________________
૬૧
સૂક્ષ્મ પ્રવેશ અને કર્મમુક્તિ
કાંઈ યજ્ઞકર્મ કર્યું તે સઘળું ઈશ્વરનાં ચરણોમાં સોપી દઈ પ્રભુના ખોળામાં માથું મૂકી સૂઈ જવાનું. કોઈ કર્તવ્ય શેષ નહીં, કોઈ સંકલ્પો, કોઈ એષણાઓ બાકી નહીં. સાવ ખાલીખમ, બસ, બીજે દિવસે સવારે પ્રભુ ઉઠાડે તો સમજવું કે પ્રભુએ કામ કરવા એક દિવસ વધુ આપ્યો અને પછી સહજ કર્મો કરવાં. જીવનની આ અંતિમ સાધનામાં મૃત્યુ પહેલાં મરી જવાનો અનુભવ લેવો હતો. અખાએ કહ્યું છે ને કે ‘મરતાં પહેલાં જા ને મરી, વણહાલ્યાં જળ રહે નીતરી.' પોતે છે, છતાંય નથી. આવી શૂન્યાવસ્થામાં પ્રવેશવા માટે ધીરે ધીરે એમણે બધું સંકેલી લીધું. બીજી બાહ્ય ઉપાધિઓ તો ઠીક, એમને હવે જાણે ‘વિનોબા’ નામનોય ભાર લાગવા માંડ્યો. આમ તો ઘણાં વર્ષો પહેલાં વિચારપોથીમાં ટાંકેલું કે: “મેરા નામ મિટે તેરા નામ રહે!' પરંતુ હવે વિનોબાને નામનો અંચળો ઓઢવાનો પણ ભાર લાગતો હતો. એટલે કોઈ સંદેશામાં કે અન્યત્ર સહી કરવી પડે તો ‘વિનોબા'ને બદલે ‘રામ-હરિ’ લખવાનું શરૂ થયું. ‘રામ-હરિ' વિનોબાનો પ્રિય મંત્ર છે. છેવટે એ ઠર્યા લોકદેવતાના ઉપાસક. ‘ૐ' કે અન્ય મંત્રો પણ સૂચવી શક્યા હોત; પરંતુ એ માટે યોગ્યતા કે શુચિતા જોઈએ. જ્યારે સાધારણ જન માટે રામહરિનો મંત્ર શ્રેષ્ઠ મંત્ર છે. એટલે તેઓ સૌને કહેતા કે શ્વાસ અંદર લેતી વખતે ‘રામ’ ઉચ્ચારવું અને શ્વાસ બહાર કાઢતી વખતે ‘હરિ' બોલવું. આ બંને શબ્દના ઉચ્ચારમાં પણ શ્વાસઉચ્છ્વાસની આ પ્રક્રિયા તાલ મેળવે છે. જે કોઈ આવતા તેમને પ્રસાદીમાં આ ‘રામ-હરિ'નો મંત્ર મળતો. આમ ‘વિનોબા’ વીસરાઈ જાય એવું એ ઇચ્છતા હતા. કહેતા પણ ખરા કે
