________________
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે
હૃદયપરિવર્તનનો અને શસ્ત્ર-સમર્પણનો ઇશારોય ના થાય તો વાત અધૂરી જ રહે. બુદ્ધ ભગવાને એક અંગુલિમાલનું હૃદયપરિવર્તન કર્યું. વિનોબાના પ્રેમ-સંદેશે ચંબલ ઘાટીના અનેક ડાકુઓનાં હૃદય હલાવી નાખ્યાં. એ પણ માનવ–ઇતિહાસનું એક અદ્ભુત - અનોખું ઉજ્જ્વળ પ્રકરણ; એ ડાકુઓનું તો જે થયું તે થયું, પણ શસ્ત્ર-સમર્પણની એ ઘટનાની અસર વિનોબા પર અજબ પડી. કહે છે, ‘‘ખબર નથી કે એ ડાકુઓ બદલાયા કે નહીં, પણ હું તો આખો બદલાઈ જ ગયો! આ ઘટનાએ મારી ભીતરના પાષાણને તોડી અંદરથી પ્રેમનું ઝરણું વહાવ્યું. આ ઘટનાએ મને એકદમ મૃદુ બનાવી દીધો! મારા માટે તો એ ચમત્કાર જ હતો!’’
૫૬
યાદ આવે છે વિનોબાની પાકિસ્તાન-યાત્રા, વળી પીરપંજાબની અતિદુર્ગમ પહાડ-યાત્રા, વૈદ્યનાથ ધામમાં પંડાઓએ કરેલો લાઠી-પ્રહાર અને પરિણામે ગુમાવેલી એક કાનની શ્રવણશક્તિ. ભગવાન રામજીનો વનવાસ યાદ અપાવે તેવો ચૌદ વર્ષનો ‘જનવાસ'! જાણે એક હરતું-ફરતું વિશ્વવિદ્યાલય!
પરિવ્રાજકની આ ભારતયાત્રા દરમ્યાન દેશના જુદા જુદા વિભાગોમાં છ આશ્રમોની સ્થાપના પણ થઈ. દરેક આશ્રમની
કાર્યપદ્ધતિ જુદી, પણ લક્ષ્ય એક જ. अभिधेयं परमसाम्यम् ! સામૂહિક મુક્તિ... પોતાની યાત્રાને પણ વિનોબા ‘જંગમ બ્રહ્મવિદ્યામંદિર’' જ કહેતા.
ચૌદ વર્ષ યાત્રા ચાલી. સર્વતોમુખી પ્રતિભા દ્વારા અનેકવિધ કામો થયાં. સામાજિક ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ થયો ૧૯૧૬માં. હવે
