________________
છઠ્ઠી કિરણાવલી આ ઉપથી ગતિશીલ પદાર્થોની ગતિમાં નિમિત્ત થનારો પદાર્થ તે ધર્મ' છે અને સ્થિતિશીલ પદાર્થોની સ્થિતિમાં નિમિત્ત થનારો પદાર્થ તે અધર્મ” છે એ હવે તમને સમજાયું હશે. તમે એ ખાસ યાદ રાખજો કે જીવ અને પુણલની ગતિમાં તેમ જ એ બંનેની સ્થિતિમાં ઉપાદાનકારણ કે તે જીવ અને પુગલ પોતે જ છે. ચન્દ્રકાન્ત-ગુરુજી! આ બરાબર સમજાયું નહિ. ગુરુ-ધર્મ મારીમચડીને કોઈ જીવને કે પુલને ગતિ કરવા પ્રેરનારો પદાર્થ
નથી. એ પ્રમાણે અધર્મ પણ જબરજસ્તીથી કોઈ જીવને કે પુદગલને
રિથતિ કરવાની ફરજ પાડતો નથી. ચન્દ્રકાન્ત-હવે સમજાયું. ગુરુવારુ, ત્યારે આગળ સાંભળો. આ ધર્મ અને અધર્મ નામના પદાર્થો જીવો
અને પુદ્ગલોની પેઠે ઘણા નથી, પણ એકેક જ છે. વળી એ બંને પદાર્થો
આકાશની પેઠે અરૂપી છે, એથી એ ચર્મચક્ષુથી જોઈ શકાતા નથી. રજનીકાન્ત-ગુરુજી! ધર્મ અને અધર્મ વિશે હવે કંઈ કહેવાનું ન હોય તો છે. હવે આકાશ શા કામમાં આવે છે તે કહેશો. ગુર–આકાશનું કામ બધા પદાર્થોને અવકાશ આપવાનું છે. અવકાશ કહો કે
અવગાહ કહો તે એક જ છે. એનો અર્થ “જગ્યા થાય છે. જીવો, પુલો તેમ જ ધર્મ અને અધર્મ એ બધા પદાર્થોને આકાશ પોતાનામાં સ્થાન આપે છે. આથી અવગાહ આપવો એ આકાશનું લક્ષણ મનાય છે. આકાશના બધા ભાગમાં ધર્મ અને અધર્મ નામના પદાર્થો નથી ફક્ત લોકાકાશમાં જ એ બે પદાર્થો છે. જીવો અને પુદ્ગલો પણ લોકાકાશમાં જ છે. અલકાકાશમાં તે આકાશ સિવાય અન્ય કોઈ પદાર્થ જ નથી, એથી અન્ય પદાર્થોને અવગાહ આપવાનું કાર્ય લોકાકાશ જ કરે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
