________________
अथातो ब्रह्मजिज्ञासा
પ્રમાણે બટુક બ્રહ્મચારી વિદ્યાપ્રાપ્તિ માટે નાસવાનું કરે ત્યારે તેના મામા એને ઊંચકીને મંડપમાં પાછો લઈ આવતાં પ્રલોભન આપે, ‘‘તું પાછો ચાલ તો તને મારી દીકરી દઈશ.’’
આ જનોઈ પ્રસંગે, દશ વર્ષની કુમળી વયે વિનાયકે આજન્મ નિષ્ઠાપૂર્વક બ્રહ્મચર્ય પાળવાની ભીષ્મપ્રતિજ્ઞા જાહેર કરી. એમને માટે આ વૈરાગ્ય અંદરથી ઊગેલો છોડ હતો, જેના ઉપર માની ભક્તિ અને પિતાના વિજ્ઞાનનું સિંચન, પોષણ, રક્ષણ સતત વરસતું રહી સંપુટોના સંપુટ ચડ્યા.
પોતાની આ પ્રતિજ્ઞાનું પ્રતિપળ ભાન પણ રહેતું. ખાવુંપીવું, પહેરવું–ઓઢવું બધું જ નિરાળું. મરચાં-મસાલા વગરની રસોઈ જોઈએ, સૂતી વખતે ગાદલું હઠાવી કામળો નાખે, કલાકો તડકામાં ડુંગરા ખૂંદવા જોઈએ, પણ પગમાં ચંપલ ના પહેરે. કુટુંબમાં લગ્નપ્રસંગ આવે તો જમણવારનું જમે નહીં... આવું બધું તો ઘણું! મા તો ઝીણીએ ઝીણી વિગતની સાક્ષી હોય. નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી એવા પુત્રની કંડારાતી મૂર્તિ એનાથી અજાણી થોડી હોય? ઘણી વાર એ મજાકમાં કહેતી, ‘‘વિન્યા તું સંન્યાસનું નાટક તો બહુ કરે છે, પણ હું જો પુરુષ હોત ને તો તને દેખાડી આપત કે સંન્યાસ કોને કહેવાય?' ' ‘હું જો પુરુષ હોત ને?'' - આ શબ્દો વિનાયકના હૃદયે એવા તો ઝીલ્યા કે જે પાછળથી સ્ત્રીમાત્રને માટે નવી સંભાવના ખોલવાનું દ્વાર બની ગયા. પોતાના જીવનનાં અંતિમ વર્ષોમાં બ્રહ્મવિદ્યાની લગનવાળી સ્ત્રીઓ માટે જે બ્રહ્મવિદ્યા મંદિરની સ્થાપના કરી, તેના મૂળમાં હતો – માનો આ વસવસો!
એ મા આમ પણ કહેતી, ‘‘બેટા, ગૃહસ્થાશ્રમી સુપુત્ર તો
પ
