________________
૪૨
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે દૂર હશે. પરંતુ જે કામ લઈને ત્યાં ગયા હતા, તેમાં કાલડી જવાનું બંધબેસતું આવતું નહોતું, તો જવાય કેવી રીતે? ન જવાનો નિર્ણય તો કર્યો, પરંતુ રાત્રે ઊંઘ જ ન આવે. આખી રાત નજર સામે કાલડી ગામ અને શંકરાચાર્યની મૂર્તિ તરવરતી રહી. શંકરાચાર્યની અદ્વૈત-નિષ્ઠા, સામે ફેલાયેલી દુનિયાને વ્યર્થ સિદ્ધ કરી નાખનારો એમનો અલૌકિક, પ્રખર વૈરાગ્ય, અને વિનોબા ઉપર થયેલા એમના અનંત ઉપકાર!... આ બધું નજર સમક્ષ આવતું ગયું અને એક ક્ષણ માટે પણ તે સૂઈ ન શક્યા. નિર્ગુણ નિરાકાર ઈશ્વરી તત્ત્વનો પરિચય કરાવનાર વિનોબાની સગુણતાને હંફાવવા જ જાણે સામે હાજર થઈ ગયો! આવી "દ્વિધા’ વિનોબાના જીવનમાં ગણીગાંઠી પળોમાં જ આવી છે. પણ છેવટે જય થાય છે શંકરાચાર્યના તત્ત્વ'નો. શંકરાચાર્યના પોતાના પર પડેલા પ્રભાવ અંગે વિનોબા કહે જ છે કે શંકરાચાર્ય આ પથ્થરને વધુ મજબૂત બનાવ્યો, ગાંધીજીએ આ પથ્થર પર કોતરણી કરી, અને આ પથ્થરમાંથી પાણી વહેવડાવવાનું કામ કર્યું જ્ઞાનદેવે. જ્ઞાનેશ્વરે મારા પાષાણદયને પીગળાવી દીધું. આમ બાહ્ય દષ્ટિએ કમોના પ્રચંડ ઝંઝાવાત વચ્ચે પણ એમનું આંતરઘડતર ચાલુ જ હતું.
જેલમાંથી છૂટ્યા, પણ પરંધામ આશ્રમ હજી જપ્તીમાંથી મુકત નહોતો થયો એટલે થોડો વખત ગોપુરી રહી ફરી આશ્રમના દરવાજા ખૂલ્યા એટલે પવનાર પાછા ફર્યા અને ફરી પાછી પવનારી સાધના શરૂ થઈ.
૧૯૪૬નું વર્ષ હતું. ફરી પાછું રચનાત્મક કામમાં ડૂબી જવાનું હતું. વિનોબાએ પોતાને માટે ભંગીકામ પસંદ કરી લીધું હતું.
