________________
આહંત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૯ મું. ધર્મ, અધર્મ ને આકાશ ગુરુ-જયન્ત ! અજીવ પદાર્થ કોને કહેવાય? જ્યન્ત જે પદાર્થમાં જીવ ન હોય તે “અજીવ' કહેવાય. ગુરુ-જીવનું શું લક્ષણ છે?
જ્યઃ—જેને થોડુંઘણું પણ ભાન હોય તે “જીવ' કહેવાય. ગુર-ખરી વાત, પણ આપણે “ભાન” શબ્દ ન વાપરતાં એને બદલે “ચેતના”
અથવા તો ઉપયોગ' શબ્દ વાપરીએ છીએ. એથી જે પદાર્થ ચેતનાવાળ એટલે કે ઉપયોગવાળો હોય તે જીવ' કહેવાય છે, જયારે જેનામાં ચેતના નથી એટલે કે ઉપયોગ નથી એવા પદાર્થો “અજીવ' કહેવાય
છે. અજીવના પાંચ પ્રકારો પડે છે. વસન્ત! તું એ ગણાવીશ? વિસન્ત-હા, જી. ગુરુ–ગણાવ ત્યારે. વસન્ત–(૧) પુદ્ગલ, (૨) ધર્માસ્તિકાય, (૩) અધર્માસ્તિકાય, (૪) આકાશ
અને (૫) કાળ. ગુરુ-ધરિતકાય અને અધર્માસ્તિકાયને બદલે ધર્મ અને અધર્મ શબ્દ પણ
વપરાય છે અને આપણે પણ એ વાપરીશું પણ વિદ્યાર્થીઓ! તમે
એનો અર્થ અહીં પુણ્ય કે પાપ કરતા નહિ. ચન્દ્રકાન્ત–ગુરુજી! તો એનું શું સ્વરૂપ છે? ગુરુહલવું, ચાલવું, પડવું, ઊઠવું વગેરે અનેક જાતની ક્રિયાઓ ગતિરૂપ ગણાય
છે. એ ગતિરૂપ ક્રિયામાંથી કોઈ પણ પ્રકારની ક્રિયા કરતા જીવોને તેમ જ પુદ્ગલોને તે ક્રિયામાં મદદ કરનાર પદાર્થ “ધર્મ' કહેવાય છે. એ પ્રમાણે સ્થિતિ કરતા જીવોને તેમ જ પુદ્ગલોને રિથતિ કસ્વામાં મદદ કરનાર
પદાર્થ “અધર્મ' કહેવાય છે. વસન્ત-ગુરુજી! કૃપા કરીને આ વાત વિસ્તારથી સમજાવશો. ગુરુ-પાણીમાં ફરતાં માછલીઓને આમ તેમ કરવામાં જેમ પાણી મદદ કરે
છે તેમ સ્વતંત્ર રીતે હાલતા ચાલતા જીવોને અને પુદ્ગલોને ગતિ કરવામાં ધર્મ મદદ કરે છે. વળી જેમ કોઇ મુસાફર થાકી ગયો હોય તો તેને આરામ લેવામાં ઝાડ સહાયક થઈ પડે છે તેમ સ્થિતિ કરતા જીવોને અને પુગલોને રિથતિ કરવામાં અધર્મ સહાયક છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
