Book Title: Vinoba Bhave Santvani 08
Author(s): Meera Bhatt
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005981/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtavANI graMthAvali ) | maharSi vinobA bhAve Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve (Maharshi Vinoba Bhave) mIrA bhaTTa (bhAvanagara) navajIvana prakAzana maMdira amadAvAda-380014 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthAvalinAM 28 pustakonI kiMmata rU. 300 thAya che. graMthAvalino saMpuTa kharIdanArane te rU. 200nA rAhata dare ApavAmAM Avaze. prAptisthAna (1) navajIvana prakAzana maMdira gUjarAta vidyApIThanI pAchaLa, po. navajIvana, amadAvAda-14 (2) navajIvana TrasTa (zAkhA), 130, zAmaLadAsa gAMdhI mArga, muMbaI - 400 002 (3) divya jIvana saMgha zivAnaMda Azrama, jodhapura TekarI, zivAnaMda mArga, amadAvAda - 15 (4) divya jIvana saMgha zivAnaMda bhavana, rAmajI maMdiranI pALa, sarakArI presa sAme, AnaMdapurA, vaDodarA-390 001 (5) divya jIvana saMgha, zizuvihAra, bhAvanagara-364 001 (6) divya jIvana saMgha, mohana oNpTiziyana, AjhAda coka, valasADa-396 001 aDhAra rUpiyA (c) gujarAta divya jIvana saMgha trIjI AvRtti, prata 3,000, jUna 1999 punarmudraNa, prata 3,000, oNkTobara 2006 kula prata : 6,000 ISBN 81-7229-237-6 (set) mudraka ane prakAzaka jitendra ThAkorabhAI desAI navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda-380 014 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana navajIvana ane divya jIvana saMghanA saMyukta upakrame "saMtavANI graMthAvali'no 28 pustikAono A saMpuTa vAcakonA hAthamAM mUkatAM AnaMda thAya che. sarvadharmasamabhAvanA uddezane dhyAnamAM rAkhI A saMtavANI graMthAvali' saMpuTa brahmalIna zrI svAmI zivAnaMdajInI zatAbdI nimitte gujarAta divya jIvana saMgha dvArA taiyAra karavAmAM Avyo hato. te taiyAra karavAmAM aneka mitrono sahakAra maLyo hato. chatAM tenI pAchaLanI ekadhArI mahenata sva. ucharaMgabhAI svAdiyAnI hatI te noMdhavuM joIe. A graMthAvalinI pahelI AvRtti capocapa UpaDI gayA pachI 1985mAM tenuM punarmudraNa karavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu teya pahelI AvRttinI jema ja jhaDapathI vecAI jatAM graMthAvali ghaNAM varasathI upalabdha na hatI.' gAMdhIjI prasthApita saMsthAnI badhA dharmonI sAcI samajaNa phelAvavAnI javAbadArI che. vaLI ucca zikSaNamAM have mUlyazikSaNa tathA tulanAtmaka dharmonA zikSaNanuM mahattva vadhatuM jAya che. kendra sarakAranA yojanA paMce mUlyonA zikSaNane protsAhana ApavAnuM samarthana karyuM che. Ane anulakSIne A pustaka saMpuTa sAmAnya vAcako uparAMta ucca zikSaNamAM kArya karatA sahu koIne upayogI thaI paDaze. gujarAta divya jIvana saMdhe A graMthAvali A yojanAmAM punarmudraNa mATe sulabha karI te mATe ame temanA AbhArI chIe. "saMtavANI graMthAvali'nA A pustaka saMpuTanA prakAzanathI gAMdhIjInA sarvadharmasamabhAvano saMdezo sarvatra vasatAM gujarAtI kuTuMbomAM prasaraze evI AzA che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navajIvana TrasTanA dastAvejamAM tenA uddezonI pUrti sAru je je pravRttio karavAnuM sUcaveluM che temAM hindamAM vaselI badhI judI judI komo vacce aikyano pracAra karavAnuM sUcavavAmAM AvyuM che. te hetu mATe navajIvane gUjarAta vidyApIThamAM prasthApita karelA anAmata kozamAMthI A "saMtavANI graMthAvali'nuM punarmudraNa jUna 1999mAM prasiddha karI rAhata dare ApavAmAM AvyuM hatuM. saMtavANI graMthAvali'nI mAMga cAlu rahetAM navajIvana taraphathI tenuM A trIjuM punarmudraNa prasiddha karavAmAM AvI rahyuM che. ane tenI kiMmata sAmAnya vAcakane paravaDe tevI rAkhavAmAM AvI che te noMdhavA jevuM che. amane AzA che ke sarvadharmasamabhAvanA pracArArthe thatA A prakAzanane vAcako taraphathI yogya AvakAra maLavAnuM cAlu raheze. tA. 2-10-'06 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1. athAto brahmajijJAsA 2. zAMti-krAntinA saMgama tIrthe 3. bhoMbhItara pAMgaratuM brahmabIja 4. paraMdhAmano paramahaMsa 5. bhUdAnano prajAsUya yajJa 6. sUma praveza ane karmamukti 7. pavanArI vANI-dila joDo 8. dariyA lahara samAI vinobAnI vANI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. athAto brahmajijJAsA bImAMthI aMkura phUTa ane kaLI thAya, kaLImAMthI phUla ane phUlamAMthI phaLa... A prakriyA A narabIjamAM jovA nathI maLatI. mAnavabIja hovAne lIdhe thoDuM ghaNuM dehatattva to hoya ja, paNa tema chatAMya jANe A bIja evuM dekhAtuM hatuM, jemAM abhautika, apArthiva tevA brahmatatvano aMza mahattara hato. zarIra to janmathI ja nabaLuM. mA kahetI " "vinyo cha mahinA kADhe to ghaNuM!'' paNa AvA kRza dehe paNa jIvananI sarvocca sAdhanA sadhAI. eTale to cha varSanI nAnakaDI vaye enI dostI baMdhAya che zaMkarAcArya sAthe. Ama to mahArASTranA cittapAvanI agnihotrI brAhmaNazreSThane tyAM janma, jyAM bhAratIya saMskRtinuM dharmateja sahaja jhaLahaLatuM hatuM. purANayuganA koI RSie peTAvelA agninI jyoti Aja sudhI akhaMDita ane sateja rAkhI enAthI ja rasoI ane dhArmika vidhinA yajJo pragaTe ane aMtima saMskAra paNa enAthI ja thAya, AvI paraMparAne jALavanArA prAcIna premI zaMbhurAvadAdAne tyAM 1895nI 11mI sapTembare gAgodenA vatanamAM narahari bhAveno pahelo suputra vinAyaka janme che. A dharmaniSTha dAdA cAMdrAyaNa vrata karatA, jemAM caMdrodaya thAya pachI ja upavAsa chUTe. caMdrodaya eka samaye to roja thAya nahIM. kyAreka rAtrinA pahelA pahoreya thAya ane kyAreka pAchalI rAteya thAya. paNa jyAre thAya tyAre bALakone jagADI, zloko -maMtro sAthe caMdranI AratI karI caMdrane praNAma karAvatA. aDadhI rAteya bhagavAnanAM darzana karAvavAnI dAdAnI A lagane vinAyakanA 1 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve bALadayamAM athAga prabhuprIti bharI dIdhI. dAdA pAsethI ja gaNezotsavamAM ghaDAtI gaNapatinI mUrti ane pAchI e ja mUrti pANImAM padharAvI devAnA rivAja pAchaLa rahelI anAsakti keLavavAnI dRSTi paNa dAdA pAsethI ja lAdhI. dAdAnI prabhuparAyaNatAneya cAra cAMda lagADe tevI to vaLI hatI mA. rakhumAI (rukimaNIdevI) dekhAve suMdara, varNa goro, moTI moTI AMkho, namaNo ane ghATIlo bAMdho. bhaNelI to nahotI, paNa dAdAe gharanI dIvAlo para moTA moTA akSare zloko lakhI rAkhelA te vAMcI vAMcI jIvana sArthaka karI zakAya teTaluM akSarajJAna meLavI lIdheluM. buddhi atyaMta dhAradAra. mA-beTAnA saMvAdo to jANe jIvatAM veda-upaniSada! rakhumAI e nokhI mATInI nArI hatI. enAmAM rahelAM anAsakti, vairAgya, brahmaniSThA, vyApaka prema vagere tattvo pragaTa thayAM vinobA dvArA; paraMtu vinobAnI A badhI saMpadA jANe mAnA ja vArasAmAMthI sIdhI UtarI AvI hoya tevuM lAge che. Akho divasa enA hoTha upara bhagavAna AvIne hasatA-khelatA hoya. vahelA paroDhiye UThI ghaMTInA gharara avAja sAthe saMtonAM abhaMgo gAtI. rasoI karatI vakhate paNa bhajananI koIka ne koIka kaDI gaNagaNavAnuM cAlu ja hoya! vaLI A bhakti koI kRti vagaranI ghelI zAbdika bhakti nahotI. sevA sAthe nirahaMkArIpaNuM jIvanamAM pragaTAvavA mathatI A bhakti hatI. Akho divasa kAma cAlyA karatuM. bapore saune khavaDAvI- pIvaDAvI bAreka vAgye khUNAmAM sthApelA devagharamAM pahoMcI jatI ane mUrti sAme besIne kAMIka zloka - bhajana bolatI ane pachI potAnA kAna pakaDIne kahetI, '"he anaMtakoTi brahmAMDa-nAyaka, tuM ra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA mArA aparAdha mApha kara!'' ane pachI AMkhomAMthI AMsunI dhArA vahetI. A AMsuonI dhArAono sAkSI banato nAnakaDo vinyo. enA hRdayanI dharatIne bhIMjavavA, bhakti ane zraddhAnAM phUla ugADavA A dhArA gaMgA-jamunAnI dhArA banI jatI. eTaluM ja nahIM, bhagavAna anaMtakoTi - brahmAMDa-nAyaka'nI vyApakatAthI hRdaya phATuM phATuM thaI jatuM. mAnI A rojiMdI ghaTanAne yAda karIne moTA thayA pachI keTalIya vAra vinobAe AMsunI dhArA vahAvI mAnI bhaktine premanAM phUla caDAvyAM che. pitAjIno svabhAva ja evo udAra hato ke e potAne ghera koI ne koI vidyArthI ke garIba vyaktine Azraya ApatA. te vakhate koI garIba vidyArthI sAthe raheto hato. kyAreka kazuMka khAvAnuM vadhI paDe to mA pote te vAsI khAvAnuM khAI letI athavA vadhAre hoya to potAnA vinyAne ApatI. pelA vidyArthIne kAyama tAjI rasoI pIrase. vinyo roja A tamAzo joto. eka divasa majAkamAM kahe, ""mA, tuM pote amane zIkhave che ke badhA tarapha samabhAva rAkhavo joIe, koInA tarapha pakSapAta na karavo joIe. paNa pelA bhAIne to tuM kadI vAsI khAvAnuM pIrasatI nathI, kAM tuM khAya che, kAM mane pIrase che! to ATalo bhedabhAva te tuM paNa rAkhe che ne?'' tyAre abhaNa gaNAtI mA javAba Ape che, "beTA, tArI vAta sAcI che. haju mArAmAMthI bhedabhAva gayo nathI. eTalI mArI Asakti samaja. mArA hRdayamAM tArA mATe pakSapAta che. tuM mane putra svarUpa dekhAya che ane pelo chokaro mane bhagavaddasvarUpa dekhAya che. hakIkatamAM to badhA ja bhagavaddasvarUpa dekhAvA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve joIe, paraMtu mohane lIdhe tuM mane putrasvarUpa dekhAya che. je divase tuM mane bhagavAna jevo dekhAIza te divase A bhedabhAva khatama thaI jaze, beTA!'' bhedabhAva paNa kevo? saMtAna pratye putrabhAvanA to anya prati bhagavaddabhAvanA! A ja mAtAe potAnA traNeya putrone nAnapaNathI maMtra gAMThe bAMdhI Apelo ke je te deva ane rAkhe te rAkSasa'. ane sahajavairAgI moTAbhAI evA vinAyakadAdAnI pAchaLa pAchaLa baMne laghu badhu bALakobA ane zivAjI paNa saMnyAsane ja varyA. eka ja parivAranAM traNeya saMtAna bALabrahmacArI nIkaLe to e parivAranI paramavaMdanIya kuLamAtAne dhanyavAda ApavA ja paDe! nivRttinAtha, sopAna, jJAnadeva tathA muktAbAInI saMta-zRMkhalA jevI bhAve-parivAranI, khumAI - kuLanI A anokhI motImALI hatI. nAnakaDA vinyAne nAnapaNathI ja zaMkarAcAryano chaMda zaMkarAcArya to prakhara vairAgI, mahAna saMnyAsI! basa, jIvananA AMgaNe samajaNanuM phUla khIlyuM, nA khIlyuM ane guru maLI gayo. temAM vaLI mA to nAnapaNathI ja rAmadAsa svAmInAM abhaMgo gharamAM vahAvyA karatI, eTale dAsabodhanI UMDI asara citta para paDI hatI. lagna vakhate gora mahArAja - sAvadhAna! sAvadhAna! zubha maMgala sAvadhAna!' - bole che ane bAra varSanA rAmadAsa lagnanI corImAMthI nAsI jAya che. A ghaTanAnI asara paNa citta upara UMDI paDI hatI. dazame varSe bALakane janoI ApavAno rivAja. A bALako mATe paNa upanayananI maMgaLavidhi yojAI. mahArASTranA rivAja Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA pramANe baTuka brahmacArI vidyAprApti mATe nAsavAnuM kare tyAre tenA mAmA ene UMcakIne maMDapamAM pAcho laI AvatAM pralobhana Ape, ''tuM pAcho cAla to tane mArI dIkarI daIza.'' A janoI prasaMge, daza varSanI kumaLI vaye vinAyake Ajanma niSThApUrvaka brahmacarya pALavAnI bhISmapratijJA jAhera karI. emane mATe A vairAgya aMdarathI Ugelo choDa hato, jenA upara mAnI bhakti ane pitAnA vijJAnanuM siMcana, poSaNa, rakSaNa satata varasatuM rahI saMpuTonA saMpuTa caDyA. potAnI A pratijJAnuM pratipaLa bhAna paNa rahetuM. khAvuMpIvuM, paheravuM-oDhavuM badhuM ja nirALuM. maracAM-masAlA vagaranI rasoI joIe, sUtI vakhate gAdaluM haThAvI kAmaLo nAkhe, kalAko taDakAmAM DuMgarA khUMdavA joIe, paNa pagamAM caMpala nA pahere. kuTuMbamAM lagnaprasaMga Ave to jamaNavAranuM jame nahIM... AvuM badhuM to ghaNuM! mA to jhINIe jhINI vigatanI sAkSI hoya. naiSThika brahmacArI evA putranI kaMDArAtI mUrti enAthI ajANI thoDI hoya? ghaNI vAra e majAkamAM kahetI, ''vinyA tuM saMnyAsanuM nATaka to bahu kare che, paNa huM jo puruSa hota ne to tane dekhADI Apata ke saMnyAsa kone kahevAya?' ' 'huM jo puruSa hota ne?'' - A zabdo vinAyakanA hRdaye evA to jhIlyA ke je pAchaLathI strImAtrane mATe navI saMbhAvanA kholavAnuM dvAra banI gayA. potAnA jIvananAM aMtima varSomAM brahmavidyAnI laganavALI strIo mATe je brahmavidyA maMdiranI sthApanA karI, tenA mULamAM hato - mAno A vasavaso! e mA Ama paNa kahetI, ''beTA, gRhasthAzramI suputra to pa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve 4ra peDhI tAre, paNa saMnyAsI suputra to ekotera peDhI tAre.'' A hatI mAnI khUbI. putranI vairAgyavRttine kadI eNe pAchI paDavA dIdhI nathI, sadAya ene pALI-poSI-ucherI, saphaLa banAvI. dIkaro paraNe, ghara-vADI vasAve ane vaMzavelo lIlochama rAkhe. AvI jhaMkhanA moTA bhAganI mAtA sevatI hoya paNa A mA kAMIka judI ja mATInI hatI. soLa varSano dIkaro ghara choDIne jato rahe che, aDakhepaDakhethI strIomAMthI koI bolI UThe che, ''AjakAlanA chokarAonuM AvuM! ucherI pAcherIne moTA karIe ane pachI ghara mUkIne thAya vahetA.'' tyAre mA potAnA duHkhane jhATako mArI pheMkI detI tarata ja bolI UThe che, ""mAro dIkaro kAMI mojamajA mANavA ke nATakaceTaka karavA ghara choDIne nathI gayo, e to vadhAre sArA hetu mATe ghara choDIne gayo che. deza ane IzvaranI sevA karavA eNe gRhatyAga karyo che, ane mane enuM gaurava che.'' mA eka tarapha vinyAnI guru hatI to bIjI tarapha vinyAnI vaDAI paNa e jANatI-samajatI hatI. je bAbatamAM bIjA koI taraphathI saMtoSa-samAdhAnakAraka pratyuttara nahIM maLe te vinyA pAsethI maLI zakaze evo ene vizvAsa hato. eka vakhate mAe cokhAnA eka lAkha dANA gaNIne Izvarane samarpita karavAno saMkalpa karyo. prabhune caraNe prasAda dharavAno hato, eke cokho khaMDita hoya te to kema cAle? akSata cokhA joIe, vaLI eka lAkha. eTale roja cokhA gaNavAno krama cAlyo. have pitA hatA vaijJAnika. e to samayane trAjave tole. roja A ekeka dANo gaNavAno dhaMdho joyA kare. eka divasa kahe, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA A zuM ekeka dANo gaNatI beThI cho! eka tolo cAvala jokhIne emAM gaNI le ke keTalA dANA thAya che ane pachI hisAba karIne tArA eka lAkha cokhA pUrA karI le to ghaDIkamAM vAta patI jaze. ane evuM lAge to mUThI be mUThI cokhA vadhAre ja nAkhI devA eTale ochA paDavAno kazo Dara ja nahIM.'' pitAnI dalIla sAme mA koI vaLato javAba to ApI nA zakI, paraMtu emanI vAtane aMdarathI koI Teko maLyo nahIM. bahAra gayelo vinu jyAre ghera Avyo tyAre tarata mAe pUchyuM, ''vinyA, cokhAnA A lAkha dANA ekeka gaNIne arpaNa karavAno rivAja che, to tenuM zuM rahasya che, kahe jouM!'' mA, tuM A roja ekeka dANo gaNI gaNIne, joI - tapAsIne akSata dANo prabhune caDAve che, te koI gaNitanuM kAma nathI. e to che bhakti. pratyeka dANo pasaMda thatI vakhate IzvaranA nAmanI eTalI gAMTha pAkI baMdhAya che, IzvaracaraNomAM tadrupatA sadhAya che, A ja vAtanuM mahattva che! trAjavAmAM ekIsAthe jokhI nAkhIe to A bhakti thoDI maLe?'' mAne gaLe ekadama vAta UtarI gaI. e rAte pitAjIne paNa javAba sAMbhaLI niruttara thaI javuM paDyuM. bhaktinuM mAhAbhya gAtAM A ja vAtane judI rIte vinobAe kahI che ke zivajIne mAthe ghaDo bharIne pANI ekasAmaTuM reDI daIe to paNa cAle, paraMtu ApaNe to emanA zire ekeka TIpuM TIpuM... abhiSeka karIe chIe. A che bhaktinuM rahasya: satata bharatuM jharaNuM! paurANika zAstro pratye jovAnI vinobAnI daSTi nAnapaNathI ja AvI vidhAyaka hatI. purANapuruSoe eka rivAja calAvyo, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve sadIothI lokasamudAye ene bhaktibhAvapUrvaka nabhAvI TakAvyo, to te cIjamAM rahelI zAzvatatAne zodhI saMgharI levAnI kaLA A satya-zodhakamAM hatI. pariNAme prAcInatAno vaibhava enAmAM chalochala chalakAyo ane vattAmAM arvAcInatAnI samRddhi paNa temAM umerAI. ATha varSanI vaye ja jJAnezvarInuM marAThI gadya bhASAMtara hAthamAM AvI caDeluM. pote to moTA brahmacArI, eTale khAssA ThAThapUrvaka dharmagraMtha kholIne beThA. AraMbhamAM je zaMkha vAgavA lAgyA, raNabherIo gUMjavA lAgI, pRthvI DolavA lAgI!. .. vAha, bhAI, vAha! sarasa che A gIta to! barAbara raMga jAmyo, have joradAra yuddha thaze... utsAhabhera vinyAe to bIjo adhyAya kholyo, paNa A zuM? arjuna to gAMDIva nIce utArI daI ThaMDogAra thaIne beTho!... ane pachI ene samajAvavA bhagavAne je kAMI kahyuM temAMthI to zabdaya palle paDe tevo na lAgyo. gItA eTale laDAI nahIM' ATaluM niSedhaka jJAna tyAre to gAMTha baMdhAyuM... paraMtu pachI to zALAkIya abhyAsa daramiyAna ja jJAnezvarI barAbara samajI lIdhI. ane kramaza: gItAnuM eTaluM UMDuM avagAhana thayuM ke jIvananA aMtima parvamAM paNa badhA graMtho chUTyA, paNa nAnakaDI "gItAI e cArapAI na choDI. . nAnapaNathI ja vinAyakane jJAnamAM satyazodhananuM eka bhAre moTuM sAdhana dekhAtuM. emaNe to jIvananI vyAkhyA ja "jIvana" satyarodhanam" karI che. A satyazodhanamAM ghaNAM AyAmo kAma lAgyAM, paraMtu sAdhakAvasthAnA uSa:kALamAM to jJAne siMhabhAga bhajavyo. vidyArthIkALa atyaMta tejasvI kALa! citra to jANe Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA sayAjIrAva tarasI dharatI! meghanuM eka TIpuM paDyuM nA paDyuM ane e jhIlI leto. jJAnanI adamya pipAsA! zALAmAM to pitAjInI icchA mujaba phreMca levuM paDeluM, paNa saMskRta sAva choDI devAya te to kema cAle! vaLI mA paNa TokanArI hatI ja, ''alyA vinyA, savAranA pahoramAM A yesa phesa zuM zarU karyuM, zloko gokha, zloko!'' vaDodarAnI eka moTI deNagI hatI pustakAlaya. vinAyake mitramaMDaLI sahita A pustakAlayano khUba lAbha lIdho. bALapaNamAM jeTalI lIlA gharamAM karI che, teTalI ja lIlA A pustakAlayamAM ane dosto sAthe zerImAM paNa thaI che. khUba vAMcyuM! jUnA marAThI sAhityamAMthI tAravI tAravIne malAI jevuM uttama badhuM hajama karI dIdhuM. moropaMtanI 'AryAbhArata' ane 'kekAvalI' to pharI pharI vAMcI. A badhAM uparAMta gaNitanuM jJAna paNa atyaMta tejasvI hatuM. emanAM traNa priya pustakomAM pahelI che gItA, bIjI che IsapanItinI kathA ane trIjI Ave che yuliDanI bhUmiti. emanuM AkhuM jIvana gaNita para maMDAyeluM che. pitA narahara bhAve khUba svamAnI, akkaDa, vyavasthAnA AgrahI ane vaijJAnika. zista to joIe ja. soLa varSa sudhI vinAyakane kAyama savAra paDe ane sUraja Uge tema pitAnI parasAdI maLatI rahI. roja kAMIka ne kAMIka bhUla nIkaLe ja; ane mAra paDe, paNa soLame varSe emaNe ja sAmethI e baMdha karI dIdhuM. prApte tu poDaje varSe putram mitramitra Acaret! mAmAM bhakti bharI hatI, to pitAmAM bharyuM hatuM vijJAna. kaLA paNa hatI. eTale ja suvyavasthita, zistabaddha jIvananA teo AgrahI hatA. emanA potAnA jIvanamAM paNa sAdAI, saMyama, niyamitatA ane sAtatyanuM ma.vi.bhA. -3 - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve prAdhAnya hatuM. saMgIta paNa teo jANatA. svamAnI svabhAva hato. mA to 1916mAM gaI, tyArathI 1947 sudhI ekalA ja rahyA, kAraNa traNeya dIkarAo to dezane varI cUkyA hatA. - virala hatuM baMnenuM dAMpatyajIvana! pitA vaijJAnika, mA AdhyAtmika. adhyAtma ane vijJAnanA A saMgamatIrtha paramavairAgyanuM phUla UgyuM hatuM. 40 varSanI vaye mA pitAne saMsAramukta thavA vratastha banavAnI IcchA pragaTa kare che. to saMyamI pitA temAM saMmati ApI mArga mokaLo kare che. AvA saMyama-bhakti-pradhAna vAtAvaraNamAM traNeya bhAI, tathA eka bahena jIvananuM samatva jALavatAM UcharyA. mA to jANe vinyAno bhAIbaMdha. vAMcatA vAMcatAM kAMIka mAne saMbhaLAvavA jevuM lAge to saMbhaLAvato jAya, pUchavA jevuM lAge to pUchato jAya. eka divase "bhakatavijaya' vAMcatAM vAMcatAM vinyo mAne kahe che, ""mA, AvA saMto to mAtra prAcIna kALamAM ja saMbhava!'' "beTA, saMto te Aje paNa che ja. ApaNane khabara nathI eTaluM ja, saMto na hota to A pRthvI TakI rahI che te konA tapathI?'' ane tyArathI vinobAnI saMtatvanI khoja zarU thaI jAya che. ane chevaTe tulasIdAsajI kahe che tema ""saMtone tuM bahAra zodhato kyAM sudhI pharIza? "nija aMga, sata saMga' - tArA potAnAmAM ja tuM saMtatvane pragaTAva.'' e vAtane sArthaka kare che. 1912nA e divaso! gharamAM mA sAthe jJAnagoThaDI calAve che, to bahAra mitro sAthe. mahAdeva moghe eka vAra kahuM che, ""mahArASTramAM saMto to ghaNA badhA. ekane yAda karIe to bIjA bhulAya tevA. paNa kokaNastha brAhmaNomAMthI koI saMta Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA 11 pAkyo hoya tevuM jANamAM nathI.' ""cAla, ApaNe mahArASTranA saMtonI yAdI karIe ane temanAM gotro zodhIe eTale khyAla Avaze.'' ane baMne bheru beThA. jotajotAmAM yAdI to banI gaI, paNa vAta sAcI, kokaNanuM koI suvarNa kaMkaNa hAtha nA lAgyuM. moghubhAInuM to moM paDI gayuM, paNa tyAre vinAyaka bolI UThyo, ""cAla tyAre, AvuM ja che to koMkaNastha brAhmaNomAM saMta huM thaIza.'' bhaviSyamAM bhUdAnayajJa zarU thatAM eka vAra chApAmAM "saMta vinobA bhAve' aMge kazuMka vAMcyuM tyAre moghenI AMkho nAnapaNanI A ghaTanA smarI chalochala chalakAI UThI. AvuM ja thayuM gItAnuM. mA eka vAra gItA-pArAyaNamAM beThI. sAMje ghera AvIne kahe, "are vinyA, A saMskRta gItA mane samajAtI nathI. tuM mane marAThI gItA lAvI de ne?' vinyo traNacAra gItA upADI lAvyo, e vAMcIne mA bolI, ''A to saMskRta jeTaluM ja agharuM che.'' ''AnAthI sahelo anuvAda to nathI maLato, mA!'' ""to pachI tuM ja mane anuvAda kema nathI karI Apato?''... vinyo to mAnA mAM sAmuM avApha apalaka joI ja rahyo! mA, tAro tArA beTA parano A vizvAsa!... ane eka divase e vizvAsane phaLa bese che. jelajIvanamAM mAnA lADalA vinyAe gItAne marAThI padyAnuvAda "gItA" pUro karyo ane mahArASTranAM tamAma saMtAnone eka apUrva 'mA'nI bheTa maLI gaI. AvI vahAlasoyI mA jyAre pRthvI parathI vidAya thaI tyAre vinyAne thAya che ke, ""mA have mane gItAmAtAnI godamAM choDIne gaI che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 maharSi vinobA bhAve mA gIte, atyAra sudhI mAnA dUdha karatAM paNa tArA dUdhe ja mArA hRdaya tathA buddhinuM poSaNa karyuM che ane have AgaLa paNa mane tAro ja sahAro che.' chatAMya potAnI sAthe mAnI eka sADI ane mAnI ArAdhya mUrti laI jAya che, je sADI haMmezAM mAthA nIce ozIkA rUpe rahI ane pAchaLathI pelI kavitAonI sAthe eka jIvatI jAgatI kavitA banIne gaMgAnadImAM samarpita thaI. pelI mUrti AzramanA kAzIbAnA pUjAgharamAM bhaLI gaI. eka bAju zALAkIya abhyAsa to cAlu hato, paNa bIjI bAju AMtayAtrAnI gati paNa joradAra vega pakaDI rahI hatI. vinAyakanI sUkSma jJAnadaSTimAM jagata, tenuM prayojana ane jaganniyaMtA sAtheno anubaMdha pAko besI rahyo hato. InTaranI parIkSAnA divaso najIka AvatA hatA. nApAsa thavAno to koI prazna ja nahoto, paraMtu savAla hato jIvana-parIkSAno! mA rasoI karatI hatI tyAM sAme cUlA pAse vinyo AvIne beTho. enA hAthamAM kAMIka kAgaLiyAM hatAM. thoDI vAramAM to goLa goLa vALI e kAgaLiyAM cUlAmAM pheMkavA lAgyo. ""zuM bALe che, beTA?'' "e to meTrika vagere parIkSAonAM sarTiphikeTa!" - "kema re?'' mAM coMkI UThI. "mAre have enI jarUra nathI. mAre kyAM nokarI karavI che?'' paNa Aje jarUra nathI, to kAle jarUra paDaze. bhale ne paDyAM rahyAM.' mAe dalIla karI. ""nA, doraDuM kApavuM te kApavuM, pAchA pharavAno koI prazna ja nathI!''... nizcaya aDaga hato. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA 13 dinapratidina jIvananuM lakSya vadhu ne vadhu spaSTa thatuM jatuM hatuM. Ama to 1912thI gRhatyAgano vicAra Avato hato, paNa vicArane pAkA aDIkhama nirNayamAM pheravavA cAra varSano vadhu samaya javA dIdho.. Ama, jIvananI vIsI pUrI thaI nA thaI, tyAM jIvananI didigaMtavyApI kSitije vidhavidha phALo bharavA ene pokAravA mAMDI. eka bAju zaMkarAcAryathI mAMDIne saMta jJAnezvara sudhInI saMtasaMnyAsI paraMparA ane brahmaprAptinI aneka vaNakheDI kSitijo kheDavA kheMcI rahI hatI, to bIjI bAju tatkALa sAMprata paristhitino svarAjya prAptino yugadharma pAra pADavA lAla, pAla ane bAla, ane zrI araviMda paNa bolAvI rahyA hatA. jIvananI cAdaranuM mULabhUta pota hatuM brahmamaya, paraMtu enA para rASTrabhakti, svAtaMtryaprAptinAM sapanAMnI bhAta paNa have to UThavA mAMDI hatI. e badhuM to enA sthAne hatuM ja, paraMtu A paNa eka narI vAstavikatA hatI ke virATanA A jIva mATe ghara have ghaNuM nAnuM, sAMkaDuM paDe tema hatuM. ghara taraphanI koI phariyAdane to lavaleza sthAna nahotuM. vinAyaka pote ja kahe che ke, "keTalIka cIjone mULa para ja kuhADo jhIkIne toDI nAkhavI joIe. tyAM dhIre dhIre' ane 'kramazaH' jevA zabdo vAparavA e barAbara nathI. 1916mAM meM ghara choDyuM. Ama to gharanI paristhiti kAMI evI notI ke tyAM mAruM rahevAnuM azakya thaI paDe. mA to mane evI maLI hatI ke jene hajI Aje paNa roja saMbhAruM chuM. pitAjInuM udyamIpaNuM, abhyAsavRtti, svaccha ane sughaDa rahevAnI Teva, sajjanatA vagere guNo sau koIne anukaraNIya Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 14 maharSi vinobA bhAve lAgaze. paNa A badhuM hovA chatAM paNa mane lAgyuM ke have A gharamAM huM samAI zakuM tema nathI.' ane saMnyAsIe A doraDuM paNa kApyuM. muMbaI InTaranI parIkSA ApavA nIkaLyA hatA. surata sTezanethI ja dizA badalI nAkhIne 1916nI rapamI mArce muMbaIne badale pahoMcyA kAzI. surata sTezane ja mAtApitA mATe patra lakhelo, je parIkSA pUrI thayA pachI ja mitre mAbApane soMpavAno hato. temAM lakhyuM hatuM, tamane e vAtano bharoso haze ke huM game tyAM jaIza paNa mArA hAthe kazuMya anaitika kAma nahIM thAya.'' patra vAMcIne pitAne thayuM ke jaI jaIne e kyAM javAno che? cAracha divasa Amatema bhaTakIne pAcho ghera Avaze! paNa dIkarAne nakhazIkha oLakhanAra mAvaDI kahe, "nA, huM vinyAne sArI rIte oLakhuM chuM. have e pAcho nahIM Ave. kema ke e pratijJA karIne gayo che. e brahmanI khoja mATe nIkaLyo che.' satyanI khojamAM nIkaLelo sAdhaka sau prathama to susajja thavA pahoMce che. vidyAdhAma samA vArANasImAM. gaMgAkinAre eka nAnakaDA gharanA cothe mALe 8' X 5'nI eka oraDImAM jJAnopAsanA AraMbhAya che. sAthe "bhoLo' nAmano eka sAthI che. vaDodarAnI jema ahIM paNa pustakAlayone bIjuM ghara banAvI dIdhuM ane je dharmagraMthono abhyAsa karatAM ochAmAM ochAM bAra varSa lAge, te thoDA ja mahinAomAM AtmasAt karI lIdhA. potAnI oraDImAMthI divasamAM eka vAra nIce Utare. annakSetramAM bhojana mATe jAya. pahelo ghaMTa vAge tyAM bhANA para besI jatA. hajI bIjA vidyArthIo Ave, goThavAya, bhANuM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAto brahmajijJAsA 15 pirasAya, maMtra bolAya tyAM vinAyakanuM doDha kalAkI gItApArAyaNa pUruM paNa thaI jatuM. arjunanI ekAgratA emane varelI hatI. A annakSetramAM eka TaMka jamavAnuM ane dakSiNAmAM babbe paisA maLatA. sAMje eka paisAnuM dahIM ane eka paisAnAM bAphelAM zakkariyAM laIne vALu karI letA. roja rAte gaMgAkinAre asIma AkAzanI nIce jaIne besatA. divasabhara jJAnayajJa cAlato, enI tejakaNIo banIne rAtre kavitAo phUTatI. jyotiSIo kahe che ke vinobAnA hAthamAM hRdayanI rekhA ja nahotI, paNa gaMgAtaTe rAtrinI nistabdha niravatAmAM vinAyakanA hRdayanI samRddhi UchaLatI. vinAyaka e sphurelA kAvyane kAgaLa para TAMkI leto, pharI pharI vAMcato, sudhArato ane aMte jyAre sarvAMgasuMdara paripUrNa kRti banyAno saMtoSa anubhavato tyAre e ja kAgaLano paDiyo banAvI temAM kavitAdIpa pragaTAvI prasanna citte gaMgAmaiyAne khoLe e vahAvI deto. sundaratAnuM janmavuM e ja enI sArthakatA. sauMdarya janme te mATenA saMjogo UbhA karI devA te ja sAdhanA. vinAyaka mATe kAvyasarjana te divasa AkhAnI sAdhanAnI phalazruti hatuM. phaLa prabhucaraNe samarpita na thAya to e gItAmAtAno lADalo beTo kevo? kAzImAM rahe ane paMDito sAthe bheTo na thAya te to kema bane? paNa joyuM ke jIvanalakSI jJAnopAsanA virala paMDitomAM che. zabdonI AtazabAjI to ghaNI UDatI. hiMduM tattvajJAna eTale 'AtmA parabrahma'thI nAnI vAta to koInA moe caDe ja kevI rIte? 'AtmA-paramAtmAmAM dvaita che ke advaita?'- zAstranI carcAno A sanAtana viSaya. e paNa kayAreka AvI carcAsabhAmAM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve UpaDI jato ane dhyAna daIne sAMbhaLato. buddhipratibhA to vilakSaNa hatI ja, koInuM te tarapha dhyAna nahotuM eTaluM ja. eka vakhate AvI vivAdasabhAmAM chevaTe TharyuM ke advaitavAdIo jItyA. tyAre vinAyake TUMkuM paNa pAyAnuM marmavedhaka satya uccAryuM, advaitavAdIoe daitavAdI sAthe carcA karI e ja siddha karyuM che ke tame vyavahAramAM daitane svIkAryuM. hakIkatamAM to daitavAdIone ApaNAmAM samAvI laI vAstavika advaita siddha karavuM joIe." emane advaita carcAmAM eTalo rasa nahoto, jeTalo advaita caryAmAM. advaitanI sthApanA e vinAyakane mana jIvananI sArthakatAno viSaya hato, kevaLa vitaMDAvAdano nahIM. bhAratIya saMskRtine eka bAju samajI rahyA che tyAM bIjI bAju kozInagarInI gaMdakI ane dharmanA nAme cAlatAM dhatiMga paNa dhyAnamAM Ave che. pitA pAsethI maLelA saMskAra hatA ke svacchatA to prabhutA pAse pahoMcavAnuM prabaLa mAdhyama che. zucitA deha-mana-buddhine pele pAra laI jaI chevaTe Atmadarzana karAvI ApavAnI saMbhAvanA dharAve che. paNa kAzI eTale to jANe naryuM naraka! A kevI puNyanagarI! A kevuM mokSadhAma! vicAra ane AcaraNa vacce phelAyelI pahoLI-UMDI khINano khyAla Avato gayo, sAthosAtha dezanI gulAmI, aMgrejonI johukamI ane prajAnI nirmAlyatA paNa dhyAnamAM AvatI gaI. A bAju zAMtimaya himAlaya pokArato hato to bIjI bAju krAntikArI baMgALa paNa hAkala upara hAkala karatuM hatuM. AtaMkavAdI krAntikArIo sAthe bhaLI jaI aMgrejone khabara pADI devAnuM, kama se kama eka aMgrejane goLI daI DhALI devAnuM, manamAM UgI AvatuM. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti-kAntinA saMgama tIrthe 17 paNa hajI kAMI pAkI gAMTha vaLe te pahelAM to banArasa hiMdu yunivarsiTInA udghATana prasaMge mahAtmA gAMdhI kAzI Ave che ane enI besanTanI kRpAthI maLelI becAra miniTamAM evI tIkhI, tamatamatI vedhaka vAto kare che ke pramukha pote sabhAtyAga kare che. te prasaMge AvelA rAjAmahArAjAonI khurazIo paNa phaTophaTa khAlI thaI jAya che ane AkAza gAjI UThe eTalI tALIothI loka mahAtmAjIne vadhAvI le che. .. tALIono A gaDagaDATa vinAyakanA kAne paNa jai athaDAya che. chApAmAM ahevAla vAMcatAM ja yuvAna lohI UkaLI UThe che ane lAMbI praznottarI karato eka patra mahAtmA gAMdhIne amadAvAda lakhe che, jenA javAbamAM maLe che be vAkya - ''patramAM keTaluM lakhAya? rUbarU ja AvI jAo.'' ane gAMdhInA sUtaranA kAcA tAMtaNe kheMcAI gayelo A himAlayano jIva potAnA jIvananAM pacAsa jeTalAM varSa gAMdhIvicArane sAkAra karato sArthaka kare che. Ama 'athAto DrahmajJAsA' mATe nIkaLelo sAdhaka nathI poMcato himAlaya ke nathI pahoMcatA baMgALa, paNa pahoMce che trIjI ja maMjile, jyAM ene maLe che himAlayanI zAMti tathA baMgALanI krAntino subhaga saMgama! 2. zAMti-kAntinA saMgama tIrtha 1916nI 7mI jUne, himAlaya javA nIkaLelo jIva AvI pahoce che amadAvAdanA kocarabanA satyAgraha AzramamAM. te vakhate bApu rasoDAmAM hatA, zAka samAravAnI pharaja bajAvI rahyA ma.vi.bhA.-4 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 maharSi vinobA bhAve hatA. mulAkAta tyAM ja levAI. paDakhe besADI hAthamAM cappa pakaDAvI ApatAM kahyuM, ''lo, zAkabhAjI samAro!'' vAha! saMnyAsInA hAthamAM daMDa nahIM, kamaMDaLa nahIM, pothI nahIM ane charI!. .. aNaghaDa hAthe zAka samAratuM gayuM, vAta thatI gaI ane e beThakamAMthI UbhA thayA tyAre baMne jANe varSothI paraspara oLakhatA hoya tema potIkA banI gayA. ane pachI to paraspara premabhAva, AtmIya bhAva, AdarabhAva ane ahobhAva! vinAyakanA dhyAnamAM dhIre dhIre AvatuM gayuM ke ahIM ThAlA zabdo nathI, ahIM to zabda kRtine anusare che, prathama avatare che kRti. AcAra ane vicAranI ekavAkyatAno madhura saMgama bApunA vyaktitvamAM e nihALe che ane emane thAya che ke basa, je joItuM hatuM te maLI gayuM. vaLI sAva nAnakaDI vyApti nathI bApunA AcAra-vicAranI. samastane potAnA bAhuomAM AliMgavA tatpara evo A virATa manuSya che. pelo himAlaya to saMtonA tapano puMja! to A himAlayamAM paNa tapa hatuM, tyAga hato, samarpaNa hatuM, bhakti hatI ane samasta samAjane UMce caDAvato karmayogano pracaMDa sUraja paNa jhaLahaLato hato. ane vikAramuktinI sAdhanA paNa hatI. vinAyakane to potAnA jIvananI tyAgatapomayI sAdhanA AdaravAno eka jIvato jAgato himAlaya ja sAMpaDI gayo ane e DUbI gayo sAdhanAnI guphAmAM. bApunI jhINI najare pahelI ja mulAkAtamAM cakAsI lIdheluM ke munijInA hAthane kAma karavAnI Teva nathI. vaLI tabiyata paNa nAjuka che. paNa enI vRtti? thoDA ja divasomAM bApu jue che ke AzramanA UMDA kUvAmAMthI Akho divasa pANI kheMcI jhADavAMne Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti-jAtinA saMgama tIrthe 19 pAvAnI sakhata mahenata kare che A 98 ratalano dUbaLo-pAtaLo chokaro sAmasAme besI ghaMTI para daLavA bese che, cokhA vINe che, saMDAsa sApha kare che ane sAthosAtha cAle che adhyayana, manana, carcA ane pachI amala. A badhI carcA daramyAna hIra jhaLakyA sivAya kevI rIte rahI zake? bApunA dhyAnamAM AvI jAya che ke A mATI kAMIka nokhI che. eka divasa pUche che, "Ave zarIre AvaDI mahenata kevI rIte karI zako cho?' ''saMkalpa baLathI!'' - TUMko ne Taca javAba, paNa emAM himAlaya jeTaluM vajana hatuM. je kAMI aMtaraMga paricaya thayo, tenAthI samajAyuM ke A mANasa to mahArASTranI saMtaparaMparAno vArasadAra hoya tevuM kauvata dharAve che, ane mahArASTramAM jJAnobA, tukobA tema AzramamAM vinAyakane bApu taraphathI vinobA'nuM navuM lADakuM nAma maLe che; ane jotajotAmAM to mULa nAma visarAtuM cAlyuM. bApune e paNa khabara paDe che ke vinobA ghara choDIne kAzI gayelA, ane hajI gharanA lokone enI bhALa maLI nathI eTale e narahari bhAvene patra lakhe che, ""Apano ciraMjIvI vinobA mArI sAthe che. ATalI nAnI uMmaramAM tamArA dIkarAe je tejasvitA ane vairAgyabhAvanA khIlavI che, te khIlavatAM mAre varSo sudhI dhIrajapUrvaka mahenata karavI paDI che.'' bApue eka vAra potAnA sAthI enDrUjhane kaheluM, ''vinobA AzramanAM durlabha ratnomAMnA eka che. teo Azramane potAnA puNyathI sIMcavA AvyA che. pAmavA nathI AvyA, ApavA AvyA che.'' mahAtmA gAMdhInuM AzramI jIvana eTale bhAre parizramI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 maharSi vinobA bhAve jIvana. sAdhakono vizrAma ja A zrama! temAM vaLI bhAratanI garIbAI, achata ane apAra saMkaTonAM citra divase divase vadhu spaSTa thatAM jAya che eTale tapazcaryA vadhatI jAya che. paNa zarIra pAsethI vadhAre paDatuM kAma levAya che. pariNAme vinobAnuM vajana ghaTe che ane nabaLAI vadhe che. thoDo havAphera ane thoDoka vatanano paricaya thaI jAya e daSTie vinobA bApu pAsethI eka varSanI chuTTI laI mahArASTra jAya che. tyAM zrI nArAyaNa zAstrI mATenI vAInI prAjJa pAThazALAmAM cha mAsa rahI upaniSado, gItA, brahmasUtra ane zAMkarabhASya, manusmRti, pAtaMjala yogadarzana uparAMta nyAyasUtra, vaizeSikasUtra tathA yAjJavakya smRtinuM adhyayana kare che. saMskRtano talasparzI abhyAsa paNa thAya che. sAthosAtha gAMdhInuM AzramI jIvana ahIM paNa sAtatyapUrvaka TakAvI rAkhatAM sAduM, mIThA vagaranuM parimita bhojana laI kula 11 paisAmAM jIvana calAve che. roja 6thI 8 zera daLe che. vaLI vidyArthIone gItA, jJAnezvarI, upaniSado tathA hindI, aMgrejI bhASA zikhavADe che. 400 mAIlanI padayAtrA daramiyAna "vedazAstrasaMpanna vinAyaka zAstrI bhAve'nAM gItA pravacano paNa gAmegAma goThavAya che. A je kAMI gaNAvAyuM te to moTuM moTuM kAma, jhINuM jhINuM to vaLI ghaNuM thayuM. varSabharanI samagra sAdhanAkALane paricaya karAvato eka suMdara patra bApune mokalyo jemAM lakhyuM, ''jyAre jyAre svapnAM paDyAM che tyAre paNa eka ja vicAra manamAM Ave che ke Izvara mArI pAsethI sevA leze ke?''... patra vAMcIne bApu gaLagaLA thaI bolI UThyA, ''gorakhe machaMdarane harAvyo. bhIma che, bhIma!'' ane vinobAne Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti-kAntinA saMgama tIrthe vahAlapUrvaka sarasa majAno javAba pAThavyo, ''tamAre sAru karyuM vizeSaNa vAparavuM? tamAro prema ane tamAruM cAritrya mane mohamAM DubAvI de che. tamArI parIkSA karavA huM asamartha chuM. tame karelI parIkSAno huM svIkAra karuM chuM ane tamAre vize pitAnuM pada grahaNa karuM chuM... te padane lAyaka banavA prayatna karIza ane jyAre huM hiraNyakazyapa nIvaDuM tyAre prahalAda bhaktanI jema mAro sAdara nirAdara karajo.'' ... patra lakhyA pachI pAchuM bolAI gayuM, vinobAe to hada karI.'' vinobAnuM brahmaniSTha AMtarapota bApu samakSa khulluM thaI gayuM hatuM. A pachI paNa emaNe eka vAra vinobAne lakheluM ke, ''tamArA jevo ucca AtmA bIjo meM kyAMya joyo nathI.'' A patra to phADIne vinobAe nAkhI dIdhelo, paNa eka ziSyanA hAthamAM kAgaLanA TukaDA AvI gayA. AvI prazastiomAM aTakI ke phasAI jAya tevo to A AtmA ja nahoto. pahelethI ja vinobAno svabhAva ataDo hato. e khAsa koImAM haLavAbhaLatA nahIM. bhalA pote ane potAnuM kAma. dUbaLIpAtaLI kAyAvALo eka yuvAna potAnI dhUnamAM ne dhUnamAM kalAko kAma karato rahe to lokone kyAMthI khabara paDe ke aMdara kaI pratibhA beThI che? koI mahenatu juvAniyo che eTaluM lAge. paraMtu eka divasa sAMje rojanuM kAma patAvI sAbaramatIne kinAre retImAM besI jorajorathI vedamaMtro tathA upaniSadanI RcAo gAvA maMDyA. e ja vakhate kaoNlejanA keTalAka juvAniyAo A sAMbhaLI gayA. emane thayuM ke koI vidvAna paMDita lAge che. bIje divase AzramamAM AvI pUchaparacha karI ke AvA AvA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 maharSi vinobA bhAve dekhAvavALA bhAI pAse amAre saMskRta zIkhavuM che! pelA bhAI to e sAMbhaLI hasavA ja lAgyA, "are, emanI pAse zuM dhULa saMskRta zIkhazo? e to gUMgo che gUgo!'' paNa pelA chokarAo to haTha pakaDIne pahoMcyA vinobA pAse. tyAre e kodALIthI khetara khodI rahyA hatA. chokarAoe khUba vInavyA tyAre saMskRta zIkhavavA taiyAra thayA. tyAre pelA bhAIne ane e bhAI dvArA pachI AkhA Azramane khabara paDI ke A mUMgo vinobA nathI, A to che paMDita vinobA. pAchaLathI to "AcAryanuM vizeSaNa paNa aneka anya vizeSaNonI sAthe vinobAnI AgaLa palAMThI mArIne besI gayuM, paNa prAraMbhamAM to Azrama-sAthIone ThIka ThIka aMdhArAmAM rAkhI zakyA. paNa A AzramavAsa daramyAna vedAMta-vidyAnI eka divase kasoTI thaI. eka divase savAre sAbaramatI nadImAM nAhatAM nAhatAM acAnaka pANInuM tANa AvyuM ane vinobA e tANamAM kheMcAvA lAgyA. vinobAne to taratAM AvaDatuM nahotuM, nadIkAMTha paNa koI mANasanuM dhyAna hatuM nahIM ke je bacAve. jotajotAmAM to e vadhu ne vadhu dUra taNAvA lAgyA. eTalAmAM kinAre UbhelA lokonuM dhyAna kheMcAya che... ""are are, vinobA DUbe che. bacAvo, koI bacAvo...!'' paNa te ja samaye nadInA pUrajhaDape vahetA pANImAMthI eka avAja saMbhaLAya che, ''bApune kahejo ke vinobA jAya che. AtmA amara che, deha nazvara che... AtmA amara che, deha nazvara che.' mRtyunI kSaNa sAme AvIne UbhI che, tyAre DUbato mANasa "bacAvo - bacAvo'nI bUmo nathI pADato, paNa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMti-kAntinA saMgama tIrthe 23. rageragamAM UtarI gayeluM vedAMta vadhe che ke "AtmA amara che, deha nazvara che.' pachI to eka nAnakaDI TekarI jevuM raste AvI jAya che ane kALadUta kAnamAM gaNagaNATa karI khAlI hAthe ja pAcho vaLI jAya che. paNa ahIM to na mRtyuno Dara che, na jIvananI lolupatA! "jU ma vAva hai gaura vU mA vAlI hai - AzramavAsIo to A maraNodgAra sAMbhaLIne stabdha ja thaI gayA. bApue bhale kahyuM ke vinobA Azrama pAsethI levA nahIM, paNa ApavA AvyA che, paraMtu vinobA AkhI vAtane judI ja rIte mUlave che. ''bApunA AzramamAM huM Avyo ane AzramanuM je kaMI jIvanasvarUpa mArI daSTie meM joyuM, temAMthI mane ghaNuM maLyuM, ane tene pariNAme jIvana ekarasa ane akhaMDa che teno anubhava mane thayo... te pahelAM huM sAdhanA karato hato, te kevaLa bhAvanA rUpe hatI, paNa AzramanI sAdhanA pachI mane AMkha ja prApta thaI. bApuno Azrama mAre mATe daSTidAyI mAtRsthAna che.'' bhAratanuM atyAra sudhInuM adhyAtma ekAMgI adhyAtma hatuM. brahmavidyA rASTranA phalaka para pratyakSa karmakSetra para UtaratI nahotI. gAMdhIjInA yugakAryamAM mahattvanI bAbata hatI te A hatI ke satya, ahiMsA jevAM pAyAnAM sanAtana mUlyone sAmAjika jIvanamAM dAkhala karavAnAM hatAM. baMgALanI krAtimAM dezane AjhAda karavA mATe mArI mITavAnI tamannA hatI. dehane nazvara samajI pheMkI devAnI tatparatA vedAMtI vinobAne gamI jAya te svAbhAvika hatuM, paraMtu gAMdhIvicAra to duzmanane mitra banAvI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 24 maharSi vinobA bhAve asatyane maTADavAno puruSArtha cIMdhato hato. gAMdhI cIMdhyo svarAjya-mArga zarU thato hato AtmazuddhithI, meLavaNa jeTaluM sAruM haze teTalAM dahIM-ghI-mAkhaNa sArAM nIpajaze. meLavaNa eka vADakImAM paDyuM rahe to khATuM thaI jAya, tene meLavI devuM joIe. e ja rIte AtmajJAnI guphAmAM besI rahe te yogya nathI. teNe samAja-parivartana mATe mathavuM joIe. vaLI vinobA AMtaraparIkSaNa karI e paNa kabUle che ke, "huM to svabhAve jaMgalI jAnavara jevo rahyo chuM. mArI aMdaranA krodhanA javALAmukhIne ane bIjI aneka vAsanAonA vaDavAgnine zamAvI denArA to bApu ja hatA. mArA para niraMtara emanA AzIrvAda varasyA che. huM to emanuM pALeluM eka jaMgalI prANI chuM. Aje huM je kAMI chuM te badho bApunI AziSano camatkAra che.' zaMkarAcArya mANasanAM traNa paramabhAgya gaNAvyAM che. eka, mAnavadeha prApta thavo; be, mukti mATenI jhaMkhanA ane trIjuM, mahApuruSanI satsaMgati! vinobA A vAkyane vAraMvAra yAda karI gaLagaLA thaI apAra dhanyatAno anubhava karatAM kahe che ke mane A traNeya paramabhAgya sAMpaDyAM. atyAre kadAca mUlyAMkana karavuM thoDuM vaheluM paDe. ItihAsanuM mUlyAMkana to saikAo pasAra thayA pachI ja thatuM hoya che, paNa sAmAnya najare joIe chIe to jema vItelAM varSomAM zaMkararAmAnuja, mahAvIra-buddha, rAma-kRSNa- vivekAnaMda, ema lokottara puruSonI belaDI hAthe hAtha milAvIne pRthvI para UtarI AvI, tevI ja A gAMdhI- vinobAnI eka vizeSa belaDI e yAdImAM umerAI. gAMdhIe savadaya-vicAranI eka pUNI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bhoMbhItara pAMgaratuM brahmabIja kAMtavAnI zarU karI. e jyAMthI adhUrI chUTI, tyAMthI taMtu sAMdhI laI vinobAe ene AgaLa kAMtI. hakIkatamAM gAMdhI- vinobA baMne maLIne eka pUrNa vicAra thAya che, baMne paraspara pUraka che, abhinna aMga samAna che. jema pustakamAM eka AvRtti khalAsa thaI jAya to bIjI sudhArelIvadhArelI punarAvRtti pragaTa thAya che, tema vinobA e gAMdhInI punarAvRtti che. kALa badalAyo te mujabanA pheraphAra karavA paDyA, bAkI tattvataH gAMdhIvicArane ja AgaLa calAvyo. aNuyuga Avyo, svarAjya maLyuM, lokazAhInI sthApanA thaI - kALaparivartananAM A traNa to mukhya AyAma. eTale svAbhAvika che ke kALAnusAra parivartana karavuM ja paDe ane te vinobAe karyuM. kALakrame gAMdhI- vinobAnAM vyakitatva lopAI jaI zake, paraMtu emanA dvArA jIvananA savagI kSetrano eka samagra, paripUrNa jIvanavicAra pragaTa thayo che, te yugayugAntara sudhI mAnavajAti samakSa akhaMDa naMdAdIpa banIne prakAza pAtharato raheze. 3. bhobhItara pAMgaratuM brahmabIja ''vinobA, vardhAno Azrama saMbhALazo?'' ''bApu, Apa je kAMI kAma soMpazo te mArI zakti pramANe karIza.'' ane AThamI eprila 1921nA divase amadAvAda choDI vinobAjI che sAthIo sAthe mahArASTranA vardhA gAme pahoce che. AjanI maganavADI te vardhAno tyArano Azrama hAthaghaMTInI pUjA ma.vi.bhA. - 5 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 maharSi vinobA bhAve karI enA para daLIne vinobAe AzramanuM udghATana karyuM. dhIre dhIre mAkhIo madhapUDA pAse ekaThI thatI jAya tema vinobAnI bALapaNanI maMDaLI paNa ekeka karatI vardhA AvI pahoMcI. eka sarasa majAnuM sAdhaka ane vaLI pAchuM deza mATe prANa nyochAvara karI nAkhavA tatpara tevuM rASTrapremI maMDaLa tyAM racAtuM cAlyuM. A varSe to bhAratanA svAtaMtrya-AMdolananAM pAyAnAM varSo. 1920no jaliyAMvAlA bAgano bhISaNa hatyAkAMDa ane bApunA asahakAra AMdolananI ghoSaNA... vAtAvaraNamAM khAssI garamI ane khaLabhaLATa hato. bApune to ghaDInIca nirAMta nahotI. dezanA A khUNethI pelA khUNe satata rakhaDavAnuM rahetuM, paNa jANe potAnI bIjI kAyA sthira karI dIdhI hoya tema temaNe vinobAne AzramamAM sthira karI dIdhA hatA. vinobA paNa potAnA rASTrIya vidyAlayamAM navI peDhInA ghaDataranA kAmamAM evA ja tallIna thaI gayelA. e kahetA, "AvatI peDhI taiyAra karI rahyo chuM.'' vinobAmAM rahelo "zikSaka" A kALamAM khUba khIlyo. pUrAM bAra varSanuM tapa cAlyuM. prAcIna kALanA koI tapasvI trASinuM gurukuLa ja jANe joI lo! mAnasika, zArIrika, bauddhika, hArdika, sAMskRtika ema sarvAgI keLavaNIno kaLAkalApa tyAM khIlyo hato. sUtaranA tAMtaNe svarAjya' lAvavAnuM hatuM, eTale khAdIvidyA e to vadhu AzramanuM rASTrIya vIjaLI-mathaka jevuM mukhya kendra banI gayuM. je koIne khAdI vidyA zIkhavI hoya tene vadhu AvavuM ja paDe! A khAdI vidyAno guru hato - vinobA. jJAna-vijJAnanI carcAmAM bApu sAthe khAsuM jhINuM kAMtanAro paMDita reTiyAnA tAra kADhavAnI bAbatamAM paNa ATaluM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoMbhItara pAMgaratuM brahmabIja jhINuM kAMtI zake te saunA mATe kautukano viSaya hato, paNa A to hato jhiMdAdila puruSa! sAme paDakAra Ave ane pAcho paDe tevuM kAcuM dila e nahoto dharAvato. vaLI ene to A phAvatuM paNa AvI gayeluM kAraNa ke reTiyAnA tAretAranI sAthe bhAratanA sauthI chevADe UbhelA mANasa dvArA vizvAtmAnI sAthe ekarUpa thavAnI sAdhanA paNa cAlatI hatI. AzramamAM AvatAM pahelAM ja bhAratIya saMskRtinA mukhya dharmagraMthono tAga meLavI lIdho hato. paraMtu A graMtho kaMI evA graMtho to hatA nahIM ke vaMcAI gayA ane pachI jAya pastImAM. vadhumAM paNa vinobAno jJAnayajJa to cAlu ja hato. jJAna ane karmanI jANe hoDa cAlatI. AzramanAM je kAMI pravRttikAyo hatAM temAM paNa agrasthAne vinobA ja hoya! ane emanI oraDImAM paDaghAtI veda-vedAMtanI RcAo emane jJAnadImAM paNa mokhare ja rAkhatI. vaLI "mahArASTra-dharma' nAmanuM mAsika paNa teo calAvatA. Ama AzramajIvanamAM vinobAnA gurupade jIvanalakSI sarvAgI sAdhanA cAlatI, jemAM jJAna-bhakti ane karmano samanvaya sAdhavAno prayatna thayo. bApunI jema vinobAmAM paNa 'AcaraNa' sUrajanI prajAnI jema jhaLahaLatuM, eTale tyArathI lokoe svayaMpreraNAthI vinobAne "AcAryanuM biruda bheTa ApyuM. joke vinobAne maLelAM saghaLAM birudo, bhUSaNo, haMmezAM eka hakIkata sAthe laIne AvatAM ke A birudathI vinobA vibhUSita thAya, e karatAM pelAM birudo ja vibhUSita thatAM. 1922mAM nAgapuramAM jhaMDA-satyAgraha cAlyo. ekeka vyakti saraghasamAM jhaMDo laIne nIkaLe, polIsa e ja jhaMDAnI lAThIthI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 maharSi vinobA bhAve satyAgrahIne mAre ane pachI dharapakaDa kare. dhIre dhIre jamanAlAlajI, bhagavAnadIna vagere badhA AgevAno pakaDAI gayA eTale chevaTe 250 svayaMsevako sAthe vinobA satyAgraha mATe gayA ane sarakAre emane pakaDI lIdhA. Ama AzramajIvanamAM vaLI eka navo vaLAMka Avyo. tyAre A mAnavaratnanuM hIra bhale bApue ane AzramavAsIoe pArakhI lIdhuM hoya, paNa loko ane vaLI temAMya jelanA adhikArIo mATe to A eka gharabAra vagarano rakhaDato bhAmaTo bAvo ja hato. thoDo vakhata nAgapura jelamAM rAkhI pachI akolA jelamAM laI AvavAmAM AvyA ane tyAM emanI sakhata tAvaNI zarU thaI. vinobAnuM manobaLa ajeya hatuM, saMkalpazakti utkaTa hatI, paNa zarIra to emanuM nAnapaNathI ja nabaLuM hatuM. jelano amAnavIya julama te keTaluM sahI zake? tyAre pahelA varganA kedIone paNa rojanuM savA maNa daLavAnuM hoya, mApa mujabanA paththaro phoDavAnA hoya! vaoNrDaronuM vartana to atyaMta krUra ane gaMduM! jIbhamAM gALa ane pagamAM lAta- A be emanI mukhya khAsiyata! eka vAra to vinobAe kahyuM paNa kharuM ke, sarakasamAM mANasa pazu para julama gujAre che, ahIM jelamAM pazu mANasa para julama gujAre che.'' jayaprakAzajIe paNa jelanA anubhavo TAMkatAM kahyuM che ke hRdayamAM rahelI mAnavatAne TakAvI rAkhavAno pracaMDa puruSArtha karavo paDe tevuM pAzavI vAtAvaraNa jelamAM hoya che. paNa vinobAnI khUbI to e hatI ke teo Aphatane avasaramAM palaTI detA. jotajotAmAM to vinobAnuM jelajIvana paNa sAdhanAmaMdira ko to Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhobhItara pAMgaratuM brahmabIja 29 sAdhanAmaMdira, vidyAdhAma kaho to vidyAdhAma ane premALa parivAra kaho to premALa parivAra banI gayuM. AnuM mukhya kAraNa e hatuM ke emanA cittanuM baMdhAraNa ja emaNe evuM ghaDI kADhyuM hatuM ke bAhya vAtAvaraNanI asara temanA para thAya tenA karatAM emanA vyaktitvanI asara ja vAtAvaraNa para vadhAre thAya. eTale to e kahetA, ''maMgaLa-zani vagerenI asara mArA para jovAne badale mArI asara emanA para zuM paDe che te jovAnuM che! mANasa jyAM jAya tyAM potAnuM vAtAvaraNa laIne jAya tevuM thavuM joIe.'' Avo daDha hato emano AtmavizvAsa, satya sivAya koInI paNa asara taLe AvI jAya evuM kAcuM, takalAdI, poluM emanuM vyaktitva ja nahotuM. sAthosAtha A paNa eka nakkara hakIkata hatI ke teo satyane samajavA paNa sadAya tatpara ane utsuka hatA. satya aMge kadIya e aMtima gAMTha vALI letA nahIM. paNa satyane samajavuM, satyane svIkAravuM te eka bAbata che ane bIjA koInA satya sivAyanA prabhAva heThaLa AvI javuM te bIjI bAbata che. eTale jelamAM varcasva dharAvatI pazutA vinobAnA deha para paNa kabajo nA karI zakI to citta, mana para to zuM karI zake? balake thayuM UlaTuM ja. dhIre dhIre vinobAnI mAnavatA, mAnavatAthIya mUThI UMcerI tevI atimAnavatA jelarone sparzatI gaI ane ghI ghInA ThAmamAM jaIne sthira thaI gayuM. dhULiyA jelanA suparinTenDenTa vaiSNava sAhebane ghera to beThakarUmamAM Aje paNa vinobAnI tasavIra sAme jhUlatI dekhAya che! Avo mitrasaMbaMdha, guru-ziSya-saMbaMdha e sthApI zakayA. vinobA eka kuzaLa vyakti che, tIvra medhAvI paNa che. jelane Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 maharSi vinobA bhAve AzramamAM palaTavAnI hatI. paraspara premabhAva, AdaranI bhAvanA Azramane Azrama banAve che, AzramanA nAmanuM pATiyuM coDI devAthI to kAMI Azrama Azrama banato nathI. eTale paheluM pUraNa joIe premanuM. emaNe kahyuM, " "AjathI rasoDuM huM saMbhALIza. rasoInuM kAma mArA mAthe.'' ane vinobA kevaLa rasoIyA, kevaLa mahArAja na banyA, e te banyA mA! rasoI to hatI tela-maracAM vagaranI sAdI, paNa evA bhAvapUrvaka banAvatA ke dhIre dhIre vinobAnuM rasoDuM moTuM ne moTuM thatuM cAlyuM. pachI to mAtra rAjakIya kedIo ja nahIM, bIjA kedIo paNa temAM bhaLI gayA. chevaTe vinobAne athAga parizrama sAmuM joI jelarane roka lagAvavI paDI. paNa vinobA kevaLa 'mA' nahotA ke vAtsalyanAM pUra vahAvI thobhI jAya. e to guru paNa hatA. kevaLa dehanA svAdhyanI rakSA e emano ciMtAno ke ciMtanano viSaya nahoto. mana-buddhihRdayanA svAthyane saMbhALI AtmazakitanuM bhAna karAvavuM te hatuM temanuM AcArya-kArya. pote to sadAkALa vidyArthI rahyA ja. jelamAMya e zuM nA zIkhyA? dakSiNanI velUra jelamAM gayA to tyAM dakSiNanI cAreya bhASA zIkhI lIdhI. A uparAMta keTaluMka pAyAnuM sAhitya sarjana paNa jelamAM ja thayuM. 1930-31 daramyAna gItAno padyAnuvAdano "gItAI' graMthasvarUpe pragaTa thayo. 193ranI dhULiyA jelamAM gItA pravacano mukharita thayAM, 1940-41nI nAgapura jelamAM 'svarAjyazAstra' tathA mahArASTranA saMta jJAnezvara, ekanAtha, nAmadeva vagerenAM bhajanonuM cayana thayuM. 194ranI sivanI jelamAM 'IzAvAsyavRtti' tathA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoMbhItara pAMgaratuM brahmabIja 31 'sthitaprajJa darzana' lakhAyAM. jelajIvanamAM ja lokanAgarI lipine aMtima svarUpa maLyuM. vaLI emanI zikSaNa-daSTi paNa keTalI marmajJA eka jelamAM bhAratanuM kumArappA sAthe thaI gayA. emanI mAtRbhASA tAmila, paNa badho vyavahAra calAve aMgrejImAM. vinobAne hindI zIkhavavA kahyuM to vinobAe hindI zIkhavavAnA mAdhyama rUpe lIdhuM - rAmacarita mAnasa, ane pahelA ja vargamAM kahI dIdhuM ke "bAIbala ane zekasapiyara baMnenI pratibhA bheLAM kare to thAya A tulasI rAmAyaNa.'' jelajIvananI vAtonoya pAra Ave tema nathI. je koIe emane joyA, emane sAMbhaLyA, emanI saMgati je koIe mANI te sau vattoocho sparza pAmIne ja gayA. nAgapura jelanI mulAkAta pachI rAjAjIe lakheluM, ". . . ane juo pelA vinobA! devadUta jevo emano pavitra AtmA, vidvattA, tattvajJAna ane dharmanAM UMcAM zikharo para vihare che ane chatAM e mahAna AtmAe dhAraNa karelI vinamratA eTalI AbAda che ane dilanI saccAI eTalI to sahaja banelI che ke je amaladAra emane jANato na hoya tene to emanI mahAnatAnI gaMdha paNa na Ave. jelare emane sopelA patharA e barAbara phodhe jAya che. koIne khabara paNa nathI paDatI ke e mANasa mUMge moMe keTakeTalI zArIrika yaMtraNA sahana karI rahyo che, paNa jyAre e aMge ame sAMbhaLyuM tyAre amane to kamakamATI chUTI gaI. " mahAdevabhAI desAIe lakhyuM, ''maunanA durbheda kavaca nIce teo lapAyelA che... pracaMDa sAdhutA, dharma ane tattvajJAnamAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. maharSi vinobA bhAve prakAMDa vidvattA, tapazcaryA ane AtmaniyamananI advitIya zakti ane e saghaLAMnA navanItarUpe nIpajI hoya tevI virala vinamratA. ApaNe bALaka dhruvanA IzvaraprApti mATenA aphara nirdhAranI vAta sAMbhaLIe chIe. hajAro Aphato sAme aNanama rahI mUjhanArA pralAdanI saraLa zraddhAnI kathA paNa sAMbhaLIe chIe ane yamadevane daravAje bharakhAI javAnA koDathI doTa mUkanArA bALaka naciketAnuM addabhuta parAkrama paNa vAMcIe chIe. vAMcIne vismaya thAya ke AvA AdhyAtmika camatkArothI bharelAM e bALako te kevAMya haze! paNa tame vinobAne juo, pachI tamane A bALakonA parAkramanI kalpanA karavAnuM agharuM nahIM lAge.'' Ama je aMdara sudhI pahoMcI zakyuM te to temanI pAsethI aDhaLaka pAmIne ja pAchuM gayuM. bhale e potAne jaMgalI jAnavara' kahe, paNa vAstavamAM to e hatA bhAratIya AraNyaka saMskRtinI uttama nIpaja. emanA cittanA araNyamAM tapa ane zraddhAnI lIlIchama gherI vanarAIo hatI; to vaLI hatA prAcIna trASimunionA AkAzagAmI TahukAra. nAnakaDA sADA traNa hAthanA vistAramAM vasato A jIva nahoto, A jIvano svadeza to hato - tribhuvana! bAra varSanA A tapomaya prayoga-jIvanamAM adhyayanaadhyApana, rASTrIya kAryo, grAmasevA vagere pravRttionI sAthosAtha vinobAnA aMtaratame ghUmatI brahmaprAptinI jhaMkhanAnI dharI paNa ekadhArI gatie cAlatI ja rahI. A aMtaryAtrAnI vigato vinobA pAsethI maLe tevI to ka95nAya nA thaI zake. je koIe te veLAe emano saMga sevyo hoya te ja thoDuMghaNuM kahI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 bhobhItara pAMgaratuM brahmabIja zake. ApaNane to vinobAnuM eka alapajhalapa vAkya maLe che, je ghaNuM badhuM kahI jAya che. "bAra varasanA e prayoga-jIvanamAM adhyayana, adhyApana tathA lekhana vagere karavA uparAMta upAsanA ane dhyAna Adino paNa ghaNo moko maLyo. te pachI cittane kaMIka samAdhAna prApta thayuM.'' ... A 'samAdhAna' te ApaNuM cIlAcAlu, sIdhuMsAduM, AvatuM-jatuM, caDatuM UtaratuM, pravAhI, sastuM samAdhAna nahIM paNa cittanI kAMIka samyapha sthiti, cittanI koIka parama sAmyavasthA, tevo aNasAra Ave che. A gALA daramyAna gUDha anubhUtiomAMthI paNa pasAra thavAnuM banyuM haze tevo aMdAja bApu sAthenI vAto parathI Ave che. paraMtu prabhuprAptinI siddhi to svayaMsiddha hoya che, tene koI bAhya pramANapatranI jarUra rahetI nathI. 87 varSanI jIvanagaMgA ja siddha karI Ape che ke e kayA be kAMThe vahI haze! vardhA AzramamAM jyAre vinobA rahetA hatA tyAre temanuM svarUpa masta-phakIra jevuM hatuM. potAnA adhyayanamAM DUkhyA rahetA, athavA to koI kAmamAM. moTe bhAge ekAMtavAsa ja pasaMda kare. ghaNA to emanAthI DaratA. bhUdAnayAtrAnA vinobA ane AzramanA vinobAmAM jANe AsamAna-dharatIne phera! pelo dhagadhagato sUrajano goLo, to A pUnamano zItaLa cAMda! A vAta to vinobAe pote ja kahI che, ""mULe to huM jaMgalI jAnavara! paraMtu gAMdhIjIe jAnavaramAMthI mANasa to banAvyo, paNa 'jaMgalI' haju huM kAyama chuM. mAro janma mULa koMkaNanA jaMgalamAM thayo hato. vaLI mane upaniSadomAM 'bRhadAraNyaka' khUba game che. AraNyaka eTale sAdI bhASAmAM jaMgalI. emAM mu. vi. bhA. - 6 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 maharSi vinobA bhAve brahmane "vI-3nA', mIDho ane beparavAha kahyo che. A lakSaNo mArA to hADamAM UtarI gayAM che.' bApu jyAre sevAgrAma rahevA AvyA tyAre kyAreka bahArathI koI evI vyakti Ave to temane vinobA pAse mokalI Ape. paNa koI maLavA jAya ane vinobA khodatA hoya ke vAMcatA hoya, to pelAne pUchI le ke, "kema AvavAnuM thayuM?'' have pelA bhAI jo kahe ke, "basa, Ama ja!'' athavA to ''darzanArthe Avyo chuM', to pote pAchA potAnA kAmamAM lAgI jAya. pelo mANasa roSe bharAIne bApu pAse jaIne kahe, "tame kevA asabhya mANasa pAse mokalI Apyo? vAta karavAnIya sabhyatA temanAmAM nathI.' paraMtu AvuM ataDApaNuM ke asaMgavRtti te prAraMbhika sAdhakAvasthAnI eka DhAla che. aMdaranI beThaka jyAM sudhI meru samI acaLa nA thaI hoya tyAM sudhI kaThora thavuM paDe che. bhUdAnayAtrAmAM yuvAna sAthIone, khAsa karIne bahenone, e haMmezAM kahetA, majabUta thAo, sakhata thAo, pelA nALiyera jevA! bahAranuM kavaca toDyuM tUTe nA tevuM ane chatAMya aMdarathI mRdulamIThuM!' AzramavAsa daramyAna A aMdarano garbha mITho ane vadhu mITho, mUdu ane vadhu mRdu, ujajavaLa ane vadhu ujajavaLa banato jato hato. prAraMbhakALanA sAthIone bhale prasAdImAM nALiyeranuM kaThaNa kavaca maLyuM, uttarakALanA sAthIone to evuM madhamIThuM amRtajaLa maLyuM ke je koIe eno svAda lIdho te dharAyo ja nahIM, dharAyo ja nahIM!... Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. paraMdhAmano paramahaMsa vardhA satyAgrahAzramamAM bAra varSanA tapa pachI nitya vardhamAna evA vinobAnuM vyaktitva AzramamAM samAI zake teTaluM rahyuM nahotuM. gharamAM na samAyA, AzramamAM pahoMcyA... have AzramathI paNa vadhAre vyApaka thavAnI jarUriyAta hatI. A bAra varSamAM kartApaNAnI bhAvanA cAlI gaI, Izvara ja che evI pratIti thaI gaI." jelavAsa daramyAna japta thayelo Azrama hajI japtImAMthI chUTyo nahoto, eTale vardhAthI be mAIla dUra Avela nalavADImAM eka grAmasevA kendrasthApI AjubAju bIjAM 14 kendro sthApyAM, jyAM anya sevAonI sAthosAtha aspRzyatAnivAraNanI kasoTIrUpa 36 maMdira ane 15 kUvA harijano mATe khullo mukAvyAM. harijana sevA mATe pratyakSa bhegI banavAnuM bIDuM to kyAranuM jhaDapI lIdhela hatuM. AzramanuM bhaMgIkArya to sau hAthe ja karatA. AsapAsanAM gAmonuM saphAIkAma paNa zarU thayuM. najIkanA dattapuramAM kuSThadhAma paNa sthapAyuM, jemAM vinobAnA sAthI manohara dIvAne potAnuM samasta jIvana samarpaNa karyuM. nalavADImAM khAdIkArya kendrasthAne rahyuM. 'takalI to mAro savA lAkhano carakho' kahIne vinobAe ene vastrapUrNa siddha karI. satata ATha kalAka takalI para kalAke traNaso tAranI jhaDape atUTa kAMtatA. te vakhate cAra AMTInuM mahenatANuM be AnA maLatuM. vinobAe vastrapUrNAne annapUrNA banAvavA kAMtaNanI majUrI para ja gujarAna calAvavAno nirNaya karyo. pariNAme kAMtaNanuM mahenatANuM vadhyuM. 35 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve A badhI pravRttio nimitte lokajIvanamAM praveza thayo. Ameya vinobAnI mULabhUta zraddhA kahevAtA bauddhiko karatAM koThAsUjha dharAvatI grAmINa bhoLI janatA para pahelethI ja daDha thaI hatI. e kahetA paNa kharA ke gAmaDiyA lokonI AMkhomAM mane saMskRtino pasAra thaI cUkelo bhavya vAraso dekhAya che. lokonI nADa teo pArakhatA. eTale have dhIre dhIre temanI saghaLI bAhya pravRttionuM madhyabindu A loka' banatuM gayuM. loko ja emanI prayogazALA ane loko ja emanuM mApayaMtra! aspRzyatAnivAraNa, khAdI, kuSThasevA uparAMta khetI - gosevAnuM kArya paNa tyAM cAlatuM. varSomAM Adarza gauzALA sthapAI ane varSanA gAyanA dUdhanI eTalI vikhyAti thaI ke jema suratanI ghArI, vaDodarAno cevaDo tema vardhAnuM gAyanuM dUdha! sTezana para gADI Ave te pahelAM utAruo cokhkhuM dUdha pIvA taiyAra thaI jAya! vinobAnA AzramajIvanamAM zrama ane Atmanigraha para khUba bhAra mukAto. hakIkatamAM to Azrama eTale ja jyAM vyApaka zrama samatvapUrvaka karAya che. eTale zrAdhArita jIvana hoya te svAbhAvika che. ghaNI vakhata zramathI kamAIne ja je maLe te khAvuM, tevA prayogo thatA. pariNAme baporanuM bhojana to maLI jatuM, paNa sAMjanI rasoI karatAM pahelAM khissAnI kamANI tapAsI levI paDatI. kyAreka ekalI bhAkharI to kyAreka aDadhuM paDadhuM peTa bharAya teTaluM paNa maLatuM. A badhA uparAMta adhyayana-adhyApana to kharuM ja. have to sevAgrAma Azrama paNa sthapAI gayo hato ane bApu vacce vacce Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 37 paraMdhAmano paramahaMsa tyAM AvI jatA hatA. joke vinobA bApuno samaya ochAmAM ocho letA. bApunuM teDuM Ave tyAre ja jatA. emanI vRttimAM ja eka prakAranI "asaMgavRtti" hatI. prema saune mATe bhArobhAra, paNa vaLagaNa koInuM ja nahIM! mULe to zaMkarAcAryanA ziSya kharA ne! Ama ne Ama 1938nI sAla AvI. zarIra para pravRttionI ane prayogonI vadhAre paDatI tANa AvI. pariNAme zarIra lathaDyuM. gaMbhIra mAMdagI AvI. vinobAe to prabhu pAse pahoMcI javA bistarA-poTalAM sakelavA mAMDyAM. emanuM citta to prasanna hatuM. zaNagAra to emaNe janama dharIne ja zarU karI dIdhelo. have to sAjanane ghera javAnI ja vAra hatI! paNa bApu ema zenA javA de? bhAvi vArasadAra jAhera karavAno hato. teDuM mokalyuM, kahyuM: "mArI pAse raho. huM tamArI cAkarI karIza.' ''tame ghaNA badhA daradIonA dAktara! emAM huM eka vadhArAno. emAM mAruM to AvI ja bane!'' to havA khAvAnA sthaLe jAo. masUrI, paMcaganI, kAzmIra, himAlaya. jyAM javuM hoya tyAM vyavasthA thaI jaze.'' ''pavanAramAM jamanAlAlajIno lAla baMgalo khAlI paDyo che. tyAM jaIne rahIza.' ''hA, garIbo kyAM havA khAvAnA sthaLe jaI zake che? paraMtu pavanAramAM ciMtana-manana badhuM baMdha karavuM paDaze. Azrama-kAma, koI upAdhi nA rahevI joIe." bApue Adeza Apyo ane vinobAe pavanAra jatAM raste AvatA pula para ja saMkalpa lIdho - saMnyasta saMvarta mayaTI saMnyasta mAM meM choDyuM, meM choDyuM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. maharSi vinobA bhAve ema traNa vAra bolyA. saMnyAsa to emaNe kyAranoya laI lIdho hato. hakIkatamAM saMnyAsa e koI levAnI cIja ja nathI. e to sahaja vRtti che jene naiSThika brahmacarya kahevAya che. Avo sahaja saMnyAsa to vinobAne jANe janmasiddha hato. tyAra bAda bAra varSanA AzramajIvanamAM e paNa samajAI gayuM hatuM ke kartAhartA paramezvara che. chatAMya kartavyanI eka dharmapreraNA cittamAM utkaTa hatI, jene pariNAme zarIra para bojo paDato hato. ahIM zarIra sudhAravA jatA hatA eTale AvA kartavyabhAnathI paNa mukta thavAnI jarUra hatI. Ameya jelavAsanA ciMtanamAMthI emaNe eka gAMTha e paNa vALI hatI ke koI paNa saMsthAnA sabhya nA rahevuM. bApune jyAre kahyuM tyAre bApue kaheluM ke, eno artha huM ema samajuM chuM ke saMsthA mATe je kAMI ghasAvuM paDaze te to tuM ghasAIza ja, paNa enA sabhyone maLato lAbha tuM nahIM le. Ama gRhamukti, saMsthAmukti ema ekeka sopAna sara karatA gayA. jamanAlAlajIno A lAla baMgalo varSothI pAMceka mAIla dUra pavanAra nAmanA gAmamAM dhAma nadIne kAMThe eka UMcI TekarI para Avelo che. vinobA to zabdonA svAmI. sArthaka kare tevuM ja nAmAbhidhAna hoya! dhAma nadIne pele pAra AvelA A sthAnane emaNe "paraMdhAma' nAma ApyuM. tyAM lagabhaga bAra mahinA emanI ArogyasAdhanA cAlI. citta vikArazUnya to hatuM ja. A tabakke ene vicArazUnya karavAnI sAdhanA cAlI. mahadaMze nirvicAra bhUmikAmAM ja rahetA. jJAnadevanuM eka pustaka pAse rAkheluM, jenuM pAMca-dasa miniTa ciMtana karatA. bAkI sadaMtara akarma ane sadaMtara nirvicAra! sAva khAlIkhama! emanA mULa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMdhAmano paramahaMsa svabhAvane to cittanI A sthiti khUba ja anukULa hatI. eka vAra brahmavidyA maMdiramAM eka bahena sAme beThelI. tene tyAM besavAnuM kAraNa pUchyuM to pelI kahe, "khAlI ja beThI chuM. kazuM kAma nathI!'' to kahe, "are vAha, khAlI besatAM AvaDI gayuM to to badhuM ja sadhAI gayuM." AvuM khAlI thaI javuM e koI nAnIsUnI sAdhanA nathI. paNa e sAdhanA vinobAe siddha karI ane bAra mahinAmAM vinobAnuM 40 ratala vajana vadhyuM ane tabiyata paNa sarasa thaI gaI. A bAju vizvanA takhtA upara eka bhAre moTI Aphata toLAI rahI hatI. bIjuM vizvayuddha zarU thaI gayuM hatuM. briTana mATe to e janma-maraNano prazna hato. bhArata eno gulAma deza, eTale eNe to e yuddhamAM bhAratanA jAna-mAlanA bali caDAvavA mAMDyA. AthI rASTrapitAno puNyaprakopa prajavaLI UThyo. koMgresI pradhAnamaMDaLoe rAjInAmAM dharI dIdhAM. jAheramAM yuddhavirodhI nItino pracAra karavAnA tathA sarakArano asahakAra karavAnA bhAratanA svAtaMtryano sarakAre inkAra karyo. pariNAme bApu sAme satyAgrahanuM pagaluM anivArya banIne AvyuM. A vakhate bApue vyaktigata satyAgraha karavAnuM TheravyuM. svAtaMtrya saMgrAmanA ekekathI caDe tevA narapuMgavo bApu pAse ekaThA thayA hatA. bApunI khUbI ja e hatI ke e dariyo banIne cAre bAjunI nadIone potAnAmAM samAvI zakatA hatA. paNa A vakhate to TakorA mArIne satyAgrahIo pasaMda karavAnA hatA. pahelA satyAgrahI tarIke bApu kone pasaMda karaze?' havAmAM joradAra carcA cAlavA mAMDI. javAharalAla, saradAra, bhUlAbhAI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 maharSi vinobA bhAve jevAnAM nAma lokajIbhe ramatAM hatAM, tyAM acAnaka eka divasa bApue vinobAne vardhA bolAvyA, ''tamAre hastakanAM kAmo patAvatAM tamane keTalo samaya lAge? mAre tamane prathama satyAgrahI tarIke jAhera karavA che.'' 'mAre mana ApanuM teDuM te yamarAjanuM teDuM che. mAre ahIMthI pavanAra pAchA javAnI jarUra nathI. tame kaho to ahIMthI ja sIdho tame je kAme mokalo tyAM pahoMcI jAuM.' bApu pAse AvyA pachInI pratyeka kSaNa 'bApunI AjJA'mAM ja gujArI hatI. potAnA manane, buddhine ke aMtaraAtmAne vacce kyAMya kyAreya lAvyA nahotA. 1940nI 11mI oNkaTobare bApue prathama satyAgrahI tarIke vinobAnuM nAma jAhera karyuM. loko to A nAma sAMbhaLI daMga rahI gayA. gAMdhIjI ghaNI vAra na samajAya tevuM vicitra pagaluM bharI bese che. A jAherAta paNa lokone evI ja kAMI lAgI. ""koNa che A vinobA?'' - comerathI prazna UThyo ane bApu tathA mahAdevabhAInI kalama para caDhI gAMdhInA satyAgrahanA sAcA uttarAdhikArI banI vinobA pahelI vAra vizALa rASTravyApI phalaka para prasiddhi pAmyA. vinobAne to AmAMnuM kazuM ja aDI zake tema nahotuM. prasiddhithI to teo jojano dUra rahe paNa kartavyavazAt prasiddhi paNa sAme AvIne UbhI rahetI hoya to tenAthI e kevI rIte bhAge? mahAdevabhAIe khUba suMdara paricaya ApatAM lakhyuM, "naiSThika brahmacArI, prakhara vidvAna, sAdAIne varelA, racanAtmaka kAryamAM khUMpelA, tejasvI buddhizaktivALA bIjA ghaNA loko vinobAnI tole AvI zake tevA che, paNa emanAmAM keTalIka Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 paraMdhAmano paramahaMsa evI vastuo che je bIjA koImAM nathI. koI nizcaya karyo, koI siddhAMta grahaNa karyo to te ja kSaNathI teno amala karavo e emano prathama paMktino guNa che. emano bIjo guNa niraMtara vikAsazIlatA che. ApaNAmAM bhAgye ja koI evo haze ke je kahI zake ke huM pratikSaNa vikAsa karI rahyo chuM. gAMdhIjI sivAya bIjA koImAM meM e guNa joyo hoya to te vinobAmAM joyo che. A guNane lIdhe 46 varasanI uMmare temaNe arabI jevI agharI bhASAno abhyAsa karyo, kurAnezarIpha paDhavA mAMDyuM ane tenA lagabhaga hApheja thaI gayA. "vo: karmasu rAsa' e arthamAM vinobA sAcA yogI che. emanAM vicAra, vANI ane AcAramAM jevo ekarAga che, evo ekarAga bahu thoDA kAryakartAomAM haze. "raMvAra jo sAta meM rAnti tomAra chaMdra' kavivara TAgoranI A prArthanA vinobA kadAca pUrvajanme karIne AvyA haze, tethI emanuM jIvana eka madhura saMgItamaya che. AvA anuyAyIthI gAMdhIjI ane emanA satyAgrahanI zobhA che.' ane A vyaktigata satyAgrahamAM 29mI oNkaTobare vinobA pakaDAyA, traNa mAsanI sajA thaI. ane pachI to satyAgrahanI sAMkaLa cAlI. vinobAne anusaryA javAharalAla. jelamAMthI chUTIne pharI satyAgraha karyo to pharI cha mahinAnI sajA. eya sajA pUrI karI pharI pAcho satyAgraha, to chevaTe eka varSanI lAMbI sajA phaTakArAI. vAyakama satyAgraha vakhate vinobAnI eka AMtarika kasoTI thaI. vAyakama eTale dakSiNanA keraLano eka pradeza. tyAMthI thoDe ja dUra zaMkarAcAryanuM janmasthAna kAlaDI hatuM. dasa-bAra mAIla ma.vi.bhA. -7 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 maharSi vinobA bhAve dUra haze. paraMtu je kAma laIne tyAM gayA hatA, temAM kAlaDI javAnuM baMdhabesatuM AvatuM nahotuM, to javAya kevI rIte? na javAno nirNaya to karyo, paraMtu rAtre UMgha ja na Ave. AkhI rAta najara sAme kAlaDI gAma ane zaMkarAcAryanI mUrti taravaratI rahI. zaMkarAcAryanI advaita-niSThA, sAme phelAyelI duniyAne vyartha siddha karI nAkhanAro emano alaukika, prakhara vairAgya, ane vinobA upara thayelA emanA anaMta upakAra!... A badhuM najara samakSa AvatuM gayuM ane eka kSaNa mATe paNa te sUI na zakyA. nirguNa nirAkAra IzvarI tattvano paricaya karAvanAra vinobAnI saguNatAne haMphAvavA ja jANe sAme hAjara thaI gayo! AvI "dvidhA' vinobAnA jIvanamAM gaNIgAMThI paLomAM ja AvI che. paNa chevaTe jaya thAya che zaMkarAcAryanA tattva'no. zaMkarAcAryanA potAnA para paDelA prabhAva aMge vinobA kahe ja che ke zaMkarAcArya A paththarane vadhu majabUta banAvyo, gAMdhIjIe A paththara para kotaraNI karI, ane A paththaramAMthI pANI vahevaDAvavAnuM kAma karyuM jJAnadeve. jJAnezvare mArA pASANadayane pIgaLAvI dIdhuM. Ama bAhya daSTie kamonA pracaMDa jhaMjhAvAta vacce paNa emanuM AMtaraghaDatara cAlu ja hatuM. jelamAMthI chUTyA, paNa paraMdhAma Azrama hajI japtImAMthI mukata nahoto thayo eTale thoDo vakhata gopurI rahI pharI AzramanA daravAjA khUlyA eTale pavanAra pAchA pharyA ane pharI pAchI pavanArI sAdhanA zarU thaI. 1946nuM varSa hatuM. pharI pAchuM racanAtmaka kAmamAM DUbI javAnuM hatuM. vinobAe potAne mATe bhaMgIkAma pasaMda karI lIdhuM hatuM. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMdhAmano paramahaMsa 43 paDakhe ja sUragAMva hatuM. roja savAre sAta vAgye hAthamAM jhADu ane pAvaDo laIne A brAhmaNa bhaMgI nIkaLI paDato. gAmanI galIo vALIjhUDIne sApha karavI, meluM upADIne khetaramAM dATI AvavuM, A emano nityakrama. sUraja UgavAnuM cUke to vinobA sUragAMva javAnuM cUke. paNa te divase dharmasaMkaTa AvI paDyuM. varasAdanA divaso. vaccenI nadI pAra na karAya tevI rIte chalakAI UThI. nadIkAMThe jaIne to UbhA rahyA, paNa have zuM karavuM? vicAramAM hatA, tyAM sAme kAMThe koI mANasa dekhAyo. bUma pADIne kahyuM, "bhAI, mAruM eka kAma karIza?' ''zuM kAma che, kaho!' ''tArA gAmanA viThobAnA maMdiramAM jaIne kaheje ke tamAro bhaMgI rojanI jema Ajeya Avyo to hato ja. paNa nadImAM pUra che, eTale ene pAchA javuM paDyuM che. kAle e pAcho Avaze tyAre be divasanuM caDI gayeluM kAma patAvI leze.'' pelo mANasa to bicAro bAgho thaI bAbA sAmuM joto ja rahyo, "kema, mAro saMdezo barAbara samajAyo ne? bolo jouM, zuM kahezo?'' hA..hA. e ja ke, vinobA Aje AvyA hatA. paNa pUra AvavAthI pAchA gayA che.'' nA, bhAIlA, nA, ema nahIM, ema kahevAnuM ke tamAro bhaMgI Avyo hato.'' varasAdanA divasomAM paNa vinobA sUragAMva pahoMcI jatA. e kahetA ja ke, "mAro Adarza to sUryanArAyaNa che. sUryanArAyaNa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 maharSi vinobA bhAve sauthI moTo bhaMgI che. ApaNe eTalI badhI gaMdakI karIe chIe ke hiMdustAnane pUrata sUryaprakAza nA maLato hota to ApaNe badhA kyAranAya marI paravAryA hota!'' paNa eTalAmAM tabiyata bagaDI. nava divasa sUragAMva javAnuM azakya thaI paDyuM. nava divasa pachI sUragAMva pahoMcyA savAre sAta vAgye, to gAma AkhuM cokhkhuMcaTI pUchaparacha karI to jANavA maLyuM ke, ""gaNapati utsavanA divaso hatA. amAre koI pavitra kArya karavuM hatuM eTale gAmanA juvAniyAoe A bIDuM jhaDapI lIdhuM.'' bhaMgIkAma ghaNA sevakoe karyuM che. paNa anubhava zuM kahe che? saphAIkAma thatuM hoya ane koIka mA potAnA bALakane jAjarU javA besADe ane pachI pelA sevakane upADavA cIdhe tevo anubhava che. paNa ahIMnA brAhmaNa zreSTha bhaMgInA sAtatyapUrvaka saphAIkAmanI asara TheTha citta sudhI pahoMcI gaI hatI. vinobAe kahyuM, ""Ane huM krAnti kahuM chuM. AvI krAnti karavAnuM koI rAjasattAnuM gajuM nathI. mATe "sattA vinA samAjamAM krAnti na thAya' enAthI huM sAva UlaTuM mAnuM chuM. koI paNa sarakAra krAnti nathI karI zakatI. krAnti karavAnuM kAma sarakAra ke saMsthAnuM nahIM, paNa vyaktinuM che.'' Ama vinobA AcArya, saMta to hatA ja, paNa krAnti-tattva paNa emanAmAM eTaluM ja prabaLa hatuM. emane kadIya upara uparanI rojeroja raMga badalatI rahe tevI krAnti khapatI nahotI. mUlyaparivartanane ja teo krAnti kahetA. upara uparanAM DALakhAM pAMdaDAM toDavAmAM temane rasa nahoto. mULamAMthI ja parivartana karIne samULI krAnti sthApavAnuM temane abhISTa hatuM. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 paraMdhAmano paramahaMsa jyAM sudhI bApu hatA, tyAM sudhI rASTrIya phalaka para vinobA bahAra na AvyA ane ekAgrapaNe svarAjyanA pAyArUpa racanAtmaka kAryono moraco saMbhALatA rahyA. dezanI badalAtI jatI paristhitimAM bApu ane temanA nikaTanA sAthIo vacce paNa jhINI tirADa paDI rahI che, teno temane aMdAja na Avyo ane chevaTe bhAratanA bhAgalA thayA. vinobAne AnuM khUba ja duHkha thayuM. kAryakaronI eka sabhAmAM emaNe kahyuM paNa kharuM ke A eka himAlaya jevaDI bhUla che! bApune jyAre vinobAnA AvA abhiprAyanI khabara paDI tyAre temaNe kahyuM ke, ""vinobA dilhI AvI jAta ane mArI sAthe rUbarU vAta karI leta to sAruM thAta. have saMmelanamAM AgaLanA kAmanI rUparekhA banAvIzuM.' paraMtu bApu sevAgrAma Ave te pahelAM ja 30mI jAnyuArIno pUrNAhuti prasaMga pragaTa thaI gayo. pAkistAna-nirmANa ane bApunuM khUna - A baMne vastue emanA hRdayamAM tIvra manomaMthana calAvyuM. mRtyuthI to teo hAre tevA nahotA, paNa bApune je rIte maravuM paDyuM te bhAratavAsIo mATe asahya hatuM. pahelA traNa divasa to guNasmaraNamAM gayA, paNa pachI AMkhomAMthI gaMgA-jamunA vahyAM. koI bolI UThyuM, "zuM vinobA paNa royA?'' tyAre kahe, ""hA, bhAI, mane paNa bhagavAne hRdaya dIdhuM che ane te mATe huM bhagavAnano pADa mAnuM chuM.''... AMsunI A saravANIe gAMdhI - vinobA vacce raheluM nAmanuM aMtara paNa jANe khatama karI nAkhyuM. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. bhUdAnano prajAsUya yajJa bhAratavyApI rASTrIya takhtA parathI rASTrapitA adazya thayA pachI rASTravyApI gAMdhI-parivAranI sahaja najara vinobA tarapha vaLI. Ama to bApu hatA tyAre ja temanA sAMnidhyamAM dezabharanA racanAtmaka kAryakaro sevAgrAmamAM bheLA thAya tevuM vicAravAmAM AveluM. e ja saMmelana 13thI 15 mArca 1948nA divasomAM sevAgrAmamAM yojAyuM. rASTrIya ekatA, sAdhanazuddhi vagere gAMdhIjInI vAto viknobAe khUba suMdara rIte rajU karI. javAharalAla, rAjendrabAbu vagere netA paNa temAM hAjara hatA. saune vinobAnA agAdha UMDANanI kAMIka jhAMkhI thaI. bApune zreSTha zraddhAMjali e sUtrAMjali che eTale dara bAramI phebruArIe dezabharamAM Thera Thera sUtrakUTo racI bApune sUtrAMjali arpavAno tathA 'sarvodaya meLo yojavAno nirNaya paNa vinobAnI preraNAthI A saMmelanamAM thayo. 'sarvodaya samAjanI sthApanA paNa emanI preraNAthI thaI. A saMmelanamAM javAharalAla sAthe najIka AvavAnuM thayuM. prema ane maitrInA saMbaMdhanAM bIja vavAyAM. javAharalAlanI mAgaNIthI dilhImAM nirAzritonA punarvasavATanA kAmamAM cha mahinA ApavAnuM svIkAryuM. vinobA dilhI to gayA ja, emanA svabhAva mujaba hAthamAM lIdhelA kAmane pUro nyAya maLe te mATe teo rAtadivasa macyA. paNa anubhave emane samajAyuM ke sattA para beThela vyaktinI maMzA eka bAbata che ane ene amalamAM mUkanArA adhikArI amaladAronI dAnata te bIjI bAbata che. 46 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. bhUdAnano prajAsUya yajJa vahIvaTanA tathA sattAkIya vyavasthAnA aMdhAdhUMdha kArabhArano pratyakSa anubhava thayo ane vinobAne khAtarI thaI ke "sarvodaya' lAvavo haze to AvA nAradamuni banIne lAvI zakAze nahIM, eTale cha mahinA pUrA thatAM ja e tyAMthI pAchA nIkaLI AvyA. bApu to cAlyA gayA. kAma to adhUrAM ja paDyAM hatAM. hajuya dezamAM komI taMgadilI to hatI ja. gAMdhIjIe ajameranA musalamAno pAse javAnuM vacana ApeluM, te nibhAvavA vinobA ajamera pahoMcyA. aThavADiyA sudhI lagAtAra sabhAo yojAI. vinobAnA hRdayanI binasAMpradAyika dharmaparAyaNatA ane insAniyatabharI birAdarInI saccAI sau musalamAnone sparzI gaI ane e mahobatanA prerAyA khudAnA A baMdAne ajameranI daragAhamAM baMdagI karavA nimaMtraNa maLyuM. sAthenI emanI sevikA tathA anuyAyI bahenone paNa lAvavA Agraha thayo. muslima jagata mATe A abhUtapUrva ghaTanA hatI. daragAha zarIphamAM rAmadhUna levAya ane te paNa strIo dvArA! cAre bAju komI ekhalAsa tathA sarvadharmasamabhAvanuM vAtAvaraNa UbhuM karavAno prayatna thayo. komI ekatA tathA akhaMDa bhArata vizenA bApunA vicAro sAthe koIno pUrepUro tAlameLa besato hoya to te vinobAjIno hato. hiMdu-muslima paraspara samarasa thavuM ja joIe. emanA potAnA mATe to koI prazna ja nahoto. e to vizvamAnuSa hatA, chatAMya premane khAtara arabI bhASA zIkhI kurAnanI Ayato paNa e evI suMdara paDhatA ke maulAnA AjhAde to emane "molavI vinobA'nuM biruda paNa ApI dIdhuM hatuM. prANImAtra ja nahIM, sacarAcara sakaLa sRSTimAM vaheto eka ja brahmarasa jene parakhAI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 maharSi vinobA bhAve gayo, tene hindu chuM ke musalamAna zuM? gAMdhIjInA gayA pachI have mArI zI bhUmikA? e aMge ciMtana cAlatuM ja hatuM. dezamAM cAre tarapha ghora nirAzA chavAyelI hatI. lokonAM hRdaya ghavAyelAM hatAM, hajI komI ramakhANonA jakhama rujhAyA nahotA. rAjakAraNamAM paDelA netAo dezanI arAjakatAne jematema sameTI rahyA hatA, lokasevako to bApu gayA pachI jANe rAtano aMcaLo oDhI aMdhakAranA dariyAmAM DacakAM khAI rahyA hatA. lokadevatAnI upAsanA choDI rASTrIya sarakAra pAse jhoLI phelAvavAnI manovRtti pAMgarI rahI hatI. sattAdhIzonI bhASA paNa jANe have badalAI gaI hatI. saradAra paTele eka jAhera vyAkhyAnamAM kahyuM, ''gAMdhIjInI vAta lokoe na mAnI, to ApaNI to koNa mAnavAnuM? have deza AjhAda thayo che, to evA udyogo vikasAvavA joIe ke jemAM war-potentiality, yuddhaguMjAza, hoya.'' javAharalAla neharu paNa pAzcAtya audyogika krAntithI sArI peThe aMjAyelA hatA. bApu sAthenA A bAbatanA temanA matabhedo jANItA che. vinobAnI jhINI najaramAM A saghaLI paristhiti AvI gaI hatI ane emanA manamAM tumula ciMtana cAlI rahyuM hatuM. gAMdhIjIe prabodhelo grAmasvarAjyano maMtra cidAkAzamAM guMjato hato. ahiMsAnI zaktine sarvoparI zakti siddha karavAno puruSArtha temane pukArato hato... bApue cIdhelA ekAdazI vratane sAmAjika svarUpa ApI samagra samAjane zubha tarapha vALI A AmUla krAntinAM bI nAkhavAnAM hatAM. gAMdhIjIe zarU karelI pUNIne AgaLa kAMtavAnI hatI. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 bhUdAnano prajAsUya yajJa AkhA dezamAM e ghUmI vaLyA hatA. loko vacce paNa gayA, racanAtmaka saMsthAonA aMtaraMga paNa pichANyA ane lagabhaga poNA be varasa pachI pAchA pavanAra pahoMcyA. rASTrane rAjanaitika gulAmImAMthI mukta karyA pachI Arthika svAtaMtrya meLavavuM te mahattvanuM pagathiyuM hatuM. bhAratanI vizALa janasaMkhyAne Arthika svAtaMtrya maLe te mATe darekane bhAge AvatI TacUkaDI poNA ekara jamInamAM khetIno saghana prayoga karI dekhADAya te jarUrI hatuM. koI paNa cIja jAte ajamAvyA vagara, amalamAM mUkyA sivAya bIjAne kahenAro A AcArya to hato nahIM. eTale Arthika kSetranA zoSaNamukti tema ja svAtaMtrya-prAptinA prayogarUpe 1950mAM emaNe eka navo prayoga zarU karyo ane ene nAma ApyuM- kAMcanamuktino prayoga. paisA ane bajArathI mukta thaI yathAzakya zrAdhArita svAvalaMbI jIvana jIvavAno A prayoga hato. kevaLa kodALI-pAvaDAthI A RSikhetI zarU thaI. AzramanI jamIna kAMkarA-paththaravALI, eTale 3 phUTa jeTaluM UMDuM khodIne IMTa-paththara vagere kADhavAnuM zarU thayuM. A khodakAma daramyAna AzramabhUmimAMthI aneka prAcIna mUrtio hAtha AvI. sonakhAtara nAkhI, jamInane phaLadrupa karI, vaLI kUvo paNa khodyo. A ja kUvo khodatI vakhate "gItA pravacanovALI suvikhyAta, bharata-rAma-milananI suMdara zilpa kalAkRti maLI, je mUrtine prabhuprasAdI samajI vinobAe maMdiramAM sthApI. kUvA upara reTa goThavyo, je baLado dvArA nahIM AzramavAsIo dvArA cAlato. savAra-sAMjanI prArthanAbhUmi hatI A reTA IzAvAsyanA maMtro bolAtA jAya ane pANIye nIkaLatuM jAya. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 maharSi vinobA bhAve bhojana paNa hAthamAM ja levAtuM, paLepaLano hisAba! vaccasvAvalaMbana mATe sAmUhika kAMtaNa cAlatuM. sAthosAtha vicAravaloNuM paNa cAlatuM. paMcAvana varSanA eka dUbaLApAtaLA-nabaLA dehadhArI vyaktino A prayoga hato! " ane eTalAmAM 1951nuM sarvodaya saMmelana zivarAmapallIAMdhramAM bharAvAnuM hatuM, temAM mitronA satyAgrahathI 7mI mArca 300 mAIla pagapALA cAlIne trIsa divase saMmelanamAM pahoMcyA. A saMmelanamAM dezabharanA ekatrita thayelA mitrone vinobAe kahyuM, "svarAjya pachI je kAma karavAnuM che, te khUba UMDuM che, vaLI kaThaNa paNa che. samAjanA pAyAmAM purAvAnuM te kAma che. sAmAjika, Arthika krAntinuM kAma ApaNe have hAthamAM levAnuM che ane e mATeno paMcavidha kAryakrama A mujaba che: aMtaHzuddhi bahizuddhiH zramaH zAMtiH samarpaNam... "AMtarika zuddhi, bAhya zuddhi, zrama, zAMti ane samarpaNa.' svarAjya pachI "hAzakAro kevo! kamarane vadhu kasavAnI vAta! pAchA paNa pagapALA ja vaLavAnuM nakkI kareluM. sAthosAtha te vakhatanI tailaMgaNanI taMga paristhitino paNa abhyAsa karavAno hato. deza komI taMgadilInI nAgacUDamAMthI to kAMIka haLavAza anubhavI rahyo hato, tyAM dezanA A vibhAgamAM vaLI eka navo ja upadrava zarU thayo. dezanuM lohI bagaDyuM hatuM ane e vikAsa gUmaDArUpe tailaMgaNamAM phUTI nIkaLyo hato. sAmyavAdIoe bhAre trAsa phelAvI jamInadAro pAsethI jamIna jhUMTavI, khUnAmarakI karI garIba khetamajUrone bahekAvyA hatA. tailaMgaNano nAnakaDo hiMsaka prayoga siddha karI AkhA bhAratadezamAM cInI krAntinuM pratibiMba Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUdAnano prajAsUya yajJa 51 jhIlavA teo utsuka ane kaTibaMddha hatA. madharAte dhADa pADavI, jAsAciThThIo nAkhavI, jamInadAronAM mAthAM kApavAM ane divase pahADomAM saMtAI javuM... A badhI hatI sAmyavAdIonI toDaphoDanI hiMsaka rItinIti ane bIjI bAju sarakAre paNa hiMsAno javAba hiMsAthI vALavA kamara kasI hatI. pariNAme tailaMgaNa AkhuM romeroma saLagI UThyuM hatuM ane loko trAhi trAhi pokArI rahyA hatA. traNaso jamInadAronAM mAthAM vaDhAI cUkyAM hatAM. AvI paristhitimAM ane AvA vistAramAM pramANamAM ocho jANIto evo bhAratamAtAno eka panotA putra zAMtisainika banIne potAnuM mAthuM hAthamAM laI loko vacce pharavAnuM zarU kare che. 15mI eprila, rAmanavamInA pavitra divase A zAMtiyAtrA AraMbhAya che, gAmegAma pagapALA jAya che, jhUMpaDe jhUMpaDe phare che, lokonI vItako sAMbhaLe che, haiyAvarALa ThalavAya che, premanI, zAMtinI, bhAIcArAnI, dila sAthe dila joDavAnI vAto karI padayAtrika AgaLa vadhe che. haidrAbAdamAM to jelamAM sAmyavAdIone paNa maLavA jAya che ane kahe che ke garIbIamIrI to mAre paNa miTAvavI che, paNa mAre garIbone ane amIrone bacAvI laI A dAritryano rAkSasa haNavo che ane emAM huM tamAro sAtha IcchuM chuM. Avo, ApaNe sAthe maLIne zAMti ane premanA raste A kArya pAra pADIe. ane Uge che 18mI eprilano sUraja, pocamapallI nAmanA eka nAnakaDA traNeka hajAranI vastIvALA gAmamAM Aje mukAma hato. sAmyavAdIonuM to A thANuM gaNAtuM. cAreka khUna paNa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve thaI gayelAM. AsapAsanAM gAmomAM maLIne to be varSamAM 2022 khUno thaI cUkelAM. rojanA krama mujaba ghera ghera pharavAnuM zarU thayuM. zarUAta karI harijanavAsathI. loko bheLA thaI gayA. hAtha joDIne duHkha pheDavAnI AjIjI karatAM harijanoe kahyuM, ''ame bahu garIba chIe, bekAra paNa chIe. thoDI jamIna apAvo to peTagujAro karIe.'' keTalI jamIna joIe?'' "amArAM 40 kuTuMba che, 80 ekara maLe to cAlI rahe.'' ''sarakAra sAthe vAta karIne tamane jamIna apAvavAno prayatna karIza''... vinobAnuM sahaja AzvAsana! e ja gAmamAM prArthanAsabhA thaI. gAmaloka AkhuM bheLuM thayeluM. vAtavAtamAM vinobAne pUchavAnI sahaja preraNA thaI. "tamArA ja gAmanA harijana bhAIone peTiyuM raLavA jamIna joIe che. tamArAmAMthI koI emane madada karI zake?'' vAha re brAhmaNa mahArAja! tuM kAMI dAnamAM kapaDAM- lattAM, anAja-pANI ke rokaDanANuM, daradAgIne mAMgI nahoto rahyo, tuM to jigaranA TukaDA jevI jamIna mAgI beTho, jene mATe to AkhA pradezamAM lohInI nadIo vahetI thaI gayelI. zuM nIkaLI gayuM A tArA moMmAMthI? paNa jeTalI sahaja rIte puchAyuM, teTalI ja sahajatAthI sabhAmAMthI eka mANasa Ubho thaI bolI UThyo, "mArA bApunI IcchA hatI ke amArI 200 ekara jamInamAMthI aDadhI jamIna supAtrane vaheMcavI. mAre mATe to Aje A maMgaLa prasaMga Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUdAnano prajAsUya yajJa 53 che. kRpA karIne mArI 100 ekara jamInanuM dAna svIkAro." vAtAvaraNamAM jANe divyatAno saMcAra thayo. vinobA pote sAMgopAMga hAlI UThyA. sabhA AkhI potAnA kAna parano vizvAsa bhUlI beThI ane jotajotAmAM to pelA rAmacaMdrabhAI reDDIe paNa lakhI ApyuM ke phalANA gAmanI mArI so ekara jamIna huM A harijanabhAIone dAnamAM ApuM chuM. ane ghaDiyALanA Takore sUI janAro vinobA te rAtre keme karyo sUI nA zakyo. "A zuM thayuM?' ghaTanAe jANe kALapravAhane thaMbhAvI dIdho hato. ""meM kevaLa premapUrvaka mAgyuM ane ApanAre zraddhApUrvaka ApyuM. mAgI 80 ekara jamIna, maLI 100 ekara!' ""paNa Ama mAgavAthI jamIna maLe?'' aMdarano ja eka avAja. ""maLI ne meM joyuM nahIM'' vadhu aMdarathI koIka bolyuM. paNa bhAratamAM to cha karoDa bhUmihIna eka karoDa pAkistAnamAM gayA, bAkInA pAMca karoDa mATe ochAmAM ochI pAMca karoDa ekara jamIna joIe. ATalI badhI jamIna mAgI maLe?'' buddhie dalIla karI. tane ahiMsA para vizvAsa hoya to zraddhA rAkha. jeNe bALakanA peTamAM bhUkha rAkhI, eNe ja mAnI chAtImAM pahelethI dUdha bharI rAkhyuM che! IzvaranI yojanA adhUrI yojanA hotI nathI. tArI ahiMsA paranI zraddhA sAme A paDakAra che. jhIlI le jhIlI le!''... avAja paDaghAto gayo ane bIjA divasano sUraja potAnI sAthe bhUdAna gaMgotrInA zItaLa -pavitra premavArino Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. maharSi vinobA bhAve amRtakuMbha sAthe laIne Ugyo. ane dhIre dhIre e amRtakuMbhamAMthI bhUdAnagaMgA bhAratabharamAM phelAI gaI, jene pariNAme 50 lAkha ekara maLelA bhUmidAnamAMthI 32 lAkha ekara jamInanuM garIbomAM vitaraNa thayuM. . A to bhUdAna-AMdolananI ekadama narI AMkhe dekhAya tevI bhAratamAtAnI muThI bharI de tevI dhULa phalazruti! mATInA jevI ja nakkara, TakorAbaMdha! te vakhatanA rASTrapati rAjendrabAbue kaheluM ke mArA kAryakALa daramyAna jamIna aMgenA kAyadAnI 700 kalama para huM sahI karI cUkelo ane enA pariNAme bhAratamAM jeTalI jamIna garIbomAM vaheMcAI, tenAthI aneka gaNI vadhAre jamIna A saMtapuruSanA kaheNa para lokoe ApI. sAmyavAdIoe hiMsAnI hoLI pragaTAvI, lohInI dhArA vahevaDAvI jeTalI jamIna garIbomAM vaheMcI te to sAva nagaNya. Ama bhUdAnayAtrAnAM cauda varSanuM bIjuM kazuM ja jamApAsuM jovA nA besIe ane kevaLa 32 lAkha ekara jamInanuM bhUmihInomAM haratAMtaraNa mUlavIe topaNa mAnavIya ItihAsanuM te eka abhuta, abhUtapUrva ane ujjavaLa prakaraNa siddha thaI zake. paraMtu A uparAMta paNa A bhUdAnayAtrAe ghaNuM ghaNuM sAdhyuM. ahIM to je kAMI thayuM tenuM vihaMgAvalokana ja zakya che. svarAjya prApti pachI dezamAM phelAI gayelA arAjakatA, avizvAsa ane svArthabharyA vAtAvaraNane badalavAmAM A AMdolane mahattvano phALo Apyo. svarAjya pachI yuvAnonI je navI peDhI takhtA para AvI rahI hatI, tenI sAme vinobAe yuga-paDakAra rajU karyo ane emanI zaktine eka sAcI dizA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - papa bhUdAnano prajAsUya yajJa ApI. sauthI mahattvanI bAbata to e che ke gAMdhIjInA prayatno dvArA svarAjyaprAptinA sAdhanarUpe jema ahiMsAnI zakti pragaTI hatI, tema Arthika svarAjyanI sthApanA mATe paNa, dezanI viSamatA haTAvavA mATe paNa katala nahIM, kAnUna nahIM, paNa karuNAno rAjamArga jagata samakSa rajU thayo. jenI pAse na koI sattA che, na zakti che, na koI pada che, na koI pratiSThA che, che to kevaLa tapasyA ane saccAI, evo mANasa premapUrvaka cho bhAI thaIne loko pAse jamIna mAge che ane loko premapUrvaka tenI jhoLI bharI de che. sAmAjika parivartananI AvI eka mAMgalyabharI, lAlityamayI suMdara prakriyA kAryAnvita thaIne pragaTa thaI. taduparAMta, samagra gAMdhIvicArane, kaho ke sarvodayavicArane eka zAstrabaddha, sugaThita svarUpa sAMpaDyuM. atyAra sudhI sarvodaya vicAra pANI paranI rekhA jevo alapajhalapa svarUpano hato. have ene spaSTa rekhAo sAMpaDI. te eka suvyavasthita zAstra banyo. AgaLa jatAM bhUdAnamAMthI grAmadAnano vicAra praskuTa thayo, jene mATe luI phizare kahyuM ke, "A vicAra pUrvamAMthI Avato eka atyaMta mahattvano mahAna vicAra che.'' eka bAju grAmasvarAja ane bIjI bAju jayajagat - Ama virATa-vyApaka vizvane pAmavA UbhA rahevA mATenAM be ciMtanabiMdu vinobAjIe nakkI karI ApyAM. A uparAMta, zAMtisenA, sarvodaya-pAtra, AcAryakuLa, strI-zakita-jAgRti, sarva-dharma-sAra. AvI to aneka zAkhA-prazAkhA A virATa vRkSane phUTI, je svayaM vizALa vaTavRkSa banI jaI zake. A badhAno ullekha thAya ane caMbalanA DAkuonA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve hRdayaparivartanano ane zastra-samarpaNano izAroya nA thAya to vAta adhUrI ja rahe. buddha bhagavAne eka aMgulimAlanuM hRdayaparivartana karyuM. vinobAnA prema-saMdeze caMbala ghATInA aneka DAkuonAM hRdaya halAvI nAkhyAM. e paNa mAnava-itihAsanuM eka adbhuta - anokhuM ujjvaLa prakaraNa; e DAkuonuM to je thayuM te thayuM, paNa zastra-samarpaNanI e ghaTanAnI asara vinobA para ajaba paDI. kahe che, ''khabara nathI ke e DAkuo badalAyA ke nahIM, paNa huM to Akho badalAI ja gayo! A ghaTanAe mArI bhItaranA pASANane toDI aMdarathI premanuM jharaNuM vahAvyuM. A ghaTanAe mane ekadama mRdu banAvI dIdho! mArA mATe to e camatkAra ja hato!'' 56 yAda Ave che vinobAnI pAkistAna-yAtrA, vaLI pIrapaMjAbanI atidurgama pahADa-yAtrA, vaidyanAtha dhAmamAM paMDAoe karelo lAThI-prahAra ane pariNAme gumAvelI eka kAnanI zravaNazakti. bhagavAna rAmajIno vanavAsa yAda apAve tevo cauda varSano 'janavAsa'! jANe eka haratuM-pharatuM vizvavidyAlaya! parivrAjakanI A bhAratayAtrA daramyAna dezanA judA judA vibhAgomAM cha AzramonI sthApanA paNa thaI. dareka AzramanI kAryapaddhati judI, paNa lakSya eka ja. abhidheyaM paramasAmyam ! sAmUhika mukti... potAnI yAtrAne paNa vinobA 'jaMgama brahmavidyAmaMdira'' ja kahetA. cauda varSa yAtrA cAlI. sarvatomukhI pratibhA dvArA anekavidha kAmo thayAM. sAmAjika kSetramAM praveza thayo 1916mAM. have Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma praveza ane karmamukti 57 1966nuM varSa cAlatuM hatuM. pUrAM pacAsa varSa samAjasevA cAlI. gAMdhIjI to jIvyA tyAM sudhI samAjakArya karatA rahyA, paNa vinobAnuM eka svataMtra ciMtana, manana hatuM je temane kahetuM hatuM ke eka hada sudhI kAma karyA bAda Izvarane sopatAM AvaDavuM joIe. eTale 1966mAM emaNe gAMdhIjIne manomana kahI dIdhuM ke pacAsa varSa sudhI tamArI sevAmAM rahyo, have huM mukta thAuM chuM. mAro aMtarAtmA mane sAkha de che ke tame je ahiMsAno - premano mArga dekhADyo tenA para cAlavAno meM pUrepUro prayatna karyo. prayatnonI parAkASThA me karI ane bApu niraMtara mArI sAthe ja rahyA. ane Ama gAMdhIcIMdhyAM mUlyone samAjamAM sthApavAno eka bhagIratha puruSArtha bhUdAna dvArA thayo. 6. sUkSma praveza ane karmamukti satata vikasavuM e jIvanano dharma che. vinobA jIvanadharmI hatA, eTale pratipaLa e vikasatA rahyA. jIvananAM varSo to maryAdita paNa e kALamaryAdAmAM paNa yugadharma rUpe je kAMI sAme AvyuM, te zirodhArya karatA rahyA. paNa A badhAnI vacceya jIvananA paramadharmane e kadI bhUlyA nahotA. jIvanamAM paramasAmyanI sthApanA e hato emano paramadharma! niraMtara gati karatAM chevaTe paramagatine pAmI paramadhAma pAmavuM e hatuM emanuM jIvanasvapna! thAto brAjhijJAsA'thI janmelo e jIva vikAsakUca karato karato 'sAmUhika brahma-prApti'nA kAMThe lAMgaravA utsuka hato. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 maharSi vinobA bhAve - cauda varSanI yAtrA thaI. anekavidha kAmo thayAM. have uMmara paNa boteranI thavA AvI hatI. eka divase savAre padayAtrAmAM cakkara AvyAM ane paDI gayA. jIvananuM sukAna prabhune sopeluM hatuM. A ghaTanAmAM paNa IzvarI saMketa pAmI padayAtrA sameTI pAchA paraMdhAma, vabrahmavidyAmaMdiramAM AvI pahocyA. AzramamAM AvyA to cAlo have, AzramanuM sukAna pada saMbhALyuM tevuM nahIM. Ama to pitA, praNetA, mAtA, mArgadarzaka je kAMI kaho te teo ja hatA, paraMtu have je yAtrA karavAnI hatI te kazuM thavAnI nahIM, paNa je kAMI thayA te maTI jaI kevaLa hovAnI dizA pakaDavAnI hatI. rAmAyaNamAM hanumAna ane surasA nAmanI rAkSasInA yuddhano eka prasaMga Ave che. sItAjInI bhALa meLavavA mATe hanumAnajI laMkA javA nIkaLe che tyAre rastAno ratnAkara sAgara pAra karatI vakhate sAme surasA AvIne UbhI rahe che ane hanumAnane paDakAre che. hanumAnajI to kRtasaMkalpa che. dhIre dhIre rAkSasI mAyAvI jALa phelAvI moTuM ne moTuM, vadhAre moTuM rUpa dhAraNa karatI jAya che, to sAme hanumAnajI paNa tethIya moTuM svarUpa dhAraNa kare che. chevaTe surasA vikarALa svarUpa dhAraNa karI hanumAnajIne gaLI javA kare che, tyAM "gatinadhurUpa dhare hanumAnA.." ekadama nAnuM rUpa dhAraNa karIne hanumAnajI rAkSasInA moM-nAka vATe thaI bahAra nIkaLI jAya che. | vinobAnA jIvanamAM paNa kAMIka AvuM ja thayuM. gharamAM samAI na zake tevaDuM vyaktitva thayuM eTale ghara choDyuM, saMsthAmAM sImita rahevAnuM azakya lAgyuM tyAre saMsthA muktino saMkalpa lIdho ane chevaTe vyApaka janatA janArdananA prajAsUya yajJanA azvarUpe eka Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma praveza ane karmamukti 59 vyApaka janaAMdolana choDI lokAtmA sAthe ekAkAra thaI gayA. chevaTe e AMdolanamAM paNa baddha na rahyA. hakIkatamAM to emaNe bhUdAna caLavaLane kadI AMdolana mAnyuM ja nahotuM. emane mana to e ArohaNa hatuM, vyakti ane samaSTi baMnene pratikSaNa upara caDAvatuM ArohaNa. paNa eka bindu AvyuM jyAre 3thAto brahmanijJAsA. gRhatyAga karIne nIkaLelo brahmajijJAsu e AMdolana-ArohaNa jagatanI sthaLa sImAo choDI sUkSmamAM pravezavA utsuka banyo. ghaNAM varSo pahelAM bALapaNamAM e pAmI gayo hato ke ""jIvanano ekamAtra hetu che Izvara sAkSAtkAra, ane e hetu A janme ja siddha karavAno che.'' atyAra sudhInI saghaLI pravRtti Izvara sAkSAtkAranI chabI jhIlavA mATenI ja mathAmaNa hatI, paNa have tabakko Avyo hato jyAre sthULa karma choDI sUkSmamAM pravezavAnI kaLA sAdhI vadhAre saMnyasta bhUmikAmAM pravezI adhyAtmakSetranAM satyo AtmasAt karavAM. vinobAnuM eka sUtra che. jiyo parame vIryavattara - kriyA zamatI jAya tema karma vadhu vIryavAna bane. karma eTale kriyAnuM pariNAma. A karma jeTaluM sUkSma haze, saumyatara haze teTaluM tenuM pariNAma vadhAre prabhAvakArI haze. vinobAnI eka mahattvanI deNagI che ke mANase UDavAnuM cheH vijJAna ane adhyAtma tevI bevaDI pAMkhothI. adhyAtmavidyAnuM satyazodhana e vinobAno jIvanadharma - svadharma hato. adhyAtma himAlayanI ekAMtavAsI girikaMdarAomAM ja keda nathI; te vyApaka janasAgaramAM paNa hiloLA mAre che, te to siddha thaI cUkyuM hatuM, paNa e adhyAtmazaktine vadhu kAragata karavA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve hanumAnajInI jema have sUkSma aNuprayoga jarUrI hato. sAmUhika samAdhinuM lakSya najara sAme hatuM. te mATe potAnA karmayogane have sthULa sarahadonI pAra sUkSma pradezamAM laI javAnI jarUra hatI. eTale 1966nA jUnamAM jAhera karyuM ke huM have sUkSma karmayogamAM pravezuM chuM. atyAra sudhInI pravRttio rASTravyApI rahevAne lIdhe pravAhapatita keTalAMka kAryo pachI paNa karavAM paDyAM. paNa ekaMdare saMkelI levAno prayatna thayo. AzramanI bahenone paNa kahI dIdhuM ke huM ahIM zabdakozanI jema rahIza. zabdakoza sAme cAlIne koIne zabdArtha batAvavA jato nathI, paNa koIne jarUra paDe to sevAmAM ekadama hAjarA A rIte tame mAro upayoga karI zakazo. dezavidezanA sAthI-mitrone paNa kahI dIdhuM ke have huM koIne patrono pratyuttara nahIM ApuM paraMtu jo tame loko mane niyamita mAsika patra lakhatA rahezo to tamArA jIvananI gAMTha ukelavAmAM abhidhyAna dvArA huM jarUra madada pahoMcADavA prayatna karIza. dhIre dhIre chApAM, sAmayiko, vividha pustakonuM vAcana paNa ochuM thatuM cAlyuM. kamaza: bolavAnI vRtti paNa ghaTatI cAlI. pahelAM je praznono vigate javAba ApatA te ekAda-be sAMketika garbhitArtha vAkyamAM ApI daI "gItA-pravacano' vAMcavAnuM sUcavI detA. A badhAmAM rahI gayo hoya to kevaLa vinoda. pote ja kahetA ke "vinobA' have "vinodA' banyo che. emanI kuTi pAsethI pasAra thAo toya hAsyanA kuvArAnI choLo janArane bhIMjavatI jAya. Ama to ghaNAM varSo pahelAM e kahI cUkyA che ke mArA mATe nidrA e eka nAnakaDuM maraNa che. roja sAMje divasa daramyAna je Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 sUkSma praveza ane karmamukti kAMI yajJakarma karyuM te saghaLuM IzvaranAM caraNomAM sopI daI prabhunA khoLAmAM mAthuM mUkI sUI javAnuM. koI kartavya zeSa nahIM, koI saMkalpo, koI eSaNAo bAkI nahIM. sAva khAlIkhama, basa, bIje divase savAre prabhu uThADe to samajavuM ke prabhue kAma karavA eka divasa vadhu Apyo ane pachI sahaja karmo karavAM. jIvananI A aMtima sAdhanAmAM mRtyu pahelAM marI javAno anubhava levo hato. akhAe kahyuM che ne ke 'maratAM pahelAM jA ne marI, vaNahAlyAM jaLa rahe nItarI.' pote che, chatAMya nathI. AvI zUnyAvasthAmAM pravezavA mATe dhIre dhIre emaNe badhuM saMkelI lIdhuM. bIjI bAhya upAdhio to ThIka, emane have jANe 'vinobA' nAmanoya bhAra lAgavA mAMDyo. Ama to ghaNAM varSo pahelAM vicArapothImAM TAMkeluM ke: "merA nAma miTe terA nAma rahe!' paraMtu have vinobAne nAmano aMcaLo oDhavAno paNa bhAra lAgato hato. eTale koI saMdezAmAM ke anyatra sahI karavI paDe to 'vinobA'ne badale 'rAma-hari' lakhavAnuM zarU thayuM. 'rAma-hari' vinobAno priya maMtra che. chevaTe e TharyA lokadevatAnA upAsaka. 'OM' ke anya maMtro paNa sUcavI zakyA hota; paraMtu e mATe yogyatA ke zucitA joIe. jyAre sAdhAraNa jana mATe rAmaharino maMtra zreSTha maMtra che. eTale teo saune kahetA ke zvAsa aMdara letI vakhate 'rAma' uccAravuM ane zvAsa bahAra kADhatI vakhate 'hari' bolavuM. A baMne zabdanA uccAramAM paNa zvAsaucchvAsanI A prakriyA tAla meLave che. je koI AvatA temane prasAdImAM A 'rAma-hari'no maMtra maLato. Ama 'vinobA' vIsarAI jAya evuM e icchatA hatA. kahetA paNa kharA ke Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 maharSi vinobA bhAve vinobA marI jAya to e samAcAra sAMbhaLI loko kahe ke, are, e jIvato hato? tevuM thavuM joIe.'' Ama maratAM pahelAM marI javAno pUrvamaraNano prayoga cAlyo. zvAse zvAse prabhusmaraNa thatuM rahyuM. aMtara rAma hI, bAhira rAma hI, nAM Tello taddo ma ii rAma!.." prabhumaya thavuM eTale aMtarastha thaIne prabhune kevaLa aMdara pAmavA tevuM nahIM, paNa bahAranI sacarAcara sRSTimAM paNa je kAMI dekhAya te saghaLAM rUpomAM prabhune pAmavA. 'hasI hasI suMdara rUpa nihAro. khule nayana pahacAno...' AnI paNa pratyakSa anubhUti thatI hoya ema lAgyuM. je koI emanI sAme AvatuM, pachI te bhAratanA vaDA pradhAna hoya ke sAmAnya koI khetamajUra hoya! vizva vidyAlayanA koI upakulapati hoya ke gAmaDAnI koI abhaNa strI hoya! badhAM emane mATe samAna hatAM. AvaDuM moTuM vyaktitva chatAMya khUbI e hatI ke vinobA-kuTimAM game te vyakti game tyAre jaI zakatI. kazI ja rokaToka nahIM, koI ja cokIdArI nahIM, kazuM ja khAnagI nahIM. te tyAM sudhI ke aMtima mAMdagImAM DaoNkaTaro koTaDImAM zuddha havA khelatI rahe te mATe jhAjhI avarajavara para niyaMtraNa IcchatA hatA, paraMtu te saMpUrNataH zakya nA ja banyuM. A mANasa saMta hato to guphAno saMta nahIM paNa lokono saMta hato te dekhAI AvatuM hatuM. koI paNa vyakti pachI te mANasa hoya, pazu hoya, kIDI-maMkoDa hoya ke jhADavuM hoya! enI sAme Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma praveza ane karmamukita 63 je kAMI vyakta thayuM, pragaTa thayuM te ene mana harirUpa banI jatuM. potAnI kuTi AgaLa UbhelA jAMbunA vRkSane teo samAdhistha vRkSa kahetA. bahenone kahI dIdhuM ke A vRkSanAM phaLa tamArA mATe nahIM, e che cakalIo, kAgaDAo, koyalo ane vAMdarAM mATe. bahu bahu to AzramamAM darzanArthe AvatAM bALako mATe. sau koI mATenI emanI A samAna daSTi, pAchaLa paDI gayelA nabaLAdurbaLa loko mATe kAruNyabuddhimAM paNa palaTAI jatI. asamartha vyakti vinobA pAse vadhAre lADa pAmatI, mAnI jema to! jIvananA aMtima parvamAM to emanuM A mAtRtva anya lokomAM asaMtoSa phelAve e hade pAMgaryuM hatuM. chelle chelle to evI sthiti thaI gayelI ke je kAMI jue temAM temane kazuM ne kazuM abhivyakata thatuM dekhAya! jyAre jyAre jaIe tyAre navIna samAcAra Ape. "teM buddha bhagavAnane joyA?' ApaNe praznArtha daSTie emanI sAme joIe eTale hAtha pakaDIne bahAra laI jAya. ""je, sAme dUra peluM jhADa dekhAya che ne? enA cheDe jo! pAMdaDAMo-DALIo je rIte phelAyAM che temAM buddha UpasatA hoya tevuM nathI lAgatuM?' kyAreka kaheze, "teM jayaprakAzane joyA?'' ane bahAra emanA pharavAnI osarInI bhoMya paranI koI lAdI paranI AkRti dekhADI kaheze, "jo A nAka, barAbara je.pI. jevuM ja che ne!'' A badhuM sUcaka hatuM ke have che to kevaLa 'rAma' ghaTa ghaTamAM hari vilasato anubhavAI rahyo che. AMkho to emanI abhuta! naya prema ja nItare. mIThuM mIThuM, luccuM luccuM hase. buddhi to pahelethI ja kuhADAnI dhAra jevI sutINa, eTale jene jANe tenA mATe Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 maharSi vinobA bhAve mArmika Takoro to karyA ja kare, paNa e badhuM premanA dhodhamAM bhaLIne Ave. abhidhyAna to evuM pracaMDa ane sUkSma ke hRdayanAM pAtALI UMDANo bhedIne aMdara pahoMcI jaI je kAMI kahevAsUcavavAnuM ane karavAnuM hoya te karI de. e rIte teo kevaLa marmajJa nahIM, paNa marmane sparzanArA paNa hatA. pArasamaNino e sparza sAmenI vyaktinA marmamAM saMkrAnti lAvavA pUrato samartha hato. vedAMtI to teo hADe ja hatA. mRtyuye emane mATe kadI zokano viSaya banyuM nathI. gItAmAtAe mRtyune phATelAM kapaDAM badalavA jeTaluM sahaja gaNyuM, to gItAputra ethI ochuM to kevI rIte samaje? eTale ja kahetA, 'mRtyu Ave tyAre ApaNe utsava Ujavavo joIe'' ane tukArAme gAyuM che tema *aa dehAsI AlA khAjU AmhIM AnaMde nAcU gAUM / ' janmadivasanA utsavane divase bhegA thayelA lokone ane AzramanI bahenone khAsa kahetA ke ''bAbAnI jayantI manAvavA AnaMdapUrvaka bhegA thayA cho, bAbAnI mayantI UjavavA paNa ATalA ja AnaMdapUrvaka bhegA thajo.'' koI kyAreka pUche ke bAbA, tamArI uMmara keTalI to kahe, ''dasa hajAra varSa + A janmanAM 80, 82 varSa.'' jIvana e eka janmajanmAMtarathI cAlI AvatI cirayAtrA che. akhaMDa jharaNuM che, atUTa taMtu che. mRtyu nAmanI ghaTanAthI khaMDita thaI jAya tevuM takalAdI A jIvana nathI. paNa A jIvananeya pele pAra eka mahAjIvana che, AtmasAt karavAnuM che. je Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 sUkSma praveza ane karmamukita paNa jIvana maLyuM, mAnavajIvana maLyuM eTalAthI ja badhuM sArthaka thaI jatuM nathI! kAyama jagADatA rahetA, ""UTho, jAgo, kRtasaMkalpa thAo. Avato janma paNa mANasano ja maLaze tevI khAtarI che ? A janmAre manakhAdeha maLyo che to e dehamAM prabhune meLavavAnI je kSamatA che te siddha karo. zaMkarAcArye kahyuM che tema "narAti ' atikramaNa karIne dehane pele pAra vasatA paramatattvamAM lIna thaI jAo.'' sAthIone kahetA, ""maravuM hoya to maro, paNa zarata eTalI ja che ke vikAramukta thaIne maro. te pahelAM maravAnI chUTa nathI.'' vyaktigata jIvananI mukti, mokSaprApti e vinobAnuM potAnuM avatArakArya rahyuM ja nathI. evI mukti to teo jIvananA pUrvArdhamAM ja siddha karI zakyA hota. teTalI temanI pUrvajanmonI saMcita mUDI hatI. paNa gAMdhIjInA vicAronA prabhAva heThaLa AvyA pachI emanA jIvananuM dhruvapada banyuM hatuM sAmUhika mukti. pRthvIno koI eka bhUbhAga, koI eka khaMDa UMco UMco AkAze vadhI jaI uttuMga gaganagAmI nagAdhirAja himAlaya banI jAya tema nahIM, paNa dharatImAtra, samasta dharatIno kaNekaNa UMco UDe, kyAMya khADA-TekarA nahIM, saghaLe samAna sapATI IzvaranA darabAramAM ekalA ekalA hAjara thaI javuM e emane abhISTa nahotuM. te to teo hatA ja. emane mATe to dharatI para AvavuM e puruSArthano viSaya hato. paraMtu pRthvI parano tucchamAM tuccha gaNAto jIva paNa prabhutA pAme e mATe mathavAnuM emanuM jIvanakArya hatuM. emane A azakya paNa nahotuM lAgatuM, kAraNa emane pratIti hatI ke pratyekamAM AtmA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 maharSi vinobA bhAve che. jarUra che kevaLa e AtmazaktinA bhAnane jAgrata karavAnI. eTale e kadI DALa-pAMdaDAM toDavAnA zAkhAgrAhI kAmamAM paDatA nahIM, mUtte prahAra- mULamAM ja ghA karatA. 'brahmavidyA'nA hamasapharone emaNe kahI dIdheluM ke ApaNe sau sAthe ja chIe. huM kadIya tamane choDavAno nathI. marI jaIza topaNa ekAda kSaNa prabhu pAse jaI AvIza ane bIjI ja vaLatI kSaNe tamArI pAse pAcho Avato rahIza ane sUkSma svarUpe tamArI vacce rahIza. dehanI sImita sarahado tUTaze pachI vyApakatAmAM huM vadhAre kAma karI zakIza. 1974nA Disembare emaNe eka varSanuM mauna jAhera karatAM kahyuM ke, ''bAbAnI dhyAnayoganI sAdhanA ghaNAM varSothI cAle che. samAdhino anubhava paNa betraNa vakhata pratyakSa thayo che, paraMtu AjakAla to roja rAtre je dhyAnaciMtana cAle che, temAM to anubhava Ave ja che. paraMtu dhyAnayoganI je aMtima sIDI che, tenI anubhUti mATe vANInuM visarjana lAbhadAyI thaze.'' sUkSma pravezanI anivAryatA rUpe vinobA cittazuddhi ane nirahaMkAritAne gaNe che. cittazuddhi e to vinobAnI sAdhanAno ekaDe eka. cittazuddhine pariNAme bIjuM je kAMI siddha thAya te pelA ekaDA paDakhenAM mIMDAM, jeTalAM vadhAravAM hoya teTalAM vadhAro. paNa AdaravuM hoya to pahelAM ekaDo to zIkho ja. sUkSmano A praveza eTale sthULamAMthI vidAya tevuM nathI. sUkSmamAM rahI sthULa jagata mATe abhidhyAnanI, abhimukhatAnI bhUmikA. jeTaluM citta vadhu zuddha teTaluM A abhidhyAna vadhu asarakArI. eka hada sudhI sUkSma karmamAM akarma sAdhavAnI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma praveza ane karmamukita sAdhanA cAlI paNa tyAra pachI hajI to akarmamAM karma sAdhavAnI eka navI bhUmikA AvI. brahmavidyAmaMdiramAM nivAsa hato. AzramanA eka khUNe, bharata-rAma-maMdiranA sAMnidhyamAM nAnakaDI vinobA -kuTi. dezavidezanA loko tyAM Ave. koI darzanAbhilASI hoya, to koI vaLI jIvananI AMTIghUMTI paNa ukelavA Atura hoya. paNa 1975nA Disembare emanI sAdhanAe vaLI eka navI dizAmAM padArpaNa karyuM. atyAra sudhI je prayoga cAlyo te hato sUmapravezano, sUkSma karmayogano, paNa A navA sAdhanAkramamAM to have karma ja nahIM, sthaLa paNa nahIM ane sUkSma paNa nahIM. vinobAjIe A bhUmikA samajAvatAM kahyuM ke, ""pahelAM hato e sUkama karmayoga hato. have karmamukti eTale ke sUma akarmayoga. A saMnyAsanI bhUmikA che.'' sAmAnya jana mATe to 'sUkSma karmayogI te paNa eka zabda, ane sUkSma akarmayoga' te paNa eka zabdA paraMtu adhyAtmasAgaranA A kheDune to e zabdone ArapAra vIMdhI pele pAra jaI anubhUti levAnI hatI. brAhmI sthitino alapajhalapa AbhAsI sAkSAtkAra thaI jAya tema nahIM, paNa temAM sthira thavuM hatuM. eTale karmamukti jAhera karatAM kahyuM ke have bAbA vAto karaze to kevaLa vijJAna ane adhyAtmanI. vaLI e koInI sAthe khAnagImAM vAto nahIM kare. vijJAnanI vAtomAM paNa mukhyatve zArIrika Arogya aMgenI vAto raheze ane adhyAtma eTale brahma, mAyA, jIva vagere pAribhASika tattvajJAnanI carcA nahIM, paraMtu tayathe vichera vadhyAtmama' eTale ke je hRdayanI graMthio Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 maharSi vinobA bhAve cheDI zake tevA adhyAtmanI carcA karaze. A uparAMta pote koI paNa saMsthAnA saMrakSaka ke salAhakAra sudhdhAM nahIM rahe tevuM paNa jAhera karI dIdhuM. AmAM emanI potAnI sthApelI che AzramasaMsthAono samAveza paNa karI lIdho. A ja divaso daramyAna emaNe eka vAra vadhyAtmanI vyAkhyA karatAM kahI dIdhuM ke gItAmAM kahyuM che ke svabhAva adhyAtma 3yate adhyAtma eTale ke svabhAva. svabhAva eTale ke AtmAno bhAva. UMghI jaIe chIe tyAre je tattvane zaraNe saghaLuM soMpI daI sUI jaIe chIe te zaraNuM te adhyAtma. AvuM ja jAgratAvasthAmAM thAya te samAdhi. eTale ke jAgrata avasthAmAM gADha nidrA. 7. pavanArI vANI-dila cheDo brahmavidyAmaMdiranA prAMgaNamAM ja vinobA -kuTira pAse eka sAduM paNa suMdara maMdira che, jemAM pavanAranI bhUmimAMthI ja maLelI bIjI aneka mUrtio sahita eka pramukha mUrti bharatarAma'nI mUrti che. "gItA-pravacano'mAM vinobAjIe saMyogaviyoga bhaktinA vivaraNamAM cauda varSanA vanavAsa pachI rAma ane bharata maLe che tenuM citra doryuM hoya to te kevuM hoya, enuM je varNana karyuM, barAbara tevI ja bhAvamudrAvALI bharata-rAmamilananI eka suMdara, kaLAmaya pASaNa - pratimA vinobAjIne potAne AzramabhUmi khodatAM maLI AvI. vinobAe A camatkRtine IzvaraprasAdI samajI AzramamAM ja mUrtinI sthApanA karI ane bajAja parivAre pAchaLathI tyAM suMdara maMdira paNa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavanArI vANI-dila joDo 69 baMdhAvI ApyuM. A zyAmala mUrtinuM varNana karatAM gujarAtanA eka saMta kavie lakhyuM che ke: dhabake haiyuM re dhIMgI A bhomanuM kALI kALI zilAone prANa juga juga sUtI phUTe vANa juganA vachoyA bhave bheLAM thaI raho!' A gItanI chellI kaDI che: 'pavanArI vANI A pASANanI ke paragaTa karo paMDe maMDa bhAI suM milAvo biDita bhAIne ane occhava Ujavo akhaMDa bhavanA vachoyA bhave bheLAM thaI raho. zuM pavanArI bhUmino, zuM pavanArI pASANano ke zuM pavanArI saMtano jIvanamarma sadAkALa eka ja rahyo che, ane te 'maitrI'. vinobAjIe aneka vAra A vAta kahI che ke, ''mArI jiMdagInAM dhAM kAma dilone joDavAnA ekamAtra uddezathI prerita che. '' bhudAnayajJa to dilone joDavAno eka maMgalotsava ja bhAratabhUmi para racI Apyo. dharatImAtAnA ja saMtAna, paNa eka kahevAyo bhUmimAlika ane bIjo kahevAyo bhUmihIna khetamajUra! baMne bhUmiputra! paNa 36nA AMkaDAnI jema baMnenA jIvanamAM paraspara Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve hitavirodha sthapAI gayo, amAnavIya samAjaracanAnuM eka vikRta svarUpa! vinobAe A baMne bhUmiputro vacce hitasAmya sthApI hRdaya joDavAno prayatna karyo. e kahetA paNa kharA ke, ''huM jamInano TukaDo mAgavA nathI Avyo, huM to dilone joDavA mATe Avyo chuM.'' . caMbala ghATInuM saMtanuM bahAravaTuM paNa A ja tathya para mahora mAre che. samAjamAM anyAyano zikAra thayelA vidrohI bAgIone lAkho rUpiyA kharcavA chatAM je sarakAra pakaDI zakatI nahotI temanAmAMthI ekavIsa bahAravaTiyAoe vinobA samakSa svecchApUrvaka zastra -samarpaNa karyuM. vinobAe DAkukSetramAM pravezatAM ja kahyuM, "tame bAgI cho to huM paNa bAgI che. vartamAna samAjanAM galata mUlyo sAme mAruM A baMDa che. tame paNa tamArA aparAdha svIkArI mUlya-parivartananA A kAmamAM sAtha Apo. je khoTAM kAryo thayAM tenI mAphI na mAgatAM je kAMI sajA thAya te bhogavI lo.' vinobAnI premayAtrAnuM A patitapAvana tIrthadhAma samuM prakaraNa che. Ama pahelethI chevaTa sudhI vinobA dvArA je kAMI kAmo thayAM temAM dhruvapada rahyuM - 'dila joDo'. eTalA ja khAtara e haMmezAM kahetA rahyA ke purANA jamAnAnAM A rAjakAraNa ane saMpradAya to have sAva purANAM paDI gayAM che kAraNa ke rAjanIti haMmezAM toDavAnuM kAma kare che. eTale ApaNe jo kharekhara kAMI karavA mAgatA hoIe to AvI toDanArI rAjanIti ane saMpradAyane sthAne joDanArI lokanIti ane dharmanI sthApanA karavI paDaze.... teo ema paNa kahetA ke sauthI zreSTha guNa che - maitrI. eTale bIjA trIjA bhedone ochA AMkI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavanArI vANI-dila joDo 71 mULabhUta vAta siddha karavA ApaNe eka thavuM joIe. gItAmAM kahyuM ja che ke anekatvamAM, vividhatAmAM ekatA jevI e sAtvika jJAna che. AvI jIvanadaSTi hovAne lIdhe mahAvIra svAmInI syAdvAdanI vicAradhArA vinobAjIne khUba gamatI hatI. e kAyama kahetA ke satyAgrahamAM mukhya cIja che - satyanuM grahaNa; pachI te potAnA pakSanuM hoya ke sAmAnA pakSanuM. satya grahaNa karavA mATenuM mukta mana haze tyAM ja satyAgraha mATe koI avakAza raheze. satyAgraha e atyaMta sUkSma zastra che. eno upayoga aNuzastranA upayoga jeTalI sAvadhAnI mAgI le che. eka vakhate koIke kahyuM ke, ''satyAgrahamAM moTA loko hoya te saumyatama sAdhana vAparI zake paNa amArA jevA sAdhAraNa loko mATe to tIvra sAdhano ja kAma lAge ne?'' tyAre emaNe kaheluM ke, "nA, tethI taddana UlaTuM che. ahiMsaka satyAgrahamAM sAdhAraNa mANase saumyatama sAdhana ja vAparavuM joIe. koI asAdhAraNa saMjogomAM sthitaprajJa hAthamAM talavAra laI zake, sAdhAraNa manuSya nA laI zake.' AvI vicAradhArA sAthe je vyaktie varSo sudhI sAmAjika kArya karyuM te vyakti sAme pote jyAre sUkSmapraveza karyo tyAra pachI eka dharmasaMkaTa jevuM khaDuM thayuM. 1974nA arasAmAM bhAratamAM Thera Thera je AMdolano thayAM, temAM bhraSTAcAra, moMghavArI, bekArI vagere sAme lokoe mAthAM UMcakyAM. AkhA dezamAM A badhI paristhiti sAme agni dhUMdhavAyelo hato ane sarva sevA saMgha je atyAra sudhI vinobAjInA pratyakSa mArgadarzanamAM rahI kAma karato hato te paNa temanA pratyakSa mArgadarzananA abhAvamAM thoDI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 maharSi vinobA bhAve nirAzA ane viphalatAnI manaHsthitimAM hato. AvA saMdarbhamAM jayaprakAzajInI rAhabarI heThaLa 'bihAra AMdolana' zarU thayuM, e badho itihAsa to ahIM aprastuta che, paNa jayaprakAzajI jevuM nirmaLa, pAradarzaka, saccAIbharyuM ane atyaMta saMvedanazIla hRdayavALuM, jIvatuMjAgatuM vyaktitva dezanI aMdhAdhUMdha paristhiti joI hAlI UThe ane e paristhitine palaTavAnI hAkala karI bese te taddana svAbhAvika, yathArtha ane tArkika hatuM. A hAkalanA anusaMdhAnamAM ja jayaprakAzajIe bihAranI dhArAsabhAnuM visarjana mAgyuM ane pachI to dhIre dhIre e AMdolana dezabharamAM phelAyuM. je.pI. mATe to A pagaluM pravAhapatita svadharma rUpa hoI zake, savAla hato sarva sevA saMghano. vinobAjInI AgevAnImAM varSo sudhI A saMsthA sattA ane pakSanA rAjakAraNathI sadaMtara mukta rahIne 'hisAzaktithI virodhI ane daMDazaktithI bhinna tevI lokazakti'nA nirmANakAryamAM tallIna rahI. jyAre jayaprakAzajInA AMdolane je vaLAMka lIdho temAM pratyakSa rAjakAraNamAM bhAga levAnI vAta AvatI hatI, je vinobAnI atyAra sudhInI vicAradhArAmAM besatuM nahotuM, eTale vinobA A pagalAmAM potAnI saMmati ApI zakayA nahIM ane eka tabakke to potAnI asaMmati dAkhavavA sarva sevA saMghane je upavAsadAna ApatA te paNa baMdha karyuM. A samagra vivAdano prANaprazna hato svadharma. svadharma pratyeka vyaktino Agavo dharma che ane e samAna rIte pavitra che, AdaraNIya che. anusaraNa to potAnA ja dharmanuM karavAnuM hoya, paNa Adara sau koInA svadharma mATe. A dRSTie dareke Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavanArI vANI-dila joDo potapotAne svadharma nakkI karavAno hato. vinobAno svadharma to spaSTa hato ja. atyAra sudhI sarva sevA saMghano svadharma paNa nakkI hato - "trIjI zaktinI sthApanA'. have vinobAne to sakriyapaNe temAM kazuM karavApaNuM nahotuM. A trIjI zaktinA nirmANa mATe sUkSma karmayoga dvArA ja yathAzakya madada pahoMcADavAnI hatI. eTale to chellAM varSomAM emanuM A eka dhruvapada hatuM, ''koI paNa eka jillo laI temAM gAMdhIjIe cIMdhelAM racanAtmaka kArya pUrAM karo.' emanI kAryapaddhati paNa A AMdolanathI judA prakAranI hatI. paraspara virodhI dekhAtA vargonA nirAkaraNa mATe paNa bhUdAnamAM emaNe saMgharSa paddhati na apanAvatAM paraspara sahayoganI paddhati apanAvI hatI. svarAjyanI laDAImAM videzI sarakAra sAme ahiMsaka pratikAra nuM sAdhana ajamAvyuM, paNa svarAjya meLavyA pachI dezanI AMtarika laDAImAM saMgharSa karavAno Ave to sau pahelAM potAnI jAta sAme ja karavAno hoya. Ama emanuM ciMtana, valaNa, pratikAra nahIM paNa upahAra(No Resistance but assistance)nI dizAnuM hatuM. AvA saMjogomAM sAthIoe saMgharSa mATe, te paNa rAjakIya saMgharSa mATe, saMmati vAMchI je te na ApI zakyA. Ama chatAMya kAma karanArA be sakriya jUthanA paraspara saMbaMdho tUTI na paDe te mATe temaNe jIva para AvI jaIne prayatno karyA. Ama vinobAnI bhUmikA sUrajanA prakAza jevI sApha hatI. saMgharSanI prakriyA pUrvakanA rAjanaitika kSetramAM praveza mATenI potAnI spaSTa asaMmati, chatAMya dareka potapotAno svadharma samajI potapotAno paMtha nakkI kare, paNa paraspara daya eka ane Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 maharSi vinobA bhAve abhinna rAkhe tevI abhilASA, bhAratadezanI akhaMDitatA naMdavAya tevuM kazuM na thaI jAya tenI sAvadhAnI rAkhavAnI cetavaNI, sattAdhArI tattvone paNa potAnI maryAdAmAM rahI zakya teTaluM samajAvI, manAvI, khALavAnI-vALavAnI koziza, rASTrabharanI naitika zaktine sarvoparI siddha thavA mATenuM AvAhana, AcArya-kuLa-saMmelana bolAvI rASTranA naitika avAjane vAcA apAvavAno prayatna... A ane AvuM ghaNuM badhuM svayaMspaSTa hatuM. tema chatAMya jAhera netAonI rItabhAtathI judI evI "nivedana-pratinivedana, saphAI vageremAM na paDavAnI vRttine kAraNe rASTrabharamAM sArI peThe gerasamaja paNa phelAI ane vinobA para sArI evI taDI paNa paDI. gAMdhIjInuM aMtima parva yAda AvI jAya tevo ja A gALo! haju to mUchano doro phUTyo nA hoya, vinobAnA samagra jIvananI ekavAkyatAne sAcavI letI A aMtima kAryazailI jANavA-samajavAnuMya jenuM gajuM nA hoya tevo juvAniyo basa, TrenamAM kaheto saMbhaLAto, "vinobA? pelo sarakArI saMta?'' bAbAne jaIne kahetA to e mIThuM smita veratA e bolatA, ""mAruM evuM bhAgya kyAMthI ka yAjJavakya, vaziSThamuni jevAonI hArohAra mane sthAna maLe?'' paraMtu khullI AMkhe jonArane spaSTa samajAya ke vinobAnA jIvana AkhAnI kAryazailI, vicArazailIthI bhinna tevuM aprastuta kazuM ja nahotuM. balake pahelethI mAMDI TheTha sudhI A saLaMgasUtratA ja jovA maLe che. bhArata eka rahevo joIe, dila tUTavAM na joIe.' A ja vAta emaNe mane letAM pahelAM bhAratabharanA ekaThA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 pavanArI vANI-dila joDo thayelA sAthIone kahI hatI. vAta khUba dardabharI hatI, paNa vAstavika hatI. emaNe rASTrIya ekatAnA saMdarbhamAM kahyuM ke, ''vijJAna khUba AgaLa vadhI rahyuM che, haju paNa AgaLa vadhaze, paraMtu e game teTaluM AgaLa vadhe topaNa e AgaLa vadhelA vijJAnane dizA dekhADavA mATe adhyAtmavidyAnI jarUra paDaze.'' A adhyAtmavidyA eTale saune joDavAnI prakriyA hRdayaMgama thavI te. e samajAvatAM AgaLa kahyuM, ''ItihAsa tarapha taTastha daSTie huM jouM chuM to vaidika yuga karatAM upaniSada yugamAM ApaNe AgaLa vadhyA, upaniSada yuga pachI gItA vagere, ane tyAra bAda buddha, mahAvIra, zaMkara, rAmAnuja, kabIra ema ekeka yugamAM ApaNe AgaLa vadhatA gayA ane Adhunika kALamAM tukArAma, rAmadAsa, narasiMha mahetA vagere 300-400 varSa pahelAM je saMto thaI gayA emanAthI paNa ApaNe AgaLa vadhI gayA, tevuM mAnavAnuM mane mana to khUba thAya che, paNa taTastha buddhithI jouM chuM to saMtonA yuga karatAM ApaNe AgaLa vadhyA chIe tevo nizcita bhAsa mane nathI thato. saMtonA yuga karatAM ApaNe AgaLa vadhyA chIe tevuM mAnavAnI khUba IcchA chatAM paNa, evuM mAnI levA bAbA potAne samartha nathI joto. saMtoe satata pharIne dezanA hRdayane joDavAnuM kAma karyuM, je Aje ApaNe nathI karI zakatA.'' AkhA vaktavyamAM pharI pharI A eka vAta UThatI rahI ke saMtoe bhAratabharamAM pharI pharIne rASTrane eka ane akhaMDita rAkhavAnuM je snehana kArya karyuM te kArya ApaNe TakAvI na rAkhI zakyA. gAMdhIjInA 1948nA 26mI jAnyuArInA zabdo yAda AvI jAya tevA ja A vedanAmaya Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve udgAra hatA. gAMdhIjIe kaheluM""meM je svarAjanuM sapanuM sevyuM hatuM te A svarAja che? Aje zeno utsava? ApaNI AzAo khoTI TharI teno utsava UjavavA beThA chIe! tamAro bharama na bhAMgyo hoya to kAMI nahIM, mAro to bhrama bhAMgI cUkyo che!'' saMtayuga pachInA kALamAM rAma-kRSNa, vivekAnaMda, rAjA rAmamohanarAya, lokamAnya TiLaka, zrI aravinda, gAMdhIjI jevI vyaktioe ApelAM mahAmUlAM pradAnonuM yogya mUlya samajanAro vIsamI sadIno eka saMta potAnI vedanA vyakta kare che ke ghaNI IcchA hovA chatAM kabUlavuM paDe che ke ApaNe saMtayuga karatAM AgaLa na vadhI zakyA. virATa bhAratanI rASTrIya akhaMDitatA e saMtonuM sahaja kArya rahyuM che. rASTranI nasenasamAM ekatAnuM rakta vahetuM rahe e mATe temaNe kanyAkumArIthI kAzamIranI bhAratayAtrAo pagapALA karI, bhAratIya saMskRtinA dIvAne jhaLahaLato rAkhyo. ApaNA sau samakSa vinobAe potAnI aMtaHvedanAne vAcA ApI te A ja ke A dezane eka, avibhAjita, akhaMDita koNa rAkhaze? teo haMmezAM kahetA ke be kAma ochAM thaze to vAMdho nahIM, paNa hRdaya naMdAvo na joIe. pavanAranA saMtanuM chevaTa sudhI A ja sUtra rahyuM. A ja gALA daramiyAna AkhA bhAratamAM govadhabaMdhI thAya te mATe temaNe upavAsanI jAherAta karI, paraMtu upavAsa jAhera thAya te pahelAM ja kendra sarakAra taraphathI keraLa tathA pa. baMgALa sivAyanA bhAratanA tamAma prAMtomAM govadhabaMdhI jAhera thaI. savAla thAya ke karmamukti pachInuM A karma kema? A abhikrama kema levo paDyo? sthaLa cakSuthI dekhAya ane sthULa kAnothI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA lahara samAI 77 saMbhaLAya teTalI ja sRSTinI kalpanA hoya to A vAta nahIM samajAya, paNa vinobA kahe che ke karmamuktinA A gALAmAMya eka vakhata mA AvIne mane kahevA lAgI ke, ''are vinyA, me tane zikhavADyuM nahotuM ke tulasIne pANI ane gAyane khAvAnuM daIne pachI ja jamavuM! atyAre dezamAM gAyo kapAI rahI che. zuM gAyo kapAtI raheze ane tuM khAto rahIza?' ' anaMtopakArI, paramakRpALu mAnI A vAte vedanA pragaTa thaI eTale vinobAne A saMkalpa jAhera karavo paDyo. pharI vAra 1979mAM paNa A ja bAbatasara pAMca divasanA upavAsa karavA paDyA ane aMte bIjuM saghaLuM choDyuM tyAre paNa potAnA aMtevAsI zrI acyutarAva dezapAMDene devanAra katalakhAnA sAme satyAgraha karavA mokale che ane emane 'jAma ro'no maMtra Ape che. Ama gomAtA dvArA sakaLa pazusRSTi sAthe premasaMbaMdha joDavAnI bhAratIya saMskRtinI dIkSA te vinobAnA jIvanamaMdiranuM aMtima caraNa siddha thAya che. 8. dariyA lahara samAI paraMdhAma Azramane pele pAra dhAma nadInA pula para pravezo ane sau pahelI najara paDe UjaLA dUdha jevA bharata-rAma-maMdira para ane enI pAse ja AvelI pelI nAnakaDI kholI para. ane hRdayanA dhabakArano kAMI judo ja sUra saMbhaLAvA lAge che. brahmavidyAmaMdirano DhALa caDavA mADo cho ane eka maheka tamane gherI vaLe che, pavananI surakhIthIya sUkSma evo koI sparza tamane Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 maharSi vinobA bhAve vIMTaLAI vaLe che ane jANe tame dharatIthI eka tasu UMcA UDI raho cho. - hA, khUNAnI pelI oraDImAM beThuM che, koIka che ane chatAM nathI. kAMIka bole che ane e zabda vaheto vaheto ApaNI pAse pahoMce te pahelAM to bolanAro niHzabdatAmAM sarI paDe che. kabIre gAyuM che tema binu paga calanA, binu para uDanA, binA cUMca kA cugnaa| binA naina kA dekhana-pekhana, bina saravana kA sunnaa|| eka jamAnAmAM e hajAro mAIla cAlI vizvavikrama prApta karI cUkyo che, paNa Aje enA paga sthira che, ane chatAMya enI gati to evI prabaLa che ke ene koI pahoMcI na zake. eka jamAnAmAM enI vAdhArA avirata vahetI, Aje e mauna che ane chatAMya e maunane jANe vANI phUTI che. anAkramaka, zItaLa, saumya, nirmaLa preraNA pravAha! zarIra, vANI, mana, badhuM ja jANe zAMta thaI gayuM che, chatAMya e sthagita nathI thayuM, thIjI nathI gayuM. e vahetuM pANI che. mana je nirma7 mo o nIra... AvuM kahevAyuM che, paNa ahIM to mana ja nathI. varSothI emano manomaya koza jANe ogaLI gayo che. have to che kevaLa maunamaya chaMda, je jIvanarasathI chalochala chalakAI UThyo che. atyAra sudhInI emanI yAtrAmAM bhale emanI sAthe nahIM, paNa pAchaLa pAchaLa to javAtuM. "saMtane pagale Daga mAMDI zakAtAM. paraMtu have A aMtima parvamAM to e evA pradezamAM pravezI gayA che, jyAM ApaNI koI gati kAma na lAge. teo najara sAme che, paNa pakaDamAM nathI AvatA. "vinobA' eTale Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA lahara samA have jANe koI vAtAvaraNa, koI AbohavA, koI saMdarbha... kadIya na anubhavelo evo e saMdarbha.... emanI samIpa pahoMcIe na pahoMcIe tyAM jANe ApaNuM kazuM badalAvA mAMDe. Ama emanI gati akaLa hatI, temanI hati aprApya hatI, tema chatAMya emanI AMkhomAM chalakAto prema eTalo ja bharyobharyo hato. sadehe jANe e dUra dUra cAlI gayA hatA, paraMtu bhItaramAM e UMDA UMDA UtarI AvyA hatA. asIma kSitijanI pele pAra pahocI jaIne paNa potAnAM mULiyAM, sAme UbhelI vyaktinA hRdayamAM UMDAM dharabI dIdhAM. pakaDamAM na AvavA chatAMya emanuM A sAthe hovuM, aMdara hovuM e ja emano vAraso! emane anubhavavA e ja hato jIvanalahAvo. eTale "tat dUra ta6 3nti' dUra, chatAMya nikaTatA anubhavAtI. haiye eka UMDI dharapata ke bAbA ApaNane choDaze nahIM. jIvananA prAraMbhakALamAM himAlaya javAnI utkaTa jhaMkhanA hatI. pachI to gAMdhIne himAlaya sevyo, paNa tyAra pachInI sAdhanAmAM to 'cittanI sthiratA e ja himAlayano paryAya sAkAra karyo, ane dhIre dhIre paraMdhAmanA A paramahaMse eka ja raTa lIdhI rAma-hari, rAma-hari, rAma-hari! kyAreka saMthArAnI vAta karatA. IcchA-mRtyu, prAyopaveSana Adi AtmAhutinI prakriyA emanA dhyAnamAM hatI. Ama mRtyune be DagalAM AgaLa jaIne jIvana bheTa dharavAnI taiyArI thaI gayelI. sAMjano sUraja have enuM aMtima kiraNa paNa sameTI levA tarapha jANe gati karI rahyo che.... cAha-acAhanI pele pAra to kyAranuM pahoMcI javAyuM che. cittanI kSitijamAM kyAMya nAnI sarakhIya Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve vAdaLI nathI. nirabhra cidAkAza che. hA, kyAreka eka nAnakaDI kALI vAdaLI jora karIne dhasI AvatI dekhAya che kharI, ane e che gAyamAtAne bacAvI levAnI vAdaLI! ATalI nAnakaDI vAdaLI bAMdhavAya jANe sAta sAgara paranI varALa ekaThI karavI paDI haze. paNa kavacit A vAdaLI dekhA de che. je koI Ave che tene kahevAnuM hoya to ATaluM ja kahevAnuM che - "devanAra jAo, azrutakAkAne madada karo.'' gAyabaLada kapAI paradeza mAMsa mokalI videzI hUMDiyAmaNa kamAI levAnI sarakArI AMdhaLI doTamAM dezanuM aMdhakAramaya bhAvi A traDhaSine spaSTa dekhAI rahyuM che, eTale potAnA abhinna aMga samA sAthIne "karo yA maro'nI AjJA ApI muMbaI mokale che. ane potAne maLavA je koI Ave che te saune devanAranI rAha cIMdhe che. Ama chevaTe koI gati rahI hoya to te A 'pavanArathI devanAra'nI, bAkI bIjuM badhuM dhIre dhIre niHzeSa thaI rahyuM che. 'sthitaprajJadarzana'nA darzake noMdhyuM che ke, ""zarIrano paDado rAkhIne badhAM bhUto sAthe pUrNa samarasa thaI javuM zakya nathI. Ama to deha eka sAdhana che, je sAdhanA mATe upayogI che. paraMtu jema jema vyApaka sthiti thatI jAya che tema deha pAchaLa paDato jAya che ane eka bindu Ave che jyAre deha vihnarUpa lAge che... eTale chevaTe dehabhAva phoDIne sarvabhUtahRdaya sAthe tAdAsya pAmavuM, anaMtamAM lIna thavuM, brahmamAM bhaLI javuM - Ane ja brahmanirvANa kahe che.'' paraMtu zarIrane kharavA mATe kadAca koIka nimitta joItu haze. jijIviSAnI jema mumUSa hoya to to mANasano deha emane Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 riyA taddana samAruM ema kharI jaI zake, paraMtu jyAre jIvavA-maravAnI IcchA ja marI paravArI hoya tyAre, IcchAmRtyu ja thaI gayuM hoya tyAre, kadAca koI nimitta jarUrI banatuM haze ane AvuM eka nimitta AvIne UbhuM rahyuM. Ama to chellA chaeka mahinAthI zarIramAM nabaLAI vadhI rahI hatI. moM uparanuM teja uttarottara vadhu ne vadhu UjaLuM thatuM javAne lIdhe ajANyAne emanI A nabaLAIno khyAla Avato nahoto. beThA hoya tyAre to jANe tAjAtara, masta phakIra ja lAge, zarIranI cAmaDI paNa ekadama bALakanA jevI snigdha, mUdu ane naravI! paNa jevA UbhA thAya tevo khyAla Ave ke UbhA thavA mATe paNa jaya-vijayanA TekAnI jarUra paDe che. pahelAM potAnI meLe ja nAhI letA. have navaDAvavA paDe che. bolavAnuM paNa khUba ochuM ane avAja atyaMta kSINa thaI gayo hato. manuSyanA caherA-moharAnI upara uparanA sthaLa paricayanI smRti paNa have vidAya laI rahI hatI. smRti che kevaLa prabhunI. DAbA paga para sojo paNa hato. oNgasTa mahinAthI nADI paNa thoDI aniyamita thaI rahI hatI, hRdaya paNa thoDuM nabaLuM paDyuM hatuM. pezAba karavA paNa vAraMvAra javuM paDatuM hatuM. hRdayamAM pesamekara yaMtra besADavAnI salAhane emaNe na svIkArI. Ama eka taraphathI zarIra potAnI maryAdA-rekhA sudhI pahoMcI gayuM hatuM ane bIjI taraphathI mAruM kartavya pUruM thayuM'nuM bhAna paNa jAgI gayeluM, hA Trina nAnA hai re mAruM ' gAtA rahetA, ane dhIrajapUrvaka pratIkSA karI rahyA hatA. paNa have jANe e pratIkSAno aMta Avato hoya tema 30mI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve oNkTobare rAtre pezAba javA mATe UThyA, tyAre zarIramAM thoDo parasevo hato. cothI navembare thoDo tAva Avyo ane pAMcamI navembare rAtre savA ATha vAgye nADI aniyamita banI, chAtImAM becenI thaI, zarIra dhrUjavA lAgyuM. DaoNkaTaroe hArTaeTekanuM nidAna karyuM... samAcAra phelAyA ane AzramamAM dezabharanA lokono avirata pravAha zarU thayo. niSNAta DaoNkaTaronI TukaDI paNa muMbaIthI AvI pahoMcI. bAbA-kuTine inTensiva kera yuniTa banAvavuM paDyuM, kAraNa ke vinobA koI davAkhAnAmAM jAya te to bane tema nahotuM. je nAnakaDI 14' x 14'nI oraDImAM bAbAnI pATa mAtra paDI rahetI hatI, e pATa para "gItAI', camAM, ghaDiyALa ane kalama paDyAM rahetAM hatAM. bAkI AkhI oraDI khAlIkhama... ene badale oNkisajananA bATalA, kArDiogrAmanuM mazIna, zvAsa phUMkavAnuM mazIna ane evuM badhuM to ghaNuM ghaNuM jANe bAbAnI oraDI ja nahIM... badhuM khUba aDavuM aDavuM lAgatuM hatuM. IlAja to uttama cAlatA hatA, niSThAvAna sevakonI mAtA samI apalaka sAvadhAna ane svastha sevAzuzruSA paNa hatI, hajAro bhAvika janoe dezabharamAMthI prArthanAmaya zubhecchAo pAThavI hatI. paNa AkhA vAtAvaraNamAM jANe viSAda, vyagratA ane ciMtA phelAI gayAM hatAM. zeno hato A zoka? bAbA have jatA raheze eno? to to bAbAnuM AvyuM ja phogaTa jAya ne! viSAda e bAbatano hato ke AMgaNe roga Avyo hato. jyAre vinobA to kAyama kahetA AvyA che ke yogI kadI rogathI mare nahIM. ane A zuM? A roga bAbAnA dehane grasI javA Avyo che?... Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA lahara samAI 83 paraMtu sAravAra zarU thaI. pahelo divasa; bIjo divasa... ane bAbA-kuTimAMthI bahAra nIkaLatA cikitsakonA caherA rojeroja khuzIthI khIlatA gayA, camakatA gayA... ''sAruM che, tabiyata sudharI rahI che, dardI khUba sAtha ApI rahyo che. . .basa. . .Ama ne Ama 96 kalAka pUrA thaI jAya to khataro pAra!'' Ama ne Ama sAtamI navembara vItI, AThamI navembara AvI. dAktaronA saMtoSajanaka buleTino bahAra paDatAM rahyAM. bAbA paNa dhIre dhIre vinoda -majAka karavA lAgyA. vacamAM vacamAM gItAnA zloko tathA RgvedanA maMtro paNa gaNagaNatA hatA. 8mIe sAMje cha vAgye 15 tolA dUdha ane 2 tolA madha lIdhuM. savArathI atyAra sudhI kula 45 tolA dUdha, 8 tolA chano tathA 10 tolA madha levAyuM hatuM. rAtre savA ATha vAgye jayadevabhAI madhapANI laIne gayA, to hAthathI pAchuM ThelI dIdhuM. rAtre savA dasa vAgye davA sAthe thoDuMka pANI pIdhuM. . . rojanA niyama mujaba rAtre be vAgye pharI davA-pANI levAnAM hatAM, paNa tyAre nA pADI dIdhI. + navamIe savAre davA, AhAra, pANI vagara ekeka TaMkano samaya vItato cAlyo ane aMtevAsIone vahema paDyo ke davA, pANI, AhAranA A tyAgane tabiyata sAthe saMbaMdha lAgato nathI. AzramamAM ja vinobAjInA bhAI tathA dAdA dharmAdhikArI hAjara hatA. temaNe AvIne bAbAne samajAvyA. dAdA kahe, "bAbA, kama se kama gaMgAjaLa to lo ja!'' tyAre hasatAM hasatAM kahe, ''dAdA, have tame dharmAdhikArI maTI mokSAdhikArI bano '' Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 maharSi vinobA bhAve tabiyata dhIre dhIre sudharatI jaI gADI pATA para AvI rahI hatI, tyAM acAnaka A navo palaTo Avelo joI dAkataro to DaghAI ja gayA. zArIrika rogonA ilAjanI cikitsA emanI pAse hatI, paNa A to AdhyAtmika bAbata, ane te paNa vinobA jevI vyakti dvArA AcarAtI bAbata. paNa emanI javAbadArI hatI. rASTrane javAba Apavo paDe tema hato eTale DaoNkaTaronI TukaDIe jAhera karyuM ke, " "AcAryajInI tabiyatamAM uttarottara saMtoSajanaka pragati thaI rahI hatI ane saMpUrNapaNe sAjA thaI javAnI pUrI saMbhAvanA hatI. paraMtu AjathI emaNe davA-pANI - AhAra na levAno nizcaya karavAthI tabiyata mATe bhAre moTo khataro Ubho thayo che.'' ane vAyuvege samAcAra dezabharamAM phelAI gayA. je kSaNe A nirNayano matalaba badhAne samajAya te ja kSaNe jANe vIjaLIno jhabakAro thayo. roga vakhatano viSAda to kyAranoya haThI gayo hato paNa have to ekadama thayuM ke, "basa, A che vinobA.' pANI sudhdhAM choDavAno artha sApha hato ke bAbA have jaze. paNa vAtAvaraNamAM acAnaka palaTo Avyo ane eka bAju bAbA - kuTimAMthI InTensiva-kera-yuniTanAM sAdhano eka pachI eka bahAra nIkaLavA mAMDyAM ane jotajotAmAM to e nAnakaDI kuTira pAchI sAdI, cokhkhI, khAlIkhama evI bAbA-kuTi banI gaI ane bahAra prAMgaNamAM eka vizALa maMDapa paNa khoDAI gayo. jema jema lokone khabara paDatI gaI tema lokasAgara UmaTato gayo. AzramamAM akhaMDa dhUna, bhajanakIrtana, viSNusahastra nAma, kathArAmAyaNa-pArAyaNa cAlu thaI gayAM ane jANe koI maMgaLa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA lahara samAI . 85 utsava UjavAto hoya tevuM vAtAvaraNa thaI gayuM. savAranA pAMca vAgyAthI rAtanA bAra vAgyA sudhI darzanArthIonI paMkti akhaMDa cAlu rahetI. dUra dUrathI moTA bhAge gAmaDAMnA loko "mahArAja'nA darzana mATe AvatA hatA. aMdaranI oraDI sudhI to badhAne javA devAya tema hatuM nahIM, eTale jALImAMthI darzana karI zakAya e rIte bAbAno khATalo goThavyo hato. deha dehanuM kAma to kare ja. pANInuM TIpuMya nA javAthI hAthapaga tUTatA hatA. kAnamAM paNa tIvra pIDA zarU thaI gaI hatI. paNa tema chatAMya ekaMdara svAthya sAruM hatuM. nADI paNa niyamita, pezAba ocho thato gayo, paNa esITona bilakula nahIM. DaoNkaTarone to khUba navAI lAgatI hatI. hRdayagati, zvAsagati, blaDaprezara, uSNatA vagere badhuM ja naoNrmala. nirjalA upavAsane traNa divasa thaI cUkyA hatA. dezamAMthI dUra dUrathI AvatI vyaktione thatuM ke bAbAne AhAra-pANI levA samajAvavA joIe. teo potAnA samAdhAna khAtara prayatna karI letA, paNa bAbA to makkama ja rahyA. iMdirAjI paNa AvI gayAM. paNa e bAbAne pANI ApI zake tevuM kyAM hatuM? bAbAe sAmethI temane jIvanajala ApyuM, ""haMmezAM rAma-hari japatAM rahejo.'' AzramanI baheno tathA sarvodaya parivAra potAnA A paramapriyane uttarottara paramagati tarapha jato joI rahyAM hatAM. virahavedanA jAge te taddana svAbhAvika hatuM, tema chatAMya eka prakAranI taTasthatA cittamAM pravartatI hatI ane bAbAnI A aMtima mahAyAtrAmAM zakya hoya teTaluM DagaleDagaluM sAthe rahevAnI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve saunI lAgaNI hatI. kuTiramAM zayyA para leTelo mANasa have "rogI' nahoto, yogI hato, paramayogI. upavAsathI uttarottara zuddhi vadhatI cAlI, moDhA upara enuM teja hatuM. AMkho to evI tagataga camakI rahI hatI ke jANe premano dariyo. navuM vahAla emAMthI jharatuM hatuM. hoTho para ane hAthapaganI AMgaLI para nAcato eka laya satata jovA maLato. te hato 'rAmahari'nA nAmano japa, nAmasmaraNano laya. 14mIe rAtre ATha vAgye to mahAsaMkaTa sAme pratyakSa AvIne UbhuM rahyuM. hAthamAM nADI na pakaDAya, lohInuM dabANa 60nI AsapAsa!...DaoNkTaroe kahyuM ke Now he has entered into dangerous zone, ghaDI be ghaDIno prazna che. paNa te ja vakhate bAbAnA sevake DaoNkaTarane paga tarapha IzAro karyo. hAthamAM nADI paNa pakaDAtI nahotI, te kSaNe paNa emano paga rAma- harinA japano Theko leto hato. DaoNkaTarathI bolAI gayuM. "This is beyond our medical science." vaLI Azcarya. thoDI vAramAM to badhuM pAchuM naoNrmala thaI gayuM. AkhI rAta sau UbhA UbhA mahAprayANanI A aMtima avasthA jotA rahyA. "rAma-hari bhajo mana, sItArAma bhajo re'nI dhUna AkAzane bharI detI hatI. paroDhiye cAra vAgye bAbAe besavAnI IcchA vyakta karI. thoDI vAra beThA, pAchA ADA paDyA. divALIno A divasa hato. rAtre ja emanI eka phreMca kanyA phrAMsathI AvI pahoMcI hatI. savAre sADA cha vAgye eNe paNa pANI pIvA Agraha karyo, paNa bAbAe ene paNa saMketathI rAma- hari' cIMdhyuM. ATheka vAgye moM sApha karAvyuM, zarIra garama Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA lahara samAI 87 pANIthI lUchyuM, kapaDAM badalAvyAM, khATalA paranI cAdara paNa badalAvI... A badhI kriyAo daramiyAna teo pUrA saceta . pachI sIdhA sUtA. baMne hAtha chAtI para. caherA para pUrNa zAMti, havAmAM kevaLa zvAsozvAsanI ja halacala! paganA pelA ThekA sivAya bAkI badhuM ja stabdha hatuM, zAMta hatuM, nizcala hatuM. ghaDiyALano kAMTo AgaLa vadhI rahyo hato. nava vAgyA pachI zvAsanI gati thoDI ochI thaI. mahAzikharanuM aMtima ArohaNa dhIre dhIre Dagabhera caDAI rahyuM hatuM. sADA nava vAgyA ane atyaMta sahajatAthI gayelo zvAsa pAcho na karyo. na mAthuM hAlyuM, na AMkho phATI, na koI citkAra nIkaLyo. atyaMta sahajatApUrvaka, pavitratApUrvaka mRtyudevatAnA karakamaLamAM jIvanabhara dhoI dhoIne vadhu UjaLI karelI jIvanacAdara jANe soMpI dIdhI. jAbAlopaniSadamAM eka zloka Ave che: jAtarUpadharo nirdvadvo niSparigrahaH brahmamArge samyak saMpannaH zuddhamAnasaH prANasaMdhAraNArtham bhaikSamAcaran aniketavAsI aprayatno nirmamaH zukladhyAnaparAyaNaH adhyAtmaniSThaH azubhakarma - nirmUlanaparaH saMnyAsena dehatyAgaM karoti sa paramahaMso nAma / janma vakhate jevo hato tevo ja, nirde, aparigrahI, brahmamArgamAM sArI rIte saMpanna, zuddha cittavALo, prANa dhAraNa karavA pUratuM ja bhikSA mAganAro, aniketa, kAMI paNa prayatna na Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 maharSi vinobA bhAve karavAvALo, mamatvamukta, nirupAdhika dhyAna karanAro, AtmaniSTha, azubha kone chedanAro, je saMnyAsapUrvaka dehatyAga kare che te paramahaMsa che. sAdhAraNa loko mATe prANatyAganI ghaTanA e jIvanamAMthI mRtyu taraphanI prayANagati che, paraMtu ahIM anubhavAyuM ke jANe mRtyumAMthI amRta taraphano mahAprayANotsava UjavAyo ane e amRtapradezamAM paramatattvanI sAthe ekAkAra thaI gayA. brahma ane parabrahma, jIva ane zivanuM e milana, e tAdAmya jIvananI parama durlabha anubhUti hatI. divALIo to aneka UjavI, paNa dIpAvalInI kAjaLakALI A amAvAsyA jIvanano eka abhUtapUrva ughADa laIne pragaTI. A ja dIpAvalInA zubha muhurta ughADa laIne pragaTI. A ja dIpAvalInA zubha muhUrta bhArata dezanA mahAna AtmA dayAnaMda sarasvatI, svAmI rAmatIrtha, mahAvIra svAmIe paNa AtmasaMkalpapUrvaka dehavisarjana karyuM hatuM, emanI punita yAda vAtAvaraNanA kaNekaNamAM vilasI rahI hatI. pRthvI ane AkAzanuM eka anupama, abhuta milana yojAyuM ane te kSaNe kabIranI sAkhI sAkAra thaI sAme nAcavA lAgI... likhAlikhI kI hai nahoM, dekhAdekhI baat| dulhAdulhana mila gaye, phIkI parI baaraat| kahanA thA so kaha diyA, aba kachu kahA na jaayii| eka rahA dujA gayA, dariyA lahara smaayii|| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinobAnI vANI tyAgara + bhoga = jIvana vedAMto vijJAnaM vizvAsa : ceti zaktayaH tinH| yAsAm sthairya nityaM zAMtisamRddho bhaviSyati jgti|| veda-vedAMta-gItAnAM vinunA sAra uddhRto| brahma satyaM jagat-sphUrti jIvanaM satyazodhanam / / kAla-jAraNam sneha sAdhanam ___ kaTuka-varNanam guNa-nivedanam . tvakarmaNi samAdhAnam prduHkhnivaarnnm| nAmaniSThA, satAM saMgaH caaritry-pripaalnm| jIvananI A cAra saMhitA. kALa pratikSaNa vahe che. gaIkAlano manuSya Aje nathI. mATe sneha karavo e ja sAdhana. kaTutA chAMDI kevaLa guNo grahaNa karavA. vartanamAM baMdhana hovuM joIe jethI vRtti mokaLI rahe. gItAmAM himAlayane sthiratAnI vibhUti kahI che. jenI buddhi sthira che te himAlayamAM ja che. mahApuruSo jyAre zarIramAM vasatA hoya che tyAre teo viziSTa hoya che ane vyApaka banavAno prayatna karatA rahe che. paraMtu deha choDI dIdhA bAda teo vyApaka to banI ja gayA hoya che, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve pAchaLathI viziSTa banavAno prayatna karatA rahe che. potAnI vyApaka avasthAmAMthI koI viziSTa manuSyane prerita karIne enI pAchaLa potAnI zakti sIMcIne e mahAna saMkalpa pUro karAvavA icche che. 90 prArabdhano kSaya thAya pachI ja mANasa mare che. mRtyunI kSaNa aTala che. * * * jaina dharme duniyAne ghaNI deNo ApI. emAM sauthI mahattvanI che - atyaMta aparigraha ane darzananI daSTie madhyastha dRSTi. * * hiMyA TUvate pittam-rUti hindu jenuM citta hiMsAthI dubhAya che, te hindu. rAma=satya, kRSNa=prema, buddhu=karuNA. * * * * * upAsanA ane satkarma A baMnemAM aMtara che. badhAM satkarmo cAmaDI paranAM asaMkhya chidro jevAM che, jenA dvArA mANasane havA to cokkasa maLatI rahe che paraMtu upAsanA to nAkanA sthAne che. nAkanA zvAsozvAsa dvArA je rIte havA maLe che te bAkInAM chidro dvArA nathI maLatI. * bhUtamAtramAM bhagavAna dekhAvA mAMDaze tyAre saMto sevA mATe zuM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 91 vinobAnI vANI kAma tarase che, tenuM rahasya dhyAnamAM Avaze. loko bauddha dharmano mukhya vicAra kAruNya gaNe che, paraMtu sUkSmatApUrvaka joIzuM to buddhanI karuNA e gauNa vastu che, emanI mukhya cIja che tRSNAkSaya. ApaNe je karuNAnuM kAma karavuM hoya to tRSNAkSayanI vAta kahevAnI hiMmata nahIM karIe to kAma adhUruM ja raheze. tRSNAkSaya vagara ahiMsA TakI ja nA zake. vijJAnamAM jyArathI aNuzakti zodhAI tyArathI dhyAnamAM AvyuM ke sthULa zastro karatAM sUma zastro vadhAre pariNAmakAraka hoya che. A ja rIte adhyAtmanA kSetramAM paNa sUma-zodhana thaI zake che e daSTie meM sUkSma karmayogamAM praveza karyo che. AgAmI yugamAM be ja zaktionuM varcasva raheze, AtmajJAna ane vijJAna. Aja sudhI rAjanIti ane saMpradAyanuM jora rahyuM, paNa have AvanAra yugamAM A zakti khatama thavAnI che. AtmajJAna ane vijJAna A baMne zaktione joDanArI je trIjI zakti che, te che sAhityanI zakti. eTalA mATe sAhityanuM bhaviSya ujajavaLa che, eTaluM ja nahIM, e tharamaoNmiTaranI jema mAnavasamAjane mApanAruM yaMtra siddha thaze. adhyAtmamAM pAMca mULabhUta zraddhA cheH 1. nirapekSa naitika mUlyomAM zraddhA 2. prANImAtranI ekatA tathA pavitratAmAM zraddhA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve 3. jIvananI maraNottara akhaMDitatA 4. karmavipAka 5. vizvamAM vyavasthA ane racanA jevI rIte allAha eka che, evI rIte mAnava paNa eka che. jAti, dharma, paMtha, deza A sauthI mAnavatA zreSTha che. jevI rIte eka nadImAM ghaNI badhI nadIo bhaLI javAthI nadI khUba moTI ane tejIlI bane che, tevI ja rIte vaidika dhyAnayoga, bauddhonI ahiMsA, vaiSNavono premadharma ane islAmanI satyaniSThA maLavAthI saMskRti samRddha thaI che. sAhitya zabda ja sUcave che ke huM sahita cAlanAro chuM. konI sahita? manuSyanA pAyAmAM satya che. satyano artha ja che ke te che. rAmajInI sAthe lakSmaNa jAya che, e rIte satya sAthe sAhitya jaze. jeTalo vyApa rAmano teTalo ja lakSmaNano. satya jeTaluM vyApaka, teTaluM ja vyApaka sAhitya thaze. vedamAM eka vAkya Ave che. pote brahma veSTita tAta vA! brahma jeTaluM vyApaka che, teTalI ja vANI vyApaka che. saMnyAsamAM badhA prakAranI Asaktio tajavAnI hoya che, jethI cittanuM samatva sadhAya. yogamAM badhA prakAranAM sAdhanonuM saMtulana jaLavAya che, eTale cittamAM samatva Ave che. to A samatva eka evI vastu che, jyAM yoga paNa pahoce che ane saMnyAsa paNa pahoMce che. e eka evuM kendrasthAna che, jyAMthI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinobAnI vANI 93 badhe saMbaMdha rAkhI zakAya. eTalA mATe meM gItAne sAmyayoga kahI. jevI rIte vijJAnamAM zuddha ane prAyogika ema be vijJAna Ave che, tevuM ja adhyAtmamAM hovuM joIe evuM huM nAnapaNamAM vicArato hato. pachI gItA tathA gItAbhASyo vAMcyA pachI dhyAnamAM AvyuM ke gItAmAM Pure adhyAtma ane Applied adhyAtma - A bane che. pahelAne gItA sAMkhya kahe che, bIjAne yoga kahe che. A cAra vAtono manuSya vicAra kare to eno beDo pAra thaI jAya: 1. gRhasthAzramamAM saMyama ra. daDha karmayoga-niraMtara jAgRtipUrvaka 3. bhaktiguNadarzana, kyAreka zraddhA! 4. ciMtanazIlatA. ciMtana mATe roja thoDuM lakhavuM. zuM joyuM, zuM sAMbhaLyuM, zuM vAMcyuM, zuM vicAryuM. ciMtananI Teva nahIM paDe to buddhi maMda thaI jaze. saMto karatAMya satya zreSTha che. satyanA aMzamAtramAMthI saMto nirmANa thayelA che. * zraddhA + prajJA + vIrya = satya satya eTale badhA guNono guNAkAra. * Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 maharSi vinobA bhAve je vANI satyane saMbhALe che, e vANIne satya saMbhALe che. saMnyAsa levo' Ano koI artha ja nathI. kAraNa saMnyAsano artha ja che - "na levuM'. svadharma pratye prema, paradharma pratye Adara ane adharma pratye upekSA - A badhuM maLIne dharma. dareka dharma satyano aMzAvatAra che. sevA najIkathI, Adara dUrathI, jJAna aMdarathI. rAma maryAdAbhUmi, kRSNa premasamudra, hari je kaMI bAkI rahyuM te - anaMta AkAza! rasa to e che, je sanAtana tathA ekarasa hoya. upaniSadomAM rasanI vyAkhyA - ra vai sa: | jemAMthI jIva utpanna thAya che, kAyama Take che ane jemAM jIva lIna thAya che. eTale ApaNe paNa jIvana ane maraNa baMnemAM samAna AnaMdapUrvaka masta rahevuM joIe. jIvananA pratyeka kAryamAM cAlatAM-pharatAM, besatAMUThatAM AnaMdano anubhava thavo joIe. tyAre ApaNane jIvanano sAco rasa cAkhavA maLaze. cittamAM samAdhAna te mukhya vastu che. asalI cIja che - A cittanI prasannatA! Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinobAnI vANI 95 95 citta dhovA mATe upayogI - mATI = tapasyA pANI = hariprema. zodhanatrayI: 1. vicAra-zodhana, 2. vRtti-zodhana, 3. vartana-zodhana. ahaMkAra traNa rIte dUra thaI zake. 1. je samAje ApaNane vividha prakAranuM jJAna ApyuM, te samAjano upakAra ApaNA kartavyanuM kAraNarUpa che, AnuM bhAna thaI jAya. 2. deha, iMdriya, mana ane buddhithI ApaNe vegaLA chIe, eTale kartavya badhuM e iMdriyonuM che, ApaNuM nahIM, e vAtanuM bhAna thaI jAya. 3. karanAro ane karAvanAro paramezvara che, ApaNe to kaThapUtaLI samAna chIe, AvI zraddhA rAkhavI. vAsanAonA nirAkaraNano krama Avo rahezeH 1. kuvAsanA tyAga, 2. sadghAsanA paNa je badhAne maLatI nA hoya, to teno paNa tyAga, 3. sadghAsanA hoya, paNa enA bhogamAM pramANa rahe ane 4. vyAkuLatAne kAbUmAM rAkhavA mATe sarvAsanA tyAga. aparigrahI samAjanAM pAMca lakSaNaH (1) samAjanI lakSamI khUba vadhaze, samRddhinuM prAcarya thaze, (2) paNa e lakSmI gheraghera vahecAyelI haze, eTale ke enI samyapha vahecaNI thaI haze, (3) nirarthaka cIjono saMgraha nahIM thAya, (4) krama mujabano saMgraha thaze, (5) paisA ochAmAM ochA raheze. janasaMparka ane janasaMsargamAM phera che. janasaMsargamAM janono raMga ApaNA para caDe ane janasaMparkamAM ApaNo eTale ke Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve brahmavidyAno raMga jano para caDaze. bApunA zikSaNanuM tAratamya meM traNa zabdomAM meLavyuM. 1. satya - jIvananuM lakSya 2, saMyama - jIvananI paddhati 3. sevA - jIvananuM kArya A badhuM AcaraNamAM Utare, e ja prArthanA bhagavAnane niraMtara | mArA paga jamIna para che, paNa AMkho to caMdra sudhI pahoMcI jaze. AMkho vyApaka che, paga sevaka che. paMkhInI A be pAMkha che - vyApaka ciMtana ane viziSTa sevA. ciMtana brahmAMDathI ochuM nahIM, paNa sevA mArA gAmanI. bhakti eTale samAjathI vibhakti nahIM. samAja, sRSTithI alaga thavuM te bhakti nathI. balake ApaNuM jIvana ja samAja mATe, sRSTi mATe, Izvara mATe che. AvuM je samajyA, te ja bhakta thayA. jIvanamAM akhaMDa AmaraNa sevA thatI rahe, A sAtatya e ja bhaktinI kasoTI che. duniyA guNadoSamaya che. emAMthI guNone kheMcavAnA che. jamInamAM aneka prakAranA kaNa paDyA hoya che, paNa lohacuMbaka lokhaMDanA kaNane kheMcI le che. evI ja rIte ApaNI guNacuMbakavRtti guNone ja kheMcI letAM zIkhaze to vastumAtramAMthI guNI kheMcAI eka zakti prApta thaze ane tyAre dhyAnazakti paNa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinobAnI vANI pedA thaze. manuSya-jIvana ghara che, doSa bhIMta che ane guNa bAraNAM che. mANasanA jIvanamAM dAkhala thavuM hoya to bhIMta dvArA jazo to athaDAzo, eTale guNo dvArA praveza karo. jyAM sudhI guNa grahaNa nahIM thAya tyAM sudhI bhakti nahIM sadhAya. adhyAtmanI kasoTI che - saMpUrNa sRSTi para vizvAsa rAkhavo. je vyakti sRSTi para vizvAsa karaze, tenA mananI gAMTho enI meLe ja khUlatI jaze ane pachI enA hRdayamAM bhagavAnano praveza thaze. zraddhAthI beDo pAra thaI zake, paNa e zraddhA sAttvika hovI joIe. sAttvika eTale ke vivekayukta. buddhi ane bhAvanAno samanvaya eTale ja viveka. kartavyatrayI - 1. satyaniSThA, 2. dharmAcaraNano prayatna, 3. harismaraNarUpa svAdhyAya.. * maraNa koI Apatti nathI. e to duHkhathI mukta karanArI cIja che. mRtyu samaye je duHkha thAya che, te to jIvana AkhAnA doSonA pariNAme thatuM duHkha che. eTalA mATe to e duHkhomAMthI choDAvavAnuM sAmarthya mRtyu sivAya bIjA koInAmAM nathI. AvA mAmitrane zatru samajavo e Azcarya che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 maharSi vinobA bhAve je kSaNe cittamAM vikAra Avyo, te kSaNa veDaphAI tema samajavuM. je kSaNe cittamAM vikAra na UDyo, te kSaNa sArthaka thaI. bahArathI to ApaNe aneka kAma karavAnA che, kAraNa ke zarIranuM prayojana ja e che. eTale e to ApaNe karIzuM ja, paraMtu ApaNo samaya sArthaka thayo ke nahIM, tenI kasoTI ApaNe bAhya pariNAmathI nahIM karatAM, AMtarika karIzuM. eTale ke je kSaNe citta nirvikAra rahyuM, te kSaNa sArthaka. vyApAranI sAthe nizcaMpAra AtmatattvanuM ciMtana karavAnI Teva jo roja pADI haze to vyApAra paNa upAsanArUpa thaI jaze. jIvanamAM bhaya rAkhavAthI maraNa nirbhaya thaze. * zrama-sAdhanA Azramano pAyo che. enI sAthe huM svacchatA, sajajana-saMgati ane ciMtana A traNa cIjo joDavA mAguM chuM. A yugamAM zramaniSThAyukta sAdhanA ja TakI zakaze, temAM mane jarIke zaMkA nathI. samAdhimAM atyaMta samatva hoya che, emAM saghaLA bheda maTI jAya che. ApaNe to sAmAjika samAdhi sAdhavI che, abhedanA tattva para AkhI samAjaracanA UbhI karavI che. loko aMta ane abhedane sArAM to gaNe che, paNa jevAM amalamAM mUkavAnI vAta thAya che tevAM tene samAja mATe upayogI nathI gaNatA. ApaNe Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinobAnI vANI vyavahAramAM advaita ane abhedanI sthApanA karavAnI hiMmata karavI joIe. * samatvano Adarza sAme rAkhIne vyavahAra karavAthI samatvanuM kSetra uttarottara vyApaka ane UMDuM thatuM jaI chevaTe jIvanamAM brahmasAmyano anubhava ANI zakAze. evuM thayuM to to janma jitAI gayo. jemaNe samatva para jIvana racyuM, teo brahmamAM ja sthira thaI gayA, kAraNa ke samatvanI avyaMga paripUrNatA e ja che - brahma A aNuyugamAM koI vidyAnI atyaMta tAtI AvazyakatA hoya to te brahmavidyAnI che. Aje brahmavidyAno vizvavyApaka upayoga che. brahmavidyA be prakAre prApta thaI zake. eka to, samAjamAM rahI samAjanI sevA karatAM karatAM aMtarmukha thavuM ane bIjI paddhati che ekAMtamAM maryAdita samUha sAthe rahI, thoDo zarIrazrama karIne sAdhanA karavI. pahelA prakAramAM rajoguNa jora karI zake. matsara, spardhA, Agraha vadhI zake. bIjAmAM tamoguNanI vRddhi thaI zake. jaDatA, ALasa, svacchaMdatA vadhI zake. sAdhanAmAM A bhayasthAno che, tenAthI sAvadhAna rahI je-te sAdhanA karavI joIe. adhyayanamAM laMbAI, pahoLAI ane UMDANa e traNe joIe. laMbAI - dIrghakALa; pahoLAI - niraMtara; UMDANa - satkArya. rAdhA eTale niSkAma ArAdhanA. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 - maharSi vinobA bhAve jyAM pAvitrya tyAM saudarya, jyAM sauMdarya tyAM kAvya. Atmadarzana e jIvananuM kAvya che. kAvyanA hetuH (1) harino yaza gAvo, (2) jIvanano artha karavo, (3) kartavyanI dizA batAvavI, (4) cittano mela dhovo. strIono uddhAra tyAre ja thaze, jyAre strIo jAgaze ane temanAmAMthI zaMkarAcArya jevI koI prakhara jJAna-vairAgya-saMpanna, bhaktimAna ane niSThAvAna strI pedA thaze. duniyAmAM atyAra sudhI jemano prabhAva paDyo che, te puruSono ja paDyo che. dharma para paNa emano ja prabhAva che. A ja rIte strIono paNa dharma para prabhAva paDaze, tyAre emano uddhAra thaze. strImAM "dhAtu che. " parathI "vistAra' zabda Avyo. je vistAra pAme che te strI. ekamAMthI anaMta sudhI pahoMcavAnuM che. brahmacArI eTale strI ane puruSa eka0. huM jo strI hota to koNa jANe keTaluMya baMDa pokArata. huM IcchuM chuM ke strIo taraphathI baMDa pokArAya. paraMtu baMDa to e strI pokArI zakaze, je vairAgyanI mUrti haze. vairAgya-vRtti pragaTa thaze, tyAre to mAtRtva siddha thaze. strIo jo svataMtratA IcchatI hoya to Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vinobAnI vANI 101 emaNe vAsanAnI tANamAM taNAvA mAMDavuM nA joIe. 'trIjI zaktino mAro artha che ke evI zakti je hiMsAzaktinI virodhI hoya ane daMDazaktithI bhinna hoya. e che lokazakti. ApaNe ene mATe koI alaga saMpradAya banAvavAno nathI, balake lokomAM ekarUpa thaI bhaLI jaI, kevaLa mAnavamAtra banavAthI ja A kAma thaI zakaze. bhUdAnayajJamUlaka grAmodyogapradhAna ahiMsa krAnti mATe mAruM jIvana samarpaNa. * ApaNane koI paNa dezavizeSanuM abhimAna na hoya, koI paNa dharmavizeSano Agraha nahIM, koI paNa saMpradAya ke jAtivizeSamAM baddha nahIM, vizvamAM phelAyelA vicAronA udyAnamAM vihAra karavo e ApaNo svAdhyAya. savicArone AtmasAt karavA e ApaNo dharma, vividha vizeSatAomAM sAmaMjasya sthApavuM, vizvavRttino vikAsa karavo, A che ApaNI vaicArika sAdhanA. eka gaNuM vAMcavuM, bamaNuM vicAravuM, cAra gaNuM AcaravuM. khAdInAM be pAsAM che - Arthika ane AdhyAtmika svarAjya pachI enuM AdhyAtmika mUlya paravArI gayuM nathI. Aje paNa enuM krAntikArI mUlya eTaluM ja che. khAdI utpanna karIne gAmaDAM svAvalaMbI bane to dezamAM saMrakSaNanI bIjI haroLa banI zake. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vinobA bhAve mAtAmAM vAtsalya, saMtamAM zIla ane vidvAnamAM jJAna hoya che. AcArya e che, jemAM A vAtsalya, zIla ane jJAnano triveNIsaMgama thayo hoya. * 102 zikSaNa eTale trividha yoga - yoga, udyoga ane sahayoga. * * * saMskRtino uchera broadcast(vyApaka-prasAraNa)thI nahIM, deep cast(gahana-prasAraNa)thI thaze. * * * himAlaya eTale cittanI sthiratA. rAjanIti rAkSasera zAstra: AsAmanI kahevata che ke rAjanIti e rAkSasonuM zAstra che kAraNa ke te toDe che. bAbA AmAM joDe che. sronIti revatAra zAstra - lokanIti devatAonuM zAstra che, kAraNa ke te joDe che. * * * moTaramAM je rIte gativardhaka ane dizAsUcaka ema be yaMtro hoya che, tema mAnavajIvanane paNa be yaMtro joIe, vijJAna e gativardhaka, to adhyAtma e dizAsUcaka. adhyAtme cIMdhelI dizAmAM vijJAna AgaLa vadhaze to pRthvI para naMdanavana racAze. adhyAtma vagaranuM vijJAna pRthvIne smazAna banAvaze. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMmata ha 2-00 na 0 0 na 0 0 La 0 0 ha 0 0 16-00 A 0 0 0 0 A ( 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 saMtavANI graMthAvalI - 2006 1. jagadaguru zrI Adi zaMkarAcArya 2. zrIrAmakRSNa paramahaMsa 3. svAmI vivekAnaMda 4. zrI zrImA AnaMdamayI mA 9- 00 5. bhagavAna mahAvIra 6. mahAtmA gAMdhIjI 7. Izu khrista 8. maharSi vinobA bhAve 18- 00 9, hajarata mahaMmada payagaMbara 9-00 10. bhagavAna gautama buddha 9- 00 11. svAmI sahajAnaMda 10-00 12. azo jarathuSTra 9-00 13, guru nAnakadeva 10-00 14. saMta kabIra 10-00 15. mahAprabhu zrIvallabhAcArya 10-00 16. zrI svAmI rAmadAsa (kananagaDha-kerAlA) 10-00 17. maharSi dayAnaMda 18. zrImad rAjacaMdra 10-00 19. sAdhu vAsavANI 20. pUjya zrImoTA 21. zrI ramaNa maharSi 22. maharSi araviMda (12-00 23. zrI raNachoDadAsajI mahArAja 24. zrI raMga avadhUta 25. zrI punita mahArAja 26. svAmI muktAnaMda 27. svAmI zivAnaMda sarasvatI (hRSIkeza) 28. svAmI cidAnaMda sarasvatI 12-00 u00-00 A graMthAvalinAM 28 pustakonI kiMmata rU.300 thAya che. graMthAvalino | saMpuTa kharIdanArane te rU.200nA rAhata dare ApavAmAM Avaze. rU.200 (seTanI) ISBN 81-7229-237-6 (set) 9- 00 0 0 La 's 'e 0 0 9- 00 10-00 10-00 10 - 00 La 's 's 9-00 0 La 12-00