________________
मुनितोपणी टीका, प्रतिक्रमणाध्ययनम् -४
१९५
स्तेन निर्वृत्ता, 'पारितावणियाए' परितापन = दुःख तेन निर्वृत्ता तत्र भवा वा पारिवापनिकी = खड्गाद्याघातेन पीडाकरण तथा, इयमपि द्विविधा स्वहस्तपारितापनिकी परहस्तपारितापनिकी च, स्वहस्तेन स्वपरदेहस्य दुःखमुत्पादयतः प्रथमा, परहस्तेन तथा कारयतो द्वितीया, 'पाणाइवायकिरियाए ' प्राणाः सन्त्येपामिति 'वाणाः = प्राणिनः तेपामतिपातो = नाशः प्राणातिपातः स एव क्रिया माणातिपातक्रिया तया, एपापि द्विविधा - स्वहस्तप्राणातिपातक्रिया परहस्तमाणातिपातक्रिया च, इहापि प्राणपदेन प्राणिनो ग्रहण प्राग्वत्, तत्र स्वहस्तेन माणातिपात कुर्वतः
खड्ग आदि के द्वारा पीडा पहुँचाने को 'पारितानिकी ' क्रिया कहते हैं, उसके दो भेद है - (१) स्वहस्तपारितापनिकी, और (२) परहस्तपारितापनिकी । अपने हाथ से परको दुःख पहुँचाने वाली क्रिया को 'स्वहस्तपारितापनिकी' और अन्य द्वारा दूसरे को दुख पहुँचाने वाली क्रिया को 'परहस्तपारितापनिकी' क्रिया कहते हैं ॥४॥
प्राणियों का नाश करने को 'प्राणातिपात' क्रिया कहते हैं । यह भी दो प्रकार की है- (१) स्वहस्तप्राणातिपातक्रिया, और (२) परहस्तप्राणातिपातक्रिया । अपने हाथ से प्राणियों का नाश करने को 'स्वहस्तप्राणातिपातक्रिया' और पराये हाथ से प्राणियों का नाश करने को 'परहस्तप्राणातिपातक्रिया' कहते हैं ॥५॥
તલવાર આદિ થિાર વડે પીડા પહેાચાડવી તેને પારિતાપનિકી ક્રિયા” કહે છે, તેના એ ભેદ છે (૧) ‘સ્વહસ્તપારિતાપનિકી' અને (૨) ‘પરહસ્ત પારિતાપનિકી' પેાતાના હાથ વડે પરને ક્રુ ખ પહાચાડવા વાળી ક્રિયાને વહરત પારિતાપનિકી ક્રિયા કહે છે અને અન્ય દ્વારા ખીજાને દુખ પહાચાડવું તે ક્રિયાને પરહસ્તપારિતાપનિકી' ક્રિયા કહે છે ૫ ૪ ના
પ્રાણીઓના નાશને ‘પ્રાણાતિપાત’ ક્રિયા કહે છે તેના પણ એ એક छे, ( 1 ) स्वहस्तप्राशातिपातडिया अने (२) परहस्तप्रायातिपातठिया, पोताना હાથ વડે પ્રાણીઓને નાશ કરવે તેને સ્વહસ્તમાાતિપાક્રિયા' કહે છે અને ખીજાના હાથથી પ્રાણીઓના નાથ થાય તેવી ક્રિયાને ઃ પરહસ્તપ્રાણાતિપાત
किया ! हे ॥ ५॥
१- प्राणाः - अर्श आदित्वान्मत्वर्थीयोऽच् ।
