________________
સૂક્ષ્મ પ્રવેશ અને કર્મમુક્તિ
૫૯ વ્યાપક જનઆંદોલન છોડી લોકાત્મા સાથે એકાકાર થઈ ગયા. છેવટે એ આંદોલનમાં પણ બદ્ધ ન રહ્યા. હકીકતમાં તો એમણે ભૂદાન ચળવળને કદી આંદોલન માન્યું જ નહોતું. એમને મન તો એ આરોહણ હતું, વ્યક્તિ અને સમષ્ટિ બંનેને પ્રતિક્ષણ ઉપર ચડાવતું આરોહણ.
પણ એક બિન્દુ આવ્યું જ્યારે ૩થાતો બ્રહ્મનિજ્ઞાસા. ગૃહત્યાગ કરીને નીકળેલો બ્રહ્મજિજ્ઞાસુ એ આંદોલન-આરોહણ જગતની
સ્થળ સીમાઓ છોડી સૂક્ષ્મમાં પ્રવેશવા ઉત્સુક બન્યો. ઘણાં વર્ષો પહેલાં બાળપણમાં એ પામી ગયો હતો કે ““જીવનનો એકમાત્ર હેતુ છે ઈશ્વર સાક્ષાત્કાર, અને એ હેતુ આ જન્મે જ સિદ્ધ કરવાનો છે.'' અત્યાર સુધીની સઘળી પ્રવૃત્તિ ઈશ્વર સાક્ષાત્કારની છબી ઝીલવા માટેની જ મથામણ હતી, પણ હવે તબક્કો આવ્યો હતો જ્યારે સ્થૂળ કર્મ છોડી સૂક્ષ્મમાં પ્રવેશવાની કળા સાધી વધારે સંન્યસ્ત ભૂમિકામાં પ્રવેશી અધ્યાત્મક્ષેત્રનાં સત્યો આત્મસાત્ કરવાં. વિનોબાનું એક સૂત્ર છે. જિયો પરમે વીર્યવત્તર - ક્રિયા શમતી જાય તેમ કર્મ વધુ વીર્યવાન બને. કર્મ એટલે ક્રિયાનું પરિણામ. આ કર્મ જેટલું સૂક્ષ્મ હશે, સૌમ્યતર હશે તેટલું તેનું પરિણામ વધારે પ્રભાવકારી હશે.
વિનોબાની એક મહત્ત્વની દેણગી છે કે માણસે ઊડવાનું છેઃ વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મ તેવી બેવડી પાંખોથી. અધ્યાત્મવિદ્યાનું સત્યશોધન એ વિનોબાનો જીવનધર્મ – સ્વધર્મ હતો. અધ્યાત્મ હિમાલયની એકાંતવાસી ગિરિકંદરાઓમાં જ કેદ નથી; તે
વ્યાપક જનસાગરમાં પણ હિલોળા મારે છે, તે તો સિદ્ધ થઈ ચૂક્યું હતું, પણ એ અધ્યાત્મશક્તિને વધુ કારગત કરવા
