________________
૪૫
પરંધામનો પરમહંસ જ્યાં સુધી બાપુ હતા, ત્યાં સુધી રાષ્ટ્રીય ફલક પર વિનોબા બહાર ન આવ્યા અને એકાગ્રપણે સ્વરાજ્યના પાયારૂપ રચનાત્મક કાર્યોનો મોરચો સંભાળતા રહ્યા. દેશની બદલાતી જતી પરિસ્થિતિમાં બાપુ અને તેમના નિકટના સાથીઓ વચ્ચે પણ ઝીણી તિરાડ પડી રહી છે, તેનો તેમને અંદાજ ન આવ્યો અને છેવટે ભારતના ભાગલા થયા. વિનોબાને આનું ખૂબ જ દુઃખ થયું. કાર્યકરોની એક સભામાં એમણે કહ્યું પણ ખરું કે આ એક હિમાલય જેવડી ભૂલ છે! બાપુને જ્યારે વિનોબાના આવા અભિપ્રાયની ખબર પડી ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, ““વિનોબા દિલ્હી આવી જાત અને મારી સાથે રૂબરૂ વાત કરી લેત તો સારું થાત. હવે સંમેલનમાં આગળના કામની રૂપરેખા બનાવીશું.' પરંતુ બાપુ સેવાગ્રામ આવે તે પહેલાં જ ૩૦મી જાન્યુઆરીનો પૂર્ણાહુતિ પ્રસંગ પ્રગટ થઈ ગયો. પાકિસ્તાન-નિર્માણ અને બાપુનું ખૂન - આ બંને વસ્તુએ એમના હૃદયમાં તીવ્ર મનોમંથન ચલાવ્યું. મૃત્યુથી તો તેઓ હારે તેવા નહોતા, પણ બાપુને જે રીતે મરવું પડ્યું તે ભારતવાસીઓ માટે અસહ્ય હતું. પહેલા ત્રણ દિવસ તો ગુણસ્મરણમાં ગયા, પણ પછી આંખોમાંથી ગંગા-જમુના વહ્યાં. કોઈ બોલી ઊઠ્યું, “શું વિનોબા પણ રોયા?'' ત્યારે કહે, ““હા, ભાઈ, મને પણ ભગવાને હૃદય દીધું છે અને તે માટે હું ભગવાનનો પાડ માનું છું.''... આંસુની આ સરવાણીએ ગાંધી - વિનોબા વચ્ચે રહેલું નામનું અંતર પણ જાણે ખતમ કરી નાખ્યું.
