________________
પવનારી વાણી-દિલ જોડો
૭૧ મૂળભૂત વાત સિદ્ધ કરવા આપણે એક થવું જોઈએ. ગીતામાં કહ્યું જ છે કે અનેકત્વમાં, વિવિધતામાં એકતા જેવી એ સાત્વિક જ્ઞાન છે.
આવી જીવનદષ્ટિ હોવાને લીધે મહાવીર સ્વામીની સ્યાદ્વાદની વિચારધારા વિનોબાજીને ખૂબ ગમતી હતી. એ કાયમ કહેતા કે સત્યાગ્રહમાં મુખ્ય ચીજ છે – સત્યનું ગ્રહણ; પછી તે પોતાના પક્ષનું હોય કે સામાના પક્ષનું. સત્ય ગ્રહણ કરવા માટેનું મુક્ત મન હશે ત્યાં જ સત્યાગ્રહ માટે કોઈ અવકાશ રહેશે. સત્યાગ્રહ એ અત્યંત સૂક્ષ્મ શસ્ત્ર છે. એનો ઉપયોગ અણુશસ્ત્રના ઉપયોગ જેટલી સાવધાની માગી લે છે. એક વખતે કોઈકે કહ્યું કે, ‘‘સત્યાગ્રહમાં મોટા લોકો હોય તે સૌમ્યતમ સાધન વાપરી શકે પણ અમારા જેવા સાધારણ લોકો માટે તો તીવ્ર સાધનો જ કામ લાગે ને?'' ત્યારે એમણે કહેલું કે, “ના, તેથી તદ્દન ઊલટું છે. અહિંસક સત્યાગ્રહમાં સાધારણ માણસે સૌમ્યતમ સાધન જ વાપરવું જોઈએ. કોઈ અસાધારણ સંજોગોમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ હાથમાં તલવાર લઈ શકે, સાધારણ મનુષ્ય ના લઈ શકે.'
આવી વિચારધારા સાથે જે વ્યક્તિએ વર્ષો સુધી સામાજિક કાર્ય કર્યું તે વ્યક્તિ સામે પોતે જ્યારે સૂક્ષ્મપ્રવેશ કર્યો ત્યાર પછી એક ધર્મસંકટ જેવું ખડું થયું. ૧૯૭૪ના અરસામાં ભારતમાં ઠેર ઠેર જે આંદોલનો થયાં, તેમાં ભ્રષ્ટાચાર, મોંઘવારી, બેકારી વગેરે સામે લોકોએ માથાં ઊંચક્યાં. આખા દેશમાં આ બધી પરિસ્થિતિ સામે અગ્નિ ધૂંધવાયેલો હતો અને સર્વ સેવા સંઘ જે અત્યાર સુધી વિનોબાજીના પ્રત્યક્ષ માર્ગદર્શનમાં રહી કામ કરતો હતો તે પણ તેમના પ્રત્યક્ષ માર્ગદર્શનના અભાવમાં થોડી
