________________
છઠ્ઠી કિરણાવલી કિરણ ૧૩ મું. કર્મભૂમિઓ અને અકર્મભૂમિ મોક્ષના માર્ગના અણુનારા, એ માર્ગની પ્રરૂપણા કરનારા તેમ જ તેનો ઉપદેશ આપનાર તીર્થંકર ભગવાન જે ભૂમિમાં જન્મે છે તે ભૂમિ “કર્મભૂમિ કહેવાય છે. એ સિવાયની બધી ભૂમિ અકર્મભૂમિ કહેવાય છે. મનુષ્યલોકમાં આવેલા પાંચે ભરતો, પચે ઐરાવતો તેમ જ પચે મહાવિદેહો એમ એકંદર પંદર કર્મભૂમિઓ છે. આ પ્રમાણે જેકે દરેક મહાવિદેહનો કર્મભૂમિ તરીકે ઉલ્લેખ કરાય છે, છતાં એના દેવકુરુ અને ઉત્તરકુર નામના બબ્બે વિભાગે અર્મભૂમિ ગણાય છે, કેમકે ત્યાં યુગલિકધર્મ હોવાને લીધે ચારિત્રને માટે કોઈ દિવસ અવકાશ જ નથી અને એથી એ ક્ષેત્ર તીર્થકરની જન્મભૂમિ બની શકતાં નથી. આ પ્રમાણે પાંચ મહાવિદેહમાં કુલ્લે દસ અકર્મભૂમિ છે. આ દસ અકર્મભૂમિઓ ઉપરાંત પચે હૈમવત, પચે હરિ, પાંચે રમ્યા, અને પાંચે હરણ્યવત એ વીસ ક્ષેત્રો પણ અકર્મભૂમિઓ છે. આ પ્રમાણે અકર્મભૂમિની સંખ્યા ત્રીસની થાય છે. વળી પ૬ અંતરદ્વીપોને પણ અકર્મભૂમિ ગણવામાં આવે છે.
તીર્થકરો ઉપરાંત ચક્રવર્તી, અર્ધચક્રવર્તી, બળરામ અને પ્રતિવાસુદેવનો પણ જન્મ કર્મભૂમિમાં જ થાય છે.
દરેક મહાવિદેહમાંથી દેવગુરુ અને ઉત્તરકુરુ જેટલો ભાગ બાદ કરતાં જેટલો પ્રદેશ રહે છે તેના ૩ર ભાગે પાડવામાં આવ્યા છે. એ દરેક ભાગને “વિજ્ય' કહેવામાં આવે છે.
પગે ભરતોમાંથી ગમે તે એક સંપૂર્ણ ભારતનો રાજા, પચે ઐરાવતોમાંથી ગમે તે એક સંપૂર્ણ ઐરાવતનો રાજા કે પ્રત્યેક મહાવિદેહના ૩ર વિજયો પૈકી ગમે તે એક વિજ્યનો રાજા “ચક્રવર્તી” કહેવાય છે.
અર્ધચક્રવર્તી આનાથી અડધી પૃથ્વીનો સ્વામી છે. દાખલા તરીકે ચક્રવતીની સત્તા આખા ભારત ઉપર એટલે કે એના છ યે ખંડ ઉપર હોય છે, જ્યારે અર્ધચક્રવર્તીની સત્તા ત્રણ ખંડ ઉપર હોય છે. અર્ધચક્રવતીનું બીજું નામ “વાસુદેવ છે. એમના મોટા ભાઈને બળરામ' કહેવામાં આવે છે. વાસુદેવના પ્રતિસધ એટલે કે એમને સામનો કરનારા પુરુષ પ્રતિવાસુદેવ' કહેવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
