________________
मुनितोपिणी टीका
प्रस्तावना
" समणेण सावएण य, अवस्सकायच हवइ जम्हा । __ यतो अहोनिसस्स य, तम्हा 'आवस्सय' नाम ॥१॥" इति । __यञ्च सूत्रमिदमावश्यकमित्याख्यायते, तत्प्रतिपाय प्रतिपादकाऽभेदाऽभिमायादित्यवगन्तव्यम् । आवश्यक हि नैवोपयोगमन्तरा केवल शुकवद-आरटयमान सम्यक्तया फलप्रद; किन्तु सोपयोग स्वात्मनि तद्गतविषयपरिणमनपूर्वक विधीयमान सलोकोत्तरफलप्रदमत एवेद-लोकोत्तरभावावश्यफमिति कथ्यते । यथोक्त भगवता
"जण्ण इमे समणे वा समणी वा सावए वा साविया वा तञ्चित्ते तम्मणे तहेस्से तदज्झवसिए तत्तिव्यज्झवसाणे तदट्टोवउत्ते तदप्पियकरणे तव्भावणाभाविए
समणेण सावएण य, अवस्सकायव्य हवड जम्हा । अतो अहोनिसस्स य, तम्हा 'आवस्सय' नाम ।
इन क्रियाओं को 'आवश्यक' कहने का कारण बतलाया जा चुका है । किन्तु इस सूत्र को भी आवश्यक कहते है। वह इसलिये कि यहाँ प्रतिपाद्य-जिसका प्रतिपादन किया जाय (आवश्यक), और प्रतिपादक (शास्त्र) के अभेद की विवक्षा है।
विना उपयोग लगाये तोतारटन्ती कर लेने से आवश्यक का वास्तविक फल नहीं होता, किन्तु उपयोग के साथ, उनके विपय को आत्मा के साथ एकमेक करते हुए जो आवश्यक किया जाता है वही लोकोत्तर फल देने वाला लोकोत्तर भावावश्यक कहलाता है। भगवान ने कहा है
"जण्ण इमे समणे वा समणी वा सावओ वा साविया वा
જે કઈ પણ ક્રિયા ઉપગપૂર્વક આચરવામાં આવે તે જ તેનું વાસ્ત વિક ફળ પ્રાપ્ત થઈ કે છે બાકી “પઢે પિપટભાઈ રાજારામ” તે સ્ત્ર અનુસાર પિપટીઆ જ્ઞાનની માફક સુખથી બેલી જવું, તેથી કોઈ અર્થ સરતે નથી જે ઉપગ અને ભાવપૂર્વકજ આવશ્યક ક્રિયાઓનું આચરણ થાય તે જ તેથી ઉપ લક્ષિત આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે
ભગવાને કહ્યું છે કેજે કઈ સાધુ સાધ્વી, શ્રાવક શ્રાવિકા તશ્ચિત્તે તન્મયે, તલેસે, તદધ્ય
