________________
સ્થિતિ એવી થઈ કે, ન તે સરકાર ધીરે, ને ધીરે સહકારી મંડળી, કે ન ધીરે શાહુકાર. શાહુકાર ધીરે તે પણ તેની "ધીરધારની શરતો અતિશય કડક થઈ ગઈ
નવા કાયદાઓ અને સહકારી મંડળીઓ થવાથી ખેડૂતની મિલકત સરકારને ત્યાં લખાઈ ચૂકી; શાહુકારનું ધીરધારનું જોખમ વધ્યું; ધીરધાર ઘટી અને તેનું સ્થાન કે સારી પદ્ધતિએ લીધું નહિ.
પિસ્ટ ઑફિસનાં સર્ટિફિકે, તેનાં સેવિંગ્સ ખાતાંઓ અને નવા જમાનાની બેંકનું કામ સામાન્ય લોકોની નાણાભીડ ભાગવાનું નહિ પરંતુ સરકારી કાગળિયાંમાં પૈસા રોકવાનું, કે ટૂંકી મુદતની ધીરધાર કરવાનું રહ્યું. એટલે લોકોના પૈસા ગામડાંમાંથી ઘસડાઈને બેકે અને સરકારની પોસ્ટ ઓફિસમાં જમા થયા. તેને લાભ શહેરના ભેડાઘણા વેપારીઓને અને સરકારને જ મળ્યો. ગામડાંના વેપારી અને ખેડૂતોની મુશ્કેલી વધી. તેમને સસ્તા વ્યાજે સગવડભરી રીતે પૈસા મળતા બંધ થયા. આમ ગામડાં સુકાયાં, શાહુકારે સુકાયા અને તેમને ભાગે બેંકે તાજી થઈ, તથા સરકાર તાજી થઈ. આ સંસ્થાઓએ પ્રજાશરીરની તંદુરસ્તીને ભોગે, લોકેાના હાથપગ સૂકવીને પટને રોગ વધારવાનું જ કામ કર્યું છે. ખેડૂતોને વાજબી વ્યાજે, સગવડભરી રીતે નાણાં મળી રહે તેનું દેવું કપાય અને વેપારીઓને ઉદ્યોગધંધાર્થે લાંબી મુદતનાં નાણું મળે, એવી ધીરધારની વ્યવસ્થા થયા વગર આ રોગ મટવાને નથી. સરકારે નવી સ્થાપેલી રિઝર્વ બેંક પણ આ દિશામાં કાંઈ કરે એમ લાગતું નથી.
૧૧" તેનું કાર્ય ફક્ત પરદેશીઓને, આ દેશ ઉપર નાણું વિષયક કાબૂ વધારે દઢ કરવાનું હોય, એવી બાજી જણાય છે.
જ બેંકે બેંકોનું જે કામકાજ ચાલે છે, તેમાંથી પરદેશો સાથેની દૂડીઓને વેપાર તે થેડી ઍચેન્જ બેંકના હાથમાં છે. તે બેંકે એ ધંધાને ઇજારે કરી બેઠી છે અને કરોડોની ઠંડીઓ ઉપર લાખોને નફો કરે છે. જ્યારે જ્યારે આ કામ કરવાની છૂટ દેશમાં સ્થાપિત કઈ બેંકને આપવાની વાત નીકળે છે, ત્યારે ત્યારે તે બેંકે સરકારના એ પગલા સામે બુમરાણ કરી મૂકે છે અને પિતાનો ધાર્યો કાયદો કરાવે છે. ઈમ્પીરિયલ બેંકની યોજના થઈ, ત્યારે તેના બંધારણમાં એ જાતનું કામકાજ ન કરવા માટે ખાસ અંકુશ મુકાયા હતા. તે જ પ્રમાણે રિઝર્વ બેંકને પણ એ ધંધામાંથી બાતલ રાખવામાં આવી છે.
દેશમાં સ્થપાયેલી બેંકે આમ નફાનો ધંધે કરી શકતી નથી, તેમ ખેડૂત તથા કારખાનાવાળાને ધીરી શકે એવી તેને સગવડ હોતી નથી. એટલે નવા જમાનાની આ સંસ્થાઓ ગામડાનું ધન ઘસડી જઈને, સરકારી લોન અને સરકારી જામીનગીરીઓમાં પૈસા રોકીને, સરકારના હાથ મજબૂત કરવા ઉપરાંત ભાગ્યે જ પ્રજાહિતનું કાંઈ ઉપયોગી કામ કરે છે.
સહકારી મંડળીઓ બેંકની પેઠે સહકારી મંડળીઓ દ્વારા પણ ખેડૂતને લાભ થયો નથી. તગાવીની લેનની પેઠે સહકારી
Jain Education International
For Private & Personal use only
www Bielinary
