના સુખી અને દુઃખી એમ બે બે અવાંતર પ્રકારો પણ પડી શકે. આ પ્રમાણે મનુષ્યોના (૧) સજ્જન તેમ જ સુખી, (૨) સજ્જન છતાં દુ:ખી, (૩) દુર્જન છતાં સુખી અને (૪) દુર્જન તેમ જ દુ:ખી એમ એકંદર ચાર ભેદો પડે. કેટલાક મનુષ્યો આ ભવમાં સદાચારી હોવા છતાં દુઃખી જોવાય છે, જ્યારે કેટલાક મનુષ્યો આ ભવમાં દુરાચારી હોવા છતાં સુખી જોવાય છે. આવી વિચિત્ર સ્થિતિ પુણ્ય અને પાપને આભારી છે. આ વાત સ્પષ્ટ સમજાય તે માટે પુણ્યના પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય અને પાપાનુબંધી પુણ્ય એવા બે ભેદોનો આપણે સૌથી પ્રથમ વિચાર કરીશું અને ત્યાર પછી પુણ્યાનુબંધી પાપ અને પાપાનુબંધી પાપ એમ પાપના પણ બે પ્રકારો વિચારીશું.
પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય પુણ્યાનુબંધી' શબ્દ ‘પુણ્ય' અને અનુબંધી એ બે મળીને થયેલો છે. 'અનુબંધી' શબ્દમાં મૂળ શબ્દ અનુબંધ' છે અને એ અનુબંધનો અર્થ સંબંધ' થાય છે. એ ઉપરથી અનુબંધીનો અર્થ ‘સંબંધવાળો' એમ કરાય છે. ગયા જન્મમાં જે પુણ્ય કરાયું હોય તેના ફળરૂપે અત્યારે સુખ અનુભવાય અને સાથે સાથે ધાર્મિક ક્રિયા કરવાનું વલણ રહે અને તેથી સદાચારી જીવન જીવાય તે પુણ્ય ‘પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય' કહેવાય છે. આ પુણ્ય ચાલુ જિંદગીમાં સુખ આપે છે એટલું જ નહિ, પણ આ પુણ્ય ભોગવતી વેળા નવું પુણ્ય બંધાતું જાય છે, જેથી ભવિષ્યમાં પણ સુખ મળે છે. આ પ્રમાણે આ પુણ્ય જન્માંતરને માટે પુણ્યનો યોગ કરાવી આપનારું હોઇ ‘પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય' કહેવાય છે. આના ઉદયથી આ ભવમાં તેમ જ પરભવમાં સુખ મળે છે. પાપાનુબંધી પુણ્ય—જે પુણ્યના ફળરૂપે સુખ ભોગવતી વેળા દુરાચાર સેવવાનું વલણ રહેતું હોવાથી દુષ્ટ કાર્યો કરાય અને એથી પાપ બંધાય તે પુણ્ય ‘પાપાનુબંધી પુણ્ય' કહેવાય છે. આ પુણ્યના ઉદયથી ચાલુ જિંદગીમાં સુખ મળે છે, પરંતુ ભવિષ્યમાં તો દુઃખ ઉત્પન્ન થાય તેવી સ્થિતિ ઊભી થાય છે. આવા પુણ્યના ઉદય દરમ્યાન દુર્જનોને સુખી જોઈ સામાન્ય લોકો અચંબો પામે છે, અને અધર્મનું ફળ સુખ કેમ હોઇ શકે એવો પ્રશ્ન ઉઠાવે છે. આ લોકો ભૂલી જાય છે કે અધર્મનું ફળ તો દુ:ખ જ છે, પણ અત્યારે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
