________________
૯૮
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે જે ક્ષણે ચિત્તમાં વિકાર આવ્યો, તે ક્ષણ વેડફાઈ તેમ સમજવું. જે ક્ષણે ચિત્તમાં વિકાર ન ઊડ્યો, તે ક્ષણ સાર્થક થઈ. બહારથી તો આપણે અનેક કામ કરવાના છે, કારણ કે શરીરનું પ્રયોજન જ એ છે. એટલે એ તો આપણે કરીશું જ, પરંતુ આપણો સમય સાર્થક થયો કે નહીં, તેની કસોટી આપણે બાહ્ય પરિણામથી નહીં કરતાં, આંતરિક કરીશું. એટલે કે જે ક્ષણે ચિત્ત નિર્વિકાર રહ્યું, તે ક્ષણ સાર્થક.
વ્યાપારની સાથે નિશ્ચંપાર આત્મતત્ત્વનું ચિંતન કરવાની ટેવ જો રોજ પાડી હશે તો વ્યાપાર પણ ઉપાસનારૂપ થઈ જશે.
જીવનમાં ભય રાખવાથી મરણ નિર્ભય થશે.
*
શ્રમ-સાધના આશ્રમનો પાયો છે. એની સાથે હું સ્વચ્છતા, સજજન-સંગતિ અને ચિંતન આ ત્રણ ચીજો જોડવા માગું છું. આ યુગમાં શ્રમનિષ્ઠાયુક્ત સાધના જ ટકી શકશે, તેમાં મને જરીકે શંકા નથી.
સમાધિમાં અત્યંત સમત્વ હોય છે, એમાં સઘળા ભેદ મટી જાય છે. આપણે તો સામાજિક સમાધિ સાધવી છે, અભેદના તત્ત્વ પર આખી સમાજરચના ઊભી કરવી છે. લોકો અંત અને અભેદને સારાં તો ગણે છે, પણ જેવાં અમલમાં મૂકવાની વાત થાય છે તેવાં તેને સમાજ માટે ઉપયોગી નથી ગણતા. આપણે
