________________
भावश्यकसमय
यते । मतिशब्दोऽत्र प्रातिकल्ये तेन प्रतिकल क्रमण परास्त्य गमन-प्रतिक्रमण, पूर्व शुभयोगेभ्यो विनिष्क्रम्याऽशुभयोगसमाप्तम्यात्मनः पुनस्तेष्वेव शुभयोगेषु सक्रमणमित्यर्थः । नया चोक्तम्
" स्वस्थानादपरस्थाने, प्रमादास्संगतस्य यत् । तत्रैव क्रमण भूयः प्रतिक्रमणमुच्यते ।।" इति, “गतस्यौदायिक भावं क्षायोपशमिकारपुनः ।
सायोपशमिकाऽऽवेश प्रतिक्रमणमुस्यते ।।" इति । या मंतिशब्द आभिमुख्यार्थक: लसणेनामिमती आभिमुख्ये' इत्यादी करने से कर्मनिदान का प्रतिषेध दिखलाया जाता है। शुभ योग से अभियोगमें पहुंची हुई आत्माको फिर से शुभयोगमें लेजानेका माम प्रतिक्रमण है । जैसा कि कहा है--
'प्रमाद वश अपने स्वरूपसे अशुभ योगमें प्रवृत्त आत्माका जो फिरसे अपने स्वरूपमें आना उसे प्रतिक्रमण करते हैं ॥१॥'
_क्षायोपशमिक भावसे औदयिक भाव को प्राप्त आत्मा के फिरसे क्षायोपशमिक भावमें प्रवेश करने को प्रतिक्रमण कहते
अथवा जिससे मोक्ष के सन्मुख जाया जाय, या शुभ યાગ કરવાથી કમનિદાન પ્રતિષેધ બતાવવામાં આવે છે શુભગથી અજી બાગમાં પહોંચેલ આત્માને ફરીથી શુભયોગમાં લઈ જવાનું નામ પ્રતિક્રમણ છે.
પ્રમાદવશ પિતાના સ્વરૂપથી અશુભ યોગમાં પ્રવૃત્ત આમાનું ફરીથી પિતાના અવરૂપમાં આવવું તેને પ્રતિક્રમણ કહે છે ૧
તથા લાપશમિક ભાવથી ઓદયિક ભાવને પામેલ આત્માને ફરીથી કાપશમિક ભાવમાં પ્રવેશ કરવાને પ્રતિક્રમણ કહે છે (૧)
અથવા જેનાથી મોક્ષની સન્મુખ જવાય અથવા શુભ ગેમા વાર વાર -पतिक्रमणशब्दश्च प्रति+पूर्वकाल 'मु पादविक्षेपे' इत्यस्मात् स्यु: प्रत्यये सिद्ध ।
