________________
છઠ્ઠી કિરણાવેલી કિરણ ૧૪ મું. જ્ઞાનના પાંચ પ્રકારો કોઈ પણ ચીજ વિષે પૂરેપૂરું જ્ઞાન મેળવવું હોય તો તે શું છે અને શું નથી, તે કઈ કઈ વસ્તુ સાથે કઈ કઈ બાબતમાં મળતી આવે છે અને કઈ કઈ વસ્તુથી કઈ કઈ બાબતમાં જૂદી પડે છે ઇત્યાદિ જાણવું જોઈએ. એ બધી બાબતનું પૂરેપૂરું જ્ઞાન થતાં દરેક ચીજનું જ્ઞાન થઈ જાય. આવું જ્ઞાન તે કેવલજ્ઞાન” કહેવાય છે અને જેમને આવું જ્ઞાન થયું હોય તેઓ કેવલજ્ઞાની', કેવલી” કે “સર્વજ્ઞ' કહેવાય છે. સર્વજ્ઞને દુનિયામાંના તમામ પદાર્થોનો તેમ જ બનેલા, બનતા અને બનનાર તમામ બનાવો વગેરેનો સચોટ અને સંપૂર્ણ બોધ હોય છે.
જેમ આપણને કોઈ પણ ચીજનો બોધ મેળવવા માટે ઇન્દ્રિયોની અને મનની મદદ લેવી પડે છે તેમ સર્વને લેવી પડતી નથી. મોક્ષે ગયેલા તમામ જીવો સર્વજ્ઞ છે. એમને દેહ નથી એટલે એમનું જ્ઞાન ઈન્દ્રિયો કે મનના ઉપર આધાર રાખતું નથી એ સહજ સમજાશે, પરંતુ જેમને દેહ છે, ઇન્દ્રિયો છે અને મને પણ છે એવા દેહધારી સર્વજ્ઞોને પણ કોઈ પણ વસ્તુ જાણવા માટે ઇન્દ્રિયો અને મનની મદદ લેવી પડતી નથી એ તમને કદાચ નવાઈ જેવું લાગશે, પણ એનું કારણ એ છે કે આવા દેહધારી સર્વજ્ઞોને તેમજ મુક્ત જીવોને પોતાને આત્મા વડે દરેક વિષયનું જ્ઞાન આપોઆપ થઈ જાય છે. આ હકીકત તમે ત્રીજી કિરણાવલીમાં ઈન્દ્રિયોના પાઠમાં શીખી ગયા છો.
આપણે દુનિયાના તમામ પદાર્થોને રૂપી અને અરૂપી એમ બે વિભાગોમાં વહેંચી શકીએ. પુદ્ગલ એ રૂપી પદાર્થ છે. એ સિવાયના જીવ, આકાશ વગેરે પદાર્થો અરૂપી છે એટલે કે એ પદાર્થોને સ્પર્શ, રસ, ગધુ કે વર્ણ નથી.
સર્વજ્ઞ રૂપી તેમ જ અરૂપી એમ બંને જાતના પદાર્થોનું સાક્ષાત જ્ઞાન હોય છે, પણ બીજા બધા જીવોને એવું સાક્ષાત જ્ઞાન હોતું નથી. આવા જીવોને છમરથ' કહેવામાં આવે છે. આ છમોમાં એવા કેટલાક જીવો છે કે જેમને ફક્ત રૂપી પદાર્થનું અને તે પણ એની અમુક અમુક વિગતો પૂરતું જ સાક્ષાત જ્ઞાન હોય છે. બાકી ઘણું યે જીવો એવા છે કે જેમને કોઈ પણ રૂપી પદાર્થનું એકે યે બાબતમાં સાક્ષાત્ જ્ઞાન નથી એટલે કે ઇન્દ્રિયો અને મનની મદદ લીધા વિના તેમને આત્મા દ્વારા આપોઆપ કોઈ પણ રૂપી પદાર્થોનું કશું જ જ્ઞાન નથી. જે છટ્સથોને ફક્ત મનરૂપી જ પુલોનું અને તે પણ અઢી દ્વીપમાં રહેલા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
