________________
ભોભીતર પાંગરતું બ્રહ્મબીજ
૨૯
સાધનામંદિર, વિદ્યાધામ કહો તો વિદ્યાધામ અને પ્રેમાળ પરિવાર કહો તો પ્રેમાળ પરિવાર બની ગયું. આનું મુખ્ય કારણ એ હતું કે એમના ચિત્તનું બંધારણ જ એમણે એવું ઘડી કાઢ્યું હતું કે બાહ્ય વાતાવરણની અસર તેમના પર થાય તેના કરતાં એમના વ્યક્તિત્વની અસર જ વાતાવરણ પર વધારે થાય. એટલે તો એ કહેતા, ‘‘મંગળ-શનિ વગેરેની અસર મારા પર જોવાને બદલે મારી અસર એમના પર શું પડે છે તે જોવાનું છે! માણસ જ્યાં જાય ત્યાં પોતાનું વાતાવરણ લઈને જાય તેવું થવું જોઈએ.'' આવો દઢ હતો એમનો આત્મવિશ્વાસ, સત્ય સિવાય કોઈની પણ અસર તળે આવી જાય એવું કાચું, તકલાદી, પોલું એમનું વ્યક્તિત્વ જ નહોતું. સાથોસાથ આ પણ એક નક્કર હકીકત હતી કે તેઓ સત્યને સમજવા પણ સદાય તત્પર અને ઉત્સુક હતા. સત્ય અંગે કદીય એ અંતિમ ગાંઠ વાળી લેતા નહીં. પણ સત્યને સમજવું, સત્યને સ્વીકારવું તે એક બાબત છે અને બીજા કોઈના સત્ય સિવાયના પ્રભાવ હેઠળ આવી જવું તે બીજી બાબત છે. એટલે જેલમાં વર્ચસ્વ ધરાવતી પશુતા વિનોબાના દેહ પર પણ કબજો ના કરી શકી તો ચિત્ત, મન પર તો શું કરી શકે? બલકે થયું ઊલટું જ. ધીરે ધીરે વિનોબાની માનવતા, માનવતાથીય મૂઠી ઊંચેરી તેવી અતિમાનવતા જેલરોને સ્પર્શતી ગઈ અને ઘી ઘીના ઠામમાં જઈને સ્થિર થઈ ગયું. ધૂળિયા જેલના સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ વૈષ્ણવ સાહેબને ઘેર તો બેઠકરૂમમાં આજે પણ વિનોબાની તસવીર સામે ઝૂલતી દેખાય છે! આવો મિત્રસંબંધ, ગુરુ-શિષ્ય-સંબંધ એ સ્થાપી શકયા.
વિનોબા એક કુશળ વ્યક્તિ છે, તીવ્ર મેધાવી પણ છે. જેલને
