Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ao ! prAkRta sIkheM Guide Book lekhaka : parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya somacaMdrasUrIzvarajI ma. sA. saMpAdaka : parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. azuddhi zodhana bhAga-2 zabda rUpa mAtrA-jJAna ghaTanA varNana helpa lAina
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ao ! prAkRta sIkheM !! (bhAga-II) Guide Book prAkRtavijJAna pAThamAlA ke racayitA vidvadvarya prAkRta vizArada pUjya AcAryadeva zrImad vijaya kasturasUrIzvarajI mahArAjA gujarAtI mArgadarzikA ke kartA zAsana prabhAvaka pU. AcAryadeva zrImad vijaya azokacandrasUrIzvarajI ma.sA. ke ziSyaratna zAsana prabhAvaka pU. AcAryadeva zrImad vijaya somacandrasUrIzvarajI ma.sA. hindI anuvAda ke saMpAdaka bIsavIM sadI ke mahAnyogI, navakAra sAdhaka pUjya paMnyAsa pravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya ke carama ziSyaratna pravacana prabhAvaka, hindI sAhityakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. 165 prakAzaka divya saMdeza prakAzana 205, sonA ceMbarsa 507-509, je.osa.osa. roDa, cIrA bajhAra, sonApura galI ke sAmane, marIna lAiMsa (E), muMbaI-400 002. Tel. 022-2203 4529 Mobile: 9892069330
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvRtti : prathama * mUlya : 85/- rupaye vimocana : di. 17-11-2013 kArtika pUnama saM. 2070 * pratiyA~ : 1000 sthala : sesalI pArzvanAtha tIrtha, bAlI (rAja.) | AjIvana sadasyayojanA prApti sthAna AjIvana sadasyatA zulka - 2500/- ru. 1. caMdana ejeMsI M. 9820303451 Apa jaina dharma ke rahasya - jaina itihAsa - | 607, cIrA bAjAra, grAuMDa phlora, jaina tattvajJAna - jaina AcAra mArga, muMbaI-400002. preraNAdAyI kathAe~ Adi kA adhyayana O R.:220606740.22056821 karanA cAhate ho to Aja hI Apa divya | 2. cetana hasamukhalAlajI mehatA saMdeza prakAzana mumbaI kI AjIvana | pavanakuMja, 303, A Wing, sadasyatA prApta kara leN| AjIvana nAkor3A haoNspiTala ke pAsa, bhAyaMdara-401101.028140706 sadasyoM ko adhyAtmayogI niHspRha M.9867058940 ziromaNi sva. pUjyapAda paMnyAsapravara zrI | 3. surendra gurujI bhadraMkara vijayajI gaNivaryazrI evaM unhIM C/o. gurugautama eMTaraprAija, ke carama ziSyaratna pravacana prabhAvaka parama ____14, rukmiNI bilDIMga, pUjya AcAryadeva zrImad vijaya | AdinAtha jaina maMdira, ratnasenasUrIzvarajI ma. sA. dvArA cikapeTa, beMgalura-560 053. likhita upalabdha 10 pustake kA pratimAsa M.08050911399,dhIraja 934122279 prakAzita arhad divya saMdeza, evaM bhaviSya 14. zrI AdinAtha jaina zvetAMbara saMgha meM prakAzita hindI sAhitya ghara baiThe zrI surezagurujI M. 9844104021 naM.4, Old No. 38, phlora, pahu~cAyA jAegA / Apa muMbaI yA beMgalora ke | raMgarAva roDa, zaMkarapuram, pate para divya saMdeza prakAzana-muMbaI ke nAma | baiMgalura-560 004. (karnATaka) se ceka, DrAphTa se rakama bhara skoge| rAjeza mo. 9241672979 AjIvana sadasyatA zulka Rs. 2500/- bhijavAne kA patA evaM pustaka prApti sthAna : (1) divya saMdeza prakAzana C/o. surendra jaina, 205, sonA ceMbarsa, 507-509, je .asa asa. roDa, cIrA bajhAra, sonapura galI ke sAmane, muMbaI-2. Tel. 022-2203 4529, Mobile : 9892069330 (2) divya saMdeza pracAraka prakAza bar3ollA , 52, 3rd Cross, zaMkaramATa roDa, zaMkarapurA, beMgalora-560 004. (c) (O.) 41247478 M. 8971230600 (3) rAhula vaida, C/o. arihaMta meTala kaM., 4403, loTana jATa galI, pahArI dhIraja, sadara bAjAra, dillI-110 006. M. 9810353108
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka kI kalama sa prAkRtavizArada, zAsanaprabhAvaka sva. pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya kasturasUrIzvarajI mahArAja dvArA viracita prAkRta vijJAna pAThamAlA jo gujarAtI bhASI varga ke lie prAkRta bhASA sIkhane ke lie ati upayogI prakAzana hai / usakI gAiDa buka-mArgopadezikA kA sarjana pa.pU. AcArya zrImad vijaya somacandrasUrIzvarajI ma.sA. ne Aja se 23 varSa pUrva gujarAtI bhASA meM kiyA thA / hindI bhASI vizAla varga bhI prAkRta bhASA kA adhyayana kara pUrvAcArya maharSiyoM ke sadupadeza se lAbhAnvita ho sake, isI pavitra bhAvanA se marudhararatna, hindI sAhityakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma. sA. ne isa gujarAtI prakAzana ke hindI anuvAda kA saMpAdana kiyA hai | vartamAna meM gujarAtI bhASAvid sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMta isI prAkRta vijJAna pAThamAlA evaM mArgadarzikA ke AdhAra para prAkRta bhASA kA adhyayana karate hai| hindI bhASI varga ke lie isa prakAra ke prakAzana kI bahuta baDI kamI thI / apane saMyama jIvana ke prAraMbhika kAla meM pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma. sA. ne bhI isI prAkRta vijJAna pAThamAlA ke AdhAra para prAkRta bhASA kA abhyAsa kiyA thA / gujarAtI bhASA se anabhijJa vidyArthiyoM ke lie isa sAhitya kI kamI pUjyazrI ko akharatI thii| isa kamI kI pUrti ke lie unakA pUrA pUrA lakSya thA /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyazrI kI preraNA se vidUSI pU.sA. zrI nirvedarekhAzrIjI kI suziSyA pU. sA. zrI adhyAtmarekhAzrIjI ne 'prAkRta vijJAna pAThamAlAmArgopadezikA' ke hindI anuvAda ke lie prayAsa kiyA / tatpazcAt pUjya AcArya zrI ne ativyastatA ke bIca bhI samaya nikAlakara usa presa kaoNpI kA. parimArjana kiyA / isI ke phalasvarupa Aja hama pAThakoM ke kara kamaloM meM 'Ao ! prAkRta sIkheM' bhAga-2 pustaka arpaNa karate hue parama AnaMda kA anubhava kara rahe hai / hamAre hindI pAThakoM ko goDavADa ke gaurava, marubhUmi ke ratna pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma. sA. kA paricaya dene kI hameM koI AvazyakatA nahI hai kyoMki unakA sAhitya hI unakA 'paricaya' bana gayA hai ! hindI sAhityakAra ke rupa meM ve jagamazahura hai| 36 varSoM ke unake nirmala saMyama jIvana meM prathama bAra hI unakA cAturmAsa goDavADa kI dhanyadharA unakI janmabhUmi bAlI nagara meM hone jA rahA hai aura usI dharA para unake dvArA hindI bhASA meM saMpAdita 165 vIM pustaka 'Ao ! prAkRta sIkhe' bhAga-2 kA vimocana hone jA rahA hai, jo hamAre lie garva kI bAta hai| hameM AzA hI nahIM pUrNa vizvAsa haiM ki pUjyazrI ke pUrva prakAzanoM kI bhAMti yaha prakAzana bhI lokopayogI aura upakAraka siddha hogA | nivedaka divyasaMdeza prakAzana TrasTa maMDala milApacaMda sUracaMdajI cauhAna - piMDavADA sAgaramala bhabhUtamalajI solaMkI-luNAvA ramezakumAra tArAcaMdajI (C.A.)- khivAMdI prakAzacaMda harakacaMdajI rAThoDa - bAlI surendrakumAra sohanarAjajI rAThoDa - bAlI lalitakumAra tejarAjajI rAThoDa - bAlI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta vidyArthiyoM ko sUcanAe~ prAkRta vijJAna pAThamAlA kI gAiDabuka Guide Book ke sarjana kA mukhya uddezya prAkRta bhASA ke jJAna meM vizeSa vRddhi karane kA hI hai / isa mArgadarzikA meM prAkRta vijJAna pAThamAlA meM jo jo prAkRta vAkya haiM, unakA saMskRta aura gujarAtI anuvAda kiyA gayA hai tathA jo jo gujarAtI vAkya hai, unakA prAkRta aura saMskRta anuvAda kiyA gayA hai | hamArA uddezya hoziyAra vidyArthI ko kamajora banAne kA nahIM hai, balki kamajora vidyArthI ko hoziyAra banAne kA hai| prAkRta vijJAna pAThamAlA kA abhyAsa karate samaya vidyArthI svayaM apanI buddhi se prAkRta kA saMskRta-gujarAtI aura gujarAtI vAkyoM kA prAkRta-saMskRta anuvAda kara isa gAiDa se check kara apanI buddhi vikasita kara sakegA / prAkRta vijJAna pAThamAlA kI upayogitA prAtaH smaraNIya parama AdaraNIya punaH punaH vaMdanIya, dharmarAjA pUjyapAda dAdA gurudeva AcArya deva zrImad vijaya kasturasUrIzvarajI ma.sA. ke hRdaya meM yaha bAta hamezA rahatI thI ki nyAya, vyAkaraNa aura sAhitya ke abhyAsa ke kAraNa saMskRta bhASA kA vikAsa to khUba huA hai aura ho rahA haiM, paraMtu zrI vIraprabhu ke mukhAraviMda se nikalI amRta samAna ardhamAgadhI prAkRta bhASA jo jainoM kI 'mAtRbhASA' kahalAtI hai, phira bhI usakA vikAsa kyoM nahIM ? usakI upekSA kyoM ho rahI hai ? isI bAta ko lakSya meM rakhakara unhoMne prAkRta bhASA ko AtmasAt kara, prAkRta bhASA ke rasika bAla jIva bhI isa bhASA kA jJAna saralatA se kara sake, isake lie 'prAkRta vijJAna pAThamAlA' kI racanA kI thii| _ vi.saM. 1999 meM isa pAThamAlA kI prathama AvRtti, vi. saM. 2004 meM dvitIya aura vi.saM. 2014 meM isakI tRtIya AvRtti prakAzita haI / pratyeka AvRtti ke prakAzana samaya meM apane vizAla anubhava ke AdhAra para vidyArthiyoM ke abhyAsa meM saralatA rahe, isa lakSya ko dhyAna meM rakhakara jahAM-tahAM sudhAra bhI kiyA / isI ke phala svarupa prAkRta bhASA ke vidyArthiyoM ke lie yaha pustaka eka Adarza pustaka banI hai /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka kI vizeSatAeM * pAThamAlA jo prAkRta vAkya haiM, unakA saMskRta aura gujarAtI anuvAda evaM gujarAtI vAkyoM kA prAkRta aura saMskRta anuvAda kiyA hai, jisase vidyArthiyoM ko sugamatA rahegI / * 'pAThamAlA' ke pIche pariziSTa meM jo 'gadya-padyamAlA' dI hai, jo-jo gAthAeM dI haiM, unakI bhI saMskRta va prAkRta chAyA dI hai / prAkRta zabdakoSa aura dhAtu koSa bhI pariziSTa meM saMgrahita kie hai / pUjyoM kA upakAra saMyama jIvana meM jisa zubha kArya kA prAraMbha karate hai, usameM mere jIvana ke prANasamA parama kRpAlu pUjyapAda dAdA gurudevazrI kI pUrNa kRpA sAtha meM hI hotI hai paraMtu unhI ke graMtha kA saMpAdana karanA ho to unakI kRpA vizeSa ho, yaha svAbhAvika hai / jina zAsana ke nabho maMDala meM sUrya-caMdra kI taraha prakAzamAna baMdhu yugala dIrghadRSTA paramopakArI parama pUjya AcAryazrI candrodayasUrIzvarajI mahArAja sAhaba tathA bhavodadhi tAraka, samatA ke bhaMDAra pUjyapAda gurudeva AcArya zrImad vijaya azokacandrasUrIzvarajI mahArAja sAhaba kI aMtara kI bhAvanA thI ki pUjya zrImAn dharmarAjA gurudeva zrI ke pratyeka graMtha sarala bane aura abhyAsI usakA jyAdA upayoga kare, isa prakAra prayatnazIla rahe, ataH una donoM pUjyoM ke maMgala AzIrvAda pUrvaka kA preraNAstrota hI isa saMpAdana meM nimitta banA hai / prAkRta bhASA ke abhyAsiyoM ke lie yaha 'mArgadarzikA' khUba sahAyaka banegI, isake sAtha hI isameM saMkalita kaI gAthAeM, zloka evaM kathAoM ke aMza bhI jIvana meM upayogI bana sakate haiM, ataH usakA paThana paThana kara prAkRta ke anurAgI banakara apanA jIvana saphala banAe, isI zubhecchA ke sAtha ! 2047 vi. saM. Aso pUrNimA baravAlA (guja.) parama pUjya AcArya zrImad vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma. ke gurubaMdhu parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. ke caraNareNu paM. somacandravijaya gaNi (vartamAna meM pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya somacaMdrasUrIzvarajI ma. sA. )
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdaka (hindI AvRtti) kI kalama se vizva meM jitane bhI dharma hai, una dharmoM kA maulika sAhitya kisI na kisI bhASA se jur3A huA hai / krizciyana dharma kA mUlabhUta sAhitya Bible aMgrejI bhASA meM hai / islAma dharma kA mUlabhUta sAhitya urdu bhASA meM hai / hinduoM ke mukhya guMtha veda-pUrANa-upaniSad Adi saMskRta bhASA meM hai / bauddhoM ke tripITaka pAlI bhASA meM haiM, usI prakAra jainoM ke mUla Agama vartamAna meM vidyamAna AcArAMga Adi gyAraha aMga prAkRta bhASA meM hai, jabaki bArahavAM aMga dRSTivAda saMskRta bhASA meM thA / vartamAna meM zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha ko sarvamAnya 45 Agama prAkRta bhASA meM hI hai / una AgamoM para upalabdha niryuktiyA~-bhASya-cUrNi Adi bhI prAkRta bhASA meM hI hai| hA~ ! una AgamoM ke gaMbhIra rahasyoM ko jAnane samajhane ke lie pUrvAcArya maharSiyoM ne saMskRta bhASA meM TIkAoM kI bhI racanAeM kI hai / vartamAna meM do aMgoM para zIlAMkAcArya aura nau aMgoM para abhayadevasUrijI ma. kI TIkAeM saMskRta bhASA meM vidyamAna hai / zrAvaka jIvana ke AcArapradhAna graMtha bhI prAkRta bhASA meM hI hai| subahazAma karane yogya pratikramaNa ke sabhI sUtroM kI bhASA prAkRta hI hai / cha Avazyaka ke sabhI sUtra prAkRta bhASA meM hai / bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karane ke bAda jina Avazyaka aura dazavaikAlika sUtrauM ke yogodvahana kie jAte hai, unakI bhI bhASA prAkRta hI hai / bar3e hI duHkha kI bAta hai ki jainoM ke pradhAna sUtra prAkRta bhASA meM hone para bhI usa bhASA ko jAnane samajhanevAle, zrAvaka varga meM to nahIMvat hI hai / isa prakAra prAkRta bhASA kA bodha sAdhu-sAdhvI varga taka sImita ho gayA hai / bhASA ke yathArtha bodha ke abhAva meM jaba ve sUtra kaMThastha kie jAte hai to yA to unakA sahI uccAraNa nahIM ho pAtA hai- athavA sahI uccAraNa hone para bhI unako bolane meM vizeSa AnaMda nahIM AtA hai / bhASA bodha ke abhAva meM pratikramaNa Adi kI kriyAeM nirasa banatI jA rahI hai / kahIM-kahIM kriyAeM ho rahI haiM, paraMtu usakA AnaMda cehare para najara nahIM A rahA haiM /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara paramAtmA kI vANI svarupa ye sUtra zAzvata satyoM kA bodha karAnevAle hone para bhI bhASAbodha ke abhAva meM una zAzvata satyoM ke lAbha se vaMcita rahe hai| jaina darzana kA maulika sAhitya saMskRta aura prAkRta bhASA meM haiM, ataH jaina darzana ke marma ko jAnanA samajhanA ho to saMskRta aura prAkRta bhASA kA bodha honA hI cAhiye / kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryajI ne siddhahemazabdAnuzAsanam ke AThaveM adhyAya ke rupa meM prAkRta vyAkaraNa kI racanA kI thI, paraMtu usa vyAkaraNa ko jAnane ke lie saMskRta bhASA kA jJAna honA jarurI hai | __saMskRta bhASA ko jAnanevAlA hI usa vyAkaraNa ko samajha sakatA hai, usI vyAkaraNa ke AdhAra para sva. pU. AcAryadeva zrImad vijaya kasturasUrIzvarajI mahArAjA ne gujarAtI mAdhyama se prAkRta bhASA sIkhane ke lie 'prAkRta vijJAna pAThamAlA' kI racanA kI thI / usI pAThamAlA ke AdhAra para pU. AcArya zrI azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. ke ziSya ratna pU.paMnyAsa zrI somacaMdravijayajI (vartamAna meM AcAryazrI) ne mArgadarzikA kI racanA kI thI / usa pustaka ke AdhAra para Aja taka hajAroM sAdhusAdhvIjI bhagavaMtoM ne prAkRta bhASA kA abhyAsa kiyA hai| gujarAtI bhASA se anabhijJa vyakti bhI prAkRta bhASA sIkha sake, isa lakSya ko dhyAna meM rakhakara hI 'prAkRta vijJAna pAThamAlA' mArgadarzikA kI hindI AvRtti 'Ao ! prAkRta sIkheM' bhAga-2 ke nAma se prakAzita ho rahI hai | prAkRta bhASA meM jaina dharma kA amUlya khajAnA hai, usa khajAne se lAbhAnvita hone ke lie prAkRta bhASA kA abhyAsa khUba jarurI hai| prastuta pustaka hindI bhASI varga ko prAkRta sIkhane ke lie khUba upayogI bana skegii| sabhI bhavyAtmAe~ prAkRta bhASA kA adhyayana kara vIra prabhu ke batAeM zAzvata satyoM ko apane jIvana meM AtmasAt kara AtmakalyANa ke mArga meM khUba khUba Age baDhe, isI zubha kAmanA ke sAtha ! nivedaka : sumerapUra (rAja.) adhyAtmayogI pUjyapAda pratiSThA zubhadina paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya di. 4-5-2013 zanivAra kRpAkAMkSI ratnasenasUri
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rajI ma.sA. kA saMkSipta paricaya gRhastha nAma : rAju (rAjamala copaDA) mAtA kA nAma : caMpAbAI pitA kA nAma : chaganarAjajI genamalajI copaDA janmabhUmi : bAlI (rAja.) janma tithi : bhAdo suda-3, saMvat 2014 di. 16-9-58 bacapana meM dhArmika abhyAsa : paMca pratikramaNa-navasmaraNa Adi dIkSA saMkalpa (brahmacaryavrata svIkAra): 18 juna 1974 vyavahArika abhyAsa : 1st year B.Com. (pArzvanAtha ummeda kaoNleja phAlanA-rAja.) dIkSA dAtA : pU.paM. zrI harSavijayajI gaNivarya gurudeva : adhyAtmayogI pU. paMnyAsa zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya dIkSA dina : mAgha zuklA 13, saMvat 2033 dinAMka 2-2-1977 samudAya : zAsana prabhAvaka pU.A. zrI rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA. dIkSA dina vizeSatA : bhArata bhara meM lagabhaga 50 Upara dIkSAe~ 108 mumukSu varaghoDA :9 janavarI 1977, muMbaI dIkSA sthala : nyAti noharA-bAlI rAja dIkSA samaya umra : 18 varSa baDI dIkSA : phAguNa sudI-12, saMvat 2033 dinAMka 1-3-1977 ghANerAva (rAja.) prathama cAturmAsa : saMvat 2033 pATaNa pU.paM. zrI harSavijayajI ke sAnidhya meM * abhyAsa : prakaraNa, bhASya, 6 karmagraMtha, kammapayaDI, paMcasaMgraha, nyAya, kAvya, koza, saMskRta-prAkRta vyAkaraNa, saMskRta-prAkRta sAhitya vAcana, jyotiSa Agama vAcana Adi. * bhASA bodha : hindI, aMgrejI, gujarAtI, rAjasthAnI, saMskRta, prAkRta, marAThI Adi
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pravacana prAraMbha : phAguNa sudI 14, saMvat 2034 pATaNa (gujarAta) * cAturmAsika pravacana prAraMbha : bAlI saMvat 2038 (pU.A. zrI rAjatilakasUrIzvarajI ma.sA. ke sAnnidhya meM) * cAturmAsika pravacana : bAlI, pAlI (do bAra) ratalAma, ahamadAbAda (jJAnamaMdira), pATaNa, surendranagara, rAnIgAMva, piMDavADA, udayapUra, jAmanagara, ahamadAbAda (giradharanagara), thANA, kalyANa, dAdara (muMbaI), sAyana (muMbaI), dhUliyA, karADa, ciMcavaDa bhAyaMdara, pUnA, yeravaDA, dIpaka jyoti TaoNvara, zrIpAla nagara, karjata, bhivaMDI (do bAra) kalyANa (do bAra) rohA, bhAyaMdara, pAlItANA, bAlI Adi vihAra kSetra : rAjasthAna, gujarAta, saurASTra madhyapradeza, mahArASTra Adi (cha 'rI pAlita saMgha meM mArgadarzana-pravacana) : baralUTa se zatruMjaya, godana se jaisalamera, vallabhIpura se pAlItANA, luNAvA se rANakapUra paMcatIrthI * cha 'rI pAlaka nizrAdAtA : udayapura se kezarIyAjI, giradhanagara se zaMkhezvara, dhUliyA se nera, karADa se kuMbhoja, solApUra se bArzI, bhivaMDI se mahAvIra dhAma, karjata se mAnasa maMdira, hastagiri se zatruMjaya giranAra Adi * prathama pustaka Alekhana : "vAtsalya ke mahAsAgara" saMvat 2038 * prakAzita pustakeM : (175) lagabhaga * gaNi padavI : vaizAkha vadI - 6, saMvat 2055, dinAMka 7-5-1999, ciMcavaDa gAMva-pUnA. * paMnyAsa padavI : kArtika vadI-5, saMvat 2061, di. 2-12-2004 zrIpAla nagara-muMbaI. * AcArya padavI : poSa vadI - 1, saMvata 2067, di. 20-1-2011, TeMbhI nAkA-thANA. * saMskRta sAhitya saMpAdana-saha saMpAdana : siddha haimazabdAnuzAsanam-bRhadavRtti laghu nyAsa saha, pAMDavacaritra Adi anya saMpAdana : bhagavAna pArzvanAtha kI paraMparA kA itihAsa bhAga 1-2-3 * anuvAda saMpAdana : zrAddhavidhi, zAMtasudhArasa tathA pUjya gurUdevazrI kI 15 pustakeM, maMtrAdhirAja Adi tathA vijayAnaMdasUrijI kRta 'navatatva' / ziSya-praziSya : sva. mu. zrI udayaratnavijayajI, muni kevalaratnavijayajI, muni kIrtiratnavijayajI, muni zAlibhadravijayajI ma., praziSya muni prazAMtaratnavijayajI * upadhAna nizrA dAtA : kurlA, dhule, yeravaDA, AdIzvara dhAma (do), karjata, vikrolI, mohanA, pAlItANA, sesalI Adi...
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravacana prabhAvaka marudhararatna-hindI sAhityakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya zrI ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. kA bahuraMgI vaividhyapUrNa sAhitya 137 138 148 159 S.No. tattvajJAna viSayaka 1. jaina vijJAna 2. caudaha guNasthAna 3. Ao ! tattvajJAna sIkheM 4. karma vijJAna 5. nava tattva - vivecana 6. jIva vicAra vivecana 7. tIna-bhASya 8. daMr3aka- vivecana 9. dhyAna sAdhanA pravacana sAhitya 1. mAnavatA taba mahaka uThegI 2. mAnavatA ke dIpa jalAeM 3. mahAbhArata aura hamArI saMskRti-bhAga-118 4. mahAbhArata aura hamArI saMskRti-bhAga-219 5. rAmAyaNa meM saMskRti kA amara saMdeza-bhAga-1 6. rAmAyaNa meM saMskRti kA amara saMdeza- bhAga-2 7. Ao ! zrAvaka bane ! 8. saphalatA kI sIr3hiyA~ 9. navapada pravacana 10. zrAvaka kartavya-bhAga-1 11. zrAvaka kartavya-bhAga-2 12. pravacana ratna 13. pravacana motI 14. pravacana ke bikhare phUla 15. pravacanadhArA 16. Ananda kI zodha 17. bhAva zrAvaka 18. paryuSaNa aSTAhnikA pravacana 19. kalpasUtra ke hindI pravacana 20. saMtoSI nara-sadA sukhI 21. jaina parva-pravacana S.No. 38 96 79 102 122 123 127 135 153 S.No. 22. guNavAn banoM 23. vikhuralele pravacana motI 8 9 27 28 45 53 56 74 75 78 72 103 67 33 85 97 104 87 115 126 117 24. sukhI jIvana kI cAbiyA~ 25. pAMca pravacana 26. jIvana zaNagAra pravacana 27. tIrtha yAtrA dhArAvAhika kahAnI 1. karman kI gata nyArI 2. jindagI jindAdilI kA nAma hai 3. 4. 5. 6. preraka kahAniyA~ 7. sarasa kahAniyA~ 8. madhura kahAniyA~ 9. sarala kahAniyA~ 10. tejasvI sitAreM 11. jinazAsana ke jyotirdhara 12. mahAsatiyoM kA jIvana saMdeza 13. AdinAtha zAMtinAtha caritra Aga aura pAnI bhAga-1-2 manohara kahAniyA~ aitihAsika kahAniyA~ 14. pArasa pyAro lAge 15. zItala nahIM chAyA re (guja.) 16. Avo ! vArtA kahuM (guja.) 17. mahAn caritra 18. prAtaH smaraNIya mahApuruSa-1 19. prAtaHsmaraNIya mahApuruSa-2 20. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~-1 21. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~-2 yuvA-yuvati preraka 1. yuvAno ! jAgo 2. jIvana kI maMgala yAtrA 3. taba camaka uThegI 'yuvA pIDhI 4. yuvA cetanA 5. yuvA saMdeza 6. jIvana nirmANa (vizeSAMka) 7. The Message for the Youth 8. How to live true life? 9. The Light of Humanity 10. Youth will Shine then 6 10 34-35 50 57 91 111 98 142 58 81 93 105 99 25 63 129 149 150 151 152 S.No. 12 17 20 23 26 30 31 40 21 121
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 Duties towards Parents 12. yauvana- surakSA vizeSAMka 13. sannArI vizeSAMka 14. mAtA-pitA 15. AhAra: kyoM aura kaise ? 16. AhAra vijJAna 17. brahmacarya 18. amRta kI buMde 19. krodha AbAda to jIvana barabAda 20. rAga mhaNaje Aga (marAThI) 21. AI vaDIlAMce upakAra 22. adhyAtmAcA sugaMdha anuvAda-vivecanAtmaka 1. sAmAyika sUtra vivecanA 2. caityavaMdana sUtra vivecanA 3. AlocanA sUtra vivecanA 4. zrAvaka pratikramaNa sUtra vivecanA 5. cetana ! mohanIMda aba tyAgo 6. Anandaghana caubIsI vivecanA 7. aMkhiyA~ prabhudarzana kI pyAsI 8. zrAvaka jIvana-darzana 9. bhAva sAmAyika 10. zrImad AnaMdaghanajI pada vivecana 11. bhAva-caityavaMdana 12. vividha-pUjAe~ 13. bhAva pratikramaNa-bhAga-1 14. bhAva pratikramaNa-bhAga-2 15. zrIpAla - rAsa aura jIvana-caritra 16. Ao saMskRta sIkheM bhAga 1 17. Ao saMskRta sIkheM bhAga 2 18. zrAvaka AcAra darzaka 19. Ao ! prAkRta sIkheM bhAga 1 20. Ao ! prAkRta sIkheM bhAga 2 vidhi-vidhAna upayogI 1. bhakti se mukti 2. Ao ! pratikramaNa kareM 3. Ao ! zrAvaka bane 4. haMsa zrAddhavrata dIpikA 5. Chaitya-Vandan Sootra 6. vividha devavaMdana 95 32 59 77 82 39 106 64 80 108 92 155 S.No. 23451 11 7 22 29 107 94 120 125 132 133 134 144 145 154 164 165 S.No. 41 42 45 48 52 55 7. Ao ! pauSadha kareM 8. prabhu darzana sukha saMpadA 9. Ao ! pUjA paDhAe~ ! 10. Panch Pratikraman Sootra 11. zatruMjaya yAtrA 12. pratikramaNa upayogI saMgraha 13. Ao ! upadhAna-pauSadha kareM 14. vividha tapamAlA 15. Ao ! bhAvAyAtrA kareM 16. Ao ! paryuSaNa-pratikramaNa kareM anya preraka sAhitya 1. vAtsalya ke mahAsAgara 2. rimajhima rimajhima amRta barase 3. adhyAtmayogI pUjya gurudeva 4. bIsavIM sadI ke mahAn yogI 5. mahAna jyotirdhara 6. micchAmi dukkaDam 7. kSamApanA 8. savAla Apake javAba hamAre 9. zaMkA aura samAdhAna-1 10. zaMkA-samAdhAna bhAga-2 11. zaMkA-samAdhAna-bhAga-3 12. jainAcAra vizeSAMka 13. jIvana ne tuM jIvI jANa 14. dharatI tIratha 'rI 15. ciMtana ratna 16. bIsavIM sadI ke mahAna yogI kI amara vANI 17. mahAvIravANI 18. jaina zabda koza 19. nayAdina nayAsaMdeza 20. mahAmaMtra kI sAdhanA vairAgyapoSaka sAhitya 1. mRtyu-mahotsava 2. zramaNAcAra vizeSAMka 3. sadguru-upAsanA 4. ciMtana-motI 71 84 88 61 36 73 109 128 130 136 S.No. 5. mRtyu kI maMgala yAtrA 6. prabho ! mana-maMdira padhAro 1 15 44 100 86 60 69 37 66 118 147 47 62 68 114 51 54 113 90 16 110 7. zAMta sudhArasa-hindI vivecana bhAga-1 13 7. zAMta sudhArasa-hindI vivecana bhAga-2 14 9. bhava AlocanA 124 10. vairAgya zataka 11. indriya parAjaya zataka 101 112 157 158 160 S.No. 140 156
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA kra. kyA ? pRSTa naM. pATha4. pATha 1. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 2. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 3. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 5. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 6. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 7. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 8. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 9. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 10. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 11. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 12. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 13. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 15. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 16. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 17. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 14.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA kra. pRSTha naM. kyA ? pATha 18. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 19. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 20. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 21. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 22. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 23. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya prAkRta-saMskRta-hindI vAkya pATha 25. prAkRta-saMskRta-hindI vAkya 115 pATha 24. 127 137
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ guruvaMdanA jaina zAsana ke mahAn jyotirdhara pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sA. bIsavIM sadI ke mahAn yogI, pUjyapAda paMnyAsapravarazrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya marudhararatna hindI sAhityakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamrAT pUjya AcAryadiva zrImad vijaya nemIsUrIzvarajI mahArAja sA. zAsana prabhAvaka pUjya AcAryadiva zrImad vijaya vijJAnasUrIzvarajI ma.sA. 12605250202555ASHODHRIODOTOSC0003083200202000 prAkRta vizArada prAkRtivijJAna pAThabhAlA ke lekhaka pUjya AcAryadeva zrImad vijaya kasturasUrIzvarajI ma.sA.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana sahayogI sva. pitAjI javeracaMdajI pU. mAtAjI sekubAI javeracaMdajI nivedaka putra : udayarAja, jayaMtilAla, bAbulAla pautra : ravIndra, rAkeza, bhUpendra, taruNa, saMjaya, amita, vikrama koselAva- rAja. nivAsI bhAyakhalA zA. ratanacaMdajI vAgAjI golaMka parivAra luNAvA (rAja.) muMbaI zAzvata parivAra - dIpaka jyoti TaoNvara kAlAcokI, muMbaI-400 033. eka sadgRhastha taraphathI zA. vanecaMdajI panecaMdajI zrIzrImAla (pUnA - sAcoDI) Ayojita cAturmAsa ArAdhaka (sAdhAraNa khAte meM se) vi.saM. 2068, kasturadhAma, pAlItANA,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana sahayogI zA. phUTaramalajI bhIkamacaMdajI zrImatI metAbAI phUTaramalajI nivedaka : DaoN. bastImala, sumeramala, prakAza, manohara lAla pattA : manoharalAla phUTaramalajI pAlarecA renabo phArmA, 13, M.T. Road, Opp. ESI Hospital, apanAvarama, cennAI-600012. M. 9840868500 OTG: prakAzana sahayogI zA. saremalajI jAvaMtarAjajI zrImatI caMpAbAI saremalajI nivedaka putra : azokakumAra saremalajI, pautra pareza dIpaka, prapautra: dhvaja, navyA pharma : vI. melo eperalsa, 93, goviMdappA sTrITa, 1st Floor, cennAI-600001. M. 9381008666
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 | - io +o oo op FNO +9 O P PAN prAkRta mArgadarzikA pATha - 1 prAkRta vAkyoM kA saMskRta-hindI anuvAda prAkRta saMskRta hindI kahAmi kathayAmi maiM kahatA huuN| hasAmu hasAmaH hama ha~sate haiN| gacchemi gacchAmi maiM jAtA huuN| vasAmo vasAmaH hama rahate haiN| calema calAmaH hama calate haiN| rovAmi rodimi maiM rotA huuN| pIlemi pIDayAmi maiM duHkha detA huuN| jANamo jAnImaH hama jAnate haiN| jemAmi bhuje maiM bhojana karatA huuN| dekhemo pazyAmaH hama dekhate haiN| bhaNamu bhaNAma: hama par3hate haiN| namAmi namAmi maiM namaskAra karatA huuN| maiM namana karatA huuN| bhaNAmi bhaNAmi maiM par3hatA huuN| vasema vasAmaH hama rahate haiN| muNemu jAnImaH hama jAnate haiN| muMjAmo bhumahe hama bhojana karate haiN| navAmu namAmaH hama namaskAra (namana) karate haiN| paDemo patAmaH hama girate haiN| rovemu rudimaH hama rote haiN| bohAmi bodhAmi maiM samajhatA huuN| namemi namAmi maiM namaskAra karatA huuN| bollemi kathayAmi maiM bolatA huuN| bIhemi bibhemi / maiM DaratA huuN|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pibAmaH RI || - + kra. | prAkRta / saMskRta hindI 24. || pucchAmi pRcchAmi maiM pUchatA huuN| pIDemu pIDayAmaH hama duHkha dete haiN| 26. bollimu kathayAmaH hama kahate haiN| pivAmo hama pIte haiN| ruvimo rudimaH hama rudana karate haiN| hindI vAkyoM kA prAkRta-saMskRta anuvAda hindI prAkRta saMskRta maiM pUchatA huuN| pucchAmi pRcchAmi maiM dabAtA huuN| pIlemi pIDayAmi hama Darate haiN| bIhemo bibhImaH maiM pItA huuN| pijjami pibAmi hama samajhate haiN| bodhAmaH maiM giratA huuN| paDami patAmi maiM par3hatA huuN| bhaNemi bhaNAmi hama namaskAra karate haiN| navimo namAmaH maiM bhramaNa karatA huuN| bhamAmi bhrAmyAmi maiM dekhatA huuN| dekkhAmi . pazyAmi hama bhojana karate haiM / jemimo bhujmahe maiM jAnatA huuN| jANemi jAnAmi hama rote haiN| rovimo rudimaH maiM rahatA huuN| vasAmi 15. | hama calate haiN| cAlimo calAmaH hama jAte haiN| gacchimo gacchAmaH maiM ha~satA huuN| hasami hasAmi hama kahate haiN| kahAmu kathayAmaH hama bolate haiN| bollimo hama rahate haiN| vasAma vasAmaH bohAmu - o * FNP vasAmi va
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ | - la + o op FNo +9 OF PRFNR & pATha - 2 prAkRta vAkyoM kA saMskRta-hindI anuvAda prAkRta saMskRta / hindI - icchitthA icchatha tuma icchA karate ho| karesi karoSi tU karatA hai| ciMtase cintayasi tU vicAra karatA hai| pAseitthA pazyatha tuma dekhate ho| mujjhaha muhyatha tuma mohita hote ho| gacchesi gacchasi tU jAtA hai| muNaha jAnItha tuma jAnate ho| dekkheitthA pazyatha tuma dekhate ho| paDeha patatha tuma girate ho| sIsase kathayasi, tU kahatA hai| / zinakSi tU bheda karatA hai| rameha ramadhye tuma vilAsa karate ho| vandeitthA vandadhve tuma vaMdana karate ho| rUsesi ruSyasi tU krodha karatA hai| dUseha duSyatha tuma dUSita karate ho| sIsitthA ziMSTha tuma bheda karate ho|| kathayatha tuma kahate ho| dUsesi duSyasi tU doSa detA hai| rUseitthA ruSyatha tuma gussA karate ho| vandase vandase tU vaMdana karatA hai| ramitthA ramadhye tuma krIr3A karate ho| mujjhase muhyase tU muMjhAtA hai| kahitthA kathayatha tuma kahate ho| calase calasi tU calatA hai| jemeha bhudhve tuma khAte ho| 24. | namaha namata tuma namana karate ho| - 3 -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ a | RRRRR la la la la la la la la la 8 bhaNatha prAkRta saMskRta hindI pijjasi pibasi tU pItA hai| pAsaha pazyatha tuma dekhate ho| karitthA kurudhve tuma karate ho| pAsitthA pazyatha tuma darzana karate ho| nameitthA namatha tuma namaskAra karate ho| vandaha vandadhve tuma vaMdana karate ho| puccheitthA pRcchatha tuma pUchate ho| bollaha kathayatha tuma bolate ho| bhaNeha bhaNatha tuma kahate ho| rovase rodisi tU rotA hai| hasitthA hasatha tuma ha~sate ho| bhaNitthA tuma par3hate ho| mujjheha muhyatha tuma mohita hote ho| karase karoSi tU karatA hai| dekkhaha pazyatha tuma dekhate ho| dUsitthA duSyatha tuma dUSita karate ho| / hindI vAkyoM kA prAkRta-saMskRta anuvAda hindI prAkRta saMskRta tU kA~patA hai| kaMpase kampase tU kahatA hai| sIsesi kathayasi tU calatA hai| calasi calasi tuma calate ho / caleitthA calatha tuma nindA karate ho| nindeha nindatha tU bhojana karatA hai| jemasi tU namana karatA hai| navasi namasi tU muMjhAtA hai| mujjhasi muhyasi tuma pIte ho| pijjeitthA pibatha | || - kra. | +o bhukSe oo
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI prAkRta tU khelatA hai| tU pUchatA hai| tU bolatA hai| tU vaMdana karatA hai| tU par3hatA hai| tuma krodha karate ho| tuma rote ho| tU nindA karatA hai| tU ha~satA hai| tuma duHkha dete ho| tU DaratA hai| tuma par3hate ho / tU dekhatA hai| tU bhramaNa karatA hai|' ramesi pucchesi bollasi vandesi bhaNasi kujjhaha rovitthA niMdasi hasasi pIleitthA bIhasi bhaNeitthA dekkhase bhamesi saMskRta ramase pRcchasi bravISi vandase bhaNasi krudhyatha ruditha nindase hasasi pIDayatha bibheSi bhaNatha pazyasi bhrAmyasi BA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha -3 prAkRta vAkyoM kA saMskRta-hindI anuvAda prAkRta saMskRta hindI Adarei Adriyate vaha Adara karatA hai| (A + dR 6 lA gaNa A.) jammaMti jAyante ve utpanna hote haiN| nijjharae kSayati vaha naSTa hotA hai| bavire bruvanti ve bolate haiN| vaDire vardhante ve bar3hate haiN| hakkante (niSedhanti (1lA gaNa) ve niSedha karate haiN| niSidhyanti (4thA gaNa) jiNeha jayatha tuma jItate ho| dhuNante dhunvanti ve hilAte haiN| saritthA smaratha tuma yAda karate ho| luNire lunanti ve kATate haiN| huNanti juhvati ve homa karate haiN| dhuNei dhunAti vaha hilAtA hai| pharisire spRzanti ve sparza karate haiN| ravei rauti vaha AvAja karatA hai| sumarenti smaranti ve yAda karate haiN| ciNae cinoti vaha ikaTThA karatA hai| thuNeire stuvanti ve stuti karate haiN| puNei punAti vaha pavitra karatA hai| suNaMti zRNvanti ve sunate haiN| buvei bravIti vaha bolatA hai| kahenti kathayanti ve kahate haiN| jANante | jAnanti ve jAnate haiN| dekkheire pazyanti ve dekhate haiN| pIDei / pIDayati vaha duHkha detA hai| - - 6
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 27. 31. | 52. 34. hanti 36 37. 22 39. prAkRta saMskRta hindI bIhae bibheti vaha bhayabhIta hotA hai| bhaNae bhaNati vaha par3hatA hai| vasante vasanti ve rahate haiN| icchanti icchanti ve icchA karate haiN| karire kurvanti ve karate haiN| ciMtai cintayati vaha vicAra karatA hai| havai bhavati vaha hotA hai| bujjhae bodhati vaha bodha pAtA hai| rakkhenti rakSanti ve rakSaNa karate haiN| lajjante lajjante ve zarmindA hote haiN| haNae vaha mAratA hai| tUsei tuSyati vaha santoSa rakhatA hai| rusante ruSyanti ve roSa karate haiN| thuNai stauti vaha stuti karatA hai| rovimo rudimaH hama rote haiN| jiNase jayasi tU jItatA hai| thuNitthA stuvItha tuma stuti karate ho| bavemi bravImi maiM bolatA huuN| dhuNemi dhunomi maiM hilAtA huuN| jiNemi jayAmi maiM jItatA huuN| hindI vAkyoM kA prAkRta-saMskRta anuvAda hindI __prAkRta saMskRta vaha kharIdatA hai| kiNai krINAti ve hilAte haiN| dhuNanti dhUnayanti vaha sparza karatA hai| phAsai sparzati ve zabda karate haiN| ravanti ruvanti vaha smaraNa karatA hai| sumarae smarati ve ikaTThA karate haiN| ciNante cinvanti 41. kra. - 10 - samAna
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. hindI vaha stuti karatA hai / ve pavitra karate haiM / vaha sunatA hai / ve Adara karate haiM / vaha utpanna hotA hai / ve kSaya hote haiM / vaha bolatA hai / vaha bar3hatA hai / vaha niSedha karatA hai / ve jItate haiM / vaha hilAtA hai / vaha kA~patA hai / vaha krIr3A karatA hai / vaha homa karatA hai / vaha jAtA hai / vaha khAtA hai / vaha namana karatA hai / ve pUchate haiM / ve par3hate haiM / ve vandana karate haiM / vaha rotA hai / ve ha~sate haiM / ve kA~pate haiM / vaha ghUmatA hai / vaha nindA karatA hai / ve mohita hote haiM / vaha poSaNa karatA hai / prAkRta thui puNeire suNai Adareire jammai nijjhareire bollai vaDDhae hakkai jiNeire dhuNai kampae ramai huNai gacchei jemai navai puccheire bhaNenti vandeire rovai hasire kampeire carei niMdae mujjheire pUsai saMskRta stauti punanti zRNoti Adriyante jAyate kSayanti bravIti vardhate niSidhyati jayanti dhuvati kampate ramate juhoti gacchati bhuGkte namati pRcchanti bhaNanti vandante roditi sani kampante carati nindati muhyanti puSyati
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ || - No Foooo pATha - 4 prAkRta vAkyoM kA saMskRta-hindI anuvAda prAkRta | saMskRta hindI | ahaM vandemi / ahaM vande | maiM vaMdana karatA huuN| tumhe doNNi vaTTitthA / | yuvAM dvau vartethe / tuma do vartana karate ho| te kuppenti / te kupyanti / ve kopa karate haiN| so pdde| sa patati / vaha giratA hai| te pivire / te pibanti / ve pIte haiN| tumhe kaheitthA / yUyaM kathayatha / tuma kahate ho| | te namire / te namanti / ve namana karate haiN| amhe vandimo / vayaM vandAmahe / hama vandana karate haiN| tujjhe vandeitthA / yUyaM vandadhve / tuma vandana karate ho| 10.| taM vaMchase / tvaM vAJchasi / tU icchA karatA hai| 11.| so icchai / sa icchati / vaha icchA karatA hai| 12.| amhe bIhemu / vayaM bibhImaH / hama Darate haiN| 13.| te carenti / te caranti / ve ghUmate haiN| 14. amhe acchAmo / vayamAsmahe / hama baiThate haiN| 15. tumhe duve ruveha / yuvAM dvau rudithaH / . tuma do rote ho| 16. amho phAsAmo / vayaM spRzAmaH / hama sparza karate haiN| 17. tujjhe cukkeitthA / yUyaM bhrazyatha / tuma bhraSTa hote ho| 18.) te do phaaseire| tau dvau spRzataH / ve do sparza karate haiN| 19. haM ciDemi / ahaM tiSThAmi / maiM khar3A rahatA huuN| 20.| amhe duve cayAmo / AvAM dvau tyajAvaH / hama do tyAga karate haiN| 21. tubme bIheha / yUyaM bibhItha / tuma Darate ho| 22.| tuM bhaNesi / tvaM bhaNasi / tU par3hatA hai| | sa appei / so'rpayati / vaha bheTa detA hai| 24.| amho asthi / vayaM smaH / hama haiN| amhe thakkimu / vayaM tiSThAmaH / hama khar3e rahate haiN| 26.| sa vtttti| sa vartate / vaha hai| 27.| haM vosirAmi / ahaM vyutsRjAmi / | maiM tyAga karatA huuN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta 28. taM ujjhase / 29. te do kiNeire / 30. haM mhi / 31 te duNNa rakkhati / 32. | tumhe ve atthi / 33. tuM salahesi / 34. te tUsaMti / 35. amhe ciTThemu | 36. | tumhe vaMcheha | 37. tumhe pUseha | 38. te sAhinti / yUyaM vAJchatha / yUyaM puSyatha / kathayanti / te sAdhnuvanti hindI vAkyoM kA prAkRta saMskRta kra. hindI 1. tuma cAhate ho / 2. hama dekhate haiM / 3. vaha sahana karatA hai / 4. tuma siddha karate ho / 5. hama do rakSaNa karate haiM / 6. tuma dete ho / 7. saMskRta tvam ujjhasi / tau dvau kriNItaH / aham asmi / tau dvau rakSataH / yuvAM dvau sthaH / tvaM zlAghase / te tuSyanti / vayaM tiSThAmaH / hama tyAga karate haiM / 8. tuma donoM vicAra | karate ho / 9. ve do kahate haiM / 10. tuma baiThate ho / 11. tuma khar3e rahate ho / 12. hama ha~sate haiM / 13. | ve cupar3ate haiM / } prAkRta tu chithA / amhe dekheo / sa sahei / tubbhe sAheitthA amhe do rakkhimo / te duve kaha / tujhe accheha / tubhe thakkeha / amhe hasi / te coppaDeire / 10 hindI tU chor3atA hai / ve do kharIdate haiM / maiM hU~ / do rakSaNa karate haiM / tuma do ho / tU prazaMsA karatA hai / ve saMtoSa rakhate haiM / hama khar3e rahate haiM / tuma icchA karate ho / tuma poSaNa karate ho / ve kahate haiM / ve siddha karate haiM / anuvAda saMskRta yUyaM vAJchatha / vayaM pazyAmaH / sahate / tubhe appiyA / amhe cayAmo / vayaM tyajAmaH / tu ve ciMteitthA / yuvAM dvau cintayatha / yUyaM sAdhnutha | AvAM dvau rakSAvaH / yUyamarpayatha / tau dvau kathatha | yUyamAdhve / yUyaM tiSThatha / vayaM hasAmaH / te mrakSyanti /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI 14. maiM bhojana karatA hU~ / 15. tuma donoM pIte ho / 16. kra. tuma namaskAra karate ho / 19. | maiM tyAga karatA hU~ / 20. vaha dekhatA hai / 17. tU silAI karatA hai / tuM sivvasi / 18. hama do haiM / amhe ve asthi / haM cayAmi / so dekkhai | tuM sa / te salaheire / 21. tU hai / 22. ve prazaMsA karate haiM / 23. | tuma bhaTakate ho / gussA karate haiM / 24. ve 25. | ve nindA karate haiM 26. | tuma samajhate ho / / 27. tuma do vighna karate ho / saMskRta haM jemAmi / ahaM bhuje / tubbhe doNi pijjeitthA / yuvAM dvau pibathaH / tu vaha / yUyaM namatha | 28. tuma donoM ho / 29. | vaha cupar3atA hai / 30. | hama bhojana karate haiM 31. tuma bA~dhate ho / 32. | tuma kSINa hote ho / 33. ve do kA~pate haiM / 34. tU duHkha detA hai / prAkRta bhamitthA / te rUsanti / te nindanti / tubbhe bujjhaha / tumhe doNi bAheha | tubhe veNi atthi / so coppaDei | / amhe jememo / tumhe baMdhaitthA / tuM nijjharasi / tumhe ve kaMpitthA tuM bAhase | 11 tvaM sIvyasi / AvAM dvau svaH / ahaM tyajAmi pazyati / tvamasi / te zlAghante / yUyaM bhrAmyatha / ruSyanti / te nindante / yUyaM budhyatha / yuvAM dvau bAdhethe / yuvAM dvau sthaH / samrakSyati / vayaM bhuJjmahe / yUyaM badhnItha | tvaM kSayasi / tau dvau kampe | tvaM bAdhase /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 5 prAkRta vAkyoM kA saMskRta-hindI anuvAda prAkRta saMskRta hindI 1. | amhe doNNi ThAemo || AvAM dvau tiSThAvaH / / hama do khar3e rahate haiN| amho jeemu / vayaM jayAmaH / hama jItate haiN| 3. | haM ThAmi / ahaM tiSThAmi / maiM khar3A rahatA huuN| amhe hoemo / vayaM bhavAmaH / hama haiN| amhe duve jhAmu / AvAM dvau dhyAyAvaH hama do dhyAna karate haiN| 6. | haM homi / ahaM bhavAmi / maiM hotA huuN| haM pAmi / ahaM pibAmi / maiM pAna karatA (pItA) huuN| | ahaM jhAemi ahaM dhyAyAmi / maiM dhyAna karatA huuN| 9. | so hoi| sa bhavati / vaha hotA hai| tumhe doNNi yuvAM dvau dhyAyathaH / | tuma donoM dhyAna karate jhAeitthA / ho| | te hoire / te bhavanti / ve hote haiN| te pAnti / te pibanti / ve pIte haiN| 13. tuM jhAsi / tvaM dhyAyasi / tU dhyAna karatA hai| 14. haM pahAami / ahaM snAmi / maiM snAna karatA huuN| | tujjhe ThAeitthA / yUyaM tiSThatha / tuma khar3e rahate ho| 16.| tumhe viNNi neitthA yuvAM dvau nayathaH / tuma do le jAte ho| 17.| tuM pAase / tvaM pibasi / tU pItA hai| 18. te caveire / te cyavante / . ve girate haiN| (1 lA.ga.A.) 19. haM jaremi / ahaM jIryAmi / maiM jIrNa (purAnA) hotA huuN| 20.| ahaM gAmi / ahaM gAyAmi / maiM gIta gAtA huuN| 21.| amhe ve NhAma / AvAM dvau snAvaH / hama do snAna karate haiN| 22.| so Nhavei / sa hanute / vaha chupAtA hai| (2rA ga. A.) - 12 -
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 | - kra. prAkRta saMskRta hindI 23. amha havemo vayaM bhavAmaH / (1lA g.)| hama hote haiM / kyaM juhumaH / hama homa karate haiN| 24. tumhe hareha / yUyaM haratha / tuma haraNa karate ho| 25. sa NhAei / sa snAti / vaha snAna karatA hai| 26. haM jAmi / ahaM yAmi / maiM jAtA huuN| 27. amhe varAmo / / vayaM vRNumaH / hama pasaMda karate haiN| 28.| amhe ve jAemo || AvAM dvau yAvaH / hama do jAte haiN| 29. amhe do gAimu / | AvAM dvau gAyAvaH / hama do gAte haiN| hindI vAkyoM kA prAkRta-saMskRta anuvAda hindI . prAkRta saMskRta hama do khar3e rahate haiN| | te ve ThAenti / / tau dvau tiSThataH / | tU jAtA hai| tuM jAesi / tvaM yAsi / ve do gAte haiM / te ve gAinti / tau dvau gAyataH / ve udvega karate haiN| te gilAenti / te glAyanti / vaha khar3A rahatA hai| so ThAae / sa tiSThati / vaha jAtA hai| so jAei / sa yAti / | vaha gAtA hai / so gAei / sa gAyati / | maiM murajhAtA huuN| haM milAemi / ahaM mlAyAmi / | vaha le jAtA hai| sa neai / sa nayati / 10. ve do jAte haiN| te ve gaccheire / tau dvau gacchataH / 11. hama do pIte haiN| amhe do pAemu / AvAM dvau pAvaH / 12. ve do haraNa karate haiN| te do haranti / tau dvau harataH / 13. tU snAna karatA hai| tuM bahAesi / tvaM snAsi / 14. tuma donoM pIte ho| tubbhe ve pAitthA / yuvAM dvau pibathaH / 15. tU khAtA hai| tuM khAase / tvaM khAdasi / 16. ve dete haiN| te dAeire / te dadati / 17. hama do dhAraNa karate haiM / amhe ve dharimo / AvAM dvau dharAvaH / la + oo F - 13
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI prAkRta saMskRta 18. tuma do dete ho| tubbhe do dAaitthA || yuvAM dvau datthaH / 19. hama cyuta hote haiN|| | amhe cavimo / vayaM cyavAmaH / hama girate haiN| 20.| tuma do khisakate ho / tumhe do saritthA / yuvAM dvau sasthaH / 21.| tU hotA hai| tuM hoesi / tvaM bhavasi / 22.| tuma snAna karate ho / | tujjhe NhAeha / yUyaM snAtha / 23.| hama kheda karate haiN| amhe gilAemo / vayaM glAyAmaH / | ve dhyAna karate haiN| te jhAeire / te dhyAyanti / 25. hama do prakAzita hote haiM / amhe do bhAemo / AvAM dvau bhAvaH / 26.| tuma hote ho| tujjhe hoitthA / yUyaM bhavatha / 27.| tuma do udvega karate ho| tumhe do gilAeha / yuvAM dvau glaaythH| 28. tuma chupAte ho| tujjhe ehavitthA / | yUyaM hanudhve / | hama tairate haiM / amhe tarimo / vayaM tarAmaH / | tuma kopa karate ho| tubbhe kuppaitthA / yUyaM kupyatha / vaha prakAzita hotA hai| so bhAai / sa bhAti / 32. tuma utpanna hote ho / tumhe jAaha / yUyaM jAyadhve / 33. maiM utpanna hotA huuN| haM jAemi / ahaM jaaye| L 14
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 6 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prAkRta saMskRta hindI so acchejjaa| sa Aste / vaha baiThatA hai| 2. | sa pivejj| sa pibati / vaha pItA hai| | sa cukkejjaa| sa bhraMzate / vaha bhraSTa hotA hai| (1lA ga. A.) sa bhRzyati (4thA ga. pa.) 4. | tuM ciDhejjA / tvaM tiSThasi / tU khar3A rahatA hai| 5. haM milAejjAmi / yuvAM dvau mlAyathaH / | tuma do murajhAte ho / taM garihesi / tvaM garhase / tU niMdA karatA hai| amhe jiivejj| vayaM jIvAmaH / hama jIte haiN| tuM jAejjase / tvaM yAsi / tU jAtA hai| tujjhe ve yuvAM dvau mlAyathaH / tuma do murajhAte ho| milAjjAitthA / | amhe do hojjAmo / AvAM dvau bhavAvaH / hama do hote haiN| | sa bujjhejjaa| | sa bodhati / vaha bodha pAtA hai| amhe doNNi | AvAM dvau dhyAyAvaH / / hama do dhyAna karate haiN| jhaaejjimo| 13.| te duve neejjeire / | tau dvau nayataH / ve do le jAte haiN| 14. tumhe neejjAha / / | yUyaM nayatha / tuma le jAte ho| 15.| amhe sollejjA / | vayaM pacAmaH / hama pakAte haiN| | tujjhe chaDDejja / yUyaM muJcatha / tuma chor3ate ho| 17. | so pAejjai / sa pibati / vaha pItA hai| 18.| tubbhe ThAjja | yUyaM tiSThatha / tuma khar3e rahate ho| | amhe be milAjjem / AvAM dvau mlAyAvaH || hama do murajhAte haiN| 20. | ahaM karejjA / ahaM karomi / maiM karatA huuN| 21.| ahaM ThAjjemi / | ahaM tiSThAmi / maiM khar3A rahatA huuN| 16. - 15
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta saMskRta hindI . 23. 24 27. so pAjjai / sa pibati / vaha pItA hai| tuM gAjjesi / tvaM gAyasi / tU gAtA hai| tumhe naccejjA / yUyaM nRtyatha / tuma nRtya karate ho| ahaM chjjejjaa| ahaM rAje / maiM suzobhita hotA huuN| te nassejja / te nazyanti / ve naSTa hote haiN| tujjhe pAejjAha / yUyaM pibatha / tuma pIte ho| amhe saDejjA / vayaM zIyAmahe / hama kSINa hote haiN| tumhe duve Daheha / / yuvAM dvau dahathaH / | tuma do jalAte ho / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda kra. | hindI / prAkRta saMskRta | ve do siddha hote haiN| | te ve sijjhejjA / | tau dvau sidhyataH / 2. | vaha vistAra karatA hai / | so taDDejjA / sa tanute / | hama pUjA karate haiN| | amhe accejje / vayamarcayAmaH / tuma do chir3akate ho| tujjhe do siMcejjA / yuvAM dvau siJcathaH / tuma utpanna hote ho / / tumhe jAejjAha / yUyaM jAyadhve / ve khAte haiN| te khAejjaire / te bhuate / tU kheda karatA hai| tuM milAejjasi / tvaM mlAyasi / 8. | tU jItA hai| tuM jIvejja / tvaM jIvayasi / | tuma do yuddha karate ho || tubbhe do jujjhejja / yuvAM dvau yudhyethe / tU bodha pAtA hai| tuM bujjhejjA / tvaM budhyasi / 11. tU khar3A rahatA hai| tuM ThAejjasi / tvaM tiSThasi / 12.| tuma saba dhyAna karate ho / tubbhe jhAejjaha / yUyaM dhyAyatha / 13. | maiM utpanna hotA huuN| | haM jAejjAmi / ahaM jaaye| 14.| vaha detA hai| so dAejjai / sa dadAti / 15.| maiM bhUlatA huuN| haM bhullejja / ahaM bhrazyAmi / 16.| vaha glAni pAtA hai / / | so gilAejjaha / sa glAyati / vaha kheda karatA hai| NRRRRRRRI | | - No + 7 Go o PF - 16 -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. | hindI prAkRta | saMskRta tuma (saba) khar3e rahate ho| tumhe ThAejjaha / yUyaM tiSThatha / tuma (saba) prakAzita hote ho| tubbhe bhAejjaha | yUyaM bhAtha / ve le jAte haiN| te neejjanti / te nayanti / tuma (saba) haraNa karate ho| tumhe harejja / yUyaM haratha / hama pIte haiN| amhe pAejjimo / vayaM pAmaH / ve gAte haiN| te gAejjeire / te gAyanti / ve dhAraNa karate haiN| te dharejjA / te dharanti / tuma (saba) vicAra karate ho| tumhe ciMtejja / yUyaM cintayatha / hama do murajhAte haiN| | amhe gilAejjimu / / vayaM glAyAmaH / / | 6 | - upasarga prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prAkRta | saMskRta hindI 1. | amhe viNNi AvAM dvau hama do abhilASA rakhate ahilsejjaa| abhilaSyAva: / haiN| 2. | so niNhavei / sa ninute / vaha chupAtA hai| 3. | te do vAharejja / tau dvau vyAharataH / | ve do kahate haiN| 4. | haM pavisejjA / ahaM pravizAmi / maiM praveza karatA huuN| 5. | amhe praavttttimo| vayaM parAvartAmahe / hama parAvartana karate haiN| tujjhe veNNi yuvAM dvau tuma do doSa lagAte ho| | aiyareha / aticarathaMH / 7. | tuM aNujANesi / tvamanujAnAsi / tU anujJA detA hai| |tumhe duNNi yuvAM dvau nirgacchathaH / tuma do nikalate ho / nigaccheitthA / | tubme doNi vilaseha / yuvAM dvau vilasathaH / tuma do vilAsa karate ho / 10. te parAvaTTire / te parAvartante / ve parivartana karate haiN| 11. te viubventi / | te vikurvanti / | ve banAte haiN| 17 - 17 -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta saMskRta - hindI 12. haM pAvejja / ahaM prApnomi / maiM prApta karatA huuN| te ve viysejj| | tau dvau vikasataH / ve do vikasita hote haiN| 14. tujjhe aNusareha / / yUyam anusaratha / tuma saba anukaraNa karate ho| 13./ al - la hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda | hindI prAkRta saMskRta 1. hama AnaMda karate haiN| amhe viharemo / vayaM viharAmaH / tU milatA hai| tuM saMgacchesi / tvaM snggcchse| tuma do bulAte ho| tubbhe ve vAharejja / yuvAM dvau vyAhasthaH / tuma praveza karate ho| tumhe paviseha / yUyaM pravizatha / 5. tU abhyAsa karatA hai / tuM ahijjesi / tvamadhISe / hama banAte haiN| amhe viuvvemo / vayaM vikurmH| tU punarAvartana karatA hai| so parAvaTTae / sa parAvartate 8. | ve do AjJA karate haiN| | te ve aNujANinti / / tau dvAvanujAnItaH / 9. tuma prApta karate ho| tujjhe pAveha / yUyaM prApnutha / 10. ve do aticAra lagAte haiM || te ve aiyarenti / tau dvaavticrtH| 11. tuma abhilASA karate ho / | tumhe ahilaseha / yUyamabhilaSyatha / 12. ve Ate haiN| te Agacchanti / te Agacchanti / 13. tU nikalatA hai| tuM niggacchesi / tvaM nirgcchsi| 14. hama do AjJA karate haiN| amhe ve AvAM aNujANimo / dvAvanujAnIvaH / 15. tU anusaratA hai| tuM aNusarasi / tvmnusrsi| 16. hama milate haiN| amhe saMgacchimo / vayaM saGgacchAmahe / 17. tuma chupAte ho / tubbhe niNhavitthA / yUyaM nihanudhve / 18 -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ . | 6 | - la o pATha -7 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda kra. prAkRta . saMskRta hindI 1. | devA vi taM namasaMti / | devA api taM | deva bhI unako namasyanti / namaskAra karate haiN| 2. | murukkho buhaM niMdai / mUryo budhaM nindati / mUrkha paNDita kI nindA karatA hai| devA titthayaraM devAstIrthakaraM deva tIrthaMkara ko jANinti / jAnanti / jAnate haiN| 4. | samaNe nayaraM viharei / zramaNo nagaraM sAdhu nagara meM viharati / vihAra karate haiN| Ayariyo sIse AcAryaH ziSyAn AcArya ziSyoM ko uvdisi| upadizati / upadeza dete haiN| 6. | so taM dharisei / sa taM dhRSNoti / vaha usake viruddha hotA hai| | abbhaM varisei / | abhaM varSati / bAdala barasatA hai| 8. | moro naTTaM kunnei| / | mayUro nRtyaM karoti / | | mayUra nRtya karatA hai| 9. | purisA jiNe vaMdeire / | puruSAH jinAn / puruSa jinezvaroM ko vandante / vaMdana karate haiN| 10. dANaM tavo ya bhUsaNaM / | dAnaM tapazca bhUSaNam / dAna aura tapa AbhUSaNa haiN| 11. tumhe pavayaNaM kiM / yUyaM pravacanaM kiM kyA tuma siddhAnta jANeha ? jAnItha. ? ko jAnate ho ? 12. gharaM dhaNaM rkkhei| gRhaM dhanaM rakSati / ghara dhana kA rakSaNa karatA hai| 13. savvo jaNo sarvo janaH sabhI loga kalyANa kallANamicchai / / | kalyANamicchati / kI icchA rakhate haiN| o - 19 -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta 14. rAmo sivaM lahei / 15. pAvA suhaM na pAventi 16. mayaNo jaNaM bAhae / 17. puttA pupphANi citi / 18. mukkho vatthAiM ujjhe / 19. paNNAiM paDeire / 20. eso muhaM pamajjei / 21. payAsei Airiyo / 22. dhaNaM corei coro / 23. Ayavo jaNe pIDei / 24. devA abbhaM viuvvire, jalaM ca siMcenti / 25. rAmo paNNAiM Dahei / 26. sa potthayaM giNhei, ahaM ca bhUsaNaM gimi / 27. ahaM pAvaM niMdemi / saMskRta rAmaH zivaM labhate / pApAH sukhaM na prApnuvanti / madano janaM bAdhate / putrAH puSpANi cinvanti / parNAni patanti / eSaH mukhaM pramArSTi / prakAzate AcAryaH / ikaTThA karate haiM / mUrkho vastrANyujjhati / mUrkha vastroM kA tyAga karatA hai / patte girate haiM / yaha mu~ha dhotA hai / AcArya prakAzate haiM - kahate haiM / cora dhana kI corI = karatA hai / dhUpa logoM ko pIr3A karatA hai / dhanaM corayati cauraH / Atapo janAn pIDayati / devA abhraM vikurvanti, jalaM ca siJcanti / rAmaH parNAni dahati / sa pustakaM gRhNAti, ahaM ca bhUSaNaM gRNAmi / ahaM pApaM nindAmi / hindI rAma mokSa prApta karatA hai / pApI (manuSya) sukha ko prApta nahIM karate haiM / 20 kAma manuSya ko duHkha detA hai / putra phUloM ko deva bAdala banAte haiM aura pAnI chir3akate haiM / rAma patte jalAtA hai / vaha pustaka grahaNa karatA hai aura maiM AbhUSaNa grahaNa karatA hU~ / maiM pApa kI nindA karatA hU~ /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta 28. raho calei | 29. amhe nANaM icchAmo 30. amhe vatthANi majjemo | 31. jAiM jiNabiMbAI tAiM savvAiM vaMdAmi / kra. hindI 1. mUrkha muMjhAte haiM / jJAna prakAzita 2. hotA hai / 3. kamala zobhA dete haiM / 4. do netra dekhate haiM / 5. ziSya jJAna par3hate haiM 6. do vRkSa girate haiM / 7. ghor3e pAnI pIte haiM / 8. deva tIrthaMkaroM ko namaskAra karate haiM / 9. do bAlaka AbhUSaNa le jAte haiM / 10. upAdhyAya jJAna kA upadeza dete haiM / dhana bar3hatA hai / 11 hindI ratha calatA hai / hama jJAna kI icchA karate haiM / vayaM vastrANi pramRjmaH / hama vastroM ko sApha karate haiM / jitanI jinapratimAe~ haiM una sabhI ko vaMdana karatA hU~ / saMskRta rathazcalati / vayaM jJAnamicchAmaH / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta prAkRta murukkhA mujjhanti / nANaM payAsei / yAni jinabimbAni tAni sarvANi vande | kamalAI chajjante / doNi nettAiM pAsanti / sIsA nANaM bhaNanti / | duve vacchA paDanti / AsA jalaM pivanti / devA titthayare namanti / duve bAlA bhUsaNAI neire / uvajjhAo nANaM uvadisai / dhaNaM vaDDhae / 21 saMskRta mUrkhAH muhyanti / jJAnaM prakAzate / kamalAni rAjante / / dve netre pazyataH / ziSyAH jJAnaM bhaNanti / dvau vRkSau patataH / azvAH jalaM pibanti / devAstIrthakarAn namanti / dvau bAlau bhUSaNAni nayataH / upAdhyAyo jJAnamupadizati / dhanaM vardhate /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. hindI . prAkRta saMskRta | paNDita pustakoM ko | paMDiA potthayAiM paNDitAH cAhate haiM aura ahilasante, pustakAnyamilaSyanti, mUrkha cA~dI kI icchA mukkhA ya rayayaM / mUrkhAzca rakhate haiN| | icchanti / rajatamicchanti / 13. vaha siddha hotA hai / | so sijjhai / sa sidhyati / 14. paMDita mokSa ko prApta | buho mokkhaM lahai / / budho mokSaM labhate / karate haiN| 15. mUrkha zarmindA nahIM mukkhA na lajjaMte / mUrkhAH na lajjante / hote haiN| | viyoga manuSyoM ko | viogo jaNe baahe| viyogo janAn bAdhate / duHkha detA hai| 17. sAdhu tapa karate haiN| | samaNA tavaM karenti / | zramaNAstapaH kurvanti / 18. bAlaka vastra ko / | bAlo vatthaM karisai / | bAlo vastraM kRSati / khIMcate haiN| 19. | hama sUtra kA vicAra | amho suttAiM cintemo / vayaM sUtrANi cintayAmaH / karate haiN| putra pitA ko puttA jaNayaM namasaMti / | putrAH janakaM namasyanti / namaskAra karate haiN| 21. pAnI sUkhatA hai| | jalaM sUsai / jalaM zuSyati / 22. bAlaka pAnI bAlo jalaM pAei / bAlo jalaM pibati / . pItA hai| 23. rAma pApI ko rAmo pAvaM haNai / rAmaH pApaM hanti / mAratA hai| 24. paNDita rakSaNa buhA rakkhenti / budhAH rakSanti / karate haiN| 25. bAlaka bhayabhIta | vacchA bIhenti / vatsAH bibhyati / hote haiN| 26. abhimAna logoM ko | mao jaNe baahe| mado janAn bAdhate / duHkhI karatA hai| =
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha 8 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda kra. prAkRta 1. jo egaM jANei, so savvaM jANei | 2. jo savvaM jANei, | so egaM jANei / 3. buhA buhe pikkhanti kiM murukkho ? 4. NAI karemi rosaM / 5. dhaNaM dANeNa sahalaM hoi | 6 samaNA mokkhAya jaente / 7. bahiro kimavi na suNei / 8. samaNA nANeNa taveNa sIleNa ya chajjante / 9. sAvago ajjaM paMkaehiM jiNe accejja | 10. jo kuDhAreNa | kaTThAiM chiMdai / 11. pAvo vahAi jaNaM saMskRta ya ekaM jAnAti, sa sarvaM jAnAti / ya sarvaM jAnAti, sa ekaM jo saba ko jAnatA hai, jAnAti / vaha eka ko jAnatA hai / paNDita paNDitoM ko dekhate haiM, mUrkha kyA ? (dekhegA ) ? maiM gussA nahIM karatA hU~ / budhA budhAn prekSante kiM mUrkha : ? na karomi roSam / dhanaM dAnena saphalaM dhana dAna dvArA saphala hotA hai / bhavati / zramaNAH mokSAya yatante / sAdhu mokSa ke lie prayatna karate haiM / | badhiraH kimapi na zrRNoti / zramaNAH jJAnena tapasA, zIlena ca rAjante / zrAvako'dya paGkajairjinAn arcati / 1 janaH kuThAreNa kASThAni chinatti / pApaH vadhAya janaM dhAvati / hindI jo eka ko jAnatA hai, vaha sabhI ko jAnatA hai / dhAei / 12. AyariA sIsehiM saha AcAryAH ziSyaiH saha vihareire / viharanti / 23 baharA kucha bhI nahIM sunatA hai / sAdhu jJAna se, tapa se aura zIla se zobhate haiM / zrAvaka Aja kamaloM dvArA jinezvaroM kI pUjA karatA hai / manuSya kulhAr3e se lakar3e kATatA hai / pApI vadha hetu manuSya kI tarapha daur3atA hai / AcArya ziSyoM ke sAtha vihAra karate haiM /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra.| prAkRta saMskRta hindI 13./ujjameNa sijjhaMti | udyamena sidhyanti prayatna se kArya kajjANi kAryANi, siddha hote haiM, na maNorahehiM / na manorathaiH / | manorathoM se nhiiN| 14. rogA osaDheNa rogA auSadhena roga auSadha se naSTa nassante / nazyanti / hote haiN| 15. sIsA Airie ziSyA AcAryAn ziSya AcAryoM ko |viNaeNa vaMdire / | vinayena vandante / vinayapUrvaka vaMdana karate haiN| 16. sajjaNA kayAi sajjanAH kadAcid sajjana kabhI bhI apanA appakaraM AtmIyaM sahAvaM na chaDDire / | svabhAvaM na tyajanti / | svabhAva nahIM chor3ate haiN| 17. vAho mige sarehiM vyAdho mRgAJ zaraiH zikArI hiranoM ko bANoM paharehiM / praharati / se prahAra karatA hai| 18. sIleNa sohae deho zIlena zobhate dehaH, deha sadAcAra se zomita hotA na vi bhuusnnehiN| | nA'pi bhUSaNaiH / hai, AbhUSaNoM se nhiiN| 19. dhaNeNa rahio jaNo dhanena rahito janaH dhanarahita manuSya sarvatra savvattha avamANaM sarvatrA'pamAnaM prApnoti / apamAnita hotA hai| pAvejja / 20. buho pharusehiM | budhaH paruSairvAkyai :kamapi | samajhadAra vyakti vakkehiM kaMpina na pIDayati / kaThora racanoM se kisI ko piilei| bhI pIr3ita nahIM karatA hai| 21. bhAveNa savve siddhe | bhAvena sarvAn siddhAn / hama bhAvapUrvaka sabhI nmimo| namAmaH / siddhoM ko namaskAra karate haiN| 22. vIyarAgA nANeNa vItarAgAH jJAnena vItarAga jJAna dvArA logamalogaM ca | lokamalokaM ca loka aura aloka ko muNeire / jAnanti / jAnate haiN| 23. saMgho titthaM aDai / | saGghastIrthamaTati / saMgha tIrtha meM jAtA hai| 24
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24. prA. AyAro paramo dhammo, AyAro paramo tavo / AyAro paramaM nANaM, AyAreNa na hoi kiM ! ||1|| saM. AcAraH paramo dharmaH, AcAraH paramaM tapaH / AcAraH paramaM jJAnam, AcAreNa kiM na bhavati ? 11111 hi. AcAra zreSTha dharma hai, AcAra uttama tapa hai, AcAra utkRSTa jJAna hai, AcAra se kyA nahIM hotA hai ! (1) hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda | | - kala hindI prAkRta . saMskRta 1. kAma manuSya ko duHkha mayaNo jaNaM bAhae / madano janaM bAdhate / detA hai| candramA se AkAza caMdeNa gayaNaM chajjai / candreNa gaganaM zobhate / zobhA detA hai| janma se brAhmaNa jammeNa baMbhaNo na hoi, janmanA brAhmaNo na bhavati, nahIM banatA hai, lekina avi AyAreNa hoi / apyAcAreNa bhavati / AcAra se banatA hai| | lobha manuSya ko loho jaNaM pIlai / lobho janaM pIDayati / duHkhI karatA hai| 5. | rAjA nyAyapUrvaka nivA nAyeNa rajjaM nRpAH nyAyena rAjyaM | rAjya karate haiN| karenti / kurvanti / | pApa se manuSya naraka pAveNa jaNo narayaM | pApena jano narakaM | meM jAtA hai aura dharma |gacchai, dhammeNa ya gacchati, dharmeNa ca se svarga meM jAtA hai / | saggaM gacchai / svargaM gcchti| | mayUra bAdala se khuza | moro meheNa tUsai / mayUro meghena tuSyati / hotA hai| 8. | tuma (do) nRtya ke sAtha tubbhe ve nacceNa saha yuvAM nRtyena saha | gAyana karate ho| gANaM kareha / gAyathaH / 9. tuma (do) hAthoM se hatthehiM tubbhe pupphAiM hastAbhyAM yUyaM puSpANi puSpa grahaNa karate ho / giNhaitthA / gRhaNItha /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. hindI / prAkRta .. saMskRta 10. sAdhu jJAna binA sukha | samaNA nANaM viNA suhaM zramaNAH jJAnaM vinA sukhaM prApta nahIM karate haiM / | na pAventi / |na prApnuvanti / 11. hama stotroM dvArA | amhe thottehiM jiNaM vayaM stotrairjinaM stumaH / jinezvara kI stuti thuNimo / karate haiN| 12. durjana sajjanoM kI | saDho sajjaNe niMdei / zaThaH sajjanAn nindti| nindA karatA haiN| 13/upAdhyAya sUtroM kA / uvajjhAyo suttAI | upAdhyAyaH upadeza dete haiN| uvadisai / | sUtrANyupadizati / 14 mUrkha dIpaka se vastroM mukkho dIveNa vatthAI mUryo dIpena vastrANi ko jalAtA hai| dahai / dahati / 15. hama phUloM dvArA | amhe pupphehiM jiNabiMbaM vayaM puSpairjina|jinapratimA kI pUjA | accemo / |bimbamarcAmaH / karate haiN| 16. manuSya sarvatra dharma | jaNo dhammeNa savvattha |jano dharmeNa sarvatra sukhaM dvArA sukha pAtA hai | | suhaM lahai / labhate / 17. paMDita bhI mUryo ko | buhA vi murukkhe na budhA api mUrkhAn na khuza nahIM kara sakate | pINanti / prINayanti / 18.sAdhu kAma, krodha aura samaNA kAmaM, kohaM, zramaNAH kAma, krodha, lobha ko jItate haiN| lohaM ca jiNanti / lobhaM ca jayanti / 19. vIra zastroM ko | vIro satyAiM khivai / vIrazzastrANi kSipati / pheMkatA hai| 20. hama do saMgha ke sAtha | amhe do saMgheNa saha AvAM (dvau) saGghana saha tIrtha tarapha jAte haiM / titthaM gacchimo / tIrthaM gacchAvaH / 21/ vAcAla (bAtUnI) muharo jaNo kimavi na mukharo janaH kimapi manuSya kucha bhI | karei / na karoti / nahIM kara sakatA hai| 22. jo tattva ko jAnatA |jo tattvaM muNai, yastattvaM jAnAti, sa hai, vaha paMDita hai| so buho asthi / budho'sti / - -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha -9 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prAkRta saMskRta hindI 1. namo siddhANaM / namaH siddhebhyaH | siddha bhagavaMtoM ko namaskAra ho| 2. namo uvajjhAyANaM / nama upAdhyAyebhyaH / upAdhyAya bhagavaMtoM ko namaskAra ho| 3. | samaNA sabbaya ccia zramaNAH sAdhu hamezA nizcaya AvAsayaM kamma |sarvadaivA''vazyakaM Avazyaka kriyA samAyarati / karma samAcaranti / | karate haiN| 4.|jaha chappaA uppalANaM | yathA SaTpadA utpalAnAM | jaise bhauMre kamaloM rasaM pivire, tAiM rasaM pibanti, tAni / kA rasa pIte haiM aura ca na pIlaMti, taha ca na pIDayanti , | unako pIr3A nahIM karate samaNA saMti / tathA zramaNAH santi / | haiM, vaise sAdhu hote haiM / 5. | jo khamai, so dhamma | yaH kSamate, sa dharmaM suSTa | jo kSamA karatA hai, vaha suGa ArAhei / ArAdhyati / acchI taraha dharma kI sevA karatA hai| 6. buho nariMdassa budho narendrasya saMtoSAya paNDita rAjA ke saMtoSa | saMtosAya kavvAI kAvyAni racayati / | hetu kAvyoM kI racanA raei / karatA hai| | aIva neho duhassa atIvasneho duHkhasya | atisneha duHkha kA mUlamatthi / mUlamasti / mUla hai| dhammassa phalamicchaMti, dharmasya phalamicchanti , | manuSya dharma ke phala kI | dhammaM necchanti dharmaM necchanti manuSyAH / icchA rakhatA hai, dharma mnnuusaa| kI icchA nahIM rakhatA hai| 9. samaNo sAvagANaM |zramaNa: zrAvakebhyo sAdhu zrAvakoM ko | jiNesarANaM caritaM |jinezvarANAM jinezvaroM kA vkkhaannei| caritraM vyAkhyAti / caritra kahate haiN| - 27 -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI bAlaka sarpa ko dekhane se DaratA hai, daMsaNeNa Darai, puNa saMphAseNa ? to sparza se kyA ? 11. muNiMdo sIsANaM AcArya ziSyoM ko sUtroM suttANamaTThe uvadisai / sUtrANAmarthamupadizati / ke artha kA upadeza dete haiM / jJAna tattvoM kA prakAzaka hotA hai / dharma kisako nahIM kra. prAkRta 10. bAlo sappassa kiM 12. nANaM tattANaM payAsagaM jJAnaM tattvAnAM prakAzakaM hoi | bhavati / dharmaH kasmaicit na 13. dhammo kAsai na roei ! 14. niDuro pAvehiMto dhammaM niSThuraH pApebhyo dharmaM rocate ! | vaMchai / vAJchati / 15. ANaMdo sAvago | daMsaNatto na kayA calai | 16. pavvayANaM maMdaro | niccalo atthi | 17. so pamAyA suttaM puttaM paharei | 18. aTThAe gAmAo gAmamaDaMti baMbhaNA / 19. tassa vacchassa saMskRta bAlaH sarpasya darzanena bibheti, kiM punaH saMsparzena ? munIndraH ziSyebhyaH | pakkAI phalAI aIva mahurANi saMti / 20. dhammio sai dINANaM | jaNANaM dhannAi dei / AnandaH zrAvako | darzanAnna kadA calati | parvatAnAM mandaro nizcalo'sti / sa pramAdAt suptaM putraM praharati / arthAya grAmAd grAmamaTanti brAhmaNAH / tasya vRkSasya pakvAni phalAnyatIvamadhurANi santi / dhArmikaH sadA dInebhyo janebhyo dhAnyAni dadAti / 28 rucatA hai ! nirdaya manuSya pApoM se dharma ko cAhatA hai / AnaMda zrAvaka samyaktva / se kabhI bhI vicalita nahIM hotA hai / parvatoM meM meruparvata nizcala hai / vaha bhUla se soye hue putra ko mAratA hai / brAhmaNa dhana ke lie (eka) gA~va se (dUsare) gA~va ghUmate haiM / usa vRkSa ke pake phala atyaMta mIThe haiM / dharmiSTha vyakti hamezA garIba vyaktiyoM ko dhAnya detA hai /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 21. jassa dhammo va aTTho atthi, taM naraM savve | avekkhire / 22. so naggo bhamai, jaNehiMto vina kra. lajjai / 23. dhammo suhANaM mUlaM, dappo mUlaM viNAsassa / 24. prA. saM. kra. hi. 25. prA. saM. hi. saMskRta hindI yasya dharmo vA'rtho'sti, jisake pAsa dharma athavA taM naraM sarve apekSante / dhana hai, usa vyakti kI sabhI apekSA rakhate haiM / vaha nagna ghUmatA hai, logoM se bhI zaramAtA nahIM hai / dharma sukhoM kA mUla hai, abhimAna vinAza kA mUla hai / 1. sajjana puruSa pApiyoM kA vizvAsa nahIM karate haiM / sa nagno bhramati, janebhyo'pi na lajjate / dharmaH sukhAnAM mUlaM, darpo mUlaM vinAzasya | 'maNorahe 'vivihe / 'dhiddhi mUDhA 'jIvA, kuNaMti 'guru 10na u "jANaMti 'varAyA, "jhAyai "daivaM kimavi 14 annaM ||2|| dhig dhik mUDhA jIvAH, vividhAn gurukAn, manorathAn kurvanti / varAkAstu na jAnanti, daivaM kimapyanyat dhyAyati ||2|| dhikkAra hai ki mUrkha jIva aneka prakAra ke bar3e manoratha karate haiM, lekina ve bicAre jAnate nahIM hai ki bhAgya kucha alaga vicAratA hai / 'viNayA NANaM NANAo, 'daMsaNaM 'daMsaNAhi 'caraNaM ca / caraNAhiMto mukkho, mokkhe "sokkhaM "aNAbAhaM ||3|| vinayAj jJAnaM, jJAnAd darzanaM, darzanAccaraNaM ca caraNAn mokSaH, mokSe sauravyamanAbAdham ||3|| vinaya se jJAna, jJAna se darzana, darzana se cAritra aura cAritra se mokSa, mokSa meM pIr3Arahita sukha hai / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda hindI prAkRta sajjaNA pAve na vIsasanti / 29 saMskRta sajjanAH pApAn na vizvasanti /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra.| hindI / prAkRta | saMskRta 2. siMha ke zabdoM se siMghassa saddeNa jaNANaM siMhasya zabdena janAnAM manuSyoM ke hRdaya | hiyayAiM kaMpenti / hRdayAni kampante / kA~pate haiN| 3. sAdhuoM kA samudAya | samaNANaM saMgho zramaNAnAM saGgho jinezvara ke sAtha jiNeNa saha jinena saha mokSa meM jAtA hai| mokkhaM gacchai / mokSaM gacchati / 4. mUrkha cAritra kI zraddhA | murukkhA castiM na mUrkhAcAritraM na nahIM rakhate haiN| | saddahenti / zraddadhati / 5. jIvoM aura ajIvoM |jIvANaM ajIvANaM ca jIvAnAmajIvAnAM ca kA prakAzaka | payAsagaM kiM atthi ? |prakAzakaM kimasti ? kauna hai ? 6. | jo cAritra kI zraddhA |jo cAstiM saddahei, so | yazcAritraM zraddadhAti sa karatA hai, vaha bhAva bhAvatto sAvago asthi / | bhAvataH zrAvako'sti / se zrAvaka hai| 7. vaha ghara se nikalatA | so ghasto niggacchai, sa grahAnirgacchati, hai aura sAdhu banatA hai || samaNo ya hoi / zramaNazca bhavati / 8. pazcAtApa se pApa naSTa | pacchAyAvatto pAvAiM pazcAtApataH pApAni hote haiN| nassanti / nazyanti / 9. ziSya upAdhyAya ke / | sIsA uvajjhAyAu ziSyA pAsa adhyayana | ajjhayaNaM bhaNenti / | upAdhyAyAdadhyayanaM par3hate haiN| bhaNanti / 10.jo nyAyamArga kA jo nAyamaggaM ullaMghana karatA hai, | aikkamai, nyAyamArgamatikrAmyati, vaha duHkha pAtA hai| so duhaM pAvai / sa duHkhaM prApnoti / 11. rAjA kAvyoM dvArA nivo kavvehiM vibuhe nRpaH kAvyairvibudhAn paMDitoM kI parIkSA / parikkhai / priiksste| karatA hai| 12. bAgha se manuSya vagghatto jaNo bihei / | vyAghrAjjano bibheti / DaratA hai| yo - 30
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. hindI prAkRta saMskRta 13. saMgha dharma ke viruddha saMgho dhammassa viruddhaM | saGgho dharmasya viruddhaM na sahana nahIM karatA hai || na sahai / sahate / 14/dhArmika vyakti pApoM | dhammio jaNo dhArmiko janaH se DaratA hai| | pAvehinto Darai / | paapebhystrsyti| 15. kisI kA dhana haraNa | kAsai dhaNassa haraNaM | kasyacid dhanasya haraNaM karanA pApa hai| | pAvaM atthi / paapmsti| 16.jo jinavacana kA jo jiNassa vayaNaM | ye jinasya ullaMghana karate haiM, | aikkamenti | vacanamatikramante, ve sukha nahIM pAte haiM / te suhaM na pAventi / te sukhaM na prApnuvanti / 17/tU vinaya se acchI |tuM viNaeNa suTTha | tvaM vinayena suSTu taraha zobhatA hai| | chajjase / shobhse| .18./usako dhikkAra ho |taM dhiddhi, so savvaM taM dhira dhika, saH sarvAn kyoMki vaha saba kI | niMdai / nindati / niMdA karatA hai| 19. vaha dhAnya becatA hai | so dhannaM vikkai, saH dhAnyaM vikrINAti, aura bahuta dravya bahuM ca davvaM viDhavei / bahuM ca dravyamupArjayati / kamAtA hai| 20 tU niSkAraNa usakI | tuM taM muhA niMdesi / tvaM taM mithyA nindase / niMdA karatA hai| 21, ziSya hamezA sUtroM / | sIsA sayA suttANaM |ziSyAH sadA ke adhyayanoM kA / ajjhayaNAI sUtrANAmadhyayanAni punarAvartana karate haiM / | parAvaTTanti / parAvartante / 22 bAlaka ko dUdha vacchassa duddhaM ruccai || vatsAya dugdhaM rocate / pasaMda hai| - 31 BA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ (. . pATha - 10 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prAkRta saMskRta | hindI he khamAsamaNa ! he kSamAzramaNa ! . | he kSamApradhAna muni ! haM matthaeNa vaMdAmi / | ahaM mastakena vande / / maiM mastaka se vaMdana karatA huuN| | savvesu dhammesu jattha | sarveSu dharmeSu yatra sabhI dharmoM meM jahA~ | pANAivAo prANAtipAto na jIvahiMsA nahIM hai, na vijjai, so dhammo | vidyate, sa dharmaH | vaha dharma suMdara hai| sohaNo hoi| zobhano bhavati / |jakkho samaNANaM yakSa: zramaNAnAM yakSa sAdhuoM kI | sAhajjaM kunnei| sAhAyyaM karoti / | sahAyatA karatA hai| vuDDattaNe vi mUDhANaM vRddhatve'pi mUDhAnAM vRddhAvasthA meM bhI mUrkha narANaM visayA na narANAM viSayA manuSyoM ke viSaya uvasamante / nopazAmyanti / | upazAMta nahIM hote haiN| 5. prA. paccUse so ujjANaM jAi, tattha thiAI pupphAiM jiNiMdANamaccaNAya gharaM ANei / saM. pratyUSe sa udyAnaM yAti, tatra sthitAni puSpANi jinendrANAmarcanAya gRhamAnayati / hi. vaha subaha bagIce meM jAtA hai, vahA~ rahe hue phUloM ko jinevaroM kI pUjA ke lie ghara lAtA hai| prA. samaNA ceiesu niccaM vaccire, deve ya vaMdati / saM. zramaNAzcaityeSu nityaM vrajanti , devAMzca vandante / hi. munigaNa hamezA jinAlayoM meM jAte haiM aura devoM ko vaMdana karate haiN| prA. devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sayA maNo / saM. devA api taM namasyanti , yasya dharme sadA manaH / hi. jisakA mana sadA dharma meM jur3A huA hai, use deva bhI namaskAra karate 32 32 =
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. prA. micchA tuM puttANaM kujjhasi / saM. mithyA tvaM putrebhyaH krudhyasi / hi. tU putroM para niSphala krodha karatA hai / 9. prA. jo dhaNassa maeNa majjai, so bhavamaDai | saM. yo dhanasya madena mAdyati, sa bhavati / hi. jo dhana ke mada se madonmatta hotA hai, vaha saMsAra meM bhaTakatA hai / 10. prA. pAvANaM kammANaM khayAe ThAmi kAusaggaM / saM. pApAnAM karmaNAM kSayAya tiSThAmi kAyotsargam / hi. maiM pApa karmoM ke kSaya ke lie kAyotsarga meM rahatA hU~ / 11. prA. majjammi maMsammi ya pasattA maNusA nirayaM vaccanti / saM. madye mAMse ca prasaktAH manuSyAH narakaM vrajanti / hi. madirA aura mAMsa meM Asakta manuSya naraka jAte haiM / 12. prA. nakkhattANaM miaMko joai | saM. nakSatrANAM mRgAGko dyotate / hi. nakSatroM meM candra camakatA hai / 13. prA. parovayAro puNNAya, pAvAya annassa pIlaNaM, ia nANaM jassa hie so dhamiotti | saM. paropakAraH puNyAya pApAyA'nyasya pIDanam, iti jJAnaM yasya hRdaye saH dhArmika iti / hi. paropakAra puNya ke lie, dUsare ko pIr3A karanI yaha pApa ke lie hai, isa prakAra kA jJAna jisake hRdaya meM hai vaha dhArmika hai / 14. prA. mUDho haM, tatto kattha gacchAmi ?, kahiM ciTThAmi ?, kassa kahemi ?, kassa rUsemi ? | saM. mUDho'haM, tataH kutra gacchAmi ?, kutra tiSThAmi ?, kasya kathayAmi ?, kasmai ruSyAmi ? / hi. maiM mUrkha hU~, isalie kahA~ jAU~ ?, kahA~ khar3A rahU~ ?, kahU~ ?, kisa para gussA karU~ ? / 15. prA. jIvA pAvehiM kajjehiM nirayaMsi uvavajjire / saM. jIvAH pApaiH kAryairnarake upapadyante / hi. jIva pApakarmoM se naraka meM utpanna hote haiM / 33 kisako
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. prA. caMdesu nimmalayarA Aiccesu ya ahiyaM payAsayarA titthayarA hunti / saM. candrebhyo nirmalatarAH, AdityebhyazcAdhikaM prakAzakarAstIrthakarA bhavanti / hi. tIrthaMkara candra se jyAdA nirmala aura sUrya se adhika prakAzaka hote haiN| 17. prA. khamAsamaNA savvayA nANammi, tavaMsi, jhANe ya ujjayA saMti / saM. kSamAzramaNAH sarvadA jJAne, tapasi, dhyAne codyatAH santi / hi. kSamApradhAna muni hamezA jJAna, tapa aura dhyAna meM tatpara hote haiN| 18. prA. jAriso jaNo hoi, tassa mitto vi tAriso vijjai / saM. yAdRzo jano bhavati, tasya mitramapi tAdRzaM vidyate / hi. jaisA vyakti hotA hai, usakA mitra bhI usI prakAra kA hotA hai / 19. prA. jo pacchaM na bhuMjai, tassa vejjo kiM kuNai ? | saM. yaH pathyaM na bhuGkte, tasya vaidyaH kiM karoti ? hi. jo hitakArI vastu nahIM khAtA hai, usakA vaidya kyA kare ? (arthAt kucha bhI nahIM kara sakatA hai / ) 20. prA. amhettha puNNANaM pAvANaM ca kammANa phalaM uvabhujimo / saM. vayamatra puNyAnAM pApAnAM ca karmaNAM phalamupabhujmaH / hi. hama yahA~ puNya aura pApa karma ke phala bhugatate haiN| 21. prA. naccai gAyai pahasai paNamai pariccayai vatthaM pi / tUsai rUsai nikkAraNaM pi mairAmaummatto ||4|| saM. niSkAraNamapi madirAmadonmattaH, nRtyati, gAyati, prahasati, praNamati, vastramapi parityajati, tuSyati, ruSyati ||4|| hi. madirA ke mada se unmatta binA kAraNa nAcatA hai, gAtA hai, khilakhila ha~satA hai, praNAma karatA hai, vastra ko bhI pheMka detA hai, khuza hotA hai aura gussA karatA hai| 22. prA. sacciya sUro so ceva, paMDio taM-pasaMsimo niccaM / iMdiyacorehiM sayA, na luTiaM jassa caraNadhaNaM / / 5 / / saM. sa eva zUraH, sa eva paNDitaH, taM-nityaM prazaMsAmaH / yasya caraNadhanaM, sadA indriyacaurairna luNTitaM ||5|| hi. vahI zUravIra hai, vahI paNDita hai, hama hamezA usI kI prazaMsA karate haiM, jisakA cAritrarUpI dhana hamezA indriyarUpI coroM dvArA nahIM lUTA gayA hai| -34 -
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ | hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda hindI prAkRta | - 1. guNoM meM dveSa anartha ke guNesu maccharo guNeSu matsaro'narthAya lie hotA hai| aNatthAya hoi / bhavati / 2. suvarNa kA paryAya nikkhassa pajjAo | niSkasya paryAyo AbhUSaNa hai| bhUsaNaM atthi / bhUSaNamasti / 3. maMdira ke zikhara para | maMdirassa siharammi mandirasya zikhare mayUro mayUra nAcatA hai| moro naccai / | nRtyati / 4. AnaMda zrAvaka samyaktva ANaMdo sAvago AnandaH zrAvakaH meM nizcala hai| sammattaMmi niccalo | samyaktve nizcalo'sti / atthi / 5. manuSya pApa kA phala jaNo pAvassa phalaM | janaH pApasya phalaM dekhatA hai, phira bhI pAsai, tahavi | pazyati, tathApi dharma na dharma nahIM kara sakatA dhammaM na karei, tatto | karoti, tato'nyat hai, isase dUsarA |annaM kiM accheraM ? || kimAzcaryam ? | Azcarya kyA ? 6. bAlaka subaha pitA ko | bAlo pahAe jaNayaM | bAlaH prabhAte janaka namaskAra karatA hai, namai, pacchA ya | namati, aura usake bAda apanA | appakeraM ajjhayaNaM pazAccA''tmIyamadhyayanaM adhyayana karatA hai| karei / karoti / 7. vihvala manuSya ko kArya | vibbhalassa jaNassa |vihvalasya janasya kArye meM utsAha nahIM hotA | kajjami ucchAho na | utsAho na bhavati / hoi / 8. isa bAga meM vRkSa para | eyaMmi ujjANaMmi etasminnudyAne vRkSeSu suMdara phala haiN| | vacchesu sohaNAiM zobhanAni phalAni phalAiM santi / | santi / 9. vRddhAvasthA meM zarIra | vuDDattaNe deho jiNNo | vRddhatve deho jIrNo jIrNa hotA hai| hoi / bhavati / - 35 35
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. hindI prAkRta . saMskRta 10jo pathya kA sevana jo pacchaM sevai, yaH pathyaM sevate, karatA hai, vaha bImAra |so ruggo na hoi| | sa rugNo na bhavati / nahIM hotA hai| 11. AcArya tIrthaMkara ke AyariyA titthayareNa | AcAryAstIrthakareNa samAna hai| |samA saMti | | samAHsanti / 12. sAdharmikoM kA vAtsalya | sAhammiANa vacchallaM sAdharmikANAM isa loka meM dharma aura | eyaMmi logammi dhamma, vAtsalyametasmilloke paraloka meM mokSa | paralogammi ya dharma, paraloke ca mokSaM dilAtA hai| | mokkhaM dei / | dadAti / 13. megha parvata para meho pavvayammi meghaH parvate varSati / barasatA hai| | varisai / 14 sAdhu vyAkhyAna meM samaNo vakkhANe zramaNo vyAkhyAne jinezvaroM ke caritra jiNesarANaM jinezvarANAM kahatA hai| caritAI kahei / caritrANi kathayati / 15. maiM rAste meM rIcha haM maggammi ricchaM ahaM mArge RkSaM dekhatA huuN| dekhemi / pshyaami| 16.he mUrkha ! tU garIboM ko he mukkha ! tuM dINe he mUrkha ! tvaM dInAn kisalie kaSTa detA hai? | kimatthaM pIlesi ? / kimarthaM pIDayasi ? | 17. tU durjanoM ke vacana para tuM dujjaNANaM vayaNesuM | tvaM durjanAnAM vacaneSu vizvAsa rakhatA hai, vIsasasi, tatto duhaM | vizvasiSi, tato duHkhaM isalie duHkha pAtA hai || pAvesi / prApnoSi / 36 yI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 11 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prAkRta / saMskRta - hindI arihaMtA savaNNavo arhantaH sarvajJAH | arihaMta bha. saba havaMti / | bhavanti / jAnanevAle hote haiN| kayaNNuNA saha kRtajJena saha saMsargaH upakAra ko jAnanevAle saMsaggo sai kAyavyo / | sadA kartavyaH / | ke sAtha saMbaMdha karanA caahie| 3. chappaA mahuM ssttpdaaHmdhvaasvaadnte| bhauMre madhu kA svAda cakkhejjA / lete haiN| sUrao jiNiMdassa | sUrayo jinendrasya AcAryagaNa jinezvara ke sAsaNassa pahAvagA zAsanasya prabhAvakA : | zAsana ke prabhAvaka haiN| saMti / santi / 5. guruNo sIsANaM |guravaH ziSyebhyaH gurujana ziSyoM ko sUtroM suttANamaTThamuvadisaMti / sUtrANAmarthamupadizanti || ke artha batAte haiM / 6. ahiNNu satthANamatthesu abhijJAH zAstrANAmartheSu paMDita zAstroM ke artha na mujjhanti / na muhyanti / meM muMjhAte nahIM haiN| 7. |sAhavo tattesuM vimhayaM sAdhavastattveSu vismayaM | sAdhu tattvoM meM Azcarya na paaveire| na prApnuvanti / nahIM pAte haiN| 8. sUrI sAhuhiM saha |sUriH sAdhubhiH | AcArya sAdhuoM ke sAtha AvAsayAI | sahA''vazyakAni Avazyaka kriyA kammAiM kuNai / karmANi karoti / karate haiN| 9. sAhuNo pamAyA sAdhavaH pramAdAt sAdhu pramAda se sUtra suttANi viisrejj| sUtrANi vismaranti / | bhUla jAte haiN| 10. muNI dhammassa tattAI | munayo dharmasya tattvAni munijana AcArya ko dharma sUriM pucchaMti / | sUriM pRcchanti / ke tattva pUchate haiN| 11. sAhU guruhiM saha | sAdhavo gurubhiH saha | sAdhu guru bha. ke sAtha gAmAo gAmaM viharate / grAmAd grAmaM viharanti / eka gA~va se dUsare gA~va vicarate haiN| 37 ro
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. prAkRta saMskRta - hindI 12. kaiNo nariMdassa guNe kavayo narendrasya guNAn kavi rAjA ke guNoM kI vnnnneire| | varNayanti / prazaMsA karate haiN| 13.dukkhesu sAhejjaM je daHkheSa sAhAyyaM ye jo duHkhoM meM sahAyatA kuNaMti, te baMdhavo kurvanti, te bandhavaH karatA hai, vaha bandhu hai| asthi / santi / 14.tuM aMsUNi kiM tvamazrUNi kiM | tU A~sU kyoM nikAlatA muMcasi ? | muJcasi ? | 15. ajiNNe osaDhaM ajIrNe auSadhaM vAri / | ajIrNa meM pAnI vaari| auSadha hai| 16/bhoyaNassa majjhammi bhojanasya madhye bhojana ke bIca meM pAnI vAri amayaM / | vAryamRtam / amRta hai| 17 suttassa maggeNa carejja sUtrasya mArgeNa sAdhugaNa siddhAnta ke bhikkhU / careyurbhikSavaH / mArga para cleN| 18/pajjunno jaNe Dahai / pradyumno janAn dahati / / kAma manuSyoM ko jalAtA hai| 19. prA. nivai maMtIhiM saddhiM rajjassa maMtaM maMtei / saM. nRpatirmantribhiH sArdhaM rAjyasya mantraM mantrayati / hi. rAjA maMtriyoM ke sAtha rAjya kI maMtraNA karatA hai| 20. prA. nivaiNo maNoNNehiM kavvehiM tusaMti / saM. nRpatayo manojJaiH kAvyaistuSyanti / hi. rAjAgaNa suMdara kAvyoM se khuza hote haiN| prA. dhannANaM ceva guruNo AesaM diti / saM. dhanyebhya eva gurava AdezaM dadati / hi. guru prazaMsanIya puruSoM ko hI Adeza dete haiM / 22. prA. dhammo baMdhU a mitto a, dhammo ya paramo guru / narANaM pAlago dhammo, dhammo rakkhai pANiNo ||6|| saM. dharmo bandhuzca mitraM ca, dharmazca paramo guruH / narANAM pAlako dharmaH, dharmaH prANino rakSati |6 / / hi. dharma bandhu hai, mitra hai aura dharma uttama guru hai, dharma manuSyoM kA pAlana karanevAlA hai, dharma jIvoM kA rakSaNa karatA hai| D 38 R -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. prA. dANeNa viNA na sAhU, na huMti sAhUhiM virahiaM titthaM / dANaM diteNa tao, titthuddhAro kao hoi ||7|| ataH saM. dAnena vinA sAdhavo na bhavanti, sAdhubhirvirahitaM tIrthaM na / tato dAnaM dadatA, tIrthoddhAraH kRto bhavati ||7|| hi. dAna binA sAdhu nahIM hote haiM, sAdhu binA tIrtha nahIM hotA hai, dAna dene se tIrtha kA uddhAra kiyA huA hotA hai / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. muni zAstra ke viSaya meM paNDita hote haiM / prA. muNao satyammi ahiNNavo havanti / saM. munayaH zAstre'bhijJa bhavanti / 2. hi. tuma sAdhuoM ke sAtha hamezA pratikramaNa karate ho / prA. tumme sAhUhiM saha sayA paDikkamaNaM kareha | saM. yUyaM sAdhubhiH saha sadA pratikramaNaM ku 3. hi. maiM madhu kA tyAga karatA hU~ / prA. haM mahuM cayAmi / saM. ahaM madhu tyajAmi / 4. hi. yogI vana meM rahate haiM aura kAma ko jItateM haiM / prA. jogiNo vaNammi vasaMti, kAmaM ca jiNaMti / saM. yogino vane vasanti, kAmaM ca jayanti / 5. hi. muni utkRSTa brahmacarya pAlana karate haiM / prA. muNao ukkiTThe baMbhaceraM pAlinti / saM. munayaH utkRSTaM brahmacaryaM pAlayanti / 6. hi. paMDita vyAdhi se nahIM ghabarAte haiM / prA. ahiNNavo vAhitto na mujjhanti / saM. paNDitAH vyAghau na muhyanti 7. hi. vaidya vyAdhiyoM ko dUra karate haiM / prA. vejjA vAhiNo harenti / saM. vaidyA: vyAdhIn haranti / 8. hi. maiM stotroM dvArA sarvajJa bhagavAna kI stuti karatA hU~ / prA. haM thottehiM savvaNNuM thuNAmi / saM. ahaM stotraiH sarvajJaM staumi / 39
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. hi. tArAoM ke madhya meM candra zobhatA hai / prA. tAragANaM majjhe iMdU sohai / .. saM. tArakANAM madhye induH zobhate / 10. hi. rAjA durjanoM ko daNDa karate haiM aura sajjanoM kA pAlana karate haiN| __prA. nivaiNo saDhe daMDenti, sajjaNe ya pAlenti / saM. nRpatayaH zaThAn daNDayanti, sajjanAMzca pAlayanti / hi. madhu bhauroM ko rucatA hai / prA. mahuM chappayANaM ruccai / saM. madhu SaTpadebhyo rocate / hi. vaha sadA udyAna meM jAtA hai aura AcAryoM tathA sAdhuoM ko vaMdana karatA hai| prA. so niccaM ujjANaM gacchai, Ayarie muNiNo ya vaMdae / saM. saH nityamudyAnaM gacchati, AcAryAn munIMzca vandate / 13. hi. sAdhu kabhI bhI pApa meM pravRtti nahIM karate haiN| prA. sAhavo kayAvi pAvammi na pavaTTanti / saM. sAdhavaH kadApi pApe na pravartante / hi. RSi mantra dvArA AkAza meM uDatA hai| prA. risI maMteNa gayaNaM uDDei / saM. RSimantreNa gaganamuDDayate / 15. hi. megha pAnI barasAtA hai| prA. meho vAri varisai / saM. megho vAri varSati / 16. hi. candra dina meM nahIM zobhatA hai / prA. diNammi iMdU na sohai / saM. dine indurna zobhate / 17. hi. bAlaka dahI khAte haiN| prA. bAlA dahIM khAenti / saM. bAlA dadhi khAdanti / 18. hi. guru hamAre jaise pApiyoM kA bhI uddhAra karate haiN| prA. guru amhArise pAve vi uddharei / saM. gururasmAdRzAn pApAnapyuddharati / - 40 - A
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 12 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda prA. savaNNUNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM ikko vi namokkAro bhavaM chiMdei / saM. sarvajJAnAmarhatAM bhagavatAmeko'pi namaskAro bhavaM chinatti / hi. sarvajJa arihaMta bhagavaMtoM ko kiyA huA eka bhI namaskAra saMsAra ko cheda DAlatA hai| prA. jarAgahiA jaMtuNo taM natthi, jaM parAbhavaM na pAvaMti / saM. jarAgRhItAH jantavastannA'sti, yat parAbhavaM na prApnuvanti / hi. vRddhAvasthA dvArA grahaNa kiye gaye prANiyoM ke samAna koI cIja nahIM hai ki jo parAbhava ko prApta na kare / prA. ANaMdo saMtissa ceie naccaM karejjA / saM. AnandaH zAntezcaitye nRtyaM karoti / / hi. Ananda zrAvaka zAntinAtha ke caitya meM nRtya karatA hai| 4. prA. paccUse bhANuNo payAso ratto hoi / saM. pratyUSe bhAnoH prakAzo rakto bhavati / hi. prabhAta meM sUrya kA prakAza lAla hotA hai / prA. namo pujjANaM kevalINaM gurUNaM ca / / saM. namaH pUjyebhyaH kevalibhyo gurUbhyazca / hi. pUjya kevalI bhagavaMtoM aura guru bhagavaMtoM ko namaskAra ho / prA. paMDiA maccuNo Neva bIhaMti / saM. paNDitA mRtyornaiva bibhyati / hi. paMDita mRtyu se Darate nahIM haiN| 7. prA. tumhe gurUo viNA suttassa aTThAiM na laheha / saM. yUyaM gurovinA sUtrasyA'rthAni na labhadhve / hi. tuma guru ke binA sUtra ke artha prApta nahIM kara sakate ho / 8. prA. jaMtUNa jIvAuM vArimatthi / saM. jaMtUnAM jIvAtu vAryasti / hi. prANiyoM kA jIvana pAnI hai / 9. prA. raNNe siMdyANaM hatthINaM ca juddha hoi / saM. araNye siMhAnAM hastInAM ca yuddhaM bhavati / hi. jaMgala meM siMhoM aura hAthiyoM kA yuddha hotA hai / - 41
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. prA. kevalI mahureNa jhuNiNA pANINaM dhammamuvaesai / saM. kevalI madhureNa dhvaninA prANibhyo dharmamupadizati / . hi. kevalI bhagavaMta madhura vANI se prANiyoM ko dharma batAte haiM / 11. prA. sUriNo avarAheNa sAhUNaM kujjaMti / saM. sUrayo'parAdhena sAdhubhyaH krudhyanti / hi. AcArya aparAdha ke kAraNa sAdhuoM para krodha karate haiM / 12. prA. annANiNo kevaliNo vayaNaM avamannaMti / saM. ajJAninaH kevalino vacanamavamanyante / hi. ajJAnI kevalI ke vacana kI avajJA karate haiM / 13. prA. nivaIhinto kavao bahuM dhaNaM laheire / saM. nRpatibhyaH kavayo bahudhanaM labhante / hi. kavi rAjAoM se bahuta dhana prApta karate haiM / 14. prA. amhe pahuNo pasAeNa jIvAmo / saM. vayaM prabhoH prasAdena jIvAmaH / hi. hama svAmI kI kRpA se jIte haiM / 15. prA. jaiNo maNayaM kAsai mannuM na kuNijjA / saM. yatayo manAgapi kasmaicinmanyuM na kurvanti / hi. sAdhu kisI para thor3A bhI krodha nahIM karate haiM / 16. prA. aMgArANaM kajjeNa caMdaNassa taruM ko Dahei ? / saM. aGgArANAM kAryeNa caMdanasya taruM ko dahati ? / hi. koyale ke kArya ke lie caMdana ke vRkSa ko kauna jalAye / 17. prA. maccussa so pamAo jaM jIvo jiyai nimesaM pi / saM. mRtyoH sa pramAdo yajjIvo jIvati nimeSamapi / hi. mRtyu kA vaha pramAda hai ki jisase jIva palaka mAtra meM bhI jIte hai / 18. prA. gimhassa majjhaNhe bhANussa tAvo aIva tikkho hoi, puvvaNhe avaraNhe ya maMdo hoi / saM. grISmasya madhyAhne bhAnostApo'tIvatIkSNo bhavati, pUrvAhNe'parANe ca mando bhavati / hi. grISmakAla ke dina ke madhya bhAga meM sUrya kA tApa atyaMta tIvra hotA hai, dina ke pUrva bhAga aura pichale bhAga meM maMda hotA hai / 42
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. prA. goyamAo gaNiNo paNhANamuttaraM jANimo / saM. gautamAd gaNinaH praznAnAmuttaraM jAnImaH / hi. gautama gaNadhara se hama praznoM ke uttara jAnate haiN| 20. prA. gurussa viNaeNa murukkho vi paMDio hoi / saM. gurovinayena mUryo'pi paNDito bhavati / hi. guru ke vinaya se mUrkha bhI paNDita banate hai| 21. prA. natthi kAmasamo vAhI, natthi mohasamo riU / natthi kovasamo vaNhI, natthi nANA paraM suhaM / / 8 / / saM. kAmasamo vyAdhirnAsti, mohasamo ripurnAsti / / kopasamo vahnirnAsti, jJAnAt paraM sukhaM nAsti ||8|| hi. kAma samAna vyAdhi nahIM hai, moha samAna duzmana nahIM hai, krodha samAna agni nahIM hai, jJAna se zreSTha sukha nahIM hai / / 18 / / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. ziSya guru ko prazna pUchate haiN| prA. sIsA guruM paNhAiM pucchaMti / saM. ziSyA gurUn praznAni pRcchanti / hi. hama sarvajJa bhagavAna ke pAsa dharma sunate haiN| prA. amhe savaNNutto dhammaM suNemo / saM. vayaM sarvajJAd dharmaM zrRNumaH / hi. ajJAniyoM se paNDita Darate haiM / prA. annANIsuto abhiNNu bIhenti / -- saM. ajJAnibhyo'bhijJAH bibhyati / hi. maiM hamezA puSpoM se zAMti (jina) kI pUjA karatA huuN| prA. haM sabbayA pupphehiM saMtiM accAmi / saM. ahaM sarvadA puSpaiH zAntimarcayAmi / .. hi. vaha tIkSNa zakha se zatru ko naSTa karatA hai| prA. so tikkheNa satyeNa sattuM haNai / saM. sa tIkSNena zastreNa zatru hanti / 6. hi. zAnti (jinezvara) ke dhyAna se kalyANa hotA hai / prA. saMtissa jhANeNa kallANaM hoi / saM. zAnteAnena kalyANaM bhavati / zrI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. hi. pramAda prANiyoM kA parama zatru hai lekina vIra puruSa usako jItate haiM / prA. pamAo pANINaM paramo sattU atthi, kiMtu vIrA purisA taM jiNanti / saM. pramAdaH prANinAM paramaH zatrurasti, kintu vIrAstaM jayanti / hi. kevalI ke vacana anyathA (viparIta) nahIM hote haiM / 8. prA. kevaliNo vayaNAiM annahA na havanti / saM. kevalino vacanAnyanyathA na bhavanti / 9. hi. kRSNa nemi (jinezvara) ke pAsa samyaktva prApta karatA hai / prA. kaNho nemitto sammattaM pAvai / saM. kRSNo nemeH samyaktvaM prApnoti / 10. hi. bhauMrA madhu ke lie bhramaNa karatA hai / prA. chappao mahuNo aDai / saM. SaTpado madhune'ti / 11. hi. sainika rAjA ke pAsa dravya kI AzA rakhatA hai / prA. joho nivaitto davvaM AsaMsai / saM. yodho nRpaterdravyamAzaMsate / 12. hi. siMha ke zabda se hiranoM kA hRdaya kA~patA hai / prA. siMghassa jhuNiNA hariNANaM hiyayaM kaMpai | saM. siMhasya dhvaninA hariNAnAM hRdayaM kampate / 13. hi. candra kA prakAza citta ko AnaMdita karatA hai / prA. iMdussa payAso cittaM AlhAei / saM. indoH prakAzazcittamAlhAdayati / 14. hi. baMdara vRkSa ke pake phala khAte haiM / prA. kavao taruNo pakkAiM phalAI khAijjanti / saM. kapayastaroH pakvAni phalAni khAdanti / 15. hi. hama guru ke pAsa dharma sunate haiM / prA. amhe guruto dhammaM suNemo / saM. vayaM gurordharmaM zRNumaH / 16. hi. manuSya vyAdhiyoM se bahuta muMjhAte haiM / prA. jaNA vAhisunto aIva mujjhanti / saM. janA vyAdhibhyo'tIva muhyanti / 44
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. hi. bAlakoM ko prabhu kA pUjana ( rucatA hai) pasaMda AtA hai / prA. bAlANaM pahussa accaNaM ruccai / saM. bAlebhyaH prabhorarcanaM rocate / 18. hi. siMha hAthiyoM ko phAr3ate haiM / prA. siMghA hatyiNo dArenti / saM. siMhAH hastino dArayanti / 19. hi. sAdhu zAstra kA apamAna nahIM karate haiM / prA. sAhavo satyaM NAiM avamannaMti / saM. sAdhavaH zAstraM nA'vamanyante / 20. hi. hAthiyoM se siMha Darate nahIM haiM / prA. hAtthitto siMghA na bIhenti / saM. hastibhyaH siMhAH na bibhyati / 45
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 13 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. johA sattUsu satthANi mellinti / saM. yodhAH zatruSu zastrANi muJcanti / hi. sainika zatruoM para zastra pheMkate haiN| 2. prA. vijjatthiNo prabhAe pavvaM cia jaggaMti / saM. vidyArthinaH prabhAte pUrvameva jAgrati / hi. vidyArthI subaha pahale hI jAgate haiN| prA. sIsA gurummi vacchalA havaMti / saM. ziSyA gurau vatsalA bhavanti / hi. ziSya guru para anurAgavAle hote haiN| 4. prA. pakkhiNo tarusuM vasaMti / saM. pakSiNastaruSu vasanti / hi. pakSI vRkSoM para rahate haiN| 5. prA. muNiMsi paramaM nANamatthi / saM. munau paramaM jJAnamasti / hi. muni meM zreSTha jJAna hai / 6. prA. jao harI pANimmi vajjaM dharei, tao loA taM vajjapANitti vayaMti / saM. yato hariH pANau vajraM dhArayati, tato lokAstaM 'vajrapANiH' iti vadanti / hi. jisa kAraNa indra hAtha meM vajra dhAraNa karatA hai, usa kAraNa loka use 'vajrapANi' kahate haiN| 7. prA. savaNNuNA jiNiMdeNa samo na anno devo / saM. sarvajJena jinendreNa samo nA'nyo devaH / hi. sarvajJa jinezvara samAna anya koI deva nahIM hai| 8. prA. siddhagiriNA samaM na annaM titthaM / saM. siddhagiriNA samaM nA'nyat tIrtham / hi. siddhagiri samAna dUsarA koI tIrtha nahIM hai| -46 -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. prA. merummi asurA asuriMdA devA devindA ya pahuNo mahAvIrassa jammassa mahosavaM kuNanti / saM. merAvasurA asurendrA devA devendrAzca prabhormahAvIrasya janmano mahotsavaM kurvanti / hi. meruparvata para dAnava, dAnavendra, deva aura devendra prabhu mahAvIra ke janma kA mahotsava karate haiN| 10. prA. pakkhIsu ke uttamA saMti ? saM. pakSISu ke uttamAH santi ? hi. pakSiyoM meM kauna uttama haiN| 11. prA. aggisi pAo varaM, na uNa sIleNa virahiyANaM jiiviaN| saM. agnau pAto varaM:raM, na punaH zIlena virahitAnAM jIvitam / hi. agni meM giranA zreSTha (acchA), parantu zIla se rahita (vyakti) kA jIvana acchA nhiiN| 12. prA. sAhUNaM saccaM sIlaM tavo ya bhUsaNamatthi / saM. sAdhUnAM satyaM zIlaM tapazca bhUSaNamasti / hi. satya, zIla aura tapa sAdhuoM kA AbhUSaNa hai| prA. mUDhA pANiNo imassa asArassa saMsArassa saruvaM na jANijja / saM. mUDhAH prANino'syA'sArasya saMsArasya svarUpaM na jAnanti / hi. ajJAnI jIva isa asAra saMsAra ke svarUpa ko nahIM jAnate haiN| 14. prA. jaM kalle kAyalaM, taM ajjaccia kAyadaM / saM. yat kalye kartavyaM , tadadyaiva kartavyam / hi. jo (kArya) AgAmI dina karanA hai, vaha Aja hI karanA cAhie / 15. prA. amUsuM tarusu kavI vasaMti / saM. amISu taruSu kapayo vasanti / hi. ina vRkSoM para baMdara rahate haiM / 16. prA. he sisu ! taM dahiMsi bahuM Asatto si / saM. he zizo ! tvaM dani bavAsakto'si / hi. he bAlaka ! tU dahI meM bahuta Asakta hai / 17. prA. sAhavo parovayArAya nayarAo nayaraMsi vihareire / saM. sAdhavaH paropakArAya nagarAn nagare viharanti / hi. sAdhu paropakAra ke lie eka nagara se dUsare nagara meM vihAra karate haiN| - -47
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. prA. vasaho vasahaM pAsei, Dhikkai a| saM. vRSabho vRSabhaM pazyati, garjati ca / hi. baila baila ko dekhatA hai aura garjanA karatA hai| 19. prA. jaNesuM sAhU uttamA saMti / / saM. janeSu sAdhavaH uttamAH santi / hi. logoM meM sAdhu uttama haiN| 20. prA. hatthiNo viMjhammi vasaMti / saM. hastino vindhye vasanti / hi. hAthI vindhyAcala parvata para rahate haiM / 21. prA. he sisu ! tuM sammaM ajjhayaNaM na ahijjesi / saM. he zizo ! tvaM samyagadhyayanaM nA'dhISe / hi. he bAlaka ! tU acchI taraha adhyayana nahIM par3hatA hai / 22. prA. annANIsuM sattANaM rahassaM na ciTThai / saM. ajJAnISu sUtrANAM rahasyaM na tiSThati / hi. ajJAniyoM meM sUtra kA rahasya nahIM ThaharatA hai / 23. prA. gimhe digdhA divasA huvire / saM. grISme dIrghA divasA bhavanti / hi. grISmakAla meM dina lambe hote haiN| 24. prA. sisU ! taM jaNae vacchalo si / saM. zizo ! tvaM janake vatsalo'si / hi. he bAlaka ! tU pitA para snehavAlA hai| 25. prA. jo doSe cayai, so savvattha tarai / saM. yo doSAMstyajati, sa sarvatra zaknoti / hi. jo doSoM kA tyAga karatA hai, vaha sarvatra zaktimAna hotA hai / 26. prA. guNIsuM ceva guNiNo rajjaMti nAguNIsu / saM. guNiSveva guNino rajyante, nA'guNiSu / hi. guNavAna puruSa guNI = guNavAna para hI sneha rakhate haiM, nirguNa para nhiiN| 27. prA. savvesu pANIsu titthayarA uttamA saMti / saM. sarveSa prANISu tIrthakarA uttamAH santi / hi. sabhI prANiyoM meM tIrthaMkara uttama haiN| - - 48 48 - =
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. prA. jaM pahUNaM roei, taM ceva kuNaMti sevagA niccaM / saM. yat prabhubhyo rocate, tadeva kurvanti sevakAH nityam / hi. jo svAmI ko pasanda AtA hai, sevaka hamezA vahI karate haiN| 29. prA. saccaM suaM pi sIlaM, vinnANaM taha tavaM pi veraggaM / vaccai khaNeNa savvaM, visayaviseNa jaiNaM pi / / 9 / / saM. viSayaviSeNa yatInAmapi satyaM zrutamapi zIlaM / vijJAnaM tathA tapo'pi vairAgyaM sarvaM kSaNena vrajati / / 9 / / hi. viSayarUpI jahara se sAdhuoM ke bhI satya, zruta, zIla, vijJAna, tapa aura vairAgya ye sabhI kSaNamAtra meM cale jAte haiM / / 9 / / 30. prA. jaha jaha doso viramai, jaha jaha visaehi hoi veraggaM / taha taha vi nAyavaM, AsannaMciya paramapayaM ||10|| saM. yathA yathA doSo viramati, yathA yathA viSayebhyo vairAgyaM bhavati / tathA tathA'pi paramapadamAsannameva jJAtavyam ||10|| hi. jaise jaise doSa dUra hote haiM, jaise-jaise viSayoM se vairAgya hotA hai, vaise vaise nizcaya mokSa (paramapada) najadIka jAnanA / 31. prA. dhanno so jialoe, guravo nivasaMti jassa hiyayaMmi / dhannANa vi so dhanno, gurUNa hiyae vasai jo u / / 11 / / saM. jIvaloke sa dhanyaH, yasya hRdaye guravo nivasanti / sa dhanyAnAmapi dhanyaH, yastu gurUNAM hRdaye vasati ||11 / / hi. jagat meM use dhanya hai ki jisake hRdaya meM guru rahate haiM, vaha dhanyoM (bhAgyazAliyoM) meM bhI bhAgyazAlI hai ki jo guru ke hRdaya meM rahatA hai| hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. bAlaka kaNTha meM hAra dhAraNa karate haiN| prA. sisavo kaMThe hAre parihAire / saM. zizavaH kaNThe hArAn paridadhati / 2. hi. indra devoM ko tIrthaMkara ke atizaya kahate haiM / prA. vajjapANI deve titthayarassa aisae kahei / saM. vajrapANirdevAn tIrthakarasyA'tizayAn kathayati / 3. hi. vaha madya meM bahuta Asakta hai| prA. so mahummi bahu Asatto atthi / saM. sa madhuni bahvAsakto'sti /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. hi. sarvajJa meM jo guNa hote haiM, ve guNa dUsaroM meM nahIM hote haiN| prA. savvaNummi je guNA havanti, te guNA annesu na havanti / saM. sarvajJe ye guNAH bhavanti, te guNA anyeSu na bhavanti / 5. hi. usa parvata para jahA~ guru rahate haiM, vahA~ maiM rahatA huuN| prA. tammi pavvayaMmi jahiM guru vasai, tahiM ahaM vasAmi / saM. tasmin parvate yasmin gururvasati, tasminnahaM vasAmi / 6. hi. guruoM kA vinaya karane se vidyArthiyoM meM jJAna bar3hatA hai| prA. gurUNaM viNaeNa vijjatthIsuM nANaM vaDDae / saM. guruNAM vinayena vidyArthiSu jJAnaM vardhate / hi. jaise pazuoM meM siMha, pakSiyoM meM garur3a, manuSyoM meM rAjA aura devoM meM indra uttama hai, usI prakAra sabhI dharmoM meM jIvoM kA rakSaNa uttama hai| prA. jahA pasUsuM siMgho, pakkhIsu garulo, jaNesuM nivaI, devesuM ya harI uttamo atthi, tahA savvesuM dhammesuM pANINaM rakkhaNaM uttamaM atthi / saM. yathA pazuSu siMhaH, pakSiSu garuDaH, janeSu nRpatiH, deveSu ca hariruttamo'sti, tathA sarveSu dharmeSu prANinAM rakSaNamuttamamasti / 8. hi. pakSiyoM meM uttama pakSI kauna hai ? prA. pakkhIsu uttamo pakkhI ko atthi ? | saM. pakSiSUttamaH pakSI ko'sti ? / 9. hi. isa pAnI meM bahuta machaliyA~ haiN| prA. imammi vArimmi bahavo macchA saMti / saM. asmin vAriNi bahavo matsyAH santi / 10. hi. aba maiM zatruoM ke sAtha lar3atA huuN| prA. iyANiM haM sattUhiM saha jujjhAmi / saM. idAnImahaM zatrubhissaha yudhye / 11. hi. prANiyoM ko jIvana denevAlA dharma hai| prA. jaMtUNaM jIvAU dhammo atthi / saM. jantUnAM jIvAturdharmo'sti / hi. parvatoM meM meru uttama hai / prA. girIsu meru uttamo asthi / saM. girISu merustamo'sti / G 50
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. hi. paNDita ajJAniyoM kA vizvAsa nahIM karate haiN| prA. abhiNNao annANI na vIsasanti / saM. abhijJA ajJAnino na vizvasanti / 14. hi. manuSya tAlAba meM jala bharatA hai| prA. jaNo talAyammi vAri bharai / saM. janastaDAge vAri bibharti / 15. hi. he bAlako ! tuma kahA~ jAte ho ? prA. he sisU ! tubbhe kahiM gacchaha ? ___ saM. he zizavaH ! yUyaM kutra gacchatha ? 16. hi. hama siddhAcala jAte haiM / prA. amhe siddhagiriM gacchemo / saM. vayaM siddhagiriM gacchAmaH / 17. hi. sarovara ke pAnI meM kamala haiN| prA. sarassa vArimmi kamalAi~ santi / saM. saraso vAriNi kamalAni santi / 18. hi. sAdhu zatruoM se nahIM Darate haiM / prA. sAhavo sattutto na bIheire / saM. sAdhavaH zatrorna bibhyati / 19. hi. bhikSu kRpaNa (kaMjUsa) ke pAsa dravya mAMgatA hai| prA. bhikkhU kivaNaM davvaM jAei / saM. bhikSuH kRpaNaM dravyaM yAcate / 20. hi. bAlaka candra ke darzana se netroM meM sukha prApta karatA hai| prA. sisU iMdussa daMsaNeNa nettesuM suhaM lahai / saM. zizurindordarzanena netrayoH sukhaM labhate / 21. hi. sAdhuoM ko mRtyu kA bhaya nahIM hotA hai / prA. sAhUNaM maccussa bhayaM na hoi / saM. sAdhUnAM mRtyorbhayaM na bhavati / 22. hi. muniyoM meM gautama gaNadhara para atyaMta rAga hai| prA. muNINaM goyame gaNahare aIva rAgo atthi / saM. munInAM gautame gaNadhare'tIva rAgo'sti / - 51 -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 14 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. goyamo gaNaharo pahuM mahAvIraM dhammassa adhammassa ya phalaM pucchIya / saM. gautamo gaNadharaH prabhuM mahAvIraM dharmasyA'dharmasya ca phalamapRcchat / hi. gautama gaNadhara ne prabhu mahAvIra ko dharma aura adharma kA phala puuchaa| 2. prA. paccUse sAhuNo purimaM devavaMdaNaM samAyarIa, pacchA ya satthANi paDhIa / saM. pratyUSe sAdhavaH pUrvaM devavandanaM samAcaran pazcAcca zAstrANyapaThan / hi. prabhAta meM sAdhuoM ne pahale devavaMdana kiyA aura bAda meM zAstra pddh'e| 3. prA. rAyagihe nayare seNio nAma naravaI hotyA, tassa putto abhayakumAro nAma Asi, so ya vinnANe aIva paMDio huvIa / saM. rAjagRhe nagare zreNiko nAma narapatirabhavat, tasya putro'bhayakumAro nAmA'sIt, sa ca vijJAne'tIvapaNDito'bhavat / hi. rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA, usake abhayakumAra nAmaka putra thA aura vaha vijJAna meM atipaNDita thA / 4. prA. gimhe kAle visameNa AyaveNa hAlio dukkhio hosI / saM. grISme kAle viSameNA''tapena hAliko duHkhito'bhavat / hi. grISmakAla meM pracaMDa tApa se kisAna duHkhI huA / 5. prA. ajjacca kuMbhAro bahU ghaDe kAsI / saM. adyaiva kumbhakAro bahUn ghaTAnakarot / hi. Aja hI kuMbhAra ne bahuta ghar3e banAye / 6. prA. sarae sasaMko jaNassa hie ANaMdaM kAhia | . saM. zaradi zazAGko janasya hRdaye Anandamakarot / hi. zarada Rtu meM candra ne logoM ke hRdaya meM AnaMda kiyA / 7. prA. sIyAle mayaMkasya payAso sIyalo ahesi / saM. zItakAle mRgAGkasya prakAza: zItala AsIt / hi. zItakAla meM candra kA prakAza zItala thA / 8. prA. bAlo jaNayassa viogeNa duhio abhU / saM. bAlo janakasya viyogena duHkhito'bhavat / hi. bAlaka pitA ke viyoga (viraha) se duHkhI huA / LI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ A 9. prA. neheNa so accaMtaM dukkhaM pAvIa / __ saM. snehena so'tyantaM duHkhaM prApnot / hi. usane sneha se atyaMta duHkha pAyA / 10. prA. titthayarANaM usaho paDhamo hotthA / saM. tIrthakarANAmRSabhaH prathamo'bhavat / hi. tIrthaMkaroM meM RSabhadeva prathama hue / 11. prA. nANeNa daMsaNeNa saMjameNa taveNa ya sAhavo sohiMsu / ___ saM. jJAnena darzanena saMyamena tapasA ca sAdhavo'zobhanta / hi. sAdha jJAna, darzana, saMyama aura tapa se zobhate the| prA. te jiNiMdaM adakSu, daMsaNametteNa ya sammattaM caritaM ca lahIa | saM. te jinendramadrAkSuH, darzanamAtreNa ca samyaktvaM cAritraM cA'labhanta / hi. unhoMne jinezvara ko dekhA aura dekhane (darzana) mAtra se samyaktva aura cAritra prApta kiyA / 13. prA. jo jArisaM vavasejja, phalaM pi so tArisaM lahejja | saM. yo yAdRg vyavasyati , phalamapi sa tAdRg labhate / hi. jo jaisA prayatna karatA hai, vaha phala bhI vaisA hI pAtA hai / prA. nihuro jaNo suttevi jaNe khaggeNa paharIa / saM. niSThuro janaH supte'pi jane khaDgena prAharat / hi. nirdaya manuSya ne soye hue bhI manuSya para talavAra se prahAra kiyA / 15. prA. dhammo dhammiTuM parisaM saggaM nesI / saM. dharmo dharmiSThaM puruSaM svargamanayat / hi. dharma dhArmika puruSa ko svarga meM le gayA / 16. prA. nariMdo desassa jaeNa tUsIa / saM. narendro dezasya jayenA'tuSyat / hi. rAjA deza kI jIta se khuza haa| 17. prA. pakkhI ujjANe tarUsuM mahuraM sadaM kuNIa / ___ saM. pakSiNa udyAne taruSu madhuraM zabdamakurvan / hi. pakSiyoM ne bagIce meM vRkSoM para madhura dhvani kI / 18. prA. sa avoca tuM adhammaM kAhI, teNa duhaM lahIa | saM. so'vocat tvamadharmamakaroH, tena duHkhamalabhathAH / hi. vaha bolA, tUne adharma kiyA, isalie tUne duHkha pAyA / - 53 -
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. prA. purA amhe duve baMdhuNo Asimo / saM. purA''vAM dvau bandhU AsvaH / hi. pahale hama do bhAI the / 20. prA. amho magge sAUNi phalAI jemIa / saM. vayaM mArge svAdUni phalAnyabhumahi / hi. hamane mArga meM svAdiSTa phala khAye / 21. prA. sa apaDhaNeNa mukkho hotthA / saM. so'paThanena mUrkho abhavat / hi. vaha nahIM par3hane se mUrkha banA / 22. prA. sataha nariMdaM sevitthA, jahA bahuM davvaM tassa hohI / saM. sa tathA narendramasevata, yathA bahu dravyaM tasyA'bhavat / hi. usane rAjA kI vaisI sevA kI ki jisase usako bahuta dhana milA / 23. prA. pArevao saDiaM dhannaM kayAvi na khAejjA / saM. pArApataH zaTitaM dhAnyaM kadApi na khAdati / hi. kabUtara sar3A huA anAja kabhI bhI nahIM khAtA hai / 24. prA. kesarI ajja ujjANe vasIa, ia so abvavI / saM. kesarI adyodyAne'vasat iti so'bravIt / hi. 'siMha Aja udyAna meM rahA hai', isa prakAra vaha bolA / 25. prA. gaNaharA suttANi raiMsu / 7 saM. gaNadharA sUtrANyaracayan / hi. gaNadhara bha. ne sUtroM kI racanA kI / 26. prA. jiNIsaro aTuM vAgaritthA / saM. jinezvaro'rthaM vyAkarot / hi. jinezvara bha. ne artha kahA (batAyA) / 27. prA. baMbhacereNa baMbhaNA jAiMsu / saM. brahmacaryeNa brAhmaNA ajAyanta / hi. brahmacarya se brAhmaNa bane / 28. prA. sottaM sueNaM na hi kuMDaleNa, dANeNa pANI na ya bhUsaNeNa / sahei deho karuNAjuANaM, parovayAreNa na caMdaNeNa ||12|| saM. zrotraM zrutena kuNDalena na hi pANirdAnena bhUSaNena na ca / , karuNAyutAnAM dehaH, paropakAreNa rAjate, candanena na ||12|| 54
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. kAna zruta ke zravaNa se zobhate haiM, kuMDala se nahIM, hAtha dAna se zobhate haiM AbhUSaNa se nahIM, dayAlu manuSyoM kA deha paropakAra se zobhatA hai candana se nahIM / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. amRta pIyA lekina amara nahIM huA / prA. amiyaM pAsI, kintu amaro na havIa / saM. amRtamapibat, kintvamaro nA'bhavat / 2. hi. parAkrama se zatruoM ko jItA / prA. parakkameNa sattU jiNIa / saM. parAkrameNa zatrUnajayat / hi. musAphiroM ne vRkSa ke nIce vizrAnti lI / pAvAsuNo vacchassa aho vissamIa / prA. saM. pravAsino vRkSasyA'dho vyazrAmyan / 3. 4. hi. rAma ne guru ke Adeza kA anusaraNa kiyA isalie sukhI huA / prA. rAmo gurussa AesaM aNusarIa tatto suhI abhU / saM. rAmo gurorAdezamanvasarat, tataH sukhyabhavat / 5. hi. pravAsI ne kisAna ko rAstA pUchA 1 prA. pavAsI hAliaM maggaM pucchIa / saM. pravAsI hAlikaM mArgamapRcchat / 6. hi. dakSiNa dizA kA pavana barasAta lAyA / prA. dAhiNillo vAU varisaM ANesI / saM. dAkSiNAtyo vAyurvarSAmAnayat / ! 7. hi. sajjana durjana ke jAla meM par3A / prA. sajjaNo dujjaNassa jAlaMmi paDIa / saM. sajjano durjanasya jAle'patat / 8. hi. usane prANAnte bhI adatta kA grahaNa nahIM kiyA / so jIvitevi adattaM na giNhIa / prA. saM. sa jIvitAnte'pyadattaM nA'gRhNAt / 9. hi. jaina dharma meM jaisA tattvoM kA jJAna dekhA, vaisA anya meM nahIM dekhA / prA. jaiNadhamme jArisa tattANaM nANaM dekkhIa, tArisa annaMmi na pekkhI / saM. jainadharme yAdRzaM tattvAnAM jJAnamapazyAma, tAdRzamanyasminnA'pazyAma | 55
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. hi. sukha aura duHkha isa saMsAracakra meM jIva ne anaMtabAra bhugatA hai, usameM Azcarya kyA ? prA. suhaM duhaM ca eyammi saMsAracakkaMmi aNaMtakhutto jIvo aNuhavIa, tammi kiM accheraM ? | saM. sukhaM duHkhaM caitasmin saMsAracakre'nantakRtvo jIvo'nvabhavat , tasmin kimAzcaryam ? | hi. tUne pApa se bacAyA, isalie tere jaisA dUsarA kauna uttama hogA ? | prA. tuM pAvatto rakkhIa , tatto tumhAriso anno ko uttamo hoi ? | saM. tvaM pApAdarakSaH, tatastvAdRzo'nyaH ka uttamo bhavati ? | 12. hi. rAvaNa ne nIti kA ullaMghana kiyA, isa kAraNa vaha maraNa ko prApta huA / prA. rAvaNo nayaM aikkamIa, tatto so maccuM pAvIa / saM. rAvaNo nayamatyakrAmyat, tataH sa mRtyuM prApnot / 13. hi. paNDita mRtyu se nahIM Dare / prA. paMDiA maccutto na bIhIa / saM. paNDitAH mRtyornA'bibhayuH / 14. hi. ziSyoM ne guru ke pAsa jJAna grahaNa kiyA / prA. sIsA gurutto nANaM giNhIa / saM. ziSyAH gurorjJAnamagRhNan / 15. hi. bhavya jIvoM ne tIrthaMkara kI pUjA se nitya sukha prApta kiyA / prA. bahavo bhavvA jIvA titthayarassa accaNeNa sAsayaM saha lahIa / saM. bahavo bhavyA jIvAstIrthakarasyA'rcanena zAzvataM sukhamalabhata / 16. hi. tuma donoM prabhAta meM kahA~ rahe ? prA. tumhe ve paccUse kahiM vasIa ? | saM. yuvAM dvau pratyUSe kutrA'vasatam ? | 17. hi. hamane prabhu mahAvIra ke pAsa dharma prApta kiyA / prA. amhe pahutto mahAvIratto dhammaM pAvIa | saM. vayaM prabhormahAvIrAd dharmaM prApnuma / 18. hi. yahA~ dharma hI dhana aura sukha kA kAraNa hai| prA. ettha dhammoccia dhaNassa suhassa ya kAraNaM atthi / saM. atra dharma eva dhanasya sukhasya ca kAraNamasti / 56
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. hi. unameM jJAna thA isalie unakI pUjA kii| prA. tesuM nANaM havIa, tatto te accIa / saM. teSu jJAnamAsIt, tatastAnArcayan / 20. hi. tU guru kI vaiyAvacca se ekadama hoziyAra banA / prA. tuM guruNo veyAvacceNa sahasA niuNo havIa / saM. tvaM gurorvaiyAvRtyena sahasA nipuNo'bhavaH / hi. vaha nagara ke bAhara gayA aura usane rIchoM kA yuddha dekhA / prA. so nayaratto bahiM gacchIa, rikkhANaM ca juddhaM pAsIa / saM. sa nagarAd bahiragacchat, RkSANAM ca yuddhamapazyat / 22. hi. maiMne maMdira ke dhvaja para mayUra dekhA / prA. maMdirassa dhayammi haM moraM dekkhIa / saM. maMdirasya dhvaje'haM mayUramapazyam / - 57 -
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. 1. prA. tumhe ettha ciThTheha, vIraM jiNaM amhe accemo / saM. yUyamatra tiSThata, vIraM jinaM vayamarcAmaH / hi. tuma yahA~ khar3e raho, hama vIra jinezvara kI pUjA karate haiM / 2. prA. saccaM bollijjA / saM. satyaM vadet / hi. satya bolanA cAhie / 4. pATha 15 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 5. - prA. dhammaM samAyare / saM. dharmaM samAcaret / hi. dharma karanA cAhie / prA. ujjameNa viNA dharmaM na lahemu / saM. udyamena vinA dharmaM na labheya / hi. maiM prayatna kiye binA dharma prApta nahIM karU~ / prA. suttassa maggeNa carijja bhikkhU / saM. sUtrasya mArgeNa cared bhikSuH / hi. sAdhu ko sUtra (zAstra) ke anusAra calanA cAhie / 6. prA. jo gurukule niccaM vasejja, so sikkhaNaM arihei / saM. yo gurukule nityaM vaset, sa zikSaNamarhati / hi. jo hamezA gurukula meM rahatA hai, vaha zikSaNa (jJAna) ke yogya banatA hai / 7. prA. muSAvAyaM na vaejjasi / saM. mRSAvAdaM na vadeH / hi. tujhe jhUTha nahIM bolanA cAhie / 8. prA. tuM nayaM na cayijje / saM. tvaM nayaM na tyajeH / hi. tujhe nIti kA tyAga nahIM karanA cAhie / 9. prA. jai tumhe vijjatthiNo atthi, tayA suhaM caeha, paDhaNe ya ujjamaha / saM. yadi yUyaM vidyArthinaH stha, tadA sukhaM tyajata, paThane codyacchata / hi. jo tuma vidyA ke arthI ho, to sukha kA tyAga karo aura par3hane meM udyama karo / 58
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. prA. ahaM duddhaM pAsI, tumhe vi piveha / saM. ahaM dugdhamapivvam, yUyamapi pibata / hi. maiMne dUdha pIyA, tuma bhI pIo / prA. tubme sAhUNaM samIvaM hiyAiM vayaNAiM suNijjAha, ahaMpi suNAmu / saM. yUyaM sAdhUnAM samIpaM hitAni vacanAni zRNuta, ahamapi zRNavAni / hi. tuma sAdhuoM ke pAsa hitakArI vacana suno, maiM bhI sunU~ / prA. bhavAo virattANaM purisANaM gihe vAso kiM roejja ? saM. bhavAd viraktebhya: puruSebhyo gRhe vAsa: kiM roceta ? hi. saMsAra se virakta puruSoM ko kyA ghara meM rahanA pasaMda AtA hai ? 13. prA. jaiNaM sAsaNaM ciraM jayau / saM. jainaM zAsanaM ciraM jayatu / - hi. jaina zAsana cirakAla taka jaya paaye| 14. prA. AiriyA dIhaM kAlaM jiNiMta / saM. AcAryA dIrgha kAlaM jayantu / hi. AcArya dIrghakAla taka jaya paayeN| 15. prA. nAyaputto titthaM pavaTTeu / saM. jJAtaputrastIrthaM pravartatAm / hi. jJAtaputra = mahAvIra bha. tIrtha pravartAyeM / 16. prA. tuM akajjaM na kuNejjasu, saccaM ca vaijjahi / saM. tvamakAryaM na kuryA:, satyaM ca vadeH / hi. tU akArya nahIM kara aura satya bola / prA. gurUNaM viNaeNa veyAvaDieNa ya nANaM paDhe / saM. gurUNAM vinayena, vaiyAvRtyena ca jJAnaM paThet / hi. guru bhagavaMtoM kI vinaya aura sevApUrvaka jJAna par3hanA cAhie / 18. prA. attho ccia parivaDDhau, jeNa guNA pAyaDA huMti / saM. artha eva parivarddhatAm , yena guNAH prakaTA bhavanti / hi. dhana nizcaya bar3he, jisase guNa pragaTa hote haiM / 19. prA. jai sivaM iccheha, tayA kAmehinto viramejja / ___ saM. yadi zivamiccheta, tadA .kAmebhyo virameta / hi. jo tuma mokSa kI icchA rakhate ho to kAma = icchAoM se virAma paao|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. prA. sajjaNe tumhe mA nindeha / saM. sajjanAn yUyaM mA nindata / hi. tuma sajjanoM kI nindA mata kro| 21. prA. pANINaM appakaraM nANaM daMsaNaM caritaM ca atthi, na annaM kiMpi, tao tehiM ciya saMsArA pAraM vacceha / saM. prANInAmAtmIyaM jJAnaM darzanaM cAritraM ca santi , nA'nyat kimapi, tatastaireva , saMsArAt pAraM vrajata / hi. prANiyoM kA jJAna, darzana aura cAritra hI unakA apanA hai, anya kucha nahIM, isalie usake dvArA hI saMsAra se pAra utaro / 22. prA. saDhesaM mAiM vIsasejjai / saM. zaTheSu mA vizvasyAt / hi. durjanoM para vizvAsa nahIM karanA cAhie / 23. prA. sajjaNehiM saddhiM virohaM kayA vi na kujjA / saM. sajjanaiH sArdhaM virodhaM kadApi na kuryAt / hi. sajjanoM ke sAtha kabhI bhI virodha nahIM karanA cAhie / 24. prA. he Isara ! amhArise pAve jaNe rakkharakkha rakkhehi / saM. he Izvara ! asmAdRzAn pApAJ janAn rakSa rakSa / hi. he Izvara ! hamAre jaise pApI manuSyoM kA rakSaNa karo, rakSaNa karo / prA. pANivaho dhammAya na siyA / saM. prANivadho dharmAya na syAt / hi. jIvahiMsA dharma ke lie na ho| . prA. saccaM, piyaM ca paraloyahiyaM ca vaejjA narA | __saM. satyaM, priyaM ca paralokahitaM ca vadeyunarAH / hi. manuSyoM ko satya, priya aura paraloka meM hitakArI bolanA cAhie / prA. jai na hujjai AyariyA, ko tayA jANijja satthassa sAraM ? / saM. yadi na bhaveyurAcAryAH, kastadA jAnIyAcchAstrasya sAram ? | hi. jo AcArya bha. na hoM to zAstra ke sAra ko kauna jAne ? / 28. prA. 'hojjA 'jale vijalaNo, hojjA khIraM pi govisaannaao| 'amayaraso vi visAo, "naya pANivahA "havai dhammo ||13|| saM. jale'pi jvalano bhavet, goviSANAt kSIramapi bhavet / viSAdapyamRtarasaH, prANivadhAd dharmo na ca bhavati ||13|| syAt /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. kadAcit pAnI meM se bhI agni ho, kadAcit gAya ke sIMga meM se dUdha ho, kadAcit viSa meM se bhI amRta ho kintu jIvahiMsA se dharma nahIM hotA hai| 29. prA. svarisaMtu 'ghaNA mA vA, zmaraMtu "riUNo ahaM nivo vhojjA / so "jiNau "paro 12bhajjau, evaM "ciMtaNamavajjhANaM / / 14|| saM. ghanA varSantu mA vA, ripavo mriyantAM, ahaM nRpo bhaveyam / sa jayatu, paro bhanaktu, evaM ciMtanamapadhyAnam / / 14 / / hi. barasAta (pAnI kI vRSTi) ho athavA na ho, zatru mareM, maiM rAjA banU~, usakI jIta ho, dUsare hAra jAye, isa prakAra kA ciMtana karanA vaha durdhyAna hai| 30. prA. 'guNiNo guNehiM 'vihavehi, vihaviNo 'hoMtu gaviA nAma / dosehi navari 10gavvo, "khalANa 12maggo cci a 13auvvo ||15 / / saM. guNino guNaiH, vibhavairvibhavino garvitA nAma bhavantu / navaraM doSairgarvaH, khalAnAM mArgo apUrva eva / / 1511 hi. guNavAna puruSa guNoM se, dhanavAna puruSa dhana se (kadAcit) garvita bane, kintu doSoM se garva karanA yaha durjanoM kA mArga apUrva hI hai| 31. prA. 'jai vi divaseNa 'payaM, 11dhareha pakkheNa zvA "silogaddhaM / ujjogaM 13mA 1 muMcaha, 'jai 'icchaha sikkhiuM nANaM ||16 / / saM. yadi jJAnaM zikSitumicchata, yadyapi divasena padaM dhArayata / pakSeNa vA zlokArddham , udyogaM mA muJcata ||16|| hi. jo tuma jJAna par3hane = prApta karane kI icchA rakhate ho to eka dina meM eka pada athavA pakSa = pandraha dina meM AdhA zloka yAda karo, kintu prayatna nahIM chodd'o| 32. prA. kuNau tavaM pAlau, saMjamaM paDhau sayalasatthAI / 'jAva na jhAyai jIvo, "tAva una 12mukkho "jiNo 15bhaNai / / 17 / / saM. tapaH karotu, saMyamaM pAlayatu, sakalazAstrANi paThatu | yAvajjIvo na dhyAyati, tAvan mokSo na, jino bhaNati ||17 / / hi. tapa karo, saMyama kA pAlana karo, sarvazAstra par3ho, lekina jaba taka jIva zubha dhyAna nahIM karatA hai taba taka mokSaprApti nahIM hai, isa prakAra zrIjinezvara paramAtmA kahate haiN| 61
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. prabhAta meM stotroM dvArA prabhu kI stuti karanI cAhie aura tatpazcAt adhyayana karanA caahie| prA. paccUse thottehiM pahuM thuNejjA, pacchA ya ajjhayaNaM bhaNejjA / __saM. pratyUSe stotraiH prabhuM stuyAt, pazcAccA'dhyayanaM bhaNet / hi. vyApAra kI taraha manuSya ko hamezA dharma meM udyama karanA caahie| prA. vAvAraMmi iva jaNo sayA dhammami vi ujjameu / saM. vyApAra iva janaH sadA dharme'pyudyacchatu / hi. vidyAdhara vimAnoM dvArA gamana karo / prA. vijjAharA vimANehiM gacchantu / saM. vidyAdharAH vimAnairgacchantu / hi. indra ne kubera ko hukma kiyA ki jJAtaputra ke ghara dravya kI vRSTi kro| prA. harI vesamaNaM AdisIa, NAyaputtassa gehammi davaM varisejjahi / saM. harirvaizramaNamAdizat, jJAtaputrasya gRhe dravyaM varSa / 5. hi. tuma dharma se jIo aura satya se sukhI bano / prA. tubbhe dhammeNa jIveha , sacceNa ya suhiNo hoejjAha | saM. yUyaM dharmeNa jIvata, satyena ca sukhino bhavata / hi. guru bha. kA Adeza nahIM ullaMghanA cAhie / prA. guruNo AesaM mAi aikkamejja | saM. gurorAdezaM mA'tikrameta / hi. he bAlaka ! tU mithyA rAkha (bhasma) meM ghI nahIM DAla / prA. he bAla ! tuM muDA bhassammi ghayaM mA pakkhivasu / saM. he bAla ! tvaM mudhA bhasmani ghRtaM mA muJceH / hi. tumheM upAdhyAya ke pAsa vyAkaraNa sIkhanA cAhie / prA. tumhe uvajjhAyassa samIve vAgaraNaM paDheha / saM. yUyamupAdhyAyasya samIpe vyAkaraNaM paTheta / 9. hi. yuvAnI meM dharma karanA caahie| prA. jovaNaMmi dhammaM karejjA / saM. yauvane dharmaM kuryAt / 62
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. hi. karane yogya kArya meM pramAda nahIM karanA cAhie / prA. kAyavve kajje na pamajjejja / saM. kartavye kArye na pramAdyeta / 11. hi. sAdhuoM ko dina meM hI vihAra karanA cAhie / prA. sAhavo diNammi ceva viharentu / saM. sAdhavo dine caiva vihareyuH / suna 12. hi. tU mithyA (jhUThA) kopa na kara, hita ko prA. tuM micchA kovaM mA karasu, hiyaM ca suNasu / saM. tvaM mithyA kopaM mA kuru, hitaM ca zrRNu / prA. 13. hi. tuma paMDita ho isalie tattva kA vicAra karo / tu paMDiA asthi, tatto tattAiM cinteha | saM. yUyaM paNDitAH stha, tatastattvAni cintayata / 14. hi. lobha ko saMtoSa dvArA chor3a / prA. lohaM saMtoseNa muMcahi / saM. lobhaM saMtoSeNa muJca / 15. hi. sabhI tIrthoM meM zatruMjaya tIrtha uttama hai ataH tU vahA~ jA, aura pApoM kA kSaya kara / / prA. savvesuM titthesuM sattuMjayaM titthaM uttimaM atthi, tatto tuM tahiM gacchasu, kallANaM kuNasu, pAvAiM ca nijjarasu / kalyANa kara saM. sarveSu tIrtheSu zatruJjayaM tIrthamuttamamasti, tatastvaM tatra gaccha, kalyANaM kuru, pApAni ca nirghRNIhi / , 16. hi. saMtoSa meM jaisA sukha hai, vaisA sukha anya meM nahIM hai ataH saMtoSa dhAraNa karanA cAhie / tatto prA. saMtosaMmi jArisaM suhaM atthi, tArisaM suhaM annaMmi natthi, saMto dhajja | saM. santoSe yAdRzaM sukhamasti tAdRzaM sukhamanyasmin nA'sti tataH santoSaM dhArayeta / 63 17. hi. jIva vRddhAvasthA meM dharma karane hetu samartha nahIM banatA hai / prA. jIvo vuDhattaNaMmi dhammassa karaNAya samattho na hoi / saM. jIvo vRddhatve dharmasya karaNAya samartho na bhavati /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. hi. ( acchI taraha) pakA huA dhAnya khAnA cAhie / prA. supakkaM dhannaM khAejja / saM. supakvaM dhAnyaM khAdet / 19. hi. pratidina jinezvara kA darzana aura guru bha. kA upadeza sunanA cAhie / prA. sayA jiNassa daMsaNaM (karejja), guruNo ya uvaesa suNejja / saM. sadA jinasya darzanaM (kuryAt ), gurorupadezaM ca zrRNuyAt 20. hi. jo saMsAra se tAraka hai usa Izvara kI nindA mata kara / prA. jo saMsAratto tArago atthi, taM IsaraM mA niMdahi | saM. yaH saMsArAttArako'sti, tamIzvaraM mA ninda | *
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 16 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. jassa jao Aicco udei, sA tassa hoi puvA disA, jatto ya atthamei sA u avarAdisA nAyavvA, dAhiNapAsammi ya dAhiNA disA, uttarA u vAmeNa / saM. yasya yata Aditya udeti, sA tasya bhavati pUrvA dig, yatazcA'stameti, sA tvaparA dig jJAtavyA, dakSiNapArzve ca dakSiNA dig, uttarA tu vAmena | hi. jisake jisa bAjU se sUrya ugatA hai, vaha usakI pUrva dizA hotI hai, jisa tarapha asta hotA hai, vaha pazcima dizA jAnanI, dAyIM tarapha dakSiNa dizA aura bAyIM tarapha uttara dizA jAnanI / 2. prA. kivAe viNA ko dhammo ? | saM. kRpayA vinA ko dharma: ? | hi. dayA binA kaunasA dharma hai ? | 3. prA. paMDavANaM seNAi dujjohaNassa seNAe saha jujjhaM hotyA, tammi juddhe paMDavANaM jayo Asi / saM. pANDavAnAM senAyAH duryodhanasya senayA saha yuddhamabhavat, tasmin yuddhe pANDavAnAM jaya AsIt / hi. pANDavoM kI senA kA duryodhana kI senA ke sAtha yuddha huA, usa yuddha meM pANDavoM kI jaya (jIta) huii| 4. prA. kosA vesA sabbAsu kalAsu niuNA, naccammi u viseseNa kusalA / saM. kozA vezyA sarvAsu kalAsu nipuNA, nRtye tu vizeSeNa kuzalA | hi. kozA vezyA sabhI kalAoM meM kuzala (thI), parantu nRtya kalA meM vizeSa kuzala (thii)| 5. prA. savvA kalA dhammakalA jei| saM. sarvAH kalAH dharmakalA jayati / / hi. dharmakalA sabhI kalAoM ko jItatI hai| prA. sabA kahA dhammakahA jiNei / saM. sarvAH kathAH dharmakathA jayati / . hi. dharmakathA sabhI kathAoM ko jItatI hai| - - 3 - 65 -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. prA. jassa jIhA vasIhUA, so paramo puriso / saM yasya jihvA vazIbhUtA sa paramaH puruSaH / hi. jisakI jIbha vaza meM hai, vaha uttama puruSa hai / 8. prA. nArIo joNhAe ramenti / saM. nAryo jyotsnAyAM ramante / hi. nAriyA~ cA~danI meM khelatI haiM / prA. chuhAe samANA veyaNA natthi / saM. kSudhayA samAnA vedanA nAsti / hi. bhUkha samAna koI vedanA nahIM hai / 10. prA. paMDavANaM bhajjA dodaI savvAsu itthIsuM uttamA mahAsaI ahesi / saM. pANDavAnAM bhAryA draupadI sarvAsu strISUttamA mahAsatyAsIt / hi. pAMDavoM kI patnI draupadI sabhI striyoM meM uttama mahAsatI thI / 11. prA. vANassaINaM pi sannA asti, tao maTTiAe rasaM ca AharejjA / saM. vanaspatInAmapi saMjJAH santi, tata udakaM mRttikAyAH rasaM cA''hareyuH / hi. vanaspatiyoM meM bhI saMjJAe~ hotI haiM ataH pAnI aura miTTI ke rasa kA AhAra karatI haiM / 12. prA. sajjaNA paiNNAhiMto kahaMpi na calanti / 9. saM. sajjanAH pratijJAbhyaH kathamapi na calanti / hi. uttama puruSa pratijJA se kisI bhI prakAra se vicalita nahIM hote haiM / 13. prA. itthIo sajjAhinto uTThanti, AvAsayAiM ca kiccAiM kuNanti / saM. striyaH zayyAbhyaH uttiSThanti, AvazyakAni ca kRtyAni kurvanti / hi. striyA~ zayyA meM se uThatI haiM aura Avazyaka kArya karatI haiM / 14. prA. sAsUe NhUsAe uvari, vahUi ya sAsUa avariM aIva pII atthi / saM. zvazrvAH snUSAyAH upari, vadhvAzca zvazvA uparyatIva prItirasti / hi. sAsU kA putravadhU (bahU) para aura bahU kA sAsU para atIva sneha hai| 15. prA. divaho nisaM, nisA ya diNaM aNusarei / saM. divaso nizAM, nizA ca dinamanusarati / hi. dina rAtri kA, rAtri dina kA anusaraNa karatI hai / 16. prA. jaNA riddhIe gavviTThA pAeNa havanti / saM. janA RddhyA garviSThAH prAyo bhavanti / hi. manuSya prAyaH Rddhi se abhimAnI banate haiM / 66
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. prA. jovaNaM asAraM, lacchI vi asArA, saMsAro asAro, tao dhammammi maI daDhaM kujjA / saM. yauvanamasAraM, lakSmIrapyasArA, saMsAro'sArastato dharme matiM dRDhAM kuryAt / hi. yauvana asAra hai, lakSmI bhI asAra hai, saMsAra asAra hai isalie dharma meM dRr3habuddhi karanI cAhie / 18. prA. thI egAe bAhAe bhAraM nehIa | saM. stryekena bAhunA bhAramanayat / hi. strI eka hAtha se bhAra ko le gyii| 19. prA. kAme sattAo itthIo kulaM sIlaM ca na rakkhaMti / saM. kAme saktAH striyaH kulaM zIlaM ca na rakSanti / hi. kAma (bhoga) meM Asakta striyA~ kula aura zIla kA rakSaNa nahIM karatI 20. prA. ua thINaM sarUvaM saMsArA ya ubivesu / saM. pazya strINAM svarUpaM, saMsArAccovidhi / hi. striyoM ke svarUpa (caritra) ko dekha aura saMsAra se vairAgya pA / 21. prA. jo saMghassa ANaM aikkamei, so sikkhaM arihei / saM. yaH saMghasyA''jJAmatikrAmyati, sa zikSAmarhati / hi. jo saMgha kI AjJA kA ullaMghana karatA hai, vaha daMDa kA pAtra hai| 22. prA. jauMNAe udagaM kiNhaM, gaMgAa ya dagaM sukkamatthi / saM. yamunAyA udakaM kRSNaM, gaMgAyAzcodakaM zuklamasti / hi. yamunA kA pAnI kAlA aura gaMgA kA pAnI sapheda hai| 23. prA. sirihemacaMdo sarassaiM deviM ArAhIa / saM. zrIhemacandra: sarasvatI devImArAdhayat / hi. zrI hemacandrasUri ne sarasvatI devI kI ArAdhanA kI / 24. prA. sAsU bahUNaM devAlae gamaNAya kahei / saM. zvazrUrvadhUbhyo devAlaye gamanAya kathayati / hi. sAsa bahuoM ko mandira jAne ke lie kahatI hai / 25. prA. jo hiriM nIiM dhiiM ca dharei, so siriM lahei / saM. yo hriyaM nItiM dhRtiM ca dhArayati, saH zriyaM labhate / hi. jo lajjA, nIti aura dhIratA ko dhAraNa karatA hai, vaha lakSmI ko prApta karatA hai| -67
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26. prA. ahiNo dADhAe visaM jharei / saM. aherdaSTrAyA viSaM kSarati / / hi. sarpa kI dAr3hA meM se jahara TapakatA hai / prA. tiNhA AgAseNa samA visAlA / saM. tRSNA''kAzena samA vizAlA / hi. tRSNA AkAza ke samAna vizAla hai| prA. tarussa chAhIe thIo gANaM kuNanti / saM. tarozchAyAyAM striyo gAnaM kurvanti / hi. vRkSa kI chAyA meM striyA~ gAyana karatI haiM / 29. prA. vikkamo nivo picchIe suTTa pAlago Asi / saM. vikramo nRpaH pRthvyAH suSTu pAlaka AsIt / hi. vikramarAjA pRthvI kA acchA pAlaka thaa| prA. kumAro savvAsu kalAsu pahuppai / saM. kumAraH sarvAsu kalAsu prabhavati / hi. kumAra sabhI kalAoM meM samartha hai| prA. pahuNo mahAvIrassa atullAe sevAe goyamo gaNaharo saMsAraM tarIa / saM. prabhormahAvIrasyA'tulyayA sevayA gautamo gaNadhara: saMsAramatarat / hi. prabhu mahAvIra kI asAdhAraNa sevA dvArA gautama gaNadhara saMsAra ko tira gye| prA. dhannAo tAo bAliyAu jAhiM sumiNe vi na patthio anno puriso| saM. dhanyAstAH bAlikAH, yAbhiH svapne'pi na prArthito'nyaH puruSaH / hi. ve bAlikAe~ dhanya haiM ki jinake dvArA svapna meM bhI anya puruSa prArthita nahIM huA / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. bar3oM kI maryAdA kA ullaMghana nahIM karanA / prA. gurUNaM majjAyaM na laMghejja / saM. gurUNAM maryAdAM na la ta / 2. hi. cora ne brAhmaNa kI lakSmI chIna lI / prA. coro baMbhaNassa lacchi uddAlIa / saM. cauro brAhmaNasya lakSmImAcchinat / 22 -68
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. hi. patra kI bahU sAsa ke sabhI kArya vinayapUrvaka karatI hai| prA. NhUsA sAsUa savvAiM kajjAiM viNaeNa karei / saM. snuSA zvazvAH sarvANi kAryANi vinayena karoti / hi. jaba manuSya kI Rddhi naSTa hotI hai, taba usake sAtha buddhi aura dhIratA bhI naSTa hotI haiN| prA. jayA jaNassa iDDI nassai, tayA tAe saha buddhI dhiI ya nassai / saM. yadA janasyarddhinazyati, tadA tayA saha buddhidhRtizca nazyati / 5. hi. dhArmika vyakti dhana kI vRddhi meM dharma kA tyAga nahIM karatA hai| prA. dhammio jaNo dhaNassa DDie dhammaM na cayai / saM. dhArmiko jano dhanasya vRddhyAM dharmaM na tyajati / 6. hi. sarasvatI aura lakSmI ke vivAda meM kauna jIte ? prA. sarassaIe sirIe ya vivAe kA jiNai ? | saM. sarasvatyAH lakSmyAzca vivAde kA jayati ? | hi. manuSya vedanA = pIr3A meM bahuta muMjhAtA hai| * prA. logo veyaNAe aIva mujjhi| saM. loko vedanAyAmatIva muhyati / 8. hi. sabhI jIva sukha kI icchA karate haiM aura duHkha kI icchA nahIM karate haiN| prA. sabve jIvA sAyaM icchaMti, asAyaM ya na icchaMti / saM. sarve jIvAH sAtamicchanti, asAtaM ca necchanti / 9. hi. uttama puruSa jisa kArya kA prArambha karate haiM, usako avazya pUrA karate haiN| prA. uttamo puriso jaM kajjaM ADhavei, taM avassaM pAraM gacchai / saM. uttamaH puruSo yatkAryamArabhate , tadavazyaM pAraM gacchati / hi. grISma kAla meM sabhI pazu vRkSoM kI chAyA meM vizrAnti lete haiN| prA. gimhe savve pasavo rukkhANaM chAhIe vissamanti / saM. grISme sarve pazavo vRkSANAM chAyAyAM vizrAmyanti / hi. dakSiNa dizA meM cora gaye / prA. dAhiNAe dizAe corA gacchIa / saM. dakSiNasyAM dizi caurA agacchan / - 69 -
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. hi. sabhI jagaha sukhiyoM ko sukha aura duH :khiyoM ko duHkha hotA hai / prA. savvattha suhINaM suhaM, duhINaM ca duhaM hoi / saM. sarvatra sukhinAM sukhaM duHkhinAM ca duHkhaM bhavati / 13. hi. maiM jinezvara bha. kI pratimAoM kI stutiyoM dvArA stuti karatA hU~ / " prA. haM jiNANaM paDimAo thuIhiM thuNAmi / saM. ahaM jinAnAM pratimAH stutibhiH stavImi / 14. hi. sA~pa jIbha se dUdha pIte haiM / prA. sappA jibbhAhiM duddhaM pAenti / saM. sarpAH jihvAbhirdugdhaM pibanti / 15. hi. striyA~ bagIce meM ghUmatI haiM aura puSpoM ko sUMghatI haiM / prA. itthIo ujjANaMsi viharenti, pupphAiM ca AigghaMti / saM. striya udyAne viharanti, puSpANi cA''jighranti / 16. hi. vaha tIrthaMkaroM kI kahAniyoM se bodha pAyA / so titrANaM kahAhiM bohIa / saM. saH tIrthakarANAM kathAbhirabodhat / 17. hi. pahale pRthvI para bahuta rAkSasa the / prA. prA. purA picchIe bahavo rakkhasA ahesi / saM. purA pRthivyAM bahavo rAkSasA abhavan / 18. hi. durjana kI jIbha meM amRta hai, lekina hRdaya meM viSa (jahara) hai / prA. dujjaNassa jibbhAe amayamatthi, hiyayaMmi u visamatthi / saM. durjanasya jihvAyAmamRtamasti, hRdaye tu viSamasti / 19. hi. maiMne bahanoM ko bahuta dhana diyA / prA. ahaM bhaiNINaM bahudhaNaM dAhIa / saM. ahaM bhaginIbhyo bahudhanamadadAm / 20. hi. kRSNa kI patnI rukmiNI kA putra pradyumna hai / prA. kaNhassa bhajjAi ruppiNIi putto pajjunno asthi / saM. kRSNasya bhAryAyAH rukmiNyAH putraH pradyumno'sti / 21. hi. sAsa bahuoM para kopa karatI hai / prA. sAsU vahUNaM kuppai / saM. zvazrUrvadhUbhyaH krudhyati / 70
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. hi. cAturmAsa meM muni bha. eka hI sthala meM rahate haiN| prA. vAsAe muNao egAe ccia vasahIe vasanti / saM. varSAyAM munaya ekasyAM caiva vasatyAM vasanti / 23. hi. rAtri meM striyA~ candra ke prakAza meM nRtya karatI haiN| prA. rattIe itthIo joNhAe naccanti | saM. rAtrau striyo jyotsnAyAM nRtyanti / 24. hi. prabhu kI sevA aura kRpA se kalyANa hotA hai| prA. pahuNo sevAe kivAe ya kallANaM hoi / saM. prabhoH sevayA kRpayA ca kalyANaM bhavati / 25. hi. sAdhu prANAnte bhI asatya nahIM bolate haiN| prA. sAhavo jIviyaMte vi asaccaM na bhAsante / saM. sAdhavo jIvitA'nte'pyasatyaM na bhASante / 26. hi. bAlaka palaMga meM loTatA hai| prA. bAlo sejjAe paloTTai / saM. bAlaH zayyAyAM praluTyati / 27. hi. strI, latA aura paMDita Azraya binA zobhA nahIM dete haiN| prA. itthI, layA, paMDiyA ya AhAraM viNA na chajjaMte / saM. strI, latA, paNDitAzcA''zrayaM vinA na zobhante / 71
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 17 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. ajja sAhavo nayarAo viharissanti / saM. adya sAdhavo nagarAd vihariSyanti / hi. Aja sAdhu bha. nagara se vihAra kareMge / prA. govAlA pae gheNUo dohihinti / saM. gopAlAH prage dhenokSyanti / hi. gopAla subaha gAyoM ko doheMge / 3. prA. ahaM sIsANamuvaesaM karissaM / saM. ahaM ziSyANAmupadezaM kariSyAmi / hi. maiM ziSyoM ko upadeza dUMgA | 4. prA. makkhiA mahaM lehissai / saM. makSikA madhu lekSyati / hi. makkhI madhu caattegii| prA. pAraddhiNo araNNe vaccihinte, tahiM ca vINAe jhuNiNA hariNIo vasIkarissante, pacchA ya tAo hiMsihire / saM. pApaddhayo'raNye vrajiSyanti, tatra ca vINAyA dhvaninA hariNIrvazIkariSyanti, pazcAcca tA hiMsiSyanti / / hi. zikArI jaMgala meM jAyeMge aura vahA~ vINA kI dhvani se hiranoM ko vaza meM kareMge aura usake bAda unako mAreMge / prA. tuM araNNe jAjjAhise, tayA siMgho caveDAe paharehie / saM. tvamaraNye yAsyasi, tadA siMhazcapeTayA prahariSyati / hi. tU jaMgala meM jAyegA, taba siMha tamAce se prahAra karegA / prA. loddhao moggareNa jaNe haNIa / saM. lubdhako mudgareNa janAnahan / hi. lobhI manuSya ne mudgara se logoM ko mArA / prA. tumhe guru bhattIe seveha , tANaM kivAe kallANaM bhavissai / saM. yUyaM gurUn bhaktyA sevadhvam, teSAM kRpayA kallANaM bhaviSyati / hi. tuma bhakti se guruoM (bar3oM) kI sevA karo, unakI kRpA se kalyANa hogaa| 55987 - 72 - -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. prA. kannAo ajja pahuNo purao purato naccissaMti, gANaM ca kAhinti / saM. kanyA adya prabhoH purato nartiSyanti, gAnaM ca kariSyanti / hi. kanyAe~ Aja svAmI ke Age nRtya kareMgI aura gAyana kreNgii| 10. prA. ujjANe ajja jAissAmo, tattha ya saraMsi jAyAiM saroyANi jiNiMdANaM accaNAe giNhihissA / saM. udyAne'dyA yAsyAmaH tatra ca sarasi jAtAni sarojAni jinendrANAmarcanAya grahISyAmaH / hi. Aja hama bagIce meM jAyeMge aura vahA~ sarovara meM uge hue kamaloM ko zrI jinezvara bhagavaMtoM kI pUjA hetu grahaNa kreNge| 11. prA. ajja ahaM tattANaM ciMtAe rattiM nessaM / ___ saM. adya ahaM tattvAnAM cintayA rAtriM neSyAmi / hi. Aja maiM tattvoM ke cintana dvArA rAtri pUrNa kruuNgaa| prA. taM kajjaM kAhisi, to davaM dAhaM / saM. tvaM kAryaM kariSyasi, tato dravyaM dAsyAmi / hi. tU kAma karegA, usake bAda maiM dravya (dhana) dUMgA | prA. kalimmi nariMdA dhammeNa payaM na pAlihire / __saM. kalau narendrAH dharmeNa prajAM na pAlayiSyanti / hi. kaliyuga meM rAjA dharma se (nItipUrvaka) prajA kA pAlana nahIM kreNge| 14. prA. jai so dujjaNo hohi, tayA parassa niMdAe tUsehii / saM. yadi sa durjano bhaviSyati, tadA parasya nindayA tokSyati / hi. jo vaha durjana hogA, to vaha dUsaroM kI nindA se Anandita hogaa| 15. prA. puttANaM salAhaM na kAhaM / / saM. putrANAM zlAghAM na kariSyAmi | hi. maiM putroM kI prazaMsA nahIM karUMgA / / prA. tIe mAlAe sappo atthi, jaI mAlaM phAsihise tayA so DaMsissai / saM. tasyAM mAlAyAM so'sti, yadi mAlAM sprakSyasi tadA sa daMkSyati / hi. usa mAlA meM sA~pa hai, jo tU mAlA kA sparza karegA to vaha DaMkha degaa| 17. prA. kalle puNNimAe mayaMko aIva virAihii / saM. kalye pUrNimAyAM mRgAGko'tIva virAjiSyati / hi. kala pUrNimA ko candramA atyanta zobhA degaa| . == - 73
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ba 18. prA. vijjatthiNo ajjhayaNAya pADhasAlaM jAjjAhire / saM. vidyArthino'dhyayanAya pAThazAlAM yAsyanti / hi. vidyArthI par3hane ke lie pAThazAlA meM jaayeNge| 19. prA. ahuNA amhe pavayaNassa AlAve gaNihitthA / saM. adhunA vayaM pravacanasyA''lApAn gaNayiSyAmaH / hi. aba hama siddhAnta ke AlApaka gineNge| 20. prA. amhe vANijjeNa dhaNiNo hoihiyo, tumhe nANeNa paMDiA hossaha / saM. vayaM vANijyena dhanino bhaviSyAmaH, yUyaM jJAnena paNDitA bhaviSyatha / hi. hama vyApAra se dhanavAna baneMge, tuma jJAna se paNDita banoge / 21. prA. dhammeNa narA saggaM sivaM vA lahissanti / saM. dharmeNa narAH svargaM zivaM vA lapsyante / hi. dharma se manuSya svarga athavA mokSa prApta kreNge| 22. prA. ajja samosaraNe sirivaddhamANo jiNiMdo desaNaM kAhI, tattha ya bahuNo bhavvA bohiM aduvA desaviraiM aduvA savvaviraiM ca giNhehire / saM. adya samavasaraNe zrIvardhamAno jinendro dezanAM kariSyati, tatra ca bahavo bhavyA bodhimathavA dezaviratimathavA sarvaviratiM ca grahISyanti / Aja samavasaraNa meM zrIvardhamAna jinendra dezanA deMge aura vahA~ bahata bhavyajIva samyaktva athavA dezavirati athavA sarvavirati dharma grahaNa kreNge| 23. prA. jai tumhe suttANi bhaNijjA, tayA gIyatthA hojjAhitthA / saM. yadi yUyaM sUtrANi bhaNiSyatha, tadA gItArthAH bhaviSyathaH / hi. jo tuma sUtroM ko par3hoge, to gItArtha banoge / 24. prA. kallammi dhammaM kAhAmi tti suviNatullammi jivaloe ko nu mannei ? | saM. kalye dharmaM kariSyAmi, iti svapnatulye jIvaloke ko nu manyate ? | hi. maiM kala dharma karUMgA, isa prakAra svapnasamAna jIvaloka = jagat meM kauna mAnegA ?| 25. prA. jiNadhammAo annaha sammaM jIvadayaM na pAsessaha / saM. jinadharmAdanyatra samyag jIvadayAM na drakSyatha / hi. jinadharma se anyatra samyak jIvadayA nahIM dekhI jAtI / 26. prA. kalimmi paviDhe, muNINaM AgamatthA galihinti / AyariyA vi sIsANaM, sammaM suaM na dAhinti ||18 / / -74 B
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. kalau praviSTe munInAmAgamArthA galiSyanti / AcAryA api ziSyebhyaH, samyak zrutaM na dAsyanti ||18|| hi. kaliyuga praveza karane para muniyoM ke Agama ke artha naSTa ho jAyeMge, AcArya bhI ziSyoM ko samyak zruta nahIM deNge| 27. prA. naravaiNo kuDuMbiNA saha jujjhissanti / saM. narapatayaH kuTumbinA saha yotsyante / hi. rAjA kuTumba ke sAtha yuddha kareMge / 28. prA. je jiNapaDimaM siddhAlayaM vA pUissanti tANa gharaM thiraM hohI / saM. ye jinapratimAM siddhAlayaM vA pUjayiSyanti, teSAM gRhaM sthiraM bhaviSyati / hi. jo loga jinapratimA athavA siddhAlaya kI pUjA kareMge, unakA ghara sthira hogaa| prA. na vi atthi navi hohI, pAeNa tihayaNammi so jIvo / jo jovvaNamaNupatto, viyArarahio sayA hoi / / 19 / / saM. prAyastribhuvane sa jIvo nApyasti nApi bhaviSyati / yo yauvanamanuprAptaH, vikArarahitassadA bhavati ||19 / / hi. prAyaH tIna bhuvana meM vaisA koI bhI jIva nahIM hai aura hogA bhI nahIM ki jo yauvana ko prApta karake hamezA vikArarahita ho / __ hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. tU pApoM kI nindA karegA to sukhI hogaa| prA. jai tuMpAvAiM nidihisi tayA suhI hohisi / saM. yadi tvaM pApAni nindiSyasi, tadA sukhI bhaviSyasi / hi. hama nAva meM baiTheMge aura sarovara meM krIr3A kareMge / prA. amhe nAvAe uvavisissAmo, saraMmi ya kIlissAmo / saM. vayaM nAvyupavikSyAmaH, sarasi ca krIDiSyAmaH / 3. hi. hama svAmI ke lie mAlA gUMtheMge (bnaayeNge)| prA. amhe pahuNo mAlaM gaMThissAmo | . saM. vayaM prabhave mAlAM granthiSyAmaH / hi. vaha lobhI hai isalie brAhmaNoM ko dhana nahIM degA / prA. sa loddhao atthi, tatto baMbhaNANaM dhaNaM na dAhii / saM. sa lubdhako'sti, tato brAhmaNebhyo dhanaM na dAsyati / 5. hi. svapna meM candramA ne mukha meM praveza kiyA, isalie tU rAjya prApta kregaa| prA. sumiNammi caMdo muhaM pavisIa, tatto tuM rajjaM pAvihisi / 1 - 75 &
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. svapne candro mukhaM prAvizat, tatastvaM rAjyaM prApsyasi / 6. hi. bodhi ke lie hama jinezvara ke caritra suneMge / prA. bohIe amhe jiNesarANaM caritAI socchAmo / saM. bodhaye vayaM jinezvarANAM caritrANi zroSyAmaH / 7. hi. giranAra meM bahuta vanaspatiyA~ haiM, jaba maiM vahA~ jAU~gA taba dekhU~gA / prA. ujjayaMte bahUo vaNapphaIo saMti, jayA haM tahiM gacchissaM tayA pAsissaM / saM. ujjayante bahavo vanaspatayaH santi, yadAhaM tatra gamiSyAmi tadA drakSyAmi 8. hi. vaha tyAgI hai, ataH garIboM ko dAna degA / prA. socAI atthi, tatto dINANaM dANaM dAhii / saM. sa tyAgI asti, tato dInebhyo dAnaM dAsyati / 9. hi. vaha tApasa hai, ataH phaloM kA AhAra karegA / prA. so tAvaso atthi, tatto phalAI Aharissai / saM. sa tApaso'sti, tataH phalAnyAhariSyati / 10. hi. tU kSamA dhAraNa karegA to durjana kyA karegA ? | prA. tuM khaMti dharissasi, tayA dujjaNo kiM kAhI ? | saM. tvaM zAnti grahISyasi tadA durjanaH kiM kariSyati ? / 11. hi. vasaMtaRtu meM nagaravAsI udyAna meM ghUmane jAyeMge, taba vaha kanyA sakhiyoM ke sAtha avazya AyegI / prA. basaMte paurA ujjANaMsi gacchihinti, tayA sA kannA sahIhiM saha avassaM Agacchihii | saM. vasante paurA udyAne gamiSyanti tadA sA kanyA sakhIbhiH sahA'vazyamAgamiSyati / 12. hi. araNya meM tApasa ugra tapa karatA hai aura tapa ke prabhAva se indra kI Rddhi prApta karegA / prA. vaNaMmi tAvaso uggaM tavaM karei, tavassa ya pahAveNa iMdassa iDDi pAvihii | 1 saM. vane tApasa ugraM tapaH karoti, tapasazca prabhAveNendrasyarddhiM prApsyati / 13. hi. tU bar3oM kI sevA karegA, to sukhI hogA / prA. tuM gurUNaM sevaM karissasi, tayA suhI hohisi / saM. tvaM gurUNAM sevAM kariSyasi tadA sukhI bhaviSyasi / * 76
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. hi. tuma sArtha ke sAtha vihAra karoge, to jaMgala meM Dara nahIM hogA (lgegaa)| prA. tubbhe satyeNa saha viharissaha, tayA araNNe bhayaM na hossai / ___saM. yUyaM sArthena saha vihariSyatha, tadA'raNye bhayaM na bhaviSyati / 15. hi. maiM saMsAra ke duHkhoM se DaratA hU~, isalie dIkSA grahaNa karU~gA / prA. haM saMsArassa duhehinto bIhemi, tatto dikkhaM gahissAmi / saM. ahaM saMsArasya duHkhebhyo bibhemi, tato dIkSAM grahISyAmi / 16. hi. tU jIvahiMsA mata kara, nahIM to duHkhI hogaa| prA. tuM jIvahiMsaM mA kuNasu, annahA duhI hossasi / saM. tvaM jIvahiMsAM mA kuru, anyathA duHkhI bhaviSyasi / 17. hi. krodha prIti kA nAza karatA hai, mAyA mitroM kA nAza karatI hai, mAna vinaya kA nAza karatA hai aura lobha sabhI guNoM kA nAza karatA hai, isalie unakA tyAga kreNge| prA. koho pIiM paNAsei, mAyA mittANi nAsei, mANo viNayaM nAsei, loho ya sabve guNe nAsai, tatto te caissAmu / / saM. krodhaH prItiM praNAzayati, mAyA mitrANi nAzayati, mAno vinayaM nAzayati, lobhazca sarvAn guNAn nAzayati, tatastAMstyakSAmaH / 18. hi. cora dakSiNa dizA meM gaye haiM, lekina unakI avazya talAza kruuNgaa| prA. corA dAhiNAe disAe gacchIa, kiMtu te avassaM maggissAmi / saM. caurAH dakSiNasyAM dizyagacchan, kintu tAnavazyaM mArgayiSyAmi / 19. hi. tU sarovara meM jAyegA, to jarUra DUbegA / prA. tuM saraMmi gacchihisi, tayA avassaM Numajjihisi / ___saM. tvaM sarasi gamiSyasi , tadA'vazyaM nimaDkSyasi / 20. hi. vaha kuttA bhauMkegA, lekina kATegA nhiiN| prA. sa sANo bukkihii, kiMtu na DaMsihii / saM. sa zvA bhaSiSyati, kintu na daMkSyati / 21. hi. jIvadayA samAna dharma nahIM aura jIvahiMsA samAna adharma nahIM hai| prA. jIvadayAe samANo dhammo natthi, jIvahiMsAe ya samANo ahammo natthi / saM. jIvadayayA samAno dharmo nA'sti, jIvahiMsayA ca samAno'dharmo nA'sti / - 77 &
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 18 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. haM vacchANaM paNNANi checchaM / saM. ahaM vRkSANAM parNAni chetsyAmi / hi. maiM vRkSoM ke patte kaaddhuuNgaa| 2. prA. amhe sAhuNo sagAse tattAI socchissAmo / saM. vayaM sAdhoH sakAze tattvAni zroSyAmaH / hi. hama sAdhu bha. ke pAsa tattva suneNge| prA. jai mAyA jattAe gacchii, to vaccho duhiyA ya rocchihinti / saM. yadi mAtA yAtrAyai gamiSyati, tato vatso duhitA ca rodiSyataH / hi. jo mAtA yAtrA ke lie jAyegI, to putra aura putrI royeNge| 4. prA. amhe kira saccaM vocchissAmo / saM. vayaM kila satyaM vakSyAmaH / hi. hama sacamuca satya boleMge / 5. prA. savvaNNU jhatti sivaM gacchihire / saM. sarvajJA jhaTiti zivaM gamiSyanti / hi. sarvajJa bha. jaldI mokSa meM jAyeMge / 6. prA. haM sattujayaM gacchissaM, tahiM girissa sohaM dacchaM, taha settuMjIe naIe NhAhissaM, pacchA ya titthayarANaM paDimAo caMdaNeNa pupphehiM ca accihimi, giriNo ya mAhapaM socchimi, pAvAiMca kammAiMchecchihimi, jIviaM ca sahalaM karissaM / saM. ahaM zatrujayaM gamiSyAmi, tatra gireH zobhA drakSyAmi, tathA zatrujayyAM nadyAM snAsyAmi, paJcAcca tIrthakarANAM pratimAzcandanena puSpaizcA'rciSyAmi, girezca mAhAtmyaM zroSyAmi , pApAni ca karmANi chetsyAmi, jIvitaM ca saphalaM kariSyAmi / hi. maiM zatrujaya jAU~gA, vahA~ girirAja kI zobhA ko dekhUgA, zerbujI nadI meM snAna karU~gA, usake bAda tIrthaMkaroM kI pratimAoM kI candana aura puSpoM dvArA pUjA karU~gA, girirAja kI mahimA sunU~gA, pApakarmoM ko chedUMgA aura jIvana saphala karU~gA / - 78
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. prA. jai asogacaMdo nariMdo disAsu parimANaM kuNaMto, tA nirae neva nivddnto| saM. yadyazokacaMdro narendro dikSu parimANamakariSyat, tato narake naiva nyapatiSyat / hi. jo azokacandra rAjA ne dizAoM kA parimANa kiyA hotA, to naraka meM nahIM jaataa| 8. prA. so AyAraMgaM bhaNejjA, tA gIattho honto| saM. sa AcArAGgamabhaNiSyat, tato gItArtho'bhaviSyat / hi. usane AcArAMga sUtra par3hA hotA to gItArtha bana jAtA / 9. prA. jai haM sattuM nigiNhanto, tayA erisaM duhaM ahuNA kiM lahamANo ? saM. yadyahaM zatru nyagrahISyam tadedRzaM duHkhamadhunA kimalapsye ? hi. jo maiMne zatru kA nigraha kiyA hotA, to aisA duHkha aba kyoM pAtA ? | 10. prA. jai dhammassa phalaM havijja, tayA paraloe suhaM lahejjA / saM. yadi dharmasya phalamabhaviSyat, tadA paraloke sukhamalapsyata / hi. jo dharma kA phala hogA, to vaha paraloka meM sukha pAyegA / 11. prA. sAhammiANaM vacchallaM sai kujjatti vIyarAyassa ANA / saM. sAdharmikAnAM vAtsalyaM sadA kuryAditi vItarAgasyA''jJA / hi. sAdharmikoM kI bhakti hamezA karanI cAhie aisI vItarAga prabhu kI AjJA haiN| 12. prA. tisalAdevI devANaMdA ya mAhaNI pahuNo mahAvIrassa mAUo Asi / saM. trizalAdevI devAnaMdA ca brAhmaNI prabhormahAvIrasya mAtarAvAstAm / hi. trizalAdevI aura devAnaMdA brAhmaNI prabhu mahAvIra kI mAtAe~ thiiN| 13. prA. sirivaddhamANassa piA siddhattho nariMdo hotthA / saM. zrIvardhamAnasya pitA siddhArtho narendro'bhavat / hi. zrIvardhamAna ke pitA siddhArtha rAjA the| 14. prA. pudaNhe akkassa tAvo thovo, majjhaNhe ya aIva tikkho, avaraNhe ya thokko aithevo vA / saM. pUrvANe'rkasya tApaH stokaH, madhyAhne cA'tIvatIkSNaH, aparANe ca stoko'tistoko vA / OM - 79
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. dina ke pUrva bhAga meM sUrya kA tApa alpa, madhyAhna meM ati tIkSNa aura aparAhaNa meM alpa athavA atyalpa hotA hai / 15. prA. sakammehiM iha saMsAre bhamaMtANaM jaMtUNaM saraNaM mAA piA bhAuNo susA dhUA a na havanti, ekko eva dhammo saraNaM / saM. svakarmabhiriha saMsAre bhramatAM jantUnAM zaraNaM mAtA pitA bhrAtaraH svasA duhitA ca na bhavanti , eka eva dharmaH zaraNam / hi. apane karma se isa saMsAra meM paribhramaNa karate hae prANiyoM ke zaraNa mAtA-pitA, bhAI-bahana aura putra nahIM haiM (lekina) eka dharma hI zaraNabhUta hai| prA. jo bAhiraM pAsai, so mUDho; aMto pAsei so paMDio nneo| saM. yo bAhyaM pazyati sa mUDhaH, antaH pazyati sa paNDito jJeyaH / hi. jo bAhya dekhatA hai vaha mUr3ha hai, andara dekhatA hai vaha paMDita hai| 17. prA. piuNo sasA piusiatti, taha mAUe ya sasA mAusiA ii khei| saM. pituH svasA pitRzvaseti, tathA mAtuzca svasA mAtRzvaseti kathayati / hi. pitA kI bahana bUA aura mAtA kI bahana mausI, isa prakAra kahate haiN| 18. prA. naNaMdA bhAussa jAyAe siNijjhai / saM. nanAndA bhrAturjAyAyAM snihyati / hi. nananda bhAI kI patnI = bhAbhI para sneha rakhatI hai / 19. prA. dhUA mAaraM piaraM ca silesai / saM. duhitA mAtaraM pitaraM ca zliSyati / hi. putrI mAtA aura pitA ko AliMgana karatI hai| 20. prA. rAmassa vAsudevassa ya piarammi mAUsuM a parA bhattI asthi / saM. rAmasya vAsudevasya ca pitari mAtRSu ca parA bhaktirasti / hi. baladeva aura vAsudeva kI pitA aura mAtA ke prati zreSTha bhakti hai| 21. prA. sAsU jAmAUNaM paDivayAe pAhuDaM dAhinti / saM. zvazvo jAmAtRbhyaH pratipadi prAbhRtaM dAsyanti / hi. sAsue~ dAmAdoM ko pratipadA ke dina upahAra deNgii| 22. prA. jA nArI bhattArammi paussei, sA suhaM na pAvei / saM. yA nArI bhartari pradveSTi, sA sukhaM na prApnoti / hi. jo strI pati para dveSa karatI hai, vaha sukha nahIM pAtI hai /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. prA. kulabAliyANaM bhattavo ceva devA / saM. kulabAlikAnAM bhartAra eva devAH / hi. kulAMganAoM ko pati hI deva hai / 24. prA. mAA dhUANaM puttANaM ca bahuM dhaNaM appei / saM. mAtA duhitRbhyaH putrebhyazca bahudhanamarpayati / hi. mAtA putriyoM aura putroM ko bahuta dhana detI hai| 25. prA. je narA bhattUNamAese na vaTTante, te duhiNo havanti / saM. ye narAH bhartRNAmAdeze na vartante, te duHkhino bhavanti / hi. jo loga svAmI ke AdezAnusAra vartana nahIM karate haiM, ve duHkhI hote haiN| 26. prA. AvayAsu je sahejjA huti, te cca bhAUNo / saM. Apatsu ye sAhAyyA bhavanti, ta eva bhrAtaraH / hi. duHkha (Apatti) meM jo sahAyaka banate haiM, ve hI bhAI haiN| 27. prA. dhUAe mAAe ya parupparaM aIva neho asthi / saM. duhiturmAtuzca parasparamatIva sneho'sti / hi. putrI aura mAtA meM paraspara atyaMta sneha hai / 28. prA. sAsUNaM jAmAuNo aIva piA havanti / saM. zvazrUNAM jAmAtaro'tIvapriyAH bhavanti / hi. sAsuoM ko dAmAda atyaMta priya hote haiN| prA. ahaM mAarAe ya piuNA ya bhAyarehiM ca sasAhiM ca saha siddhagirissa jattAe jAejjA / saM. ahaM mAtrA ca pitrA ca bhrAtRbhizca svasRbhizca saha siddhagireryAtrAyai yAsyAmi / hi. maiM mAtA, pitA, bhAiyoM aura bahanoM ke sAtha siddhAcala kI yAtrA hetu jAU~gA / 30. prA. dAyArANaM majjhe kaNNo nivo paDhamo hotyA / ___ saM. dAtRNAM madhye karNo nRpaH prathamo'bhavat / hi. dAtAoM meM karNa rAjA prathama huA / prA. rAmassa bhAyA lakkhaNo nieNa cakkeNa rAvaNassa sIsaM chindIa | saM. rAmasya bhrAtA lakSmaNo nijena cakreNa rAvaNasya zIrSamacchinat / hi. rAma ke bhAI lakSmaNa ne apane cakra se rAvaNa kA mastaka chedA / - 19
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. prA. satesu jAyate sUro, sahassesu ya paMDio / vattA sayasahassesu, dAyA jAyati vA na vA 11201 saM. zateSu zUro jAyate, sahasreSu ca paNDitaH / zatasahasreSu vaktA, dAtA jAyate vA na vA ||20|| hi. sau manuSyoM meM eka zUravIra hotA hai, hajAroM meM eka paNDita hotA hai, lAkhoM meM eka vaktA hotA hai, dAtA to hotA hai athavA nahIM bhI hotA hai / 33. prA. iMdiyANaM jae sUro, dhammaM carati paMDio | vattA saccavao hoi, dAyA bhUyahie rao ||21|| saM. indriyANAM jaye zUraH, dharmaM carati paNDitaH / satyavado vaktA bhavati, bhUtahite rato dAtA ||21|| hi. indriyoM kA jaya = indriyoM para vijaya prApta kare vaha zUravIra, dharma kA AcaraNa kare vaha paNDita, satyavAdI ho vaha vaktA aura prANiyoM ke hita meM rata ho vaha dAtA ( kahalAtA) hai / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. jo usane jaharavAlA bhojana khAyA hotA, to vaha mRtyu pAtA / prA. jai so visamisiaM annaM bhuMjato tayA so maraMto / saM. yadi sa viSamizritamannamabhokSyata tadA so'mariSyat / 2. hi. jo tumane jinezvara ke caritra sune hote, to dharma pAte / prA. jai tubbhe jiNesarassa carittAiM suNaMtA, tayA dhammaM pAvaMtA / saM. yadi yUyaM jinezvarasya caritrANyazroSyatha, tadA dharmaM prApsyatha / 3. hi. abhimanyu jindA hotA, to kauravoM kI pUrI senA ko jIta liyA hotA / , prA. ahimannU jIvaMto, tayA kauravANaM savvaM seNaM jiNantoM / saM. abhimanyurajIviSyat, tadA kauravANAM sarvAM senAmajeSyat / 4. hi. jo use tattvoM kA jJAna hotA to vaha dharma prApta karatA / prA. jaha tassa tattANaM nANaM hutaM, tayA so dhammaM lahaMto / saM. yadi tasya tattvAnAM jJAnamabhaviSyat, tadA sa dharmamalapsyata / 5. hi. jo tumane usa samaya bandhana meM se mukta kiyA hotA, to maiM satya bolatA / prA. jai tubbhe taMmi samayaMmi baMdhaNatto muMcaMtA, tayA haM saccaM kahento / saM. yadi yUyaM tasmin samaye bandhanAdamokSyata tadA'haM satyamakathayiSyam / 82
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. hi. rAvaNa ne parastrI kA tyAga kiyA hotA, to vaha mRtyu nahIM pAtA / prA. rAvaNo paranAriM cayaMto, tayA so maccu na pAvanto / saM. rAvaNaH paranArImatyakSyat, tadA sa mRtyuM na prApsyat / 7. hi. jJAtA se usane tattvoM kA jJAna prApta kiyaa| prA. NAyAratto so tattANaM nANaM lahIa / saM. jJAtuH sa tattvAnAM jJAnamalabhata | hi. maiM tAlAba meM se kamala ke phUla grahaNa karU~gA tathA mAtA aura bahana ko duuNgaa| prA. haM kAsAratto kamalAiM gahissAmi, mAAe sasAe ya dAhissaM / saM. ahaM kAsArAt kamalAni grahISyAmi, mAtre svasre ca dAsyAmi / 9. hi. mAtA aura pitA ke sAtha jinAlaya meM jAU~gA aura caityavaMdana kruuNgaa| prA. mAarAe piareNa ya saha jiNAlae gacchissAmi, ciivaMdaNaM ca karissAmi / saM. mAtrA pitrA ca saha jinAlaye gamiSyAmi, caityavandanaM ca kariSyAmi / 10. hi. lakSmaNa ke bhAI rAma ne dIkSA lI aura mokSa prApta kiyA / . prA. lakkhaNassa bhAU rAmo pavajjIa, mokkhaM ca lahIa / saM. lakSmaNasya bhrAtA rAmaH prAvrajat, mokSaM cA'labhat / hi. bahU ko nananda para atisneha hai| prA. vahUe naNaMdAe aIva Neho atthi / saM. vadhvA nanAndaryatIva sneho'sti / hi. garIboM kA pAlana karanevAle thor3e hI hote haiN| prA. dINANaM rakkhiArA thevA cciya havanti / saM. dInAnAM rakSitAraH stokA eva bhavanti / hi. vidhAtA ke lekha kA koI bhI atikramaNa/(ullaMghana) nahIM karatA hai| prA. dhAyArassa lehaM ko vina aikkamai / saM. dhAturlekhaM ko'pi nA'tikrAmyati / 14. hi. kurUpa bAlakoM para bhI mAtA kA atyaMta sneha hotA hai| prA. viruvesuM bAlesuM vi mAAe aIva Neho hoi / saM. virUpeSu bAleSvapi mAturatIva sneho bhavati / - 83 -
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. hi. jaise badhira ke Age gAna nirarthaka hotA hai, usI prakAra mUrkha ke Age tattvoM kI bAta nirarthaka hotI hai| prA. jahA bahirassa agge gANaM niratyayaM hoi, tahA murukkhassa agge tattANaM vattA niratthayA asthi / saM. yathA badhirasyA'gre gAyanaM nirarthakaM bhavati, tathA mUrkhasyA'gre tattvAnAM vArtA nirarthakA'sti / 16. hi. pratidina bahuta prANI mRtyu pAte haiM, to bhI ajJAnI hama nahIM mareMge aisA mAnate haiM, isase anya kyA Azcarya ho ? prA. paidiNaM bahavo pANiNo marenti, tahavi annANiNo amhe na marissAmo ii mannanti, tatto annaM kiM accheraM hojja ? saM. pratidinaM bahavaH prANino mriyante, tathApyajJAnino vayaM na mariSyAma iti manyante, tato'nyat kimAzcaryaM bhavet ? | 17. hi. naimittika ne usake lalATa meM zreSTha lakSaNa dekhe aura kahA ki tU rAjA bnegaa| prA. nemittio tassa lalADaMmi sohaNAiM lakkhaNAI dekkhIa, kahIa ya tuM rAyA hohisi / saM. naimittikastasya lalATe zobhanAni lakSaNAnyapazyat , akathayacca tvaM rAjA bhaviSyasi / 18. hi. vaha vezyA meM Asakta nahIM hotA, to dharma se patita nahIM hotA / ___prA. so vesAe Asatto na hu~to, tayA so dhammatto na paDato / saM. sa vezyAyAmAsakto nA'bhaviSyat, tadA sa dharmAnnA'patiSyat / 19. hi. mUrkha bhI dhIre-dhIre udyama karane se hoziyAra banatA hai / prA. murukkho vi saNiyaM saNiyaM ujjameNa pauNo hoi / saM. mUryo'pi zanaiH zanairudyamena praguNo bhavati / 84 --
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 19 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. je bhAvA pudaNhe dIsIa, te avaraNhe na dIsanti / saM. ye bhAvA pUrvANe'dRzyanta, te'parAhaNe na dRzyante / hi. jo bhAva (padArtha) dina ke pUrvabhAga meM dikhAI diye, ve dina ke pichale bhAga meM dikhAI nahIM dete haiN| 2. prA. jaha pavaNassa rauddehiM guMjiehiM maMdaro na kaMpijjai, taha khalANaM asabbhehiM vayaNehiM sajjaNANaM cittAiM na kaMpIire / saM. yathA pavanasya raudrairguJjitairmandaro na kampyate , tathA khalAnAmasabhyairvacanaiH sajjanAnAM cittAni na kampyante / hi. jisa taraha pavana ke bhayaMkara guMjArava se meruparvata kaMpAyamAna nahIM hotA hai, usI taraha durjanoM ke asabhya vacanoM se sajjanoM ke citta kaMpAyamAna nahIM hote haiN| 3. prA. dhammeNa suhANi labmanti, pAvAiM ca nassaMti / saM. dharmeNa sukhAni labhyante, pApAni ca nazyante / hi. dharma se sukha prApta hote haiM aura pApa naSTa hote haiN| 4. prA. samaNovAsaehiM ceiesu jiNiMdANaM paDimAo accijjIa / saM. zramaNopAsakaizcaityeSu jinendrANAM pratimA Aya'nta / hi. zrAvakoM dvArA caityoM meM jinezvaroM kI pratimA pUjI gii| 5. prA. viusANaM parisAe murukkhehiM mauNaM sevIau, annaha mukkhatti najjihinti / saM. viduSAM parSadi mUkhaimaunaM sevyatAm , anyathA mUrkhA iti jJAsyante / hi. vidvAnoM kI parSadA meM mUroM dvArA mauna rakhA jAya, anyathA ve mUrkha haiM, aisA siddha hogA / (jAnA jaayegaa)| 6. prA. devehiM sIyaleNa suhaphAseNa surahiNA mArueNa joyaNaparimaMDalA bhUmI savao samaMtA saMpamajjijjai / saM. devaiH zItalena sukhasparzeNa surabhiNA mArutena yojanaparimaMDalA bhUmiH sarvataH samantAt saMpramRjyante / hi. devoM dvArA zItala, sukhadAyI sparzavAle, sugandhita pavana se eka yojana golAkAra bhUmi sarvatra cAroM ora se svaccha kI jAtI hai / - 85 -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. prA. aggiNA nayaraM DajjhIa / saM. agninA nagaramadahyata / hi. agni dvArA nagara jalAyA gayA / 8. prA. gurUNaM bhattIe satthANaM tattAiM Navihire / saM. gurUNAM bhaktyA zAstrANAM tattvAni jJAsyante / hi. guru bhagavaMtoM kI bhakti se zAstroM ke tattva jAne jAyeMge / prA. ajjavi aujjhAe parisare uccesu rukkhesu ThiehiM jaNehiM nimmale nahyale dhavalA siharaparaMparA tassa giriNo dIsai / saM. adyApyayodhyAyAH parisare ucceSu vRkSeSu sthitairjanairnirmale nabhastale dhavalA zikharaparaMparA tasya gireHdRzyate / hi. Aja bhI ayodhyA ke parisara meM U~ce vRkSoM para rahe logoM dvArA nirmala AkAzatala meM usa parvata kI sapheda zikharoM kI paraMparA dekhI jAtI 10. prA. gurUNamuvaeseNa saMsAro tIrai / saM. gurUNAmupadezena saMsArastIryate / hi. guru bhagavaMtoM ke upadeza se saMsAra pAra kiyA jAtA hai| prA. bhadde kA tumaM devivva dIsasi ? saM. bhadre ! kA tvaM devIva dRzyase ? hi. he bhadre ! kyA tuma devI jaisI dikhAI detI ho ? 12. prA. sahA kerisI vuccae ? saM. sabhA kIdRzI ucyate ? hi. sabhA kisa prakAra kI kahalAtI hai ? 13. prA. jattha therA atthi sA sahA / saM. yatra sthavirAH santi sA sabhA / hi. jahA~ vRddha puruSa hote haiM, vaha sabhA kahalAtI hai| 14. pra prA. kalimmi akAle meho varisai, kAle na varisejja, asAhU pUijjanti, sAhavo na pUihire / saM. kalAvakAle megho varSati, kAle na varSati , asAdhavaH pUjyante, sAdhavo na pUjyante / hi. kaliyuga meM mausama binA megha barasatA hai, mausama meM nahIM barasatA hai, asAdhu pUje jAte haiM, sAdhU nahIM pUje jAte haiM / 86
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. prA. vesAo dhaNaM ciya giNhaMti, na hu dhaNeNa tAo ghippanti / saM. vezyA : dhanameva gRhaNanti, na dhanena tAH gRhyante / - hi. vezyAe~ dhana ko hI grahaNa karatI hai, sacamuca ve dhana se grahaNa nahIM kI jAtI haiN| 16. prA. pUijjati dayAlU jaiNo, na hu macchavahagAi / saM. pUjyante dayAlavo yatayo na khu matsyavadhakAdayaH / hi. dayAlu sAdhu pUje jAte haiM, lekina macchImAra Adi nahIM / 17. prA. hoi garuyANa garuyaM vasaNaM loyammi, na uNa iyarANaM / jaM sasiraviNo gheppaMti, rAhuNA na uNa tArAo ||22 / / saM. loke gurukANAM gurukaM, vyasanaM bhavati punaritareSAM na / / yacchaziravI rAhuNA gRhyete, punastArA na ||22 / / hi. jagat meM bar3oM = mahApuruSoM ko jyAdA duHkha (kaSTa) hotA hai, anya ko nahIM, jisa kAraNa candra aura sUrya rAhu dvArA grasita hote haiM lekina tAre nhiiN| 18. prA. jalaNo vi gheppai suhaM, pavaNo bhuyago vi keNai naeNa | mahilAmaNo na gheppai, bahuehiM nayasahassehiM / / 23 / / saM. jvalano'pi sukhaM gRhyate, pavano bhujago'pi kenApi nayena / bahakairnayasahasraH, mahilAmano na gRhyate / / 23 / / hi. agni bhI sukhapUrvaka grahaNa kiyA jAtA hai, pavana aura sA~pa bhI kisI upAya dvArA grahaNa kiye jAte haiM, lekina hajAroM upAyoM dvArA strI kA mana grahaNa nahIM kiyA jAtA hai| 19. prA. ko kassa ettha jaNago ?, kA mAyA ? baMdhavo ya ko kassa ? | kIraMti sakammehiM, jIvA annunnarUvehiM / / 24 / / saM. atra kaH kasya janakaH ? kA mAtA ?, kaH kasya bAndhavazca ? | jIvA: svakarmabhiranyonyarUpaiH kriyante ||24|| hi. isa jagat meM kauna kisakA pitA, kauna mAtA, kauna kisakA bhAI hai ? jIva apane karmoM se hI alaga-alaga svarupavAle kiye jAte haiM / / 24 / / 20. prA. savvassa uvayarijjai, na pamhasijjai parassa uvayAro / vihalo avalaMbijjai, uvaeso esa viusANaM / / 25 / / saM. sarvasyopakriyeta, parasyopakAro na vismaryeta / vihvalo'valambyeta, eSa viduSAmupadezaH / / 25 / / hisA - 87
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. saba para upakAra karanA, anya ke upakAra ko nahIM bhUlanA, duHkhI vyakti ko Azraya denA, yaha vidvAnoM kA upadeza hai / 21. prA. riuNo na vIsasijjai, kayAvi vaMcijjai na vIsattho / na kayagghehi havijjai, eso nANassa nIsaMdo ||26|| saM. ripavo na vizvasyeran, vizvastaH kadApi na vacyeta / kRtaghnairna bhUyeta, eSa jJAnasya niHSyandaH ||26|| hi. zatruoM kA vizvAsa nahIM karanA, vizvAsu vyakti ko kabhI bhI ThaganA nahIM, kRtaghna nahIM bananA, yaha jJAna kA jharanA = nicor3a hai / 22. prA. vannijjai bhiccaguNo, na ya vannijjai suassa paccakkhe | mahilAo nobhayA vi hu, na nassae jeNa mAhAppaM ||27|| saM. bhRtyaguNo varNyeta, sutasya pratyakSe na ca varNyata mahilA nobhayAdapi khu, yena mAhAtmyaM na nazyeta // 27 // hi. sevaka ke guNa kI prazaMsA karanI cAhie, putra ke guNa usake (putra ke) sAmane nahIM kahane cAhie, striyoM kI donoM prakAra se (pratyakSa yA parokSa) prazaMsA nahIM karanI cAhie, (kyoMki) jisase ( usakA = puruSa kA) mAhAtmya naSTa na ho / 23. prA. jIvadayAi ramijjai, iMdiyavaggo damijjai sayAvi / saccaM ceva cavijjai, dhammassa rahassamiNameva ||28|| saM. jIvadayAyAM ramyeta, sadApIndriyavargo damyeta / satyameva kathyeta, idameva dharmasya rahasyam ||28|| hi. jIvadayA meM Anandita honA, hamezA indriyoM ke samUha kA damana karanA, satya hI bolanA, yahI dharma kA rahasya hai / 24. prA. dIsai vivihacaritaM, jANijjai suyaNadujjaNaviseso / dhuttehiM na vaMcijjai, hiMDijjai teNa puhavIe ||29 || saM. vividhacaritraM dRzyate, sujanadurjanavizeSo jJAyate / dhUrtairna vaMcyate, tena pRthvyAm hiNDyate ||29|| hi. vividha prakAra ke caritra dekhe jA~e sajjana aura durjana kA bheda jAnA dhUrtoM se na ThagA jAya isalie pRthvI para ghUmanA cAhie / jAya, 88
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. lakSmaNa dvArA zatru kA mastaka kATA gayA / prA. lakkhaNeNa sattuNo siraM chiMdIaIa / saM. lakSmaNena zatrozziro'cchindyata / hi. zrAvakoM se guru bhagavaMtoM ke vacanoM kI zraddhA kI jAtI hai / ___prA. sAvagehiM gurUNaM vayaNAiM saddahijjanti / saM. zrAvakairgurUNAM vacanAni zraddhIyante / hi. upAdhyAya ke pAsa zraddhApUrvaka jJAna prApta kiyA jAtA hai| prA. saddhAe uvajjhAyatto nANaM labbhai / saM. zraddhayopAdhyAyAjjJAnaM labhyate / 4. hi. yogiyoM dvArA zmazAna meM mantroM kA dhyAna kiyA jAtA hai| prA. jogIhiM susANe maMtAI jhAijjanti / saM. yogibhi: zmazAne mantrANi dhyAyante / 5. hi. nRtyakAroM dvArA daravAje para nRtya kiyA jAtA hai / prA. duvAre naDehiM naccijjai / saM. dvAre naTairnRtyate / 6. hi. prajA rAjA kI AjJA kA apamAna na kare / prA. payA nivassa ANaM na aikkamijjau / saM. prajA nRpasyA''jJAM nA'tikrAmyantAm / 7. hi. cora ke lalATa meM agni se cihana kiyA jAtA hai| prA. corassa lalADe aggiNA ciMdhaM kIrai / saM. caurasya lalATe'gninA cihnaM kriyate / hi. pahale koI jala aura vanaspati meM jIva nahIM mAnate the, lekina aba yantra ke prayoga se usameM (jala + vanaspati meM) sAkSAt jIva dikhAI dete haiN| prA. purA kevi jalammi vaNassaIe ya jIvA na mannIa, kiMtu ahuNA jaMtassa paogeNa sakkhaM tesu jIvA dIsaMti / saM. purA ke'pi jale vanaspatau ca jIvA nA'manyanta, adhunA tu yantrasya prayogeNa sAkSAtteSu jIvA dRzyante / 9. hi. rAjA ke puruSoM dvArA cora pakar3A gayA aura daNDita kiyA gayA / B
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. rAyapurisehiM coro gheppIa, daMDijjaIa ya / / saM. rAjapuruSaizcauro'gRhyatA'daNDya ta ca / 10. hi. jo dhana nyAyamArga se prApta kiyA jAtA hai, vaha kabhI bhI naSTa nahIM hotA hai| prA. jaMdhaNaM nAyamaggeNa viDhappai, taM kayAvi na nassai / saM. yad dhanaM nyAyamArgeNA'yaMte, tatkadApi na nazyate / 11. hi. rAtri meM muniyoM dvArA svAdhyAya kiyA jaayegaa| prA. rattIe muNIhiM sajjhAo karihii / saM. rAtrau munibhiH svAdhyAyaH kariSyate / . 12. hi. ziSyoM ko hamezA AcArya bhagavaMta kI sevA karanI cAhie / prA. sIsA sayA AyariyaM sevantu / saM. ziSyAH sadA''cAryaM sevantAm / 13. hi. maiM duSTakarmoM dvArA mukta kiyA jAtA huuN| prA. haM pAvakammehiM muMcijjami / saM. ahaM pApakarmabhirmucye / 14. hi. tuma moha dvArA mohita nahIM hote ho / prA. tubbhe moheNa na mujjhIaha / saM. yUyaM mohena na muhyadhve / 15. hi. dharma se tumhArA rakSaNa kiyA gayA / prA. tubbhe dhammeNa rakkhijjaIa / saM. yUyaM dharmeNA'rakSyadhvam / 16. hi. tuma zatru dvArA jIte gaye / prA. tumaM sattuNA jivvaIa / saM. tvaM zatruNA'jIyata / 17. hi. jo hamezA dharma kA zravaNa kiyA jAya, dAna diyA jAya, zIla dhAraNa kiyA jAya, guru bhagavaMtoM ko vandana kiyA jAya, vidhipUrvaka jinezvara kI pUjA kI jAya aura tattvoM kI zraddhA kI jAya to isa saMsAra se pAra utarA jaae| prA. jai sayA dhammo suNijjai, dANaM dijjai, sIlaM dharijjai, gurakho vaMdijjeire, vihiNA jiNANaM paDimAo accijjeire, tattANi ca saddahIante, tayA adam saMsAro tarijjai /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. yadi sadA dharmaH zrUyate, dAnaM dIyate, zIlaM dhriyate, guravo vandyante, vidhinA jinezvarANAM pratimA aya'nte , tattvAni ca zraddhIyante, tadA'yaM saMsArastIryate / 18. hi. thor3A bhI upakAra kiyA jAe, to paraloka meM sukhI bneNge| prA. thevo vi uvayAro karijjai, tayA paraloyammi suhI hohii / saM. stoko'pyupakAraH kriyate, tadA parasmilloke sukhI bhaviSyate / 19. hi. bAlaka dvArA pitA kI AjJA mAnI gyii| ___prA. bAleNa piuNo ANA mannijjaIa / saM. bAlakena piturAjJA'manyata / 20. hi. uttama puruSoM dvArA jo kArya prArambha kiyA jAtA hai, usameM ve avazya pAra pAte haiN| prA. uttamehiM purusehiMjaM kajjaM viDhappai, tammi te avassaM pAraM gacchanti / saM. uttamaiH puruSairyatkAryamArabhyate, tasmiMste'vazyaM pAraGgacchanti / == -- 91 -
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 20 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. pANANamaccae vi jIvehiM akaraNijjaM na kAyavvaM, karaNIyaM ca kajjaM na mottavvaM / saM. prANAnAmatyaye'pi jIvairakaraNIyaM na kartavyaM, karaNIyaM ca kAryaM na moktavyam / hi. prANAnte (prANoM ke vinAza meM) bhI jIvoM ko akArya nahIM karanA cAhie aura karane yogya kArya ko chor3anA nahIM cAhie / 2. prA. dhammaM kuNamANassa sahalA jaMti rAIo / saM. dharmaM kurvataH saphalA yAnti rAtryaH / hi. dharma karanevAle kI rAtriyA~ saphala hotI haiM / 3. prA. jeNa imA puhavI hiMDiUNa diTThA so naro nUNaM vatthUNaM parikkhaNe vikkhaNo ho / saM. yenemA pRthvI hiNDitvA dRSTA, sa naro nUnaM vastUnAM parIkSaNe vicakSaNo bhavati / hi. jisake dvArA yaha pRthvI bhramaNa karake dekhI gaI, vaha manuSya sacamuca vastuoM kI parIkSA meM catura = kuzala hotA hai / 4. prA. ego jAyai jIvo, ego mariUNa taha uvajjei | ego bhai saMsAre, ego cciya pAvaI siddhiM ||30|| saM. jIvaH eko jAyate, tathaiko mRtvotpadyate / ekaH saMsAre bhrAmyati, eka eva siddhiM prApnoti ||30|| hi. jIva akelA utpanna hotA hai tathA akelA marakara janma letA hai, akelA saMsAra meM bhramaNa karatA hai, akelA hI mokSa ko prApta karatA hai / 5. prA. kAlasappeNa khAijjantI kAyA keNa dharijjai ?, natthi tattha kavi uvAo / saM. kAlasarpeNa khAdyamAnA kAyA kena dhriyeta ? nAsti tatra ko'pyupAyaH / hi. kAlarUpI sarpa se bhakSaNa kI jAnevAlI kAyA kisake dvArA dhAraNa kI jAya ?, vahA~ koI bhI upAya nahIM hai /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. prA. sabve jIvA jIviuM icchanti, na marittae, tao jIvA na haMtavA / saM. sarve jIvA jIvitumicchanti, na martum, tato jIvA na hantavyAH / hi. sabhI jIva jIne kI icchA karate haiM, marane kI nahIM, isa kAraNa jIvoM ko nahIM mAranA caahie| 7. prA. parassa pIDA na kAyavvA, ii jeNa na jANiaM, teNa paDhiAe vijjAe kiM ? | saM. parasya pIDA na kartavyA, iti yena na jJAtaM, tena paThitayA vidyayA kiM ? | hi. anya ko pIr3A nahIM karanI cAhie, yaha vacana jisako (jisake dvArA) jJAta nahIM hai, usake dvArA par3hI huI vidyA se kyA ? | prA. mukkhatthIhiM jIvadayAmao dhammo kareabbo / saM. mokSArthibhirjIvadayAmayo dharmaH kartavyaH / hi. mokSArthiyoM dvArA jIvadayAmaya dharma karane yogya hai / 9. prA. nANeNaM ciya najjai, karaNijjaM tahaya vajjaNijjaM ca / nANI jANai kAuM, kajjamakajjaM ca vajjeuM ||31|| saM. jJAnenaiva karaNIyaM tathA ca varjanIyaM jJAyate ca / jJAnI kAryaM kartum , akAryaM ca varjayituM jAnAti ||31 / / hi. jJAna dvArA hI karane yogya tathA na karane yogya kA bodha hotA hai, jJAnI karaNIya ko karane aura akaraNIya ko nahIM karane bAbata jAnatA hai| 10. prA. jaM jeNa pAviyalaM, suhamasuhaM vA jIvaloyammi / taM pAvijjai niyamA, paDiyAro natthi eyassa ||32 / / saM. jIvaloke yena yat sukhamasukhaM vA prAptavyam / tan niyamAt prApyate, etasya pratikAro nA'sti ||32 / / hi. jIvaloka meM jisake dvArA sukha athavA duHkha prApta karane yogya hai vaha niyama se prApta hotA hai usakA pratikAra nahIM ho sakatA hai / 11. prA. jammaMtIe sogo, vaDDantIe ya vaDDae ciMtA / pariNIAe daMDo, juvaipiyA dukkhio niccaM / / 33 / / saM. jAyamAnAyAM zokaH, varddhamAnAyAM ca ciMtA varddhate / pariNItAyAM daNDaH, yuvatipitA duHkhito nityam / / 33 / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. (putrI) utpanna hone para zoka hotA hai, bar3I hone para cintA bar3hatI hai, vivAha hone para daNDa milatA hai, isa prakAra strI kA pitA hamezA duHkhI hotA hai| 12. prA. jaM ciya khamai samattho, dhaNavaMto jaM na gamviro hoi / jaM ca suvijjo namiro, tisu tesu alaMkiyA puhavI / / 34 / / saM. yadeva samarthaH kSamate, dhanavAn yanna garvavAn bhavati / yacca suvidyo namaH, tribhistaiH pRthvyalatA ||34|| hi. jo vyakti svayaM samartha hote hue bhI sahana karatA hai, jo dhanavAna hote hue bhI abhimAnI nahIM hotA hai, jo jJAnI hote hue bhI namra hai, ina tInoM dvArA pRthvI suzobhita hai / 13. prA. kA sattI tIe tassa purao ThAiuM ? | saM. kA zaktistasyAstasya purataH sthAtum ? / hi. usake Age khar3e rahane ke lie usakI kyA tAkata hai ? | 14. prA. lajjA cattA sIlaM ca khaMDiaM, ajasaghosaNA diNNA / jassa kae piasahi ! so cea jaNo ajaNo jAo / / 35 / / saM. lajjA tyaktA, zIlaM ca khaMDitam , ayazoghoSaNA dattA / priyasakhi ! yasya kRte sa eva jano'jano jAtaH ||35 / / hi. he priyasakhi ! jisake lie lajjA chor3I, zIla khaNDita kiyA aura apayaza kI ghoSaNA kI, vahI manuSya (aba) durjana huA hai / 15. prA. pariccaiya porusaM, apAsiUNa niyayakulaM, agaNiUNa vayaNIaM, aNAloiUNa AyaiM paricattaM teNa davaliMgaM / saM. parityajya pauruSamadRSTvA nijakakulamagaNayitvA / vacanIyamanAlocyA''yatiM parityaktaM tena dravyaliGgam / / hi. puruSArtha kA tyAga karake, apanA kula dekhe binA, niMdA kI paravAha kiye binA, bhaviSya kA vicAra kiye binA usake dvArA sAdhuveSa kA tyAga kiyA gyaa| 16. prA. jaMjiNehiM pannattaM tameva saccaM, ia buddhI jassa maNe niccalaM tassa sammattaM / saM. yajjinaiH prajJaptaM tadeva satyamiti buddhiryasya manasi nizcalaM tasya samyaktvam /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. jinevara bhagavaMtoM ne jo kahA hai vahI satya hai, aisI buddhi jisake mana meM hai usakA samyaktva nicala hai / 17. prA. coro dhaNiNo dhaNaM harittae ghare pavisIa / ____ saM. cauro dhanino dhanaM hartum gRhe prAvizat / hi. cora ne dhanavAna kA dhana haraNa (corI) karane hetu ghara meM praveza kiyA / 18. prA. paccUse jiNe acciya gurU ya. vaMdittA, paccakkhANaM ca karittu pacchA ya bhoyaNaM kujjA / saM. pratyUSe jinAnarcitvA, gurazca vanditvA, pratyAkhyAnaM ca kRtvA, pazcAcca bhojanaM kuryAt / hi. prAtaHkAla meM jinezvara bhagavaMtoM kI pUjA karake, guru bhagavantoM ko vandana karake, paccakkhANa kara bAda meM bhojana karanA cAhie / 19. prA. guruNA dhamma kuNamANANaM sAvagANaM, samAyaraMtINaM sAvigANaM uvaeso diNNo / saM. guruNA dharmaM kurvadbhyaH zrAvakebhyaH, samAcarantIbhyazca zrAvikAbhyaH upadezo dattaH / hi. dharma karate hue zrAvakoM aura dharma karatI huI zrAvikAoM ko guru bhagavanta dvArA upadeza diyA gayA / 20. prA. piuNA sikkhIamANo putto sikkhijjantI ya puttI guNe lahejja / saM. pitrA zikSyamANaH putraH zikSyamANA ca putrI guNAn labhete / hi. pitA dvArA hitazikSA diyA jAtA putra aura hitazikSA dI jAtI putrI guNoM ko prApta karate haiN| 21. prA. sA mahAdevI surANaM ramaNIhiM salahijjaMtI, kinnarIhiM gAijjantI, buhehiM thunvantI, baMdhuNA mitteNa ya abhinaMdijjaMtI gabbhamubahai / saM. sA mahAdevI surANAM ramaNIbhiH zlAghyamAnA, kinnarIbhirgIyamAnA, budhaiH stUyamAnA, bandhunA mitreNa cAbhinandyamAnA garbhamudvahati / hi. vaha mahAdevI devAMganAoM dvArA prazaMsA kI jAtI, kinnariyoM dvArA gItagAna kI jAtI, paNDitoM dvArA stuti kI jAtI, bandhu aura mitra dvArA abhinandana kI jAtI garbha ko vahana karatI hai / 22. prA. jattha ramaNINa rUvaM, ramaNijjaM pecchiUNa amriio| lajjantIo va ciMtAi, kahavi nidaM na pAvaMti / / 36 / / - 95 -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. yatra ramaNInAM ramaNIyaM rUpaM prekSyA''maryaH / lajjamAnA iva cintayA , kathamapi nidrAM na prApnuvanti / / 36 / / hi. jahA~ striyoM ke manohara rUpa ko dekhakara mAnoM deviyA~ zarmindA hotI hoM vaisI cintA dvArA kisI bhI prakAra se nidrA ko prApta nahIM karatI 23. prA. gAyaMtA sajjhAyaM jhAyaMtA dhammajhANamakalaMkaM / jANaMtA muNiyavvaM, muNiNo Avassae laggA ||37|| saM. svAdhyAyaM gAyantaH, aMkalaGka dharmadhyAnaM dhyAyantaH / jAnanto jJAtavyaM, munaya Avazyake lagnAH / / 37 / / hi. svAdhyAya karanevAle, niSkalaMka dharmadhyAna karanevAle, jAnane lAyaka padArthoM ko jAnanevAle muni Avazyaka kriyA meM laga gaye = (karane lage) hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. jambUkumAra ne kumArAvasthA meM apanI saba Rddhi kA tyAga karake cAritra grahaNa kiyA / prA. jaMbUkumAreNa kumarattaMmi apparaM salaM iDDi caittA cArittaM giNhIaM / saM. jambUkumAreNa kumAratve AtmIyAM sarvAmRddhiM tyaktvA cAritraM gRhItama / hi. maiM zAstra par3hane ke lie guru bhagavanta ke pAsa jAtA huuN| prA. haM satthAI ahijjiuM guruM gacchAmi / saM. ahaM zAstrANyadhyetuM guru gacchAmi / hi. guruM pramAda karate hue sAdhu ko par3hane ke lie kahate hai / prA. guruM pramajjaMtaM muNiM paDhauM kahei / saM. guruH pramAdyantaM muniM paThituM kathayati / hi. rAtri ke prathama prahara meM sokara aura antima prahara meM jAgakara kiyA jAnevAlA abhyAsa sthira banatA hai| prA. rattIe paDhame jAme suviUNa carime ya jAme jaggiUNa kIranto abbhAso thiro hoi| saM. rAtreH prathame yAme suptvA, carame ca yAme jAgaritvA kriyamANo'bhyAsaH sthiro bhavati / - OM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. hi. manuSyoM meM suvarNakAra, pakSiyoM meM kauA aura pazuoM meM siyAra Thaga = zaTha hotA hai| prA. jaNesu suvaNNagAro, pakkhIsu vAyaso, pasusuM ca siyAlo saDho hoi| saM. janeSu suvarNakAra:, pakSiSu vAyasaH, pazuSu ca zRgAlaH zaTho bhavati / hi. pAThazAlA meM abhyAsa karatI kanyAoM ko tuma inAma do / prA. pADhasAlAe ajjhayaNaM kuNaMtINaM kannANaM pAhuDaM deha / saM. pAThazAlAyAmabhyAsaM kurvantIbhyaH kanyAbhyaH prAbhRtaM datta / hi. manuSyoM kI Adhi dUra karane hetu zAstroM ke zravaNa binA anya koI upAya nahIM hai| prA. jaNANaM AhiM haritu satthANaM savaNaM viNA anno ko vi uvAo natthi / saM. janAnAmAdhi hartuM zAstrANAM zravaNaM vinA ko'pyupAyo nA'sti / 8. hi. usane agni dvArA jalatI huI strI kA rakSaNa kiyA / prA. aggiNA DajjhantI itthI teNa rakkhiA | ___ saM. agninA dahyamAnA strI tena rakSitA / 9. hi. rAma dvArA kahI jAtI kathA sunakara vairAgya prApta huA / prA. rAmeNa kahijjanti kahaM suNittA veraggaM pAvIa / saM. rAmeNa kathyamAnAM kathAM zrutvA vairAgyaM prApnot / 10. hi. jAnane yogya bhAvoM ko tU jAna / prA. jANiyabve bhAve tumaM jANasu / . saM. jJAtavyAn bhAvAMstvaM jAnIhi / 11. hi. unmatta (mUrkha) vyakti ne apanA vastra agni meM DAlA aura vaha jala gayA / prA. ummatteNa jaNeNa apparaM vatthaM aggisi khittaM, taM ca daddhaM / saM. unmatteNa janenA''tmIyaM vastramagnau kSiptam tacca dagdham / 12. hi. sAdhu bhagavaMtoM kI sevA dvArA usake dina vyatIta hue / prA. sAhUNaM sevAe tassa diNAI volINAI / saM. sAdhUnAM sevayA tasya dinAnyatikrAntAni / 13. hi. jIvoM kA vadha karatA huA aura mAMsa kA bhakSaNa karatA huA manuSya rAkSasa kahalAtA hai|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. jIvANaM vahaM kuNanto, maMsaM ca bhakkhaMto jaNo rakkhaso kahijjai / saM. jIvAnAM vadhaM kurvan mAMsaM ca bhakSayannaro rAkSasaH kathyate / 14. hi. vaha pApoM kI AlocanA lene ke lie guru bhagavaMta ke pAsa jAte zaramAtA hai / prA. so pAvANaM AloyaNaM giNhauM guruM vaccanto lajjai / saM. sa pApAnAmAlocanAM gRhItuM guruM vrajan lajjate / 15. hi. vaha samAdhipUrvaka mRtyU pAkara svarga meM deva huA / prA. so samAhIe maccuM pAvittA sagge devo havIa / saM. sa samAdhinA mRtyuM prApya svarge devo'bhavat / 16. hi. rote hue bAlaka ko tU duHkha nahIM denA / prA. ruvantaM bAlaM tuM mA pIlasu / saM. rodantaM bAlaM tvaM mA pIDaya / 17. hi. ha~satA huA bAlaka saba ko priya lagatA hai / prA. hasanto bAlo savvassa pio hoi | saM. hasan bAlaH sarvasya priyo bhavati / 18. hi. grahaNa karane yogya ko grahaNa kara, tyAga karane yogya kA tyAga kara / prA. ghettavvaM giNhasu, caiyavvaM cayasu / saM. gRhItavyaM gRhANa, tyaktavyaM tyaja / 98
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 21 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. deviMdehiM acciaM sirimahAvIraM sirasA maNasA vayasA vaMde / saM. devendrararcitaM zrImahAvIraM zirasA manasA vacasA vande / hi. devendroM dvArA pUjita-pUje hue zrImahAvIra ko mastaka se, mana se aura vacana se maiM vandana karatA huuN| 2. prA. mahAsaIe sIyAe appANaM sohantIe niasIlabaleNa aggI jlpuuriiko| saM. mahAsatyA sItayA''tmAnaM zodhayantayA nijazIlabalenA'gnijalapUrIkRtaH / hi. svayaM ko zuddha karatI mahAsatI sItA dvArA apane zIla ke prabhAva se agni ko jala se pUrNa kiyA gayA / 3. prA. guruyA appaNo guNe appaNA kayAi na vaNNanti | saM. gurukA Atmano guNAnAtmanA kadApi na varNayanti / hi. mahApuruSa apane guNoM kI svayaM kabhI bhI prazaMsA nahIM karate haiM / 4. prA. narANaM suhaM vA duhaM vA ko kuNai ?, appaNacciya kayAiM kammAiM samayaMmi pariNamaMti / saM. narANAM sukhaM vA duHkhaM vA kaH karoti ? Atmanaiva kRtAni karmANi samaye pariNamanti / hi. manuSyoM ko sukha athavA duHkha kauna detA hai ? svayaM kiye hue karma hI yogya samayameM pariNamita hote haiN| prA. jai u tumhe appaNo riddhiM icchaha, to niccaMpi jiNesaraM ArAhaha / saM. yadi tu yUyamAtmana Rddhimicchatha, tato nityamapi jinezvaramArAdhayata | hi. jo tuma apanI Rddhi kI icchA rakhate ho to sadA jinezvara bhagavanta kI ArAdhanA kro| 6. prA. jo koheNa abhibhUo jIve haNai, so iha jamme parammi ya jammaNe vi appaNo vahAi hoi / saM. yaH krodhenA'bhibhUto jIvAn hanti, sa iha janmani parasmiMzca janmanyapyA''tmano vadhAya bhavati / hi. krodha se parAbhUta jo (jana) jIvoM ko mAratA hai, vaha isa janma meM aura para janma meM bhI apane vadha ke lie hotA hai /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. prA. nAyaputto bhayavaM mahAvIro siddhatthassa raNNo avaccaM hotthA / saM. jJAtaputro bhagavAn mahAvIraH siddha rthasya rAjJo'patyamabhavat / hi. jJAtaputra bhagavAn mahAvIra siddhArtha rAjA ke putra the / prA. arihaMtA maMgalaM kujjA, arihaMte saraNaM pavajjAmi / saM. arhanto maGgalaM kuryuH, arhataH zaraNaM prapadye / 8. hi. arihanta maMgala kareM, arihantoM kI zaraNa svIkAratA hU~ / prA. gayaNe accharasANaM naccaM dIsai | saM. gagane 'psarasAM nRtyaM dRzyate / hi. AkAza meM apsarAoM kA nRtya dikhAI detA hai / 10. prA. bhisayA taNussa vAhiM avaNenti, logottamA ya bhagavaMtA sUriNo ya maNaso AhiNo haranti / 9. saM. bhiSajastanoHvyAdhInapanayanti, lokottamAzca bhagavantassUrayazca manasa AdhIn haranti / hi. vaidya zarIra ke roga dUra karate haiM, loka meM uttama-pUjya bhagavAn aura AcArya mana kI pIr3AoM ko dUra karate haiM / 11. prA. sarae itthIo gharANaM aMgaNe accharasAuvva gANaM kuNanti nacvaMti ya / saM. zaradi striyo gRhANAmaGgaNe'psarasa iva gAnaM kurvanti nRtyanti ca / hi. zarad Rtu meM striyA~ gharoM ke AMgana meM apsarA kI bhA~ti gAna karatI haiM aura nRtya karatI haiM / 12. prA. muNao pAuse egAe vasahIe ciTThanti / saM. munayaH prAvRSyekasyAM vasatyAM tiSThanti / hi. munijana varSAkAla meM eka sthAna meM rahate haiM / 13. prA. jae dayAlavo jaNA bahuA na havanti / saM. jagati dayAlavo janA bahavo na bhavanti / hi. jagata meM dayAlu vyakti jyAdA nahIM hote haiM / 14. prA. kalimmi sirimaMtA logA pAeNa gavvirA niddayA ya saMti / saM. kalau zrImanto lokAH prAyo garviSThAH nirdayAzca santi / hi. kaliyuga meM dhanavAna loga prAyaH abhimAnI aura nirdaya hote haiN| 15. prA. dInattaNe vi jo uvayarei, so dhammavaMto jANeyavvo / saM. dInatve'pi ya upakaroti, sa dharmavAn jJAtavyaH / hi. dInatA (garIba avasthA) meM bhI jo upakAra karatA hai, use dhArmika jAnanA / 100
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. prA. gAmillANaM tattAiM na roenti / saM. grAmyebhyastattvAni na rocate / hi. grAmyajana ko tattva nahIM rUcate haiM / 17. prA. purillA logA tattANaM nANe kusalA saMti / saM. paurAH lokAstattvAnAM jJAne kuzalAssanti / hi. nagaravAsI loga tattvoM ke jJAna meM kuzala hote haiM / 18. prA. duhiaesu naresu sai dayaM kujjA / saM. duHkhitakeSu nareSu sadA dayAM kuryAt / hi. duHkhI vyaktiyoM para hamezA dayA karanI cAhie / 19. prA. dhaNavaMtANaM pi lacchI pAusassa vijjuvva cavalA nAyavvA / saM. dhanavatAmapi lakSmI prAvRSo vidyudiva capalA jJAtavyA / hi. dhanavAnoM kI lakSmI bhI varSAkAla kI bijalI kI taraha caMcala jAnanI / 20. prA. imaM bhoyaNaM visamaiyaM atthi, tao mA khAeha / saM. idaM bhojanaM viSamayamasti, tato mA khAda / hi. yaha bhojana viSamizrita hai, isalie tuma na khAo / 21. prA. rAikkaM davvaM payAe hiAya hoiavvaM / saM. rAjakIyaM dravyaM prajAyAH hitAya bhavitavyam / hi. rAjA sambandhI dravya prajA ke hita ke lie honA cAhie / 22. prA. jIvANaM appaNayaM nANaM daMsaNaM caritaM ca atthi, annaM savvamaNiccaM, tatto tANi ciya sevijjAha / saM. jIvAnAmAtmIyaM jJAnaM darzanaM cAritraM ca santi, anyat sarvamanityaM, tatastAnyeva sevadhvam / hi. jIvoM kA jJAna, darzana aura cAritra hI svayaM kA hai, anya saba anitya hai, isalie unakA hI sevana karo / 23. prA. je niratthayaM pANivahaM kuNaMti, tANaM dhiratthu / saM. ye nirarthakaM prANivadhaM kurvanti teSAM dhigastu | hi. jo nirarthaka jIvahiMsA karate haiM, unako dhikkAra ho / * 24. prA. gAvINaM duddhaM bAlayANaM sohaNaM ti jaNA vayaMti / saM. gavAM dugdhaM bAlakAnAM zobhanamiti janA vadanti / hi. gAyoM kA dUdha bAlakoM ke lie acchA hai, isa prakAra loga kahate haiM / 101
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25. prA. taM erisehiM kammehiM appaM nirae mAiM pakkhivasu / saM. tvamIdRzaiH karmabhirAtmAnaM narake mA prakSipa | hi. tuma aise kAryoM dvArA AtmA (svayaM) ko naraka meM mata DAlo / 26. prA. dujjaNANaM girAe amayamatthi, hiyae u visaM / saM. durjanAnAM giryamRtamasti, hRdaye tu viSam / hi. durjanoM kI vANI meM amRta hai, lekina hRdaya meM jahara hai / prA. pAvA appaNo hi pi na picchanti, na suNaMti ya / saM. pApAtmAnaH sva hitamapi na prekSante, na zrRNvanti / hi. pApI vyakti apanA hita dekhate bhI nahIM haiM aura sunate bhI nahIM haiN| 28. prA. jo sIlavaMto jiiMdiyo ya hoi, tassa teo jaso dhiI ya vaDDante / saM. yaH zIlavAn jitendriyazca bhavati, tasya tejo yazo dhRtizca vardhante / hi. jo zIlavAna aura jitendriya hotA hai, usake teja, yaza aura dhairya bar3hate haiN| 29. prA. nahassa sohA caMdo, saroyAiM sarassa ya / tavaso uvasamo ya, muhassa ya cakkhU nakko ya / / 38 / / saM. nabhasaH zobhA candraH, sarojAni sarasazca / . tapasa upazamazca , mukhasya ca cakSuSI nAsikA ca / / 38 / / hi. AkAza kI zobhA candra, sarovara kI (zobhA) kamala, tapa kI (zobhA) upazama; mukha kI zobhA A~kha aura kAna haiN| 30. prA. rAiNA vuttaM-bhayavaM vesAsu maNaM kayAvi na karissaM / saM. rAjJoktaM-bhagavan vezyAsu manaH kadApi na kariSyAmi / hi. rAjA ne kahA, he bhagavanta ! maiM kabhI bhI vezyAoM meM Asakti nahIM kruuNgaa| prA. appassa iva savvesuM pANIsuM jo pAsai, sacciya pAsei / saM. Atmana iva sarveSu prANISu yaH pazyati, sa eva pazyati / hi. jo svayaM kI taraha sabhI prANiyoM ko dekhatA hai, vaha hI dekhatA hai| 32. prA. jIvANaM ajIvANaM ca saNhaM sarUvaM jittiyaM jArisaM ca jiNiMdassa pavayaNAe atthi, tettilaM tArisaM ca sarUvaM na annaha daMsaNe / saM. jIvAnAmajIvAnAM ca sUkSmasvarUpaM yAvad yAdRzaM ca jinendrasya pravacane'sti, tAvat tAdRzaM ca svarUpaM nAnyatra darzane / 102
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. jIvoM aura ajIvoM kA sUkSma svarUpa jitanA aura jaisA jinezvara ke siddhAnta meM hai, utanA aura vaisA svarUpa anya darzana meM nahIM hai| 33. prA. evaM jIvaMtANaM, kAleNa kayAi hoi saMpattI / jIvANaM mayANaM puNa, katto dIhami saMsAre ? ||39 / / saM. evaM jIvatAM jIvAnAM kAlena kadAcit saMpattirbhavati / mRtAnAM jIvAnAM punaH, dIghe saMsAre kutaH ? ||39 / / hi. isa prakAra jinde prANiyoM ko kAlakrama se kadAcit saMpatti ho sakatI hai, lekina mare hue prANiyoM ko punaH isa dIrgha saMsAra meM (saMpatti) kahA~ se ho| 34. prA. pANesu dharantesu ya, niyamA ucchAhasattimamuyaMto / pAvei phalaM puriso, niyavavasAyANurUvaM tu ||40 / / saM. prANeSu dharatsu ca, niyamAdutsAhazaktimamuJcan / puruSo nijavyavasAyAnurUpaM tu phalaM prApnoti ||40 / / hi. prANa dhAraNa karane para nizcaya utsAhazakti kA tyAga nahIM karate hue puruSa apane vyavasAya ke anurUpa phala prApta karatA hai| 35. prA. dAraM ca vivAhaMto, bhamamANo maMDalAi cttaari| sUei appaNo taha, vahUi caugaibhave bhamaNaM ||41 / / saM. dArAMzca vivAhayan, catvAri maNDalAni bhraman / AtmanastathA vadhvAzcaturgatibhave bhramaNaM sUcayati / / 41 / / hi. strI ke sAtha zAdI karate hue cAra maNDala (pherA) ghUmate hue apane tathA bahU ke cAra gatirUpa saMsAra meM bhramaNa ko sUcita karatA hai| hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. prabhAta meM gopAla gAyoM ko dohatA hai| prA. paccUse govA gAvIo dohenti / saM. pratyUSe gopA gA duhanti / hi. zubha karmavAle jIva zubhakArya karake paraloka meM sukhI hote haiN| prA. sukammA jIvA suhAiM kiccAI karittA, paraloe suhiNo havanti / saM. sukarmANo jIvAH zubhAni kRtyAni kRtvA , paraloke sukhino bhavanti / 3. hi. he bhagavan ! Apa isa asAra saMsAra meM se hamAre jaise duHkhiyoM kA uddhAra kro| -103
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. bhayavaM ! bhavanto imatto asAratto saMsAratto amhArise duhiNo uddharei / saM. bhagavan ! bhavAnasmAdasArAt saMsArAdasmAdRzAn duHkhina uddharatu / 4. hi. zatruoM se prajA kA rakSaNa karane hetu rAjapuruSoM ne nagara ke bAhara khAI bnaaii| prA. sattusunto payaM rakkhiuM rAyapurisA nayaratto bahiM parihaM karIa / saM. zatrubhyaH prajAM rakSituM rAjapuruSA nagarAd bahiH parikhAmakurvan / hi. patthara samAna hRdaya ko dhAraNa karanevAle ye manuSya bailoM ko kaSTa dete prA. gAvavva hiyayavaMtA ime jaNA baille aIva pIlaMti / saM. grAvANa iva hRdayavanta ime janA balIvardAnatIva pIDayanti / 6. hi. manuSya andhakAra meM cakSu dvArA dekhane ke lie samartha nahIM hote haiN| prA. maNUsA tamaMsi cakkhUhiM dekkhiuM pakkalA na havanti / saM. manuSyAstamasi cakSubhyAM draSTuM samarthAH na bhavanti / 7. hi. loga acina mahIne meM pratipadA se prArambha kara pUrNimA paryanta mahotsava karate haiN| prA. jaNA AsiNe mAse pADivayAe Arabbha puNNamaM jAva mahUsavaM kuNaMti / saM. janA Azvine mAse pratipada Aramya pUrNimAM yAvan mahotsavaM kurvanti / 8. hi. vidvAna manuSya apane guNoM dvArA sarvatra pUjita banate haiN| prA. viusA jaNA appaNo guNehiM sabvattha pUijjeire / saM. vidvAMso janA Atmano guNaiH sarvatra pUjyante / 9. hi. sonI kasauTI para suvarNa kI parIkSA karatA hai| . prA. suvaNNagAro nihasaMmi suvaNNaM parikkhai / saM. suvarNakAro nikaSe suvarNaM parIkSate / 10. hi. kuzala vaidya bhI truTita AyuSya ko jor3ane hetu samartha nahIM hote haiN| prA. suvijjo vi tuTTi AusaM saMdhiuM pakkalo na hoi / saM. suvaidyo'pi truTitamAyuH saMdhAtuM pakvalo na bhavati / 11. hi. tumhAre jaise snehAlu puruSoM ko hama jaise garIba para prIti karanI caahie| prA. tumhArisA nehAlavo purisA amhArisesuM dINesuM pIiM kujjA / saM. yuSmAdRzAH snehAlavaH puruSA asmAdRzeSu dIneSu prItiM kuryAt / 104
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. hi. sabhI indra tIrthaMkaroM ke janma samaya meM meruparvata para tIrthaMkaroM ko le jAkara janma mahotsava karate haiM / prA. savve iMdA titthayarANaM jammammi titthayare merummi neUNa jammamahUsavaM kuNanti / saM. sarve indrAstIrthaGkarANAM janmani tIrthaMkarAn merau nItvA janmotsavaM kurvanti / hi. logoM ko sampatti meM abhimAnI nahIM honA cAhie aura Apatti meM (duHkha meM) mujhAnA nahIM cAhie / prA. jaNA saMpayAe gavirA na havejja, AvayAe ya NAI mujjhejja / saM. janAH sampadi garviSThA na bhaveyuH Apadi ca na muhyeyuH / 14. hi. jIva apane hI karmoM dvArA sukha aura duHkha prApta karatA hai, dUsarA detA hai, vaha mithyA hai| prA. jIvo appassa kammehiM ciya suhaM ca duhaM ca pAvai, anno dei, taM micchA asthi / saM. jIva AtmanaH karmaNaiva sukhaM duHkhaM ca prApnoti, anyo dadAti tan mithyA'sti / 15. hi. guru bhagavaMtoM ke AzIrvAda se kalyANa hI hotA hai, ataH unakI AjJA kA ullaMghana nahIM karanA / prA. gurUNaM AsIsA kallANaM ciya hoi, tatto tesiM ANA na avmnnnniabbaa| saM. gurUNAmAziSA kalyANaM caiva bhavati, tatasteSAmAjJA nA'vamantavyA / 16. hi. tapazcaryA se karmoM kI nirjarA hotI hai aura krodha se karmabandha hote haiN| prA. tavasA kammAiM nijjarenti, koheNa ya kammAiM baMdhijjanti / saM. tapasA karmANi kSIyante, krodhena ca karmANi badhyante / 17. hi. zAstrapaThita mUrkha bahuta hote haiM, lekina jo AcAravAna haiM ve hI paNDita kahalAte haiN| prA. satyaM paDhiavaMtA murukkhA bahavo, kiMtu je AyAravaMtA saMti te cciya ahiNNau kahijjanti / saM. zAstraM paThitavanto mUrkhA bahavo bhavanti, kiM tu ye AcAravantaH, te evA'bhijJAH kathyante / / 105 105 ===
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. hi. bandhu ne rAjA ko kahA ki-tU rAjya kA tyAga kara aura yahA~ khar3A na raha / prA. baMdhu rAyaM kahIa, tuM rajjaM cayahi, ittha ya mA ciTThasu / saM. bandhuH rAjAnamakathayattvaM rAjyaM tyaja, atra ca mA tiSTha / 19. hi. vyavasthita pAlana kiyA jAtA rAjya rAjA ko atyadhika dhana aura kIrti arpaNa karatA hai| prA. suTTa pAlijjaMtaM rajjaM rAyANassa bahu dhaNaM jasaM ca appei / saM. suSTu pAlyamAnaM rAjyaM rAjJo bahuM dhanaM yazazcA'rpayati / 20. hi. vRddhAvasthA meM zarIra kI sundaratA naSTa hotI hai / prA. vuDDattaNe sarIrassa suMdarattaNaM nassai / saM. vRddhatve zarIrasya sundaratvaM nazyati / . 21. hi. dUsaroM ke duHkha sunakara mahAn AtmAoM (mahAtmAoM) kA citta (mana) dayAlu banatA hai / prA. pArakerAiM dukkhAiM suNittA mahappANaM cittaM dayAlu hoi / saM. parakIyAni duHkhAni zrutvA mahAtmanAM cittaM dayAlu bhavati / kaza -106
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 22 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. pAvakammaM neva kujjA na kAravejjA | saM. pApakarma naiva kuryAt na kArayet / hi. pApakarma nahIM karanA aura nahIM karAnA cAhie / 2. prA. pAiyakaLa loe kassa hiyayaM na suhAvei / saM. prAkRtakAvyaM loke kasya hRdayaM na sukhayati / hi. prAkRtakAvya loka meM kisake hRdaya ko sukha nahIM detA hai ! balavaMtA paMDiyA ya je kevi narA saMti te vi mahilAe aMgulIhiM naccAvijjaMti / saM. balavantaH paNDitAca ye ke'pi narAssanti, te'pi mahilAyA aMgulIbhirnartyante / hi. balavAna aura paNDita jo koI bhI vyakti haiM, ve bhI strI kI aMguliyoM dvArA nacAye jAte haiN| 4. prA. ahaM vejjomhi, pheDemi sIsassa veyaNaM, suNAvemi bahiraM, avaNemi timiraM, paNAsemi khasaraM, ummUlemi vAhiM, pasamemi sUlaM, nAsemi jaloyaraM ca / saM. ahaM vaidyo'smi, spheTayAmi zIrSasya vedanAm, zrAvayAmi badhiram , apanayAmi timiram, praNAzayAmi kasaram, unmUlayAmi vyAdhim , prazAmyAmi zUlam, nAzayAmi jalodaraM ca / / hi. maiM bhiSak vaidya hU~, mastaka kI vedanA ko dUra karatA hU~, badhira ko sunAtA hU~ (sunane yogya karatA hU~), A~kha kA roga dUra karatA hU~, vikAra ko naSTa karatA hU~, vyAdhi (pIr3A) ko ukher3atA hU~, mUla se naSTa karatA hU~, zUla ko zAnta karatA hU~ aura jalodara kA nAza karatA huuN| 5. prA. sAhUNaM dasaNaM pi hi niyamA duriyaM paNAsei / . saM. sAdhUnAM darzanamapi hi niyamAda duritaM praNAzayati / hi. sAdhu bhagavantoM kA darzana bhI niyama se pApa kA nAza karatA hai| 6. prA. raNNA suvaNNagAre vAharAviuNa appaNo mauDammi vairAiM veDujjAiM rayaNANi ya rayAvIaIa / : - 107
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. rAjJA suvarNakArAn vyAhAryA''tmano mukuTe vajrANi vaiDUryANi ratnAni cA'racyanta / hi. rAjA ne suvarNakAroM ko bulAkara apane mukuTa meM vajra aura vaiDUryaratnoM ko maNDita kiyA / 7. prA. saMpai nariMdeNa sayalAe picchIe jiNesarANaM ceiyAiM karAviAiM / saM. samprati narendreNa sakalAyAM pRthvyAM jinezvarANAM caityAni kAritAni / hi. samprati rAjA ne sampUrNa pRthvI para jinezvara bhagavaMtoM ke mandira karavAye | 8. prA. tavassI bhikkhU na chiMde, Na chiMdAvae, Na pae, Na payAvae / saM. tapasvI bhikSurna chindyAt, na chedayet, na pacet, na pAcayet / hi. tapasvI bhikSu (kisI kA) cheda kare nahIM, (kisI ke pAsa) cheda karavAye nahIM, (svayaM) pakAye nahIM aura (kisI ke dvArA bhI) pakavAye nahIM / 9. prA. samaNovAsago paiTThAe mahocchave savve sAhammie bhuMjAveIa / saM. zramaNopAsakaH pratiSThAyA mahotsave sarvAn sAdharmikAnabhojayat / hi. zrAvaka ne pratiSThA ke mahotsava meM sabhI sAdharmikoM ko bhojana karavAyA / 10. prA. jai piA putte samma paDhAvato, to vuDhattaNe so kiM evaMvihaM duhaM lahento ? | saM. yadi pitA putrAn samyagapAThayiSyat, tato vRddhatve sa kimevaMvidhaM duHkhamalapsyat ? / hi. jo pitA ne putroM ko acchI taraha paDhAyA hotA, to vRddhAvasthA meM vaha kyA isa prakAra ke duHkha prApta karatA ? | 11. prA. nariMdeNa tattha girimmi ceiaM nimmaviaM / saM. narendreNa tatra girau caityaM nirmApitam / hi. rAjA dvArA vahA~ parvata para mandira banavAyA gayA / 12. prA. khamiyavvaM khamAviyavvaM, uvasamiyavvaM uvasamAviyavvaM, jo uvasamai tassa asthi ArAhaNA, jo na uvasamai tassa natthi ArAhaNA, tao appaNA ceva uvasamiyavvaM / saM. kSantavyaM kSamitavyam, upazAntavyamupazamitavyam, ya upazAmyati tasyAstyArAdhanA, yo nopazAmyati tasya nAstyArAdhanA, tata AtmanaivopazAntavyam / 108
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. kSamA rakhanI cAhie aura kSamA karanI cAhie, zAnta bananA cAhie aura zAnta karanA cAhie / jo upazAnta banatA hai usakI ArAdhanA hai, jo upazAnta nahIM banatA hai usakI ArAdhanA nahIM hai ataH svayaM avazya upazAnta bananA caahie| 13. prA. erisA kannagA parassa dAuNa appaNo gehAo kiM nissArijjai ? savvahA na juttameyaM / saM. IdRzI kanyA parasmai datvA''tmano gRhAt kiM nissAryeta ? sarvathA na yuktametad / hi. aisI kanyA dUsare ko dekara apane ghara se kyoM bAhara nikAleM ? yaha sarvathA yogya nahIM hai| 14. prA. aho kaTuM kaTuM vAsudevaputto hoUNa sayalajaNANaM maNavallahaM kaNiTuM bhAyaraM viNAsehAmi / saM. aho kaSTaM kaSTaM vAsudevaputro bhUtvA sakalajanAnAM manovallabhaM kaniSThaM bhrAtaraM vinAzayiSyAmi / / hi. aho duHkha hai duHkha hai ki vAsudeva kA putra hokara sabhI logoM ke mana ko priya choTe bhAI (laghu bhrAtA) kA maiM vinAza kruuNgaa| 15. prA. hemacaMdasUriNo pAse devANaM sarUvaM muNiuNa haM savvattha vi titthayarANaM maMdirAI karAvissAmi tti paiNNaM kumAravAlanariMdo kAsI / saM. hemacandrasUreH pArzve devAnAM svarUpaM jJAtvA'haM sarvatrApi tIrthakarANAM mandirANi kArayiSyAmIti pratijJAM kumArapAlanarendro'kArSIt) hi. zrIhemacandrasUri. jI ke pAsa devoM kA svarUpa jAnakara ''maiM sarvatra tIrthaMkaroM ke mandira karavAU~gA" aisI pratijJA kumArapAla rAjA ne kii| 16. prA. so paidiNaM abmassaMto jiNadhammaM, pajjuvAsaMto muNijaNaM, pariciMtato jIvAjIvAiNo nava payatthe, rakkhanto rakkhAvinto ya pANigaNaM, bahumANaMto sAhammie jaNe, savvAyareNa pabhAvaMto jiNasAsaNaM kAlaM gamei / sa pratidinamabhyasyan jinadharma , paryupAsamAno munijanaM, paricintayan jIvAjIvAdIn nava padArthAn , rakSan rakSayan ca prANigaNaM, bahumAnayan sAdharmikAn janAn, sarvAdareNa prabhAvayan jinazAsanaM kAlaM gamayati / 109 zrI
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. vaha pratidina jinadharma kA abhyAsa karatA, munijana kI sevA karatA, jIva-ajIvAdi nau padArthoM kI vicAraNA karatA, jIvoM ke samUha kI rakSA karatA aura rakSA karavAtA, sAdharmikoM kA bahumAna karatA, sarva AdarapUrvaka jinazAsana kI prabhAvanA karatA huA kAla vyatIta karatA hai / 17. prA. eso rajjassa joggo tA jhatti rajje Thavijjau, alAhi nigguNehiM ahiM saM. eSa rAjyasya yogyastasmAt jhaTiti rAjye sthApyatAmalaM nirguNairanyaiH / hi. yaha rAjya ke yogya hai isalie zIghra rAjya para sthApita karo, guNarahita anya se kyA ? 18. prA. gihaM jahA ko vi na jANai taha pavesemi nIsAremi ya / saM. gRhaM yathA ko'pi na jAnAti, tathA pravezayAmi nissArayAmi ca / hi. jaise koI na jAne usa taraha (vaise ) maiM ghara meM praveza karAtA hU~ aura bAhara nikAlatA hU~ / 19. prA. jo sAvajje pasatto sarAMpi atarato kahaM tArae annaM ? saM. yaH sAvadye prasaktaH svayamapyataran kathaM tArayedanyam ? hi. jo pApa meM Asakta hai vaha svayaM nahIM tiratA (to) dUsare ko kaise tAregA ? | 20. prA. guruNA puNarutaM aNusAsio vi na kuppejjA / saM. guruNA punaH punaranuzAsito'pi na kupyet / hi. guru dvArA bArabAra zikSA dene para bhI kopa nahIM karanA / 21. prA. ekkassa ceva dukkhaM, mArijjaMtassa hoi khaNamekkaM / jAvajjIvaM sakuDuMbayassa purisassa dhaNaharaNe ||421 saM. mAryamANasyaikasyaivaikaM kSaNaM duHkhaM bhavati / dhaNaharaNe sakuTumbakasya puruSasya yAvajjIvam ||42|| hi. puruSa ko mAranevAle akele ko hI eka kSaNa duHkha hotA hai, lekina dhanaharaNa (corI) karane se kuTumbasahita puruSa ko yAvajjIvanaparyanta duHkha hotA hai / 22. prA. dUsamasamaevi hu hemasUriNo nisuNiUNa vayaNAI / savvajaNo jIvadayaM, karAvio kumaravAleNa ||43 // 110
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. saM. duHSamasamaye'pi khu, hemasUrervacanAni nizrutya / kumArapAlena sarvajano jIvadayAM kAritaH / / 43 / / duSamakAla meM bhI sacamuca zrIhemacandrasUrIzvarajI ke vacana sunakara kumArapAla rAjA dvArA sabhI logoM ke pAsa jIvadayA karAyI gyii| prA. rovanti ruvAvanti ya, aliyaM japaMti pattiyAventi / kavaDeNa ya khaMti visaM, maranti na ya jaMti sabbhAvaM ||44|| saM. rudanti rodayanti ca, alIkaM jalpanti pratyAyayanti / kapaTena ca viSaM khAdanti, mriyante sadbhAvaM na ca yAnti ||44 / / hi. (strI) rotI hai, rulAtI hai, jhuTha bolatI hai, vizvAsa dilAtI hai, mAyApUrvaka jahara khAtI hai, maratI hai lekina sadabhAva nahIM pAtI hai| 24. prA. maraNabhayaMmi uvagae, devA vi saiMdayA na tArenti / dhammo tANaM saraNaM, gaitti ciMtehi saraNattaM / / 45 / / saM. maraNabhaye upagate, sendrA devA api na tArayanti / dharmastrANaM zaraNaM, gatiriti zaraNatvaM cintaya ||45 / / maraNa kA bhaya prApta hone para indrasahita deva bhI bacA nahIM sakate haiM, dharma rakSaNa, zaraNa, gati hai isa prakAra zaraNatva kA vicAra kre| 25. prA. haMtUNa parappANe, appANaM jo karei sappANaM / appANaM divasANaM, kae sa NAsei appANaM ||46 / / saM. paraprANAn hatvA ya AtmAnaM saprANaM karoti / / so'lpAnAM divasAnAM kRte AtmAnaM nAzayati ||46 / / hi. jo anya ke prANoM kA nAza karake svayaM ko prANavAn jIvita rakhatA hai, vaha thor3e dinoM ke (jIvana ke lie AtmA kA nAza karatA hai| hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. pitA ne upAdhyAya ke pAsa putroM ko tattvoM kA jJAna grahaNa karavAyA / prA. piaro uvajjhAyatto putte tattANaM nANaM gheppAviIa / saM. pitopAdhyAyAt putrAMstattvAnAM jJAnamagrAhyat / hi. siddharAja ne zrIhemacandrasUrI. jI ke pAsa vyAkaraNa kI racanA karavAyI isalie usakA nAma siddhahema rakhA gayA / prA. siddharAo hemacaMdrasUriNA vAgaraNaM racAviIa, tatto siddhahemaM ti tassa NAmaM ThavijjaIa / - 111
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. siddharAjo hemacandrasUriNA vyAkaraNamaracayat, tataH siddhahaimamiti tasyA'bhidhAnamasthApayat / / suziSya guru bhagavantoM ko apanI bhUleM sunAte haiM aura sunAkara bAda meM kSamA mA~gate haiN| prA. susIsA gurUNaM appakerAiM khaliAI suNAventi, suNAvittA ya pacchA te khAmenti / saM. suziSyA gurubhya AtmIyAni skhalitAni zrAvayanti, zrAvayitvA ca pazcAtte kSamayanti / hi. jo pustakoM kA vinAza karate haiM, ve paraloka meM mUka, andha aura bahare hote haiN| prA. je potthayAiM viNAsenti, te paraloe mUgA aMdhA bahirA ya havanti / saM. ye pustakAni vinAzayanti, te paraloke mUkA andhA badhirAzca bhavanti / hi. AcArya bhagavanta ziSyoM ko rAtri ke antima prahara meM uThAkara hamezA svAdhyAya karavAte haiN| prA. Ayariyo sIse stIe carame jAme uTThAviUNa sayA sajjhAyaM karAveI / saM. AcAryazziSyAn rAtrezcarame yAme utthApya sadA svAdhyAyaM kArayati / 6. hi. nRtyakAra ne rAjA aura sabhAjanoM ko bharatarAjA kA nATaka dikhAyA aura vaha (nATaka) dikhalAte nRtyakAra ne kevalajJAna prApta kiyA / prA. naDo rAiNaM parisAe loe ya bharaharAyassa nADyaM dakkhavIa, taM ca dAvanto naTTao kevalanANaM pAvIa / saM. naTo rAjAnaM parSado lokAMzca bharatarAjasya nATyamadarzayat, tacca darzayannartakaH kevalajJAnaM prApnot / hi. pitA putroM ko vidvAna guru dvArA zikSA (bodha) dilAte haiM / prA. piA putte viuseNa guruNA aNusAsei / saM. pitA putrAn viSA guruNA'nuzAsayati / hi. rAjA ke buddhizAlI mantrI ne apanI buddhi se nagara ke prati Ate hue zatruoM kA nAza karavAyA / prA. raNNo dhImaMto maMtI appakerAe buddhIe nayaraM pai AgacchaMte sattuNo naasviia| saM. rAjJo dhImAn mantrI AtmIyayA buddhyA nagaraM pratyAgacchataH zatrUnanAzayat / - 112
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. hi. rAjA ne upAdhyAya bha. ko bulAkara kahA ki tuma rAjaputroM ko nItizAstra aura vyAkaraNazAstra paDhAo / prA. naravaI uvajjhAyaM bollavittA kahIa, tubbhe rAyaputte nIisatthaM vAgaraNasatthaM ca pADheha | saM. narapatirupAdhyAyamAhvAyA'kathayad yUyaM rAjaputrAn nItizAstraM vyAkaraNazAstraM ca pAThyata / 10. hi. rAma ne usa samaya usako jahara khilAyA hotA to vaha jarUra mara jAtA / prA. rAmo tayA taM visaM bhakkhAvaMto, tayA so nUNaM maraMto / saM. rAmastadA taM viSamabhojayiSyat, tadA sa nUnamamariSyat / 11. hi. mAtA choTe bAlakoM ko nahIM DarAe / prA. mAA kaNiTTe sisuNo na bIhAvejja / saM. mAtA kaniSThAn zizUn na bhApayatu / 12. hi. tIrthaMkara paramAtmA bhavya jIvoM ko saMsAra ke bandhana meM se muktakara zAzvata sukha dilAte haiM / prA. titthayarA bhavve jIve saMsArassa baMdhaNatto moyAvittA sAsayaM sokkhaM appAventi / saM. tIrthakarA bhavyAn jIvAn saMsArasya bandhanAn mocayitvA zAzvataM saukhyamarpayanti / 13. hi. jinake dvArA corI kI gaI unako rAjA ne zikSA karavAI / prA. jehiM coriyaM kayaM, te nivaI daMDAvIa / saM. yaizcauryaM kRtaM tAn nRpatiradaNDayat / 14. hi. kumAra ne ghara se nikalakara saba kA tyAga karake udyAna meM AcArya bhagavanta ke pAsa saMyama grahaNa kiyA aura bahuta kumAroM ko (saMyama ) grahaNa karavAyA / prA. kumAro gehatto abhinikkhamiUNa savvaM caittA ujjANe Ayariyassa samIvaM saMjama giNhIa bahU ya kumAre gheppAviIa / saM. kumAro gRhAdabhiniSkramya sarvaM tyaktvodyAne AcAryasya samIpaM saMyamamagRhNAd, bahUn kumArAMzcA'grAhyat / 15. hi. saMyama meM sthita sAdhu bhagavanta sukhapUrvaka dina vyatIta karate haiM / 113
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. saMjamaMmi ThiA sAhavo saheNa diNAiM jAventi / saM. saMyame sthitAH sAdhavaH sukhena dinAni yApayanti / 16. hi. jo bhAiyoM aura mitroM ko paraspara lar3AtA hai aura samaya Ane para vyakti ke pAsa apanA mastaka bhI kaTAtA hai, vaha adRSTa hI hai| prA. jaM bhAUNo mittANi ya parupparaM jujjhAvei samayaMmi ya jaNeNa appaNo sIsaMpi chiMdAvei taM daivaM atthi / saM. yad bhrAtan mitrANi ca parasparaM yodhayati, samaye ca janenA''tmanaH zIrSamapi chedayati tad daivamasti / hi. santuSTa rAnI ne cora ko apane ghara le jAkara sundara bhojana karavAyA, usake bAda vastra aura AbhUSaNa dekara anujJA dii| prA. tuhA mahisI coraM appaNo gehammi neUNa suTTa bhoyaNaM karAvIa, tatto vatthAiM bhUsaNAiM ca dAUNa aNujANIa / saM. tuSTA mahiSI cauramAtmano gehe nItvA suSTu bhojanamakArayat, tato vastrANi bhUSaNAni ca datvA'nvajAnAt / 18. hi. jJAtaputra samavasaraNa meM baiThakara janma aura mRtyu kA kAraNa manuSyoM aura devatAoM ko samajhAte haiN| prA. nAyaputto samosaraNaMmi uvavisIya jammaNo maraNassa ya kAraNaM maNUse deve ya bohAvei / saM. jJAtapatraH samavasaraNe upavizya janmano maraNasya ca kAraNaM manuSyAn devAMzca bodhayati / hi. sAdhu puruSa kahate haiM ki pApakarma jIvoM ko sadA saMsAracakra meM bhramaNa karavAte haiN| prA. sAhavo purisA kahenti-pAvakammAiM jIve sayA saMsAracakkaMmi bhmaaddeire| saM. sAdhavaH puruSAH kathayanti-pApakarmANi jIvAn sadA saMsAracakre bhrAmayanti / hi. saba dharma kA tyAga karake eka vItarAgadeva ko tU bhaja, vahI tujhe sabhI pApoM se mukta karAyegA / prA. save dhamme caittA egaM vIyarAgaM tuM bhajasu, so cciya savvesunto moyaavihii| saM. sarvAn dharmAMstyaktvaikaM vItarAgaM tvaM bhaja, sa eva sarvebhyaH pApebhyaH mocayiSyati / 114
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 23 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. sAhavo maNasA vi na patthenti bahujIvAulaM jalAraMbhaM / samAsa vigraha :- bahuNo ya ee jIvA bahujIvA (karmadhArayaH) / bahujIvehiM Aulo bahujIvAulo taM bahujIvAulaM (tRtIyA tatpuruSaH) jalANaM AraMbho jalAraMbho taM jalAraMbhaM (SaSThI-tatpuruSaH) saM. sAdhavo manasApi na prArthayanti bahujIvAkulaM jalArambham / hi. sAdhu bhagavanta bahata jIvoM se vyApta pAnI ke Arambha kI mana se bhI icchA nahIM karate haiN| 2. prA. khaMtisUrA arihaMtA, tavasUrA aNagArA, dANasUre vesamaNe, juddhasUre vAsudeve / samAsa vigraha :- khaMtie sUrA khaMtisUrA / tavammi sUrA tavasUrA / dANe sUro dANasUre / juddhami sUro juddhasUre / (sarvatra saptamItatpuruSaH) / na agAraM jesiM te aNagArA (nArtha bhuvriihiH)| saM. kSAntizUrA arhantaH, tapaHzUrA anagArAH, dAnazUro vaizramaNaH, yuddhazUro vAsudevaH / hi. kSamApanA meM zUravIra arihanta bhagavanta haiM, tapa meM zUravIra sAdhu bhagavanta haiM, dAna meM zUravIra kubera hai, yuddha meM zUravIra vAsudeva hai| prA. te sattimantA purisA je abbhatthaNAvacchalA samAvaDiyakajjA na gaNeire AyaiM, abbhuddharenti dINayaM, pUrenti paramaNorahe, rakkhaMti saraNAgamaM / samAsa vigraha :- abbhatthaNAi vacchalA abmatthaNAvacchalA (saptamI tatpuruSaH) / samAvaDiyaM kajjaM jesiM te samAvaDiyakajjA (SaSThyarthe bhuvriihiH)| maNAiMcciya rahA maNorahA (avadhAraNapUrvapadakarmadhArayaH) paresiM maNorahA paramaNorahA (SaSThI tatpuruSaH) / saraNaM Agao saraNAgao taM saraNAgayaM (dvitIyA tatpuruSaH) / saM. te zaktimantaH puruSA ye'bhyarthanAvatsalAH samApatitakAryA na gaNayanti Ayatim, abhyuddharanti dInakam, pUrayanti paramanorathAn, rakSanti zaraNAgatam / -115 3. -
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. ve zaktimAna puruSa haiM hi. jo prArthanA meM prema = snehavAle haiM, kArya Ane para bhaviSya ko nahIM ginate haiM (bhaviSya kI cintA nahIM karate haiM), garIboM kA uddhAra karate haiM, dUsaroM ke manoratha pUrNa karate haiM, zaraNa meM Aye hue kA rakSaNa karate haiN| 4. prA. je nihujjaNAI tavovaNAI sevaMti te jaNA sudhannA / samAsa vigraha - niggaA dujjaNA jehinto tAiM nihujjaNAiM tANi (paJcamyarthe bhuvriihiH)| " tavase vaNAiM tavovaNAiM (caturthyarthe ttpurussH)| suTTha dhannA sudhannA (krmdhaaryH)| saM. ye nirdurjanAni tapovanAni sevante, te janAH sudhanyAH / hi. jo durjanarahita tapovanoM kI sevA karate haiM ve manuSya atidhanya haiN| 5. prA. ahoNu khalu natthi dukkaraM siNehassa, siNeho nAma mUlaM savvadukkhANaM, nivAso aviveyassa, aggalA nibuIe, baMdhavo kugaivAsassa, paDivakkho kusalajogANaM, desao saMsArADavIe, vacchalo asaccavavasAyassa, eeNa abhibhUA pANiNo na gaNenti AyaiM, na joyanti kAloiaM, na sevanti dhamma , na pecchanti paramatthaM, mahAlohapaMjaragayA kesariNo viva samatthA vi visIyaMti tti / samAsa vigraha :- savvAiM ya tAiM dukkhAiM sabadukkhAI, tesiM savvadukkhANaM (karmadhArayaH) na viveyo aviveyo, tassa aviveyassa (naJ tatpuruSaH) / kucchiA gaI kugaI, kugaie vAso kugaivAso, tassa kugaivAsassa (karmadhAraya-SaSThI ttpurussau)| kusalA ya ee jogA kusalajogA, tesiM kusalajogANaM (karmadhArayaH) natthi saccaM jattha so asacco, asacco ya eso vavasAyo asaccavavasAyo, tassa asaccavavasAyassa (bhuvriihi-krmdhaary)| kAlammi uiaM kAloiaM, taM kAloiaM (saptamI ttpurussH)| paramo ya eso atyo paramattho, taM paramatthaM (karmadhArayaH) lohamayo paMjaro lohapaMjaro (uttarapadalopi) mahaMto ya eso lohapaMjaro mahAlohapaMjaro (karmadhAraya), mahAlohapaMjaraM gaA mahAlohapaMjaragaA (dvitiiyaattpurussH)| 116
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. aho nu khalu nAsti duSkaraM snehasya, sneho nAma mUlaM sarvaduHkhAnAm , nivAso'vivekasya, argalA nirvRtyAH, bAndhavaH kugativAsasya, pratipakSaH kuzalayogAnAm, dezakaH saMsArATavyAH, vatsalo'satyavyavasAyasya, etenA'bhibhUtAH prANino na gaNayantyAyatim, na pazyanti kAlocitam, na sevante dharmam , na prekSante paramArtham , mahAlohapaJjaragatAH kesariNa iva, samarthA api viSIdantIti / hi. aho sneha ko sacamuca kucha duSkara nahIM hai, sneha sabhI duHkhoM kA mUla hai, aviveka kA nivAsa hai, mokSa ke lie zRMkhalA (argalA) hai, kugativAsa kA bandhu hai, kuzala yogoM kA zatru hai, saMsArarUpI vana ko batAnevAlA hai, asatya vyavasAya kA premI hai, isase (sneha se) parAbhUta prANI bhaviSya kA vicAra nahIM karate haiM, avasarocita ko nahIM dekhate haiM, dharma kA sevana nahIM karate haiM, paramArtha ko nahIM dekhate haiM, bar3e lohe ke piMjara meM rahe siMha kI taraha samartha hote hue bhI udvega pAte haiN| 6. prA. uttamapurisA na sovaMti saMjhAe / samAsa vigraha :- uttimA ya ee purisA uttimapurisA / (karmadhArayaH) / saM. uttamapuruSAH na svapanti sandhyAyAm / hi. uttama puruSa sandhyAkAla meM nahIM sote haiM / 7. prA. neva vasaNavasagaeNa buddhimayA visAo kAyavoM / samAsa vigraha :- vasaNassa vaso vasaNavaso / vasaNavasaM gao vasaNavasagao teNaM vasaNavasagaeNa / (SaSThI - dvitIyAtatpuruSau) / saM. naiva vyasanavazagatena buddhimattA viSAdaH kartavyaH / hi. saMkaTa ke vaza rahe buddhimAna ko kheda nahIM hI karanA cAhie / 8. prA. amhe paccoNiM gaMtUNa piUNaM caraNesuM paDiyA / samAsa vigraha :- mAyA ya piyA ya piyarA / tesiM piUNaM / (ekshessH)| saM. vayaM sammukhaM gatvA pitroH caraNayoH patitAH / hi. hama sanmukha jAkara mAtA-pitA ke caraNoM meM gire / 9. prA. aha niNNAsiatimiro, viogaviharANa cakkavAyANa | saMgamakaraNekkaraso, viyaMbhio aruNakiraNoho ||47|| samAsa vigraha :- niNNAsio timiro jeNa so niNNAsiatimiro / (tRtIyArthe bhuvriihiH)| & -117
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ viogeNa vihurA viogavihurA, tesiM viogavihurANa / (tRtiiyaattpurussH)| cakkavAyI a cakkavAo ya cakkavAyA tesiM cakkavAyANa / (ekazeSaH) / saMgamassa karaNaM saMgamakaraNaM / saMgamakaraNe ekko raso jassa so saMgamakaraNaikkaraso / (SaSThI tatpuruSaH, SaSThyarthe tripadabahuvrIhica) / aruNassa kiraNA aruNakiraNA | aruNakiraNANaM oho aruNakiraNoho (ubhayatra SaSThItatpuruSaH) / saM. atha ni zitatimiro, viyogavidhurANAM cakravAkAnAm / saMgamakaraNaikaraso'ruNakiraNaugho vijRmbhitaH / / 47 / / hi. aba naSTa kiyA hai andhakAra jisane, viyoga se duHkhI aura cir3iyAoM ko ikaTThe karane meM eka rasavAle aruNa (sUrya) kI kiraNoM kA samUha vistRta ho| 10. prA. puttA ! tumhe vi saMjame niyame ya ujjamaM karijjAha, amayabhUeNa ya jiNavayaNeNa appANaM bhAvijjAha | samAsa vigraha :- amayaM bhUyaM amayamUyaM teNa amayabhUeNa (krmdhaaryH)| jiNassa vayaNaM jiNavayaNaM teNa jiNavayaNeNa (SaSThI ttpurussH)| saM. putrAH ! yUyamapi saMyame niyame codyamaM kuruta, amRtabhUtena ca jinavacanenA''tmAnaM bhAvayata / hi. he putro ! tuma bhI saMyama aura niyama meM udyama karo aura amRtasamAna jinavacana se AtmA ko bhAvita karo / 11. prA. devadANavagaMdhabbA jakkharakkhasakinnarA / bamhayAriM namasaMti, dukkaraM je karanti taM / / 48 / / samAsa vigraha :- devA ya dANavA ya gaMdhavvA ya devadANavagaMdhavvA / (dvandvasamAsaH) | jakkhA ya rakkhasA ya kinnarA ya jakkharakkhasakinnarA / (dvandvasamAsaH) / saM. devadAnavagandharvAH, yakSarAkSasakinnarAH / ye duSkaraM kurvanti, tAn brahmacAriNo namasyanti ||48 / / hi. deva, dAnava, gandharva, yakSa, rAkSasa aura kinnaradeva, jo duSkara = brahmacaryapAlana karate haiM, una brahmacAriyoM ko namaskAra karate haiN| 12. prA. viralA jANanti guNe, viralA jANanti laliyakavvAiM / sAmannadhaNA viralA, paradukkhe dukkhiA viralA ||49 / / -118
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa vigraha :- laliyAiM ca tAI kavvAiM laliyakavvAiM, tAI laliyakavvAiM (karmadhArayaH) sAmannaM dhaNaM jesiM te sAmannadhaNA (SaSThyarthe bhuvriihiH)| paresiM dukkhaM paradukkhaM tammi paradukkhe (SaSThI tatpuruSaH) / saM. viralA guNAn jAnanti , viralA lalitakAvyAni jAnanti / sAmAnyadhanA viralAH, paradukkhe duHkhitA viralAH / / 49 / / hi. alpa puruSa guNoM ko jAnate haiM, alpa puruSa manohara kAvyoM ko jAnate haiM, sAmAnya (pratyeka ke upayoga meM AnevAlA) dhanavAle puruSa alpa hote haiM (aura) anya ke duHkha meM duHkhI vyakti virala (alpa) hote haiN| 13. prA. galai balaM ucchAho, avei siDhilei sayalavAvAre / nAsai sattaM araI, vivaDDae asaNarahiassa ||50 / / samAsa vigraha :- sayalo ya eso vAvAro sayalavAvAro (karmadhArayaH) / na raI araI (naJtatpuruSaH) / asaNeNa rahio asaNarahio tassa asaNarahiassa (tRtIyAtatpuruSaH) / saM. azanarahitasya balaM galati, utsAho'paiti, sakalavyApAra: zithilayati, sattvaM nazyati , aratirvivardhate / / 5011 hi. bhUkhe prANI kA bala naSTa hotA hai, utsAha dUra hotA hai, sabhI vyApAra (kArya) zithila banate haiM, sattva naSTa hotA hai, arati bar3hatI hai| 14. prA. somaguNehiM pAvai na taM navasarayasasI, teaguNehiM pAvai na taM navasarayaravI / rUvaguNehiM pAvai na taM tiasagaNavaI, sAraguNehiM pAvai na taM dharaNidharavaI / / 51 / / samAsa vigraha :- somA ya ee guNA somaguNA, tehiM somaguNehiM (krmdhaaryH)| sarayo ya eso sasI sarayasasI, navo ya eso sarayasasI navasarayasasI (ubhayatra karmadhArayaH) rUvassa guNA rUvaguNA tehiM rUvaguNehiM (SaSThI tatpuruSaH) / tiasANaM gaNA tiasagaNA, tiasagaNANaM vaI tiasagaNavaI (ubhayatra SaSThI ttpurussH)| -- - - 119 8
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArassa guNA sAraguNA tehiM sAraguNehiM (SaSThI tatpuruSaH) / dharaNidharANaM vaI dharaNidharavaI (SaSThI tatpuruSaH) / saM. navazAradazazI saumyaguNaiH taM na prApnoti, navazAradaraviH tejoguNaiH taM na prApnoti / tridazagaNapatI rUpaguNaistaM na prApnoti, dharaNidharapatiH sAraguNaiH taM na prApnoti ||51 / / hi. nayA zaradaRtu kA candra saumyagaNoM dvArA una (ajitanAtha bha.) ko prApta nahIM kara sakatA hai, nayA zaradaRtu kA sUrya teja ke guNoM dvArA unako prApta nahIM kara sakatA hai, devoM ke samUha kA svAmI = indra rUpa ke guNoM dvArA unako nahIM paha~ca sakatA hai, parvatoM kA svAmI = meru parvata parAkrama ke guNoM dvArA unakI barAbarI nahIM kara sakatA hai| 15. prA. jassattho tassa suhaM, jassattho paMDio ya so loe / jassatyo so guruo, atyavihUNo ya lahuo ya 1152 / / samAsa vigraha :- atyeNa vihUNo atyavihUNo (tRtIyAtatpuruSaH) / saM. yasyArthastasya sukhaM, yasyArthaH sa loke paNDitazca / yasyArthaH sa guruko'rthavihInazca laghukazca / / 52 / / hi. jisake pAsa dhana hai usako sukha hai, jisake pAsa dhana hai vaha loka meM paNDita hai, jisake pAsa dhana hai vaha bar3A hai aura dhanarahita manuSya choTA hai| 16. prA vaMcai mittakalatte, nAvikkhae mAyapiyasayaNe a | mArei baMdhave vihu, puriso jo hoi dhaNaluddho ||53|| samAsa vigraha :- mittA ya kalattA ya mittakalattA, te mittakalatte (dvandva smaasH)| mAyA ya piyA ya sayaNA ya mAyapiyasayaNA te mAyapiyasayaNe (dvandvasamAsaH) / dhaNammi luddho dhaNaluddho (sptmiittpurussH)| saM. yaH puruSo dhanalubdho bhavati, (sa) mitrakalatrANi vaJcayati, mAtApitRsvajanAMzca nA'pekSate, bAndhavAnapi khu mArayati ||53|| hi. jo puruSa dhana ko lobhI hotA hai vaha mitra aura strI ko ThagatA hai, mAtA-pitA aura svajanoM kI apekSA nahIM rakhatA hai, bhAiyoM ko bhI mAratA hai| 120 -
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. prA. na gaNanti kulaM, na gaNanti pAvayaM puNNamavi na gaNanti / issarieNa hi mattA, taheva paralogamihaloyaM ||54 / / samAsa vigraha :- paro ya eso loyo paraloyo, taM paraloyam (karmadhArayaH) / iha ya eso loyo ihaloyo, taM ihaloyaM (karmadhAraya) / saM. aizvaryeNa hi mattAH kulaM na gaNayanti, pApakaM na gaNayanti, puNyamapi, tathaiva ihalokaM paralokaM ca na gaNayanti / / 54 / / hi. aizvarya se abhimAnI (manuSya) kula kI paravAha nahIM karate haiM, pApa ko nahIM svIkArate haiM, puNya ko bhI (nahIM ginate haiM) usI taraha ihaloka aura paraloka ko nahIM svIkArate haiN| 18. prA. na gaNanti puvanehaM, na ya nIiM neya loyaavavAyaM / na ya bhAviAvayAo, purisA mahilAe AyattA ||55 / / samAsa vigraha :- punassa neho puvaneho, taM puvanehaM (SaSThItatpuruSaH) / loyANaM avavAo loyaavavAo, taM loyaavavAyaM (sssstthiittpurussH)| bhAvio AvayAo bhAviAvayAo, tAo bhAviAvayAo (karmadhArayaH) / saM. mahilAyAmAyattAH puruSAH pUrvasnehaM na gaNayanti, nItiM na ca, lokApavAdaM na ca, bhAvyApado na ca gaNayanti / / 55 / / hi. strI ke AdhIna puruSa pUrva (mAtA-pitA) ke sneha ko nahIM ginate haiM, nyAyamArga ko nahIM svIkArate haiM, lokanindA kI paravAha nahIM karate haiM aura bhaviSya meM AnevAlI ApattiyoM kI bhI paravAha nahIM karate haiN| 19. prA. merU gariThTho jaha pavvayANaM, erAvaNo sArabalo gayANaM / siMho baliTTho jaha sAvayANaM, taheva sIlaM pavaraM vayANaM ||56 / / samAsa vigraha :- sAraM balaM jassa so sArabalo (bahuvrIhiH) / yathA parvatAnAM merurgariSThaH, gajAnAmairAvaNaH sArabalaH / yathA zvApadAnAM siMho baliSThaH, tathaiva vratAnAM zIlaM pravaram ||56 / / hi. jaise parvatoM meM meruparvata sabase bar3A hai, hAthiyoM meM airAvaNa hAthI zreSTha balavAna hai, jaise zikArI pazuoM meM siMha sarvazreSTha balavAna hai usI prakAra vratoM meM zIlavrata sarvazreSTha hai / 20. prA. bAlattaNammi jaNao, jubvaNapattAi hoi bhattAro / vuDDattaNeNa putto, sacchaMdattaM na nArINaM / / 57 / / samAsa vigraha :- jubvaNaM pattA jubvaNapattA, tAi jubvaNapattAi (dvitiiyaattpurussH)| . sassa chaMdattaM sacchaMdattaM (SaSThItatpuruSaH) / -121
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. bAlatve janakaH, yauvanaprAptAyAM bhartA bhavati / vRddhatvena putraH, nArINAM svacchandatvaM na / / 57 / / hi. nArI bAlyAvasthA meM pitA, yuvAvasthA meM pati aura vRddhAvasthA meM putra ke AdhIna hotI hai, isa prakAra (kisI bhI avasthA meM) striyoM ko svacchandatA nahIM hai| 21. prA. (pasiNaM) kiM hoi rahassa varaM, buddhipasAeNa ko jaNo jayai / kiM ca kuNaMtI bAlA, neurasaiM payAsei / / 58 / / samAsa vigraha :- buddhIe pasAo buddhipasAo, teNaM buddhipasAeNa (SaSThI tatpuruSaH) / neurassa saddo neurasaddo taM neurasadaM (SaSThI tatpuruSaH) / saM. (praznaM) rathasya varaM kiM bhavati ? buddhiprasAdena ko jano jayati ? kiM ca kurvantI bAlA nupUrasadaM prakAzayati ? / hi. (prazna) ratha meM zreSTha kyA hai ? (cakka = cakra), buddhi kI maherabAnI se kauna-sA manuSya jItatA hai ? (maMtI = mantrI) kyA karatI huI bAlikA jhAMjhara (nupUra) ke zabda ko prakAzita karatI hai ? (cakkamaMtI = bhramaNa karatI) uttara = cakkamaMtI / hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. rAma aura lakSmaNa ne rAvaNa kI senA ko jIta liyA aura lakSmaNa ke cakra se mArA gayA rAvaNa marakara naraka meM gayA / prA. rAmalakkhaNA rAvaNassa seNaM jiNIa, lakkhaNassa ya cakkahao rAvaNo mariya narayaM gacchIa / samAsa vigraha :- rAmo ya lakkhaNo ya rAmalakkhaNA (dvndvsmaasH)| lakkhaNassa cakkaM lakkhaNacakkaM (sssstthiittpurussH)| lakkhacakkeNaM hao lakkhaNacakkahao (tRtiiyaattpurussH)| saM. rAmalakSmaNau rAvaNasya senAM jitvA lakSmaNacakrahato rAvaNo mRtvA narakamagacchat / 2. hi. sajjana vyakti duHkha Ane para bhI asatyavacana nahIM bolate haiM / prA. sajjaNA duhapaDiyA vi asaccavayaNaM na bhAsanti / samAsa vigraha :- duhaM paDiyA duhapaDiyA dvitIyA tatpuruSaH) / asaccaM ya taM vayaNaM asaccavayaNaM (karmadhArayaH) -122
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. sajjanAH duHkhapatitA apyasatyavacanaM na bruvanti / 3. hi. vidyArthiyoM ko prAtaHkAla meM jaldI uThakara mAtA, pitA athavA guru bha. ko namaskAra karake apanA adhyayana karanA cAhie / prA. vijjatthiNo paccUse sigcha uDiUNa piyare guruM vA namaMsittA appakaraM ajjhayaNaM paDhejja / samAsa vigraha :- mAyA ya piyA ya piyarA, te piyare (ekazeSaH) / saM. vidyArthinaH pratyUSe zIghramutthAya pitarau guruM vA namaskRtyA''tmIyamadhyayanaM paTheyuH / 4. hi. saMsAra ke duHkhoM ko dekhakara vaha saMsAra se nirveda pAtA hai| prA. saMsAraduhAiM pAsittA so saMsAratto nivijjai / samAsa vigraha :- saMsArassa duhAiM saMsAraduhAI, tAI saMsAraduhAI (sssstthiittpurussH)| saM. saMsAraduHkhAni dRSTavA sa saMsArAn nirvidyate / 5. hi. usa bAlikA ne hAtharUpI kamala dvArA rAjA ke bhAla meM tilaka kiyaa| prA. sA bAlA hatthakamaleNa rAyassa lalADe tilayaM karIa / samAsa vigraha :- hattho eva kamalaM hatthakamalaM, teNa hatthakamaleNa (avdhaarnnpuurvpdkrmdhaaryH)| saM. sA bAlA hastakamalena rAjJo lalATe tilakamakarot / 6. hi. kiyA hai nidAna jisane unako bodhi kI prApti kahA~ se hogI ? prA. kayaniyANANaM tesiM bohilAho katto havejja ? | samAsa vigraha :- kayaM niyANaM jehiM te kayaniyANA, tesiM kayaniyANANaM (bahuvrIhiH) / bohiNo lAho bohilAho (SaSThI tatpuruSaH) / saM. kRtanidAnAnAM teSAM bodhilAbhaH kathaM bhavet ? | 7. hi. tIrthaMkara gambhIra vANI dvArA samavasaraNa meM deva, dAnava aura manuSyoM kI sabhA meM dezanA dete hai aura vaha (dezanA) sunakara bhavyajIva darzana, jJAna aura cAritra grahaNa karate haiM aura AhArarahita (aNAhArI) mokSapada prApta karate haiN| prA. titthayaro gaMbhIravAyAe samosaraNaMmi devadANavamaNUsaparisAe desaNaM dei, taM ca suNittA bhandA jIvA daMsaNanANacaritAiMgiNhanti, aNAhAraM ca mokkhapayaM pAvanti / 123
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa vigraha :- gaMbhIrA ya esA vAyA gaMbhIravAyA tAe gaMbhIravAyAe (krmdhaaryH)| devA ya dANavA ya maNUsA ya devadANavamaNUsA, tesiM parisA devadANavamANUsaparisA, tAe devadANavamaNUsaparisAe (dvndvsssstthiittpurussau)| daMsaNaM ya nANaM ya caritaM ya daMsaNanANacarittAI, tAiMdasaNanANacaritAI (dvandvaH ) / natthi AhAro jammi taM aNAhAraM, taM aNAhAraM (nbhuvriihiH)| mukkhaM ya eyaM payaM mukkhapayaM, taM mukkhapayaM (krmdhaaryH)| saM. tIrthakaro gambhIravAcA samavasaraNe devadAnavamanuSyaparSadi dezanAM dadAti, tAM ca zrutvA bhavyA jIvA darzanajJAnacAritrANi gRhNanti , anAhAraM ca mokSapadaM prApnuvanti / 8. hi. hAtha meM puSpavAlI nagara kI kanyAoM ne manuSyoM meM uttama rAjA para puSpoM kI vRSTi kii| prA. puSphahatthAo paurakannAo jaNuttame rAyaMmi pupphavuddhiM karIa / samAsa vigraha :- puSpAiM hatthe jAsiM tA puSpahatthAo (bhuvriihiH)| paurA ya eA kannAo paurakannAo (karmadhArayaH) / jaNesu uttamo jaNuttamo, tammi jaNuttame (saptamI tatpuruSaH) / pupphANaM vuTTi puSphavuTTi, taM pupphavuddhiM (SaSThI tatpuruSaH) / puSpahastAH paurakanyAH janottame rAjJi puSpavRSTimakurvan / 9. hi. tIna bhuvana meM sabhI jIvoM se tIrthaMkara anantarUpavAna hote haiN| prA. tihaaNammi sabajIdehinto titthayarA aNaMtarUvA havanti / samAsa vigraha :- tiNhaM bhuvaNANaM samAhAro tihuaNaM, tammi tihuyaNammi (smaahaardviguH)| sabve ya ee jIvA sabjIvA, tehinto sabajIvehinto (krmdhaaryH)| aNaMtaM rUvaM jesiM te aNaMtarUvA (bhuvriihiH)| saM. tribhuvane sarvajIvebhyastIrthakarA anantarUpAH bhavanti / 10. hi. saMyamarUpI dhanavAna sAdhuoM ko paraloka kA bhaya nahIM hai| prA. saMjamadhaNANaM sAhUNaM paraloyabhayaM natthi / samAsa vigraha :- saMjamo cciya dhaNaM jesiM te saMjamadhaNA, tesiM saMjamadhaNANaM (bhuvriihiH)| -124
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paro ya eo loyo paraloyo / paraloyatto bhayaM paraloyabhayaM (karmadhAraya pshcmiittpurussau)| saM. saMyamadhanAnAM sAdhUnAM paralokabhayaM nA'sti / 11. hi. AhAra, deha, AyuSya aura karmarahita siddha bhagavanta anantasukhavAna hote haiN| prA. aNAhAradehAusakammA siddhA bhayavaMtA aNaMtasuhA havanti / samAsa vigraha :- AhAro ya deho ya AU ya kammaM ya AhAradehAusakammANi (dvandvaH) natthi AhAradehAusakammANi jesiM te aNAhAradehAusakammA (naarthbhuvriihiH)| aNaMtaM suhaM jesiM te aNaMtasuhA / (bahuvrIhiH) / saM. anAhAradehA''yuHkarmANaH siddhAH bhagavanto'nantasukhA bhavanti / 12. hi. jo vidhianusAra mantroM kI ArAdhanA karatA hai, vaha avazya phala prApta karatA hai| prA. jo jahavihiM maMtAI ArAhei, so avassa phalaM pAvei / samAsa vigraha :- vihiM aNaikkamiya tti jahavihiM (avyayIbhAvaH) / saM. yo yathAvidhi mantrANyArAdhayati, so'vazyaM phalaM prApnoti / 13. hi. jo zakti kA ullaMghana kiye binA ahiMsA, saMyama aura taparUpI dharma meM udyama karatA hai, vaha saMsAra samudra se tira jAtA hai| prA. jo jahasattiM ahiMsAsaMjamatavadhammami ujjamei, so saMsArasAgarAo tarei / samAsa vigraha :- sattiM aNaikkamIa tti jahasattiM (avyyiibhaavH)| ahiMsA ya saMyamo ya tavaM ya ahiMsAsaMyamatavAiM / tAiM ccia dhammo ahiMsAsaMyamatavadhammo, tammi ahiMsAsaMyamatavadhammami / (dvndvkrmdhaaryau)| saMsAro eva sAgaro saMsArasAgaroM, tatto saMsArasAgarAo (krmdhaaryH)| saM. ye yathAzakti ahiMsAsaMyamatapodharme udyacchanti , te saMsArasAgarAttaranti / 14. hi. ajJAnarUpI andhakAra se andha (prANI) ko jJAna hI uttama aMjana hai| prA. annANatimiraMdhANaM nANaM ceva uttamaM aMjaNaM atthi / samAsa vigraha :- aNNANaM cia timiraM aNNANatimiraM / -125
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNNANatimireNa aMdhA aNNANatimiraMdhA, tesiM aNNANatimiraMdhANaM (krmdhaary-tRtiiyaattpurussau)| saM. ajJAnatimirA'ndhAnAM jJAnaM caivottamamaJjanamasti / 15. hi. jo kumArapAla pahale siddharAja ke Dara se bhaTakatA thA, usane bAda meM zrIhemacandrasUri kI madada se bhaya se mukta hokara rAjya paayaa| prA. jo kumAravAlo purA siddharAyabhayatto bhamiaMto; so pacchA zrIhemacaMdrasUrIsAhajjeNa bhayamutto houNa rajjaM pAvIa / samAsa vigraha :- siddharAyao bhayaM siddharAyabhayaM, tatto siddharAyabhayatto (pazcamI ttpurussH)| sirihemacaMdasUriNo sAhajjaM hemacaMdasUrisAhajjaM, teNa sirihemacaMdasUrisAhajjeNa (SaSThItatpuruSaH) / bhayAu mutto bhayamutto (pnycmiittpurussH)| saM. yaH kumArapAla: purA siddharAjabhayAd bhramitavAn, sa pazcAd zrIhemacandrasUrisAhAyyena bhayamukto bhUtvA rAjyaM prApnot / / 16. hi. jinake pAsa bahuta dhana hai aura isa parvata para jinAlaya banavAkara logoM ko santuSTa karake jinhoMne mahAyaza prApta kiyA hai, ve ye vastupAla aura tejapAla mahAmantrI haiN| prA. bahudhaNA eyaMmi girimmi suMdarajiNAlae nimmavia , jaNe ya saMtosiUNa laddhamahAjasA ee vatthuvAlateyavAlA mahAmaMtiNo saMti / samAsa vigraha :- bahuM dhaNaM jesiM te bahudhaNA (bahuvrIhiH) / jiNANaM AlayA jiNAlayA | suMdarA ya ee jiNAlayA suMdarajiNAlayA, ee suMdarajiNAlae (sssstthiittpuruss-krmdhaaryau)| mahaMto ya eso jaso mahAjaso / laddho mahAjaso jehiM te laddhamahAjasA (krmdhaary-bhuvriihiH)| vatthuvAlo ya teyavAlo ya vatthuvAlateyavAlA (dvandvaH) / mahaMtA maMtiNo mahAmaMtiNo (karmadhArayaH) / saM. bahudhanAvetasmin girau sundarajinAlayAn nirmApya, janAMzca saMtoSya labdhamahAyazasAvetau vastupAlatejapAlau mahAmantriNau staH / = -126 - -126 -90
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 24 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. jai se piyA na pabvaio huMto to laTuM huMtaM / saM. yadi tasya pitA na pravrajito'bhaviSyat tataH sundaramabhaviSyat / hi. jo usake pitA pravrajita na hue hote to acchA hotA / 2. prA. taiyacciya pavvajjaM giNhaMto, tA ihi erisaM parAbhavaM neva pAvinto / saM. tadaiva pravrajyAmagrahISyat, tata idAnImIdRzaM parAbhavaM naiva prApsyat / hi. tabhI (usa samaya) hI usane pravrajyA grahaNa kI hotI, to aba aisA = isa prakAra kA parAbhava prApta nahIM hotA / prA. savvesiM guNANaM bamhaceraM uttamamatthi / saM. sarveSAM guNAnAM brahmacaryamuttamamasti / hi. sabhI guNoM meM brahmacarya zreSTha hai / prA. guravo sayA amha rakkhantu / saM. guravassadA'smAn rakSantuM / hi. gurujana hamezA hamArI rakSA kro| prA. kaNheNa bhayavaM pucchio, sAmi ! katto me maraNaM bhavissai ? sAmiNA kahiyaM, jo esa te jeTThabhAyA vasudevaputto jarAdevIe jAo jarAkumAro nAma, imAo te maccU, tao jAyavANa jarAkumAre savisAyA soeNa nivaDiyA diTThI, ciMtiaM imiNA 'aho ! kaTuM, ahaM vasudevaputto hoUNa sayalajaNiTuM kaNiTuM bhAyaraM viNAsehAmi' tti, tao ApucchiUNa jAdavajaNaMjaNaddaNarakkhaNatthaM gao vaNavAsaMjarAkumAro / samAsa vigraha :- jeTTho ya eso bhAyA jeTThabhAyA (karmadhArayaH) / vasudevassa putto vasudevaputto (sssstthiittpurussH)| visAyeNa saha savisAyA (sahArthe ttpurussH)| sayalA ya ee jaNA sayalajaNA / sayalajaNANaM iTTho sayalajaNiTTho, taM sayalajaNiTuM (krmdhaary-sssstthiittpurussau)| jAdavo ya eso jaNo jAdavajaNo, taM jAdavajaNaM (karmadhArayaH) / jaNaddaNassa rakkhaNaM jaNaddaNarakkhaNaM | jaNaddaNarakkhaNAyatti jaNaddaNarakkhaNatthaM (SaSThI-caturthItatpuruSau) / 127
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaNe vAso vaNavAso, taM vaNavAsaM (saptamItatpuruSaH) / saM. kRSNena bhagavAn pRSTaH, svAmin ! kuto me maraNaM bhaviSyati ?, svAminA kathitam - ya eSa te jyeSTabhrAtA vasudevaputro jarAdevyA jAto jarAkumAro nAma, asmAttava mRtyustato yAdavAnAM jarAkumAre saviSAdA zokena nipatitA dRSTiH, cintitamanena, aho kaSTam, ahaM vasudevaputro bhUtvA sakalajaneSTaM kaniSThaM bhrAtaraM vinAzayiSyAmIti, tata Apracchya yAdavajanaM janArdanarakSaNArthaM gato vanavAsaM jarAkumAraH / hi. kRSNa dvArA bhagavAn pUche gae, he svAmI ! merI mRtyu kisase hogI ? svAmI ne kahA - yaha terA bar3A bhAI, vasudeva kA putra, jarAdevI se utpanna jarAkumAra nAmaka hai, usase terI mRtyu hogI / isase jarAkumAra para yAdavoM kI khedasahita zokavAlI dRSTi girI / taba jarAkumAra ne vicAra kiyA ki aho duHkha hai ki maiM vasudeva kA putra hokara sabhI logoM ko iSTa choTe bhAI kA vinAza karU~gA, ataH yAdavoM kI anumati lekara kRSNa ke rakSaNa hetu jarAkumAra vanavAsa ko calA gayA / 6. prA. jaI rUvaM hotaM, tA savvaguNasaMpayA hontA / samAsa vigraha :- savve ya ee guNA savvaguNA / savvaguNANaM saMpayA savvaguNasaMpayA (karmadhAraya-SaSThItatpuruSau ) saM. yadi rUpamabhaviSyat tataH sarvaguNasampadabhaviSyat / hi. jo rUpavAn hotA to saba guNasampatti hotI / 7. prA. he vIrajiNesara nivaDimo | samAsa vigraha :- jiNANaM Isaro jiNesaro / vIro ya eso jiNesaro vIrajiNesaro, saMbohaNe he vIrajiNesara ! (SaSThItatpuruSa karmadhArayau) / saM. he vIrajinezvara ! tathA kuru asmAkaM prasAdaM yathA na saMsAre vayaM nipatAmaH / taha kuNasu amha pasAyaM, jaha na saMsAre amha hi. he vIrajinezvara ! hama para aisI kRpA karo ki jisase hama saMsAra meM na raheM / 128
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. prA. ciTThau dUre maMto tujjha paNAmo vi bahuphalo hoi / samAsa vigraha :- bahu phalaM jammi so bahuphalo (bhuvriihiH)| saM. tiSThatu dUre mantrastava praNAmo'pi bahuphalo bhavati / hi. mantra to dUra raho, Apako (kiyA huA) praNAma bhI atyadhika phalavAlA hotA hai| 9. prA. na maM mottuM anno ucio imIe, tA muMca eyaM, juddhasajjo vA hohi / samAsa vigraha :- juddhAya sajjo juddhasajjo (caturthItatpuruSaH) / saM. na mAM muktvA'nya ucito'syAstasmAd muJcaitAM, yuddhasajjo vA bhava / hi. mere sivAya anya isa (strI) ke lie yogya nahIM hai, ataH isako chor3a de athavA yuddha ke lie sajja bana / 10. prA. sAhUhiM vuttaM jai te ainibaMdho, to saMghasahie amhe merummi neUNa ceiyAiM vaMdAveha, tIe (devIe) bhaNiyaM, tumhe do jaNe ahaM deve tattha vaMdAvemi / samAsa vigraha :- saMgheNa sahiA saMghasahiA, te saMghasahie / (tRtiiyaattpurussH)| saM. sAdhubhyAmuktaM, yadi te'tinirbandhastataH saMghasahitau nau merau nItvA caityAni vandaya, tayA (devyA) bhaNitaM , yuvAM dvau janau ahaM devAn tatra vandayAmi / hi. do sAdhuoM ne kahA ki "jo tumhArA atyAgraha hai to saMghasahita hama donoM ko meruparvata para le jAkara paramAtmA ko vandana karavAo" devI ne kahA ki maiM tuma donoM ko vahA~ (meruparvata para) paramAtmA ko vandana karavAtI huuN| 11. prA. amhehiM kAlagaehiM samANehiM pariNayavae aNagAriyaM pavvaihisi / samAsa vigraha :- kAlaM gayA kAlagayA tehiM kAlagaehiM (dvitiiyaattpurussH)| pariNayaM ya eaM vayaM pariNayavayaM, tammi pariNayavae (karmadhArayaH) / natthi agAro jassa so aNagAro (nArthe bahuvrIhiH) / saM. asmAsu kAlagateSu satsu pariNatavayA anagAritAM pravrajiSyasi / 129 - Bii
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. hamArI mRtyu hone para paripakva umravAlA tU sAdhujIvana kA svIkAra krnaa| 12. prA. kiM me kaDaM ?, kiM ca me kiccasesaM ?, kiM ca sakkaNijjaM na samAyarAmitti paccUhe sayA jhAeyavvaM / samAsa vigraha :- kiccassa seso kiccaseso, taM kiccasesaM (sssstthiittpurussH)| saM. kiM me (mayA) kRtaM ?, kiM ca me kRtyazeSaM ?, kiM ca zakyaM na samAcarAmIti pratyUSe sadA dhyAtavyam / hi. mere dvArA kyA kiyA gayA ? mere karane yogya kyA bAkI hai ?, zakya aisA maiM kyA nahIM karatA hU~ ? isa prakAra subaha hamezA cintana karanA caahie| 13. prA. jaM jeNa jayA jattha, jArisa kammaM suhamasuhaM uvajjiyaM / taM teNa tayA tattha, tArisaM kammaM doriyanibaddhaM va saMpajjai / / 59 / / samAsa vigraha :- doriyeNa nibaddhaM doriyanibaddhaM (tRtIyAtatpuruSaH) / saM. yena yadA yatra yAdRzaM, yat zubhamazubhaM karmopArjitam / / tena tadA tatra tAdRzaM, tat karma davarikAnibaddhamiva saMpadyate ||59 / / hi. jisake dvArA jaba jahA~ jisa prakAra kA jo zubha athavA azubha karma upArjana kiyA gayA ho, usake dvArA taba vahA~ usI prakAra kA vaha karma rassI se ba~dhe hue kI taraha prApta kiyA jAtA hai / 14. prA. taM kuNa dhamma, jeNa suhaM so cciya ciMtei tuha sabaM / saM. tvaM kuru dharmaM, yena sukhaM sa eva cintayati tava sarvam / hi. tU dharma kara, jisase vaha dharma hI tere saba sukha kA vicAra karatA hai| 15. prA. khAmemi saba jIve, sabve jIvA khamaMtu me / mittI me sabvabhUesu, veraM majjhaM na keNai / / 6011 samAsa vigraha :- save ya ee jIvA savvajIvA, te savvajIve (krmdhaaryH)| savvAiM ca tAiM bhUyAiM sababhUyAI, tesu savvabhUesu (krmdhaaryH)| saM. sarvajIvAn kSamayAmi, sarve jIvA mAM kSAmyantu / me sarvabhUteSu maitrI, mama kenacid vairaM na ||60|| hi. maiM sabhI jIvoM ko kSamA karatA hU~, sabhI jIva mujhe kSamA kareM, merI sabhI jIvoM ke sAtha mitratA hai, merI kisI ke sAtha zatrutA nahIM hai| -930
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. prA. savvassa samaNasaMghassa, bhagavao aMjaliM karia sIse | savvaM khamAvaittA, khamAmi savvassa ahayaM pi / / 61|| samAsa vigraha :- samaNapahANo saMgho samaNasaMgho tassa samaNasaMghassa (uttarapadalopI tatpuruSaH) / saM. bhagavataH sarvasya zramaNasaGghasya zIrSe'aliM kRtvA / sarvaM kSamayitvA, ahamapi sarvasya kSAmyAmi ||61 / / hi. pUjya sabhI zramaNasaMgha ko mastaka para do hAtha jor3akara, sabhI ko kSamA karake, maiM bhI sabhI ke pAsa kSamA mA~gatA huuN| 17. prA. jIse khitte sAhU, daMsaNanANehiM caraNasahiehiM / sAhati mukkhamaggaM, sA devI harau duriAI / / 62 / / samAsa vigraha :- daMsaNaM ya nANaM ya daMsaNanANAiM, tehiM dasaNanANehiM (dvandvasamAsaH) / caraNeNa sahiAiM caraNasahiAI tehiM caraNasahiehiM (tRtiiyaattpurussH)| mukkhassa maggo mukkhamaggo taM mukkhamaggaM (SaSThItatpuruSaH) / saM. yasyAH kSetre sAdhavaH, cAritrasahitairdarzanajJAnaiH / mokSamArgaM sAdhnuvanti, sA devI duritAni haratuH / / 62 / / hi. jisake kSetra meM sAdhu bhagavanta cAritrasahita darzana aura jJAna dvArA mokSamArga kI sAdhanA karate haiM, vaha devI pApoM ko dUra kare / 18. prA. hasau a ramau a tuha sahijaNo, hasAmu a ramAmu a ahaMpi / hasasu a ramasu a taMpi, ia bhaNihI mama pio iNhi / / 63 / / samAsa vigraha :- sahINaM jaNo sahijaNo (SaSThItatpuruSaH) / saM. tava sakhijano hasatu ramatAM ca, ahamapi hasAni ramai ca / tvamapi hasa ramasva ca, iti mama priya idAnImabhaNat / / 63 / / hi. terA mitravarga ha~se aura khele, maiM bhI ha~sU aura khelUM, tU bhI ha~sa aura khela isa prakAra mere priya ne aba kahA / 19. prA. sAmAiyaMmi u kae, samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAiyaM kujjA ||64 / / saM. sAmAyike tu kRte , yasmAt zrAvakaH zramaNa iva bhavati / etena kAraNena, bahuzaH sAmAyikaM kuryAt ||64|| hi. jisa kAraNa se sAmAyika karane para zrAvaka sAdhu ke samAna banatA hai, isa kAraNa se bahuta bAra sAmAyika karanA caahie| 131 8
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. prA. jai me hujja pamAo, imassa dehassimAI rayaNIe / AhAramuvahidehaM, savvaM tiviheNa vosiriaM 1165 / / samAsa vigraha :- uvahI ya deho ya tesiM samAhAro uvahidehaM (samAhAradvandvaH) / saM. yadi me dehasyA'syAM rajanyAM pramAdo bhavet / AhAramupadhidehaM, sarvaM trividhena vyutsRSTam / / 65 / / hi. jo mere isa zarIra kI isa rAtri meM mRtyu ho jAya, to AhAra, upadhi aura deha ina sabakA trividha (mana-vacana-kAyA) se tyAga kiyaa| 21. prA. egohaM natthi me koi, nAhamannassa kassai / evaM adINamaNaso, appANamaNusAsai / / 66 / / samAsa vigraha :- adINaM maNaM jassa so adINamaNaso (bhuvriihiH)| saM. ahamekaH, me ko'pi nA'sti, ahamanyasya kasyacinna / evamadInamanA AtmAnamanuzAsti ||66 / / hi. maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai, maiM anya kisI kA nahIM hU~, isa prakAra dInatArahita manavAlA AtmA ko zikSaNa detA hai| 22. prA. ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirAbhAvA, save saMjogalakkhaNA ||67|| samAsa vigraha :- nANaM ca daMsaNaM ca nANadaMsaNAI, nANadaMsaNehiM saMjuo nANadaMsaNasaMjuo (dvndv-tRtiiyaattpurussau)| saMjogo lakkhaNaM jesiM te saMjogalakkhaNA (bhuvriihiH)| saM. jJAnadarzanasaMyukta eko me AtmA zAzvataH / zeSA me bhAvA bAhyAH, sarve saMyogalakkhaNA ||67 / / hi. jJAnadarzanasahita aisI eka merI AtmA hI nitya hai, zeSa mere saba bhAva bAhya haiM = mere svayaM ke nahIM haiM aura ve saba saMyoga lakSaNavAle haiN| 23. prA. saMjogamUlA jIveNa, pattA dukkhaparaMparA | tamhA saMjogasaMbaMdhaM, savvaM tiviheNa vosiriaM 1168 / / samAsa vigraha :- saMjogo mUlaM jAe sA saMjogamUlA (bhuvriihiH)| dukkhANaM paraMparA dukkhaparaMparA (SaSThItatpuruSaH) / saMjogANaM saMbaMdhaM saMjogasaMbaMdhaM (SaSThI ttpurussH)| -132 60
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. saMyogamUlA dukkhaparaMparA jIvena prAptA / tasmAt sarvaM saMyogasaMbandhaM, trividhena vyutsRSTam ||68|| hi. saMyogamUlaka = saMyoga ke kAraNa se duHkhoM kI paramparA jIva dvArA prApta kI gaI hai, ataH sabhI saMyoga ke sambandha kA trividha = mana vacana-kAyA se tyAga kiyA hai| 24. prA. arihaMto maha devo, jAvajjIvaM susAhUNo guruNo / jiNapannattaM tattaM, ia sammattaM mae gahi ||69 / / samAsa vigraha :- jIvaM jAvatti jAvajjIvaM (avyayIbhAvaH) / jiNehiM pannattaM jiNapannattaM (tRtiiyaattpurussH)| saM. arhan mama devo, yAvajjIvaM susAdhavo guravaH | jinaprajJaptaM tattvamiti, samyaktvaM mayA gRhItam / / 6 / / hi. arihanta mere deva haiM, jIvanaparyanta susAdhu bhagavanta mere guru haiM, zrI jinezvara ne jo kahA vaha tattva hai isa prakAra kA samyaktva mere dvArA grahaNa kiyA gayA hai| hindI vAkyoM kA prAkRta evaM saMskRta anuvAda 1. hi. devoM aura asuroM ke samudAya se vandita jinezvara bhagavanta hamArA rakSaNa kreN| prA. surAsuraviMdavaMdiyA jiNIsarA amhe rakkhantu / samAsa vigraha :- surA ya asurA ya surAsurA / surAsurANaM viMda surAsuraviMdaM / surAsuraviMdeNa vaMdiyA surAsuraviMdavaMdiyA / (dvndv-sssstthiitRtiiyaattpurussaaH)| jiNANaM IsarA jiNIsarA (sssstthiittpurussH)| saM. surAsuravRndavanditA jinezvarA asmAn rakSantu / hi. jo vihvala (manuSya) ko zAnti detA hai, duHkha meM Aye hue kA uddhAra karatA hai, zaraNa meM Aye hue kA rakSaNa karatA hai, una puruSoM dvArA pRthvI alaMkRta hai| je vihaliajaNe saMtiM deMti, duhapaDie uddharenti, saraNAgae ya rakkheire, tehiM purisehiM imA puhuvI alaMkiyA atthi / samAsa vigraha :- vihaliA ya tejaNA vihaliajaNA, te vihaliajaNe (krmdhaaryH)| -133
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhaM paDiA duhapaDiA, te duhapaDie (dvitIyAtatpuruSaH) / saraNaM AgayA saraNAgayA, te saraNAgae (dvitIyAtatpuruSaH) / saM. ye vihvalitajanAn zAnti dadati, duHkhapatitAnuddharanti, zaraNA''gatAMzca rakSanti, taiH puruSairiyaM pRthvyalakRtA'sti / 3. hi. ahiMsA, saMyama aura tapasvarUpa dharma jinake hRdaya meM hai, unako deva bhI namaskAra karate haiN| prA. ahiMsAsaMjamatavadhammo jesiM hiyayaMmi hoi, te devA vi namasaMti / samAsa vigraha :- ahiMsA ya saMjamo ya tavo ya ahiMsAsaMjamatavAI (dvandvaH ) / ahiMsAsaMjamatavAiM cciya dhammo ahiMsAsaMjamatavadhammo / (krmdhaaryH)| saM. ahiMsAsaMyamatapodharmo yeSAM hRdaye bhavati, tAn devA api vandante / 4. hi. jo manuSya dharma kA tyAga karake mAtra kAma aura bhogoM kA sevana karatA hai, vaha kisI bhI kAla meM sukha nahIM pAtA hai / prA. jo jaNo dhammaM caittA kevalaM kAmabhoe sevai, so kayAvi suhaM na pAvei / samAsa vigraha :- kAmo ya bhoyA ya kAmabhoyA, te kAmabhoe (dvndvH)| saM. yo jano dharmaM tyaktvA kevalaM kAmabhogAn sevate, sa kadApi sukhaM na prApnoti / 5. hi. sabhI maMgaloM meM prathama maMgala kauna-sA hai ? prA. maMgalANaM ca savesiM paDhamaM maMgalaM kimatthi ? | saM. maGgalAnAM ca sarveSAM , prathamaM maGgalaM kimasti ? | hi. he bhagavan ! dharma kA upadeza dene se Apane mere para anugraha kiyA hai| prA. bhayavaM ! dhammuvaesadANeNa tubbhe mai aNuggahaM karIa / samAsa vigraha :- dhammassa uvaeso dhammuvaeso | dhammuvaesassa dANaM dhammuvaesadANaM teNa dhammuvaesadANeNa (ubhayatra sssstthiittpurussH)| saM. he bhagavanta ! dharmopadezadAnena yUyaM mayyanugrahamakuruta / hi. svAmI kI AjJA meM rahane meM hI tumhArA kalyANa hai / prA. sAmiNo ANAe vAse ceva tumhANaM kallANaM atthi / saM. svAmina AjJAyAM vAse ceva yuSmAkaM kalyANamasti / - -134 -
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. hi. jaba puNya naSTa hotA hai, taba saba viparIta hotA hai| prA. jayA puNNaM nassaI, tayA savvaM vivarIaM hoi / saM. yadA puNyaM nazyati, tadA sarvaM viparItaM bhavati / hi. he prabho ! tumhAre caraNa kI zaraNa lekara, kauna-sA manuSya saMsAra nahIM taregA ? | prA. he pahU ! tumha caraNANaM saraNaM gahiUNa ko jaNo saMsAraM na tarihii ? | __ saM. he prabho ! tava caraNAnAM zaraNaM gRhItvA ko janaH saMsAraM na tariSyati ? | 10. hi. isa loka (bhava) meM jo zubha athavA azubha karma kiyA hai, vahI paraloka meM sAtha meM AtA hai, ataH (isalie) tU zubhakarma kA saMcaya kara | prA. imaMsi logaMsi jaM suhAsuhakammaM kayaM, taM ceva parammi logammi saha Agacchei, tao tuM suhakammaM saMciNasu / samAsa vigraha :- suhaM ya asuhaM ya suhAsuhaM / suhAsuhaM ya taM kamma suhAsuhakammaM / (dvandva-karmadhArayau) / suhaM ya taM kammaM suhakammaM (karmadhArayaH) / asmilloke yacchubhAzubhakarma kRtaM , taccaiva parasmilloke sahA''gacchati, tatastvaM zubhakarma saMcin / 11. hi. isa saMsAra meM kisakA jIvana saphala hai ? prA. amammi saMsAraMmi kassa jIviaM sahalaM atthi ? | saM. amuSmin saMsAre kasya jIvitaM saphalamasti ? | 12. hi. jisake jIvita rahane para sajjana aura muni jIvita rahate haiM aura jo hamezA paropakArI hote haiM, unakA jIvana saphala hai| prA. jAhe jIvaMte sajjaNA muNiNo ya jIvanti, yazca sadA paropakArI bhavati, tasya jIviaM sahalaM asthi / samAsa vigraha :- saMtA ya te jaNA sajjaNA (karmadhArayaH) / paresiM uvayArI parovayArI (sssstthiittpurussH)| saM. yasmin jIvati sajjanA munayazca jIvanti , yazca sadA paropakArI bhavati, tasya jIvitaM saphalamasti / 13. hi. yaha merA hai aura yaha tumhArA hai, isa prakAra (bhAva) laghumanavAle ko hotA hai parantu mahAtmAoM ko to sampUrNa jagat apanA hI hai / za 135
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA. imaM majjha atthi, imaM ca tujjha atthi, ii lahuceyANaM hoi, mahappANaM tu savvaM jagaM appakeraM ciya hoi / samAsa vigraha :- lahuM ceyaM jesiM te lahuceyA, tesiM lahuceyANaM (bahuvrIhiH) / mahaMto appA jesiM te mahappANo, tesiM mahappANaM (bahuvrIhiH) / saM. idaM mama asti, idaM ca tavA'sti iti laghucetasAM bhavati, mahAtmAnAM 1 tu sarvaM jagad AtmIyaM caiva bhavati / 14. hi. tU kahatA hai ki yaha pustaka merI hai aura terA mitra kahatA hai ki yaha pustaka usakI hai, to tumhAre meM satyavAdI kauna hai ? prA. tuM kahesi imaM putthayaM mama atthi, tava mittaM ca kahei amuM putthayaM tassa atthi, tA tumhesu saccavao ko atthi ? | samAsa vigraha :- saccaM cciya vayaM jassa so saccavao (bahuvrIhiH) / saM. tvaM kathayasi, idaM pustakaM mamA'sti, tava mitraM ca kathayati, adaH pustakaM tasyA'sti, tato yuvayoH satyavrataH ko'sti ? | 15. hi. usa manuSya ne ina bAlakoM ko aura una bAlikAoM ko sabhI phala de diye / prA. so jaNo imesi bAlANaM amUNaM ca kannagANaM savvaphalAI dAhIa / samAsa vigraha :- savvAiM ca tAiM phalAI savvaphalAI (karmadhArayaH) / saM. saH jana ebhyo bAlebhyaH, amUbhyazca kanyakAbhyaH sarvaphalAnyadadat / 16. hi. rAjA ekAeka bolA ki ve manuSya kauna haiM ? kahA~ se Aye haiM ? aura mere pAsa unakA kyA kAma hai ? prA. rAyA sahasA bollIa, ime jaNA ke saMti ? katto Agacchanti ? mama samIve tesiM kiM kajjaM asthi ? | saM. rAjA sahasA'bravId, ime janAH ke santi ?, kuta Agacchanti, mama samIpe teSAM kiM kAryamasti ? / 136
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha - 25 prAkRta vAkyoM kA saMskRta evaM hindI anuvAda 1. prA. uvajjhAyo cauNhaM samaNANaM suttassa vAyaNaM dei / saM. upAdhyAyazcaturmyaH zramaNebhyo vAcanAM dadAti / hi. upAdhyAya bha. cAra sAdhuoM ko sUtra kI vAcanA dete haiN| 2. prA. paMca paMDavA siddhagirimmi nivvANaM pAvIa / saM. paJca pANDavAH siddhagirau nirvANaM prApnuvan / hi. pA~ca pANDava siddhagiri para nirvANa ko prApta hue / 3. prA. kAmo koho loho moho mao maccharo ya cha viyArA jIvANamahiyagarA / saM. kAmaH krodho lobho moho mado matsarazca SaD vikArAH jIvAnAmahitakarAH / hi. kAma, krodha, lobha, moha, mada aura IrSyA ye chaha vikAra jIvoM kA __ahita karanevAle haiN| 4. prA. assi ujjANe paNavIsA aMbA, chattIsA ya liMbA, egAsII kelIo, saDasaTThI caMpaA asthi / saM. asminnudyAne paJcaviMzatirAmrAH, SaTatriMzacca nimbAH, ekAzItiH kelyaH, saptaSaSTizcampakAssanti / hi. isa bagIce = bAga meM Amra ke paccIsa vRkSa, nIma ke chattIsa vRkSa, kele ke ikyAsI vRkSa aura sar3asaTha caMpaka vRkSa haiN|| 5. prA. so samaNo pavvaio achuDhehiM saha khaMDiyasaehiM / samAsa vigraha :- khaMDiyANa sayAi~ khaMDiyasayAI, tehi khaMDiyasaehiM (SaSThItatpuruSaH / ) saM. sa zramaNaH pravrajito'rddhacaturthaiH saha khaNDikazataiH / hi. usa sAdhu bha. ne sAr3he tIna sau vidyArthiyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kI / 6. prA. nahe sattaNhaM risINaM satta tArA dIsaMti / .. saM. nabhasi saptAnAmRSINAM sapta tArakANi dRzyante / hi. AkAza meM sAta RSiyoM ke sAta (saptarSi) tAre dikhAI dete haiN| 7. prA. samosaraNe bhayavaM mahAvIro devadANavamaNuaparisAe cauhi muhehiM addhamAgahIe bhAsAe dhammamAikkhai / samAsa vigraha :- devA ya dANavA ya maNuA ya devadANavamaNuA / -137
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadANavamaNuANaM parisA devadANavamaNuaparisA, tAe devadANavamaNuaparisAe (dvndv-sssstthiittpurusso)| . samavasaraNe bhagavAn mahAvIro devadAnavamanujaparSa di caturbhirmukhairardhamAgadhyA bhASayA dharmamAcaSTe / hi. samavasaraNa meM bhagavAn mahAvIra deva, dAnava aura manuSyoM kI parSadA meM cAra mukha dvArA ardhamAgadhI bhASA se dharma kahate hai| 8. prA. tisalAdevI caittamAsassa sukkapakkhe terasIe tihIe mahAvIraM puttaM pyaahii| samAsa vigraha :- caitto ya eso mAso caittamAso, tassa caittamAsassa (krmdhaaryH)| sukko ya eso pakkho sukkapakkho, tammi sukkapakkhe (karmadhArayaH) / saM. trizalAdevI caitramAsasya zuklapakSe trayodazyAM tithau mahAvIraM putraM prajAyata / hi. trizalAdevI ne caitra mahIne ke zukla pakSa kI trayodazI tithi meM putra mahAvIra ko janma diyA / 9. prA. dasahiM dasehiM sayaM hoi, dasahiM saehiM sahassaM | dasahiM sahassehiM ajayaM, dasahi ajuehi lakkhaM ca 117011 saM. dazabhirdazabhiH zataM bhavati, dazabhiH zataiH sahasram / dazabhiH sahastrairayutaM, dazabhirayutairlakSaM ca ||70|| hi. dasa ko dasa se guNA karane para sau hotA hai, dasa ko sau se gaNA karane para hajAra, dasa ko hajAra se guNA karane para ayuta = dasa hajAra aura dasa ko ayuta se guNA karane para lAkha hotA hai| 10. prA. usame arihA kosalie paDhamarAyA, paDhamamikkhAyarie, paDhamatitthayare, vIsaM punasayasahassAI kumAravAse vasittA, tevaDiMpubbasayasahassAI rajjamaNupAlamANe lehAiyAo sauNaruapajjavasANAo bAvattariM kalAo, covaDhi mahilAguNe, sippANamegasayaM, ee tinni payAhiyaTThAe uvadisai, uvadisittA puttasayaM rajjasae abhisiMcai, tatto pacchA logatiehiM devehiM saMbohie saMvacchariyaM dANaM dAUNa parivaio / samAsa vigraha - paDhamo ya eso rAyA paDhamarAyA (krmdhaaryH)| paDhamo ya eso bhikkhAyario paDhamabhikkhAyarie (krmdhaaryH)| paDhamo ya eso titthayaro paDhamatitthayare (karmadhArayaH) / ASAN 138 tha
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayANaM sahassAiM sayasahassAiM, pulANaM sayasahassAiM pubbasayasahassAI (ubhayatra SaSThI tatpuruSaH) / kumAre vAso kumAravAso, tammi kumAravAse (saptamItatpuruSaH) / leho AI jAsuM tAu lehAiyAo (bhuvriihiH)| sauNANaM ruAI sauNaruAiM / sauNaruAI pajjavasANe jAsu tAo sauNaruapajjavasANAo (SaSThItatpuruSa-bahuvrIhiH) / mahilANaM guNA mahilAguNA, te mahilAguNe (SaSThItatpuruSaH) / ekaM cciya sayaM egasayaM (karmadhArayaH) / payANaM hiyaM payAhiyaM / payAhiyAya tti payAhiyaTuM, se payAhiyaTThAe (SaSThItatpuruSaH - caturthyarthe tatpuruSazca) / puttANaM sayaM puttasayaM (SaSThItatpuruSaH) / rajjANaM sayaM rajjasayaM, tammi rajjasae (SaSThItatpuruSaH) / saM. RSabho'rhana kauzalikaH prathamarAjaH, prathamabhikSAcarakaH, prathamatIrthakaro viMzatiM pUrvazatasahasrANi kumAravAse uSitvA, triSaSTiM pUrvazatasahasrANi rAjyamanupAlyamAno lekhAdikAH zakunarutaparyavasAnA dvAsaptatiM kalA :, catuSpaSTiM mahilAguNAn zilpAnAmekazatametAni trINi prajAhitArthAyopadizati, upadizya putrazataM rAjyazate'bhiSiJcati, tataH pazcAllokAntikadevai: saMbodhita : sAMvatsarikaM dAnaM datvA parivajitaH / hi. ayodhyA nagarI meM utpanna prathama rAjA, prathama bhikSAcara, prathama tIrthaMkara, arihanta zrIRSabhadeva ne bIsa lAkha pUrvaparyanta kumArAvasthA meM rahakara, tresaTha lAkha pUrva rAjya kA pAlana karate, lekha ityAdi pakSI ke zabdaparyanta bahottara kalA, striyoM ke causaTha guNa, eka sau zilpa, ye tIna prajA ke hita hetu batAte haiM / batAkara sau putroM kA sau rAjya para abhiSeka karate haiM, usake bAda laukAntika devoM dvArA sambodhita sAMvatsarika dAna dekara dIkSA lii|| 11. prA. jiNamae egAdasa aMgANi, bArasa uvaMgANi, cha cheyagaMthA, dasa painnagAI, cattAri mUlasuttAI, naMdisuttaaNuogadArAiM ca doNNi tti paNayAlIsA AgamA saMti / samAsa vigraha :- jiNassa mayaM jiNamayaM, tammi jiNamae (SaSThItatpuruSaH) / A -139
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheyassa gaMthA cheyagaMthA (sssstthiittpurussH)| mUlAiM ca tAI suttAI mUlasuttAiM (karmadhArayaH) / naMdisuttaM ya aNuogadArAiM ca naMdIsuttaaNuogadArAiM (dvandvaH) / saM. jinamate ekAdazAGgAni, dvAdazopAGgAni, SaT chedagranthAH, daza prakIrNakAni, catvAri mUlasUtrANi nandisUtrAnuyogadvAre ca dve iti paJcacatvAriMzadAgamAssanti / hi. jinamata meM gyAraha aMga, bAraha upAMga, chaha chedagrantha, daza payannA cAra mUlasUtra, nandisUtra aura anuyogadvAra ye do, isa prakAra paiMtAlIsa Agama haiN| 12. prA. bhaMte ! nANaM kaivihaM pannattaM ? goyamA ! nANaM paMcavihaM pannattaM, taM jahA-mainANaM, suanANaM, ohinANaM, maNapajjavanANaM, kevalanANaM ca / saM. bhagavan ! jJAnaM katividhaM prajJaptam ?, gautama ! jJAnaM paJcavidhaM prajJaptam, tadyathA-matijJAnaM, zrutajJAnamavadhijJAnaM, manaHparyavajJAnaM, kevalajJAnaM ca / hi. he bhagavan ! jJAna kitane prakAra kA kahA hai ? he gautama ! jJAna pA~ca prakAra kA kahA hai / vaha isa prakAra hai - matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna / 13. prA. cattAri logapAlA, satta ya aNiyAiM tinni parisAo / erAvaNo gaiMdo, vajjaM ca mahAuhaM tassa (sakkassa) 1171|| samAsa vigraha :- gayANaM iMdo gaiMdo (SaSThItatpuruSaH) / mahaMtaM ca taM AuhaM mahAuhaM (karmadhArayaH) / saM. tasya (zakrasya) catvAro lokapAlAH, sapta cA'nikAni, tisraHparSadaH, airAvaNo gajendro, mahAyudhaM ca vajram / / 71 / / hi. usa indra ke cAra lokapAla, sAta sainya, tIna parSadA, airAvaNa hAthI aura mahAyudhavajra hotA hai| 14. prA. battIsaM kira kavalA, AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahilAe, aTThAvIsaM muNeavvA ||72|| samAsa vigraha :- kucchiNo pUrao kucchipUrao (SaSThItatpuruSaH) / saM. puruSasya kukSipUraka AhAro, dvAtriMzat kavalAH kila bhaNitaH / mahilAyA aSTAviMzatirjJAtavyAH / 140 A
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. sacamuca puruSa kA peTa bharanevAlA AhAra battIsa kavala kahA hai aura strI kA aThThAIsa kavala jAnanA / 15. prA. aTThAvIsaM lakkhA, aDayAlIsaM ca taha sahassAiM / savvesi pi jiNANaM, jaINa mANaM viNiddiTThe ||73|| saM. sarveSAmapi jinAnAM yatInAM mAnam, aSTAviMzatirlakSANyaSTacatvAriMzacca tathA sahasrANi vinirdiSTam ||73|| hi. sabhI jinezvara bhagavantoM ke sAdhuoM kA pramANa aTThAIsa lAkha aura ar3atAlIsa hajAra batAyA hai / 16. prA. paDhame na paDhiA vijjA, biIe najjiyaM dhaNaM / taIe na tavo tatto, cautthe kiM karissai ? ||74|| saM. prathame vidyA na paThitA, dvitIye dhanaM nA'rjitam / tRtIye tapo na taptaM caturthe kiM kariSyati ? ||74|| hi. (jisane ) prathama vaya meM vidyA nahIM par3hI, dUsarI vaya meM dhana upArjana nahIM kiyA, tIsarI vaya meM tapa nahIM kiyA, (vaha) cauthI vaya meM kyA karegA ? 17. prA. satto sadde hariNo, phAse nAgo rase ya vAriyaro | kivaNapayaMgo rUve, bhasalo gaMdheNa viNaTTo ||75 || samAsa vigraha :- kivaNo ya eso payaMgo kivaNapayaMgo (karmadhArayaH) / saM. zabde sakto hariNaH, sparze nAgo, rase ca vAricaraH / rUpe kRpaNapataGgo, gandhena bhramaro vinaSTaH / hi. zabda ( gIta ) meM Asakta hirana, sparza meM Asakta hAthI, rasa meM Asakta machalI, rUpa meM Asakta kRpaNa pataGgA aura gandha meM Asakta bhauMrA naSTa huA / 18. prA. paMcasu sattA paMca vi, NaTThA jatthAgahiaparamaTThA / ego paMcasu satto, pajAi bhassaMtayaM mUDho ||7611 samAsa vigraha :- paramo ya eso aTTho paramaTTho (karmadhArayaH) / NAiM gahio paramaTTho jehiM te agahiyaparamaTThA | ( bahuvrIhiH) / bhassaM aMte jassa taM bhassaMtaM, tassa bhAvo bhassaMtaya, taM bhassaMtayaM (bahuvrIhiH) / saM. yatrA'gRhItaparamArthAH paMcasu saktAH paJcApi naSTAH / paJcasu saktaH, eko mUDho bhasmAntatAM prayAti ||76|| 141
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi. jahA~ paramArtha ko grahaNa nahIM karanevAle pA~ca indriyoM ke viSayoM meM Asakta pA~ca prANI vinaSTa hue, to pA~coM indriyoM ke viSayoM meM Asakta aisA eka mUr3ha avazya mRtyu pAtA hai / 19. prA. kurujaNavayahatthiNAuranarIsaro paDhamaM, tao mahAcakkavaTTibhoe mahappabhAvo / jo bAvattaripuravarasahassavaranagaranigamajaNavayavaI, battIsArAyavarasahassANuyAyamaggo || caudasavararayaNanavamahAnihicausaTThisahassapavarajuvaINa suMdaravaI, culasIhayagayarahasayasahassasAmI, channavaigAmakoDisAmI AsI jo bhArahaMmibhayavaM || veDDUo || ||77 || samAsa vigraha :- kurUNaM jaNavayaM kurujaNavayaM / kurujaNavayammi hatthiNAuraM kurujaNavayahatthiNAuraM / kurujaNavayahatthiNAurassa narIsaro kurujaNavayahatthiNAuranarIsaro / narANaM Isaro narIsaro / (SaSThI-saptamI-SaSThItatpuruSAH) / mahaMto ya eso cakkavaTTI mahAcakkavaTTI / mahAcakkavaTTiNo bhoo jassa so mahAcakkavaTTibhoe / (karmadhAraya bahuvrIhiH) mahaMto pahAvo jassa so mahappabhAvo / (bahuvrIhiH) / purANaM varAiM puravarAiM / puravarANaM sahassaM puravarasahassaM / bAvattariguNiyAiM puravarasahassAiM bAkttaripuravarasahassAiM / nagarAiM ya nigamA ya jaNavayAI ya nagaranigamajaNavayAiM / varAiM ca tAiM nagaranigamajaNavayAiM varanagaranigamajaNavayAiM bAvattaripuravara sahassAiM ca tAI varanagaranigamajaNavayAiM bAvattaripuravarasahassa-varanagaranigamajaNavayAI / tesiM vaI bAvattaripuravarasahassavara nagaranigamajaNavayavaI / (SaSThIuttarapadalopitatpuruSa-dvandva karmadhAraya-SaSThItatpuruSAH) rAyANaM varAiM rAyavarAiM / rAyavarANaM sahassAiM rAyavarasahassAiM / battIsaguNiyAiM rAyavarasahassAiM battIsArAyavarasahassAiM / tehiM aNuyAyo maggo jassa so battIsArAyavarasahassANuyAyamaggo (SaSThI - uttarapadalopitatpuruSa-bahuvrIhayaH) / varAiM ca tAiM rayaNAI vararayaNAiM / caudasa ya tAiM vararayaNAiM caudasavararayaNAiM / mahaMtA ya ee nihiNo mahAnihiNo / nava ya ee 142
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAnihiNo navamahAnihiNo / causadviguNiyAiM sahassAiM causaTThisahassAiM / pavarA juvaIA pavarajuvaIA | causaTThisahassAiM ca eAo pavarajuvaIA causaTThisahassapavarajuvaIA / caudasavararayaNaiMca navamahAnihiNo yacausaTThisahassapa-varajuvaIA ya / caudasavararayaNa-navamahAnihi-causadvisahassapavarajuvaIA / tAsiM caudasavararayaNa-navamahAnihi-causaTThisahassapavarajuvaINa (karmadhArayauttarapadalopitatpuruSa-karmadhAraya-dvandvAH ) / suMdaro ya eso vaI suMdaravaI (karmadhArayaH) / hayA ya gayA ya rahA ya hayagayarahA / sayANaM sahassAiM sayasahassAiM / hayagayarahANaM sayasahassAiM hayagayarahasayasahassAI / culasIguNiyAI tAI culasIhayagaya rahasayasahassAiM / tesiM sAmI culasIhayagayarahasayasahassAmI (dvndv-sssstthii-uttrpdlopi-sssstthiittpurussaaH)| gAmANaM koDI gAmakoDI / channavaiguNiA gAmakoDI channavaigAmakoDI / tAe sAmI channavaigAmakoDIsAmI (SaSThI-uttarapadalopi sssstthiittpurussaaH)| saM. kurujanapadahastinApuranarezvaraH, prathamaM, tato mahAcakravartibhogo mahAprabhAvaH / yo dvAsaptatipuravarasahasravaranagaranigamajanapadapatiH, dvAtriMzadrAjavarasahasrAnuyAtamArgaH / / caturdazavararatnanavamahAnidhi - catu :SaSTisahasrapravarayuvatInAM sundarapatiH / caturazItihayagajarathazatasahasrasvAmI, SaNNavatigrAmakoTisvAmI yo bhagavAn bhArate AsIt | ||vessttkH|| ||77|| hi. kurudeza meM hastinApura nagara meM prathama rAjA, mahAn cakravartI ke bhogavAle, atiprabhAvazAlI, bahottara hajAra zreSTha pura, zreSTha nagara, nigama aura janapada ke svAmI, battIsa hajAra uttama rAjAoM dvArA anusarita mArga hai jinakA, caudaha zreSTha ratna, nau mahAnidhi aura cauMsaTha hajAra zreSTha yuvatiyoM ke sundara svAmI, caurAsI lAkha ghor3e, hAthI aura ratha ke svAmI tathA chayAnabe karor3a gA~voM ke svAmI, jo bhagavanta bhArata meM the / (veSTaka chnd)| basUna -143 OMOM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. prA. taM saMtiM saMtikaraM, saMtiNNaM sabvabhayA / saMtiM thuNAmi jiNaM, saMtiM viheu me || rAsAnaMdiyaM / / 78 / / (yugmam) samAsa vigraha :- sabaM ca eaM bhayaM savamayaM, tatto savamayA (karmadhArayaH) / saM. taM zAnti zAntikaraM, sarvabhayAt saMtIrNam / ___zAntiM jinaM staumi, me zAntiM vidadhAtu || rAsAnanditam / / 78|| hi. zAntisvarUpa, zAnti karanevAle, sabhI bhaya ko pAra karanevAle zAntinAtha . jina kI maiM stuti karatA hU~, mujhe zAnti do / (rAsAnandita chanda) hindI vAkyoM kA prAkRta-evaM saMskRta anuvAda 1. hi. vaha ikkIsa varSa cAritrapAlana karake samAdhipUrvaka mRtyu pAkara bArahaveM devaloka meM deva huA | prA. so egavIsaM varisAiM cArittaM pAlittA sasamAhi maccaM pAvittA duvAlase kappe devo havIa / samAsa vigraha :- samAhiNA saha sasamAhiM / (sahArthe tRtIyAtatpuruSaH) / saM. sa ekaviMzatiM varSANi cAritraM pAlayitvA sasamAdhimRtyuM prApya dvAdazame kalpe devo'bhavat / 2. hi. bhagavAna mahAvIra azvina mAsa amAvasyA kI rAtri meM ATha karmoM kA kSaya karake mokSa meM gaye, usake bAda prabhAta meM kArtika mAsa kI pratipadA ko gautamasvAmI ko kevalajJAna huA, isalie ye do dina jagat meM zreSTha gine jAte haiM / prA. bhayavaM mahAvIro AsiNAmAvAsAe rattIe aTThaNhaM kammANaM khayaM karitA mokkhaM gacchIa, tatto paccUse kattiapADivayAe goyamasAmI kevalanANaM pAvIa, tatto imAiM doNNi diNAiM jagammi siTThAI mannijjanti / samAsa vigraha :- AsiNassa amAvassA AsiNAmAvassA, tAe AsiNAmAvAsAe (SaSThItatpuruSa) kattiassa pADivayA kattiapADivayA, tAe kattiapADivayAe (sssstthiittpurussH)| saM. bhagavAn mahAvIra AzvinA'mAvasyAyA rAtrAvaSTAnAM karmaNAM kSayaM kRtvA mokSamagacchat, tataH pratyUSe kArtikapratipadi gautamasvAmI kevalajJAnaM prApnot , tata ime dve dine jagati zreSThe manyete / 144.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. hi. jaina chaha dravya, ATha karma, jIvAdi nau tattva, dasa yatidharma aura caudaha guNasthAnaka mAnate haiM / prA. jaiNA cha davvAiM, aTTha kammAiM, jIvAinavatattAiM, daha jaidhamme, coddasa ya guNaTThANAI mannanti / samAsa vigraha :- jIvo AI jesiM tAiM jIvAiiM / navAiM ca tAI tattAiM navatattAiM / jIvAiiM ca tAiM navatattAiM jIvAinavatattAiM (bahuvrIhi-karmadhArayau) / jaINaM dhammA jaidhammA, te jaidhamme (SaSThItatpuruSaH) / saM. jainAH SaD dravyANi, aSTakarmANi, jIvAdinavatattvAni, daza yatidharmAn, caturdaza ca guNasthAnakAni manyante // hi. zrAvakoM ko jinAlayoM kI caurAsI AzAtanA aura guruoM kI taitIsa AzAtanAoM kA tyAga karanA cAhie / prA. sAvagA jiNAlayANaM culasiM AsAyaNAo gurUNaM ca tettIsaM AsAyaNAo vajjantu / samAsa vigraha :- jiNANaM AlayA jiNAlayA, tesiM jiNAlayANaM (SaSThItatpuruSaH) / saM. zrAvakAH jinAlayAnAM caturazItimAzAtanAH, gurUNAM ca trayastriMzadAzAtanA varjeyuH / 5. hi. jo bharatakSetra ke tIna khaNDa jItatA hai vaha vAsudeva hotA hai aura chaha khaNDa jItatA hai vaha cakravartI hotA hai / 4. prA. jo bharahavAsassa tiNNi khaMDAiM jiNai, so vAsudevo hoi, cha khaMDAiM ca jiNai, so cakkavaTTI hoi / saM. yo bharatavarSasya trINi khaNDAni jayati sa vAsudevo bhavati, SaT khaNDAni ca jayati sa cakravartI bhavati / 6. hi. tIrthaMkaroM ko cAra atizaya janma se hote haiM tathA karmakSaya se gyAraha atizaya aura devakRta unnIsa atizaya, isa prakAra tIrthaMkara cauMtIsa atizayoM se birAjita hote haiM / prA. titthayarANaM cattAri aisayA jammatto havanti, taheva kammakkhayatto egAraha aisayA, devakayA ya eguNavIsaM aisayA, ii cauttIsa aisayavirAiyA titthayarA havanti / 145
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAsa vigraha :- kammANaM khayo kammakkhayo, tatto kammakkhayatto (sssstthiittpurussH)| devena kayA devakayA (tRtiiyaattpurussH)| cauttIsA ya ee aisayA cauttIsaaisayA / cauttIsaaisaehiM virAiyA cauttIsaaisayavirAiyA / (krmdhaary-tRtiiyaattpurusso)| saM. tIrthakarANAM catvAro'tizayA janmato bhavanti, tathaiva karmakSayata ekAdazA'tizayAH, devakRtAzcaikonaviMzatiratizayAH, iti catustriMzadatizayavirAjitAstIrthakarA bhavanti / 7. hi. sabhI aMga aura upAMga ityAdi sUtroM meM pA~cavA~ bhagavatI aMga zreSTha aura sabase bar3A hai| prA. sabbesuM aMgovaMgAisuM suttesu paMcamaM bhagavaIaMga siTu vaDDayaraM ca asthi / samAsa vigraha :- aMgAiM ca uvaMgAiM ca aMgovaMgAI / aMgovaMgAI Aimmi jesu tAI aMgovaMgAiI, tesu aMgovaMgAisuM (dvndv-bhuvriihiH)| bhagavaI cciya aMgaM bhagavaIaMga (karmadhArayaH) / saM. sarveSvaGgopAGgAdiSu sUtreSu paJcamaM bhagavatyaGga, zreSThaM bRhattaraM cA'sti / 8. hi. cauMsaTha indra meruparvata para tIrthaMkara kA janmamahotsava karate haiM / prA. causaTThI iMdA merummi titthayarassa jammamahUsavaM karenti / samAsa vigraha :- jammaNo mahUsavo jammamahUsavo, taM jammamahUsavaM (sssstthiittpurussH)| saM. catuHSaSTirindrA merau tIrthakarasya janmamahotsavaM kurvanti / 9. hi. siddha bhagavanta ATha karmoM se rahita hote haiN| prA. siddhA bhayavaMtA aTThakammarahiyA havanti / samAsa vigraha :- aTThAiM ca tAI kammAiM aTThakammAiM / aTThakammehiM rahiyA aTThakammarahiyA (karmadhAraya-tRtIyAtatpuruSau) / saM. siddhA bhagavanto'STakarmarahitAH bhavanti / 10. hi. kumArapAla rAjA ne aThAraha dezoM meM jIvadayA kA pAlana karavAyA thaa| prA. kumAravAlo nivo aTThArasasuMdesesuM jIvadayaM pAlAvIa / samAsa vigraha :- jIvANaM dayA jIvadayA, taMjIvadayaM (sssstthiittpurussH)| saM. kumArapAlo nRpo'STAdazasu dezeSu jIvadayAmapAlayat / 7 -146
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. hi. zrI hemacandrasUrijI ne siddhahemavyAkaraNa ke AThaveM adhyAya meM prAkRta vyAkaraNa diyA hai| prA. sirihemacaMdasUriNo siddhahemavAgaraNassa aTThame ajjhAe pAiyavAgaraNaM daasii| samAsa vigraha :- sirIe juttA hemacaMdasUriNo sirihemacaMdasUriNo (uttarapadalopisamAsaH) / siddhahemaM ccia vAgaraNaM siddhahemavAgaraNaM tassa siddhahemavAgaraNassa (karmadhArayaH) / pAiyaM vAgaraNaM pAiyavAgaraNaM (krmdhaaryH)| saM. zrIhemacandrasUriNA siddhahaimavyAkaraNasyASTame'dhyAye prAkRta vyAkaraNamadaduH / hi. isa jambUdvIpa meM chaha varSadhara parvata aura bharatAdi sAta kSetra haiN| prA. eyammi jaMbUdIvarima cha vAsaharA pavvayA, bharahAiya satta vAsA saMti / samAsa vigraha :- bharaho AI jesu te bharahAi (bhuvriihiH)| saM. etasmin jambUdvIpe SaD varSadharAHparvatAH, bharatAdayazca sapta varSAH santi / 13. hi. jIva do prakAra ke, gati cAra prakAra kI, vrata pA~ca prakAra ke aura bhikSu kI pratimA bAraha prakAra kI haiN| prA. jIvA duvihA, gaI caubihA, vayAiM paMcavihAiM, bhikSupaDimA ya duvAlasavihA havanti / / samAsa vigraha :- bhikkhuNo paDimA bhikkhupaDimA (SaSThItatpuruSaH) / saM. jIvA dvividhAH, gatayazcaturvidhAH, vratAni paJcavidhAni, bhikSupratimAzca dvAdazavidhA bhavanti / isa paNDita ne isa vyAkaraNa ke ATha adhyAya banAye haiM aura pratyeka adhyAya ke cAra-cAra pAda haiM, usake sAta adhyAya aura AThaveM adhyAya ke do pAda maiMne par3he haiN| . prA. ayaM paMDio imassa vAgaraNassa aTTha ajjhAe vihesI, paiajjhAyaM ya cattAri cattAri pAyA saMti, ahaM tassa satta ajjhAe, aTThamassa ya ajjhAyassa duve pAe bhaNIa / samAsa vigraha :- ajjhAyaM ajjhAyaM tti paiajjhAyaM (avyayIbhAvaH) / A hi. 147 lA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. ayaM paNDito'sya vyAkaraNasyA'STAvadhyAyAn vyadadhAt, pratyadhyAyaM ca catvAra: catvAra : pAdAH santi, ahaM tasya saptA'dhyAyAn, aSTamasya cA'dhyAyasya dvau pAdAvabhaNam / 15. hi. usa yakSa ke do mukha haiM aura cAra hAtha hai, usameM eka hAtha meM zaMkha hai, dUsare hAtha meM gadA hai, tIsare hAtha meM cakra hai aura cauthe hAtha meM bANa hai| prA. tassa jakkhassa doNNi muhAiM, cattAri ya hatthA saMti, tesuM egammi hatthammi saMkho atthi, biIye hatthe gayA atthi, taIye hatthe cakkaM, cautthe ya hatthe saro asthi / saM. tasya yakSasya dve mukhe, catvArazca hastAH santi, teSvekasmin haste zaGkho'sti, dvitIye haste gadA'sti, tRtIye haste cakraM, caturthe ca haste zaro'sti / 16. hi. maiMne isa pustaka ke paccIsa pATha par3he, isake cAra hajAra zabda yAda kiye, hajAra vAkya kiye, aba mujhe prAkRta sulabha bane, usameM Azcarya kyA ? prA. imassa putthayassa haM paNavIsaM pADhe paDhIa, eassa cattAri sahassAiM sadde sumarIa, sahassaM vakkAiM karIa, ahuNA majjha pAiyaM sulahaM have tammi kiM accheraM ? || saM. asya pustakasyA'haM paJcaviMzatiM pAThAnapaTham, etasya catvAri sahasrANi zabdAn asmaram, sahasrANi vAkyAnyakarom , adhunA mahyaM prAkRtaM sulabhaM bhavet tasmin kimAzcaryam ? | 148
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIvAsupUjyasvAmine namaH / / anantalabdhinidhAna zrIgautamasvAmine namaH / paramopAsyazrIvijayanemi-vijJAna - kastUrasUribhyo namaH T || siri pAiyagajja -pajjamAlA // / namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIra - vaddhamANasAmissa / maMgalaM || paMcanamukkAramahAmaMto / / namo arihaMtANaM || namo siddhANaM, namo AyariyANaM / namo uvajjhAyANaM / namo loe savvasAhUNaM / eso paMca namukkAro, savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // / / zrI prAkRtagadya-padyamAlA saMskRtachAyAnvitA / / | namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIra - varddhamAnAya / (1) maGgalam / / paJcanamaskAramahAmantraH // namo'rhadbhyaH / namaH siddhebhyaH / nama AcAryebhyaH / nama upAdhyAyebhyaH / / namo loke sarvasAdhubhyaH / eSaH paJcanamaskAraH, sarvapApapraNAzanaH / maGgalAnAM ca sarveSAM, prathamaM bhavati maGgalam / / prAkRtagadya-padyamAlA - hindI anuvAda zramaNa bhagavanta zrImahAvIrasvAmI - vardhamAnasvAmI ko namaskAra ho / (1) maMgala :- paMca namaskAramahAmantra arihanta bhagavantoM ko namaskAra ho / siddha bhagavantoM ko namaskAra ho / AcArya bhagavantoM ko namaskAra ho / upAdhyAya bhagavantoM ko namaskAra ho / loka meM rahe sabhI sAdhu bhagavantoM ko namaskAra ho / yaha paMca namaskAra (maMtra) sabhI pApoM kA nAza karanevAlA hai aura sabhI maMgaloM meM prathama maMgala haiM / cattAri maMgalaM :- arihaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevalipannatto dhammo maMgalaM / / cattAri loguttamA :- arihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevalipannatto dhammo loguttamo || 149
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ cattAri saraNaM pavajjAmi :- arihaMte saraNaM pavajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi, sAhU saraNaM pavajjAmi, kevalipannattaM dhammaM saraNaM pavajjAmi / / saMskRta anuvAda catvAri maGgalAni :- arhanto maGgalam siddhA maGgalam sAdhavo maGgalam, kevaliprajJapto dharmo maGgalam || catvAro lokottamA :- arhanto lokottamAH, siddhA lokottamAH sAdhavo lokottamAH, kevaliprajJapto dharmo lokottamAH // , catvAri zaraNAni prapadye, arhataH zaraNaM prapadye, siddhAn zaraNaM prapadye, sAdhUn zaraNaM prapadye, kevaliprajJaptaM dharmaM zaraNaM prapadye || " hindI anuvAda cAra (padArtha) maMgala svarUpa haiM :- (1) arihanta bha. maMgala haiM, ( 2 ) siddha bha. maMgala haiM, (3) sAdhu bha. maMgala haiM aura (4) kevalI bhagavanta dvArA batAyA huA dharma maMgala hai | cAra (vyakti) loka meM uttama haiM :- (1) arihanta bha. loka meM zreSTha haiM, (2) siddha bha. jagat meM uttama haiM, (3) sAdhu bha. loka meM zreSTha haiM, aura (4) kevalI bha. dvArA batAyA huA dharma jagat meM uttama hai / maiM cAra ( vyaktiyoM) kI zaraNa svIkAra karatA hU~ :- (1) arihanta bhagavantoM kI zaraNa svIkAra karatA hU~, (2) siddha bhagavantoM kI zaraNa svIkAra karatA hU~, (3) sAdhu bhagavantoM kI zaraNa svIkAra karatA hU~ aura (4) kevalI bhagavantoM dvArA batAye hue dharma kI zaraNa svIkAra karatA hU~ / (2) sIyAvaNNaNaM (prAkRta) sIyA uvaNIyA jiNa- varassa jara-maraNavippamukkasya / osattamalladAmA, jala- thalaya - divvakusumehiM 1179 / / sibiyA majjhayAre, divvaM vararayaNarUvaceMcaiyaM / sIhAsaNaM maharihaM, sapAdapIThaM jiNavarassa / 180 / / AlaiyamAlamauDo, bhAsuraboMdI varAbharaNadhArI / khomiyavatthaNiyattho, jassa ya mollaM sayasahassaM / / 81 / / chaTTheNa u bhatteNaM, ajjhavasANeNa suMdareNa jiNo / lesAhiM visujjhato, AruhaI uttamaM sIyaM / / 82 / / 150
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) (zibikAvarNanam) saMskRta anuvAda jarAmaraNavipramuktasya jinavarasya jalasthalakadivyakusumaiH / avasaktamAlyadAmA zibikopanItA ||79 / / zibikAyA madhye jinavarasya divyaM vararatnarUpamaNDitam / sapAdapIThaM mahArha siMhAsanam (asti) / / 80 / / AlagitamAlAmukuTo bhAsvarazarIro varAbharaNadhArI / yasya ca mUlyaM zatasahasraM, parihitakSaumikavastraH ||81 / / SaSThena tu bhaktena, sundareNA'dhyavasAnena / lezyAbhirvizuddhyamAno jina uttamAM zibikAmArohati ||82|| (2) hindI anuvAda prabhu zrImahAvIrasvAmI kI dIkSA ke prasaMga meM zibikA varNana : vRddhAvasthA aura mRtyurahita aise zrIjinezvara prabhu kI, pAnI aura pRthvI para utpanna divyapuSpoM se saMlagna mAlAvAlI zibikA le jAyI jAtI hai | zibikA ke madhyabhAga meM zrIjinezvara prabhu kA, divya, zreSTha ratnoM ke rUpa se suzobhita pAdapIThasahita atikImatI siMhAsana hai / (80) puSpoM kI mAlA kA mukuTa dhAraNa karanevAle, dedIpyamAna (dehavAle), zreSTha AbhUSaNa dhAraNa karanevAle, jisakA mUlya eka lAkha sonAmohara hai vaise rezamI vastra paridhAna kiye hai jinhoMne, do upavAsa (cha) ke tapa dvArA, sundara adhyavasAya aura lezyA (= AtmA ke pariNAmoM) dvArA vizuddha banate prabhu uttama zibikA meM ArUDha hote haiM / (81, 82) prAkRta sIhAsaNe NiviTTho, sakkIsANA ya dohiM pAsehiM / vIyaMti cAmarAhiM, maNi-rayaNavicittadaMDAhiM / 183 / / puvvi ukkhittA mANusehiM, sAhaTTharomakUvehiM / pacchA vahati devA, sura-asurA garula-NAgiMdA / / 84 / / purao surA vahaMti, asurA puNa dAhiNaMmi pAsaMmi / avare vahati garulA, NAgA puNa uttare pAse / / 85 / / vaNakhaMDaM va kusumiyaM, paumasaro vA jahA sarayakAle / sohai kusumabhareNaM, iya gagaNatalaM suragaNehiM / / 86 / / - -151
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda siMhAsane niviSTaH zakrezAnau ca dvAbhyAM pArthAbhyAm / maNiratnavicitradaNDaizcAmarairvIjayata: ||83 / / pUrvaM saMhRSTaromakUpairmanuSyairUtkSiptA / pazcAt surA'surA, garuDanAgendrA devA vahanti / / 84|| surAH purato vahanti, punarasurA dakSiNe pArthe / garuDA aparAn vahanti, nAgAH punaruttarAn pArthAn ||85 / / kusumitaM vanakhaNDamiva , yathA vA zaratkAle padmasaraH / kusumabhareNa zobhate, iti suragaNairgaganatalaM ||86 / / hindI anuvAda siMhAsana para birAjamAna prabhu ko, donoM tarapha zakrendra aura IzAnendra maNi aura ratnajar3ita daNDavAle cAmaroM dvArA vIMjhate haiM / (83) (vaha zibikA) sarvaprathama sAnandaromAMcita manuSyoM dvArA uThAyI gayI / tatpazcAt deva, dAnava, garur3endra aura nAgendrAdi deva uThAte haiM / (84) (usa zibikA ko) deva pUrva tarapha se tathA dAnava dakSiNa tarapha se uThAte haiM | garur3endra pazcima tarapha se aura nAgendra uttara tarapha se uThAte haiM / (85) jisa prakAra puSpoM se vikasita vanakhaNDa zobhA detA hai, athavA jisa prakAra zaradaRtu meM puSpoM ke samUha se padmasarovara zobhA detA hai usI prakAra sampUrNa AkAza devoM ke samUha se dedIpyamAna banatA hai / (86) prAkRta siddhatthavaNaM va jahA, kaNiyAravaNaM va caMpagavaNaM vA / sohai kusumabhareNaM, iya gagaNatalaM suragaNehiM / / 87 / / varapaDaha-bheri-jhallari-saMkhasayasahassiehiM turehiM / gayaNayale dharaNiyale, tUraNiNAo paramarammo / / 88 / / tatavitataM ghaNajhusiraM, AujjaM cauvvihaM bahuvihiyaM / vAiMti tattha devA, bahUhiM AnaTTagasaehiM / / 89 / / AcArAGgadvitIyazrutaskandhe / - 152
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda yathA vA siddhArthavanaM, karNikAravanaM campakavanaM vA / kusumabhareNa zobhate, iti gaganatalaM suragaNaiH / / 87 / / gaganatale dharaNitale, varapaTaha-bherI-jhallarI zaGkhazatasahastraiH tUryaistUryaninAdaH paramaramyaH / / 88 / / tatra devA bahubhirAnartakazataiH tatavitataM dhanajhuSiraM (zuSiraM), caturvidhamAtodyaM bahuvidhikaM vAdayanti / (89) ___ hindI anuvAda jisa prakAra sarasava kA vana, kaneravRkSoM kA vana yA campakavana puSpoM ke samUha se zobhatA hai usI prakAra sampUrNa AkAza devoM ke samUha se dedIpyamAna banatA hai / (87) AkAzatala aura pRthvItala para uttama paTaha, bherI, jhallarI aura zaMkha ityAdi lAkhoM vAjiMtroM dvArA atimadhura AvAja A rahI hai / (88) vahA~ deva bhI saikar3oM nRtyakAroM ke sAtha tata-vitata-ghana-suSira svarUpa vINA Adi cAroM prakAra ke vAdyayaMtra vidhipUrvaka-tAlabaddha bajA rahe haiM / (89) (3) iMdiyavisayabhAvaNA prAkRt Na sakkA Na souM saddA, sottavisayamAgayA / rAga-dosA uje tattha, te bhikkhU parivajjae / / 90 / / NasakkA rUvamadahUM, cakkhUvisayamAgataM / rAga-dosA u je tattha, te bhikkhU parivajjae / / 91 / / Na sakkANagaMdhamagghAuM, NAsAvisayamAgataM / rAga-dosA uje tattha, te bhikkhU parivajjae / 192 / / 5Na sakkArasamaNA sAtuM, 'jIhAvisayamA gataM / zrAga-dosA uje'tattha, 1 te bhikkhU parivajjae / 193 / / 6Na'sakkA 'Na'saMvedetuM, phAsaM 'visaya mAgataM / 10rAga-dosA uje tattha, 1te 12bhikkhU parivajjae / / 94 / / AcArAGgadvitIyazrutaskandhe / -153 153 - -
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) (indriyaviSayabhAvanA) saMskRta anuvAda zrotraviSayamAgatAn, zabdAn zrotuM na zaknuyAn na / tatra tu yau rAgadveSau, tau bhikSuH parivarjayet / / 90 / / cakSurviSayamAgataM, rUpamadraSTuM na zaknuyAt / tatra tu yau rAgadveSau, tau bhikSuH parivarjayet / 191 / / nAsikAviSayamAgataM, gandhamAghrAtuM na zaknuyAnna / tatra tu yau rAgadveSau, tau bhikSuH parivarjayet / / 92 / / jihvAviSayamAgataM, rasamasvAdituM na zaknuyAt / tatra tu yau rAgadveSau, tau bhikSu H parivarjayet ||93|| visayamAgataM sparza, na saMvedayituM na zaknuyAt / tatra tu yau rAgadveSau, tau bhikSuH parivarjayet ||94 / / hindI anuvAda indriyaviSayabhAvanA meM kAna, cakSu, nAka, jihvA aura sparza (tvacA) ina pA~coM indriyoM ke viSaya kI bhAvanA batAyI hai | kAna ke viSaya meM Aye hue zabdoM ko nahIM sunanA, zakya nahIM hai aisA nahIM hai arthAt sunAI dete hI haiM, parantu unake sambandhI jo rAga (anukUla viSaya meM rAga) aura dveSa (pratikUla viSaya meM dveSa) karanA, usakA saMyamI AtmA tyAga kare / (90) A~kha ke viSaya meM Aye rUpa ko nahIM dekhanA, yaha zakya nahIM hai (arthAt dikhAI detA hI hai), parantu saMyamI AtmA ko rAga-dveSa kA tyAga karanA cAhie / . nAka ke viSaya meM AyI huI gandha ko nahIM sUMghanA, yaha zakya nahIM hai, parantu saMyamI AtmA usameM rAga yA dveSa kA tyAga kare / (92) jihvA ke viSaya meM Aye hue rasa kA svAda nahIM lenA, zakya nahIM hai, (arthAt svAda AtA hai) parantu usameM rAga yA dveSa kA saMyamI AtmA tyAga kare / (93) sparzandriya ke viSaya meM Aye hue sparza kA anubhava nahIM karanA, yaha zakya nahIM hai arthAt anubhava ho hI jAtA hai / paraMtu usameM rAga aura dveSa kA saMyamI AtmA tyAga kareM / (94) -154 - F
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) nimmamo bhikkhU care prAkRta 'kayare 'magge 'akkhAte, 'mAhaNeNa 'matImatA ? | 7 aMju 'dhammaM 'jahAtaccaM, "jiNANaM taM 12 suNeha bhe 11 / / 95 / / (4) (nirmamo bhikSuzcaret) saMskRta anuvAda mAhanena matimatA, katare mArgA AkhyAtA: ? / jinAnAmRjuM dharmaM, yAthAtatthaM taM bho ! zrRNu ||95|| hindI anuvAda pUjya zrIsudharmAsvAmIjI zrIjaMbUsvAmI ko uddezakara upadeza dete haiM ki 'Arambha - parigrahAdi meM Asakta logoM kA saMga chor3akara sAdhuoM ko nirmamatva bhAva meM rahanA cAhie / 44 han = mAro nahIM isa prakAra kahanevAle kevalajJAnI zrImahAvIrasvAmI ne kitane mArga batAye haiM ? arihaMta bhagavantoM kA Rju saralatA rUpa dharma satyArtha hai, he bhavika ! tuma use suno| (95) prAkRta 'mAhaNA+-khattiyA 'vessA, 'caMDAlA 'adu 'boksA | 7 esiyA 'vesiyA 'suddA, 10je ya 11 AraMbhaNissiyA | 196 || 12pariggahaniviTThANaM, 14veraM 13tesiM "pavaDDhaI / 17 AraMbhasaMbhiyA "kAmA, 20na 16 te 19 dukkhavimoyagA ||97 || 1 AdhAyakicca 'mAheuM, 'nAio 'visaesiNo / 'anne 'harati 'taM vittaM, 'kammI "kammehiM 11 kiccati / / 98 / / 'mAyA 'piyA 'husA bhAyA, 'bhajjA 'puttA ya 'orasA / 13nAlaM 'te "tava 12 tANAya, "luppaMtassa 'sakammuNA / / 99 / / eyamaTTaM sapehAe, paramaTThANugAmiyaM / nimmamo nirahaMkAro, care bhikkhU jiNAhiyaM / / 100 / / 155 sUtrakRtAGga-dvitIyazrutaskandhe
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ saskRta anuvAda brAhmaNAH kSatriyA : vezyA:, cANDAlA athavA varNasaGkarAH / eSikA vaizikAH kSudrAH, ye cA''rambhanizritAH / / 96 / / parigrahaniviSTAnAM, teSAM vairaM pravardhate / te ArambhasambhRtAH kAmAH, duHkhavimocakA na ||97 / / AdhAtakRtyamAdhAya, viSayaiSiNo'nye jJAtayaH / tad vittaM haranti, karmavAn karmabhiH kRtyate ||98 / / mAtA pitA snuSA bhrAtA, bhAryA aurasAzca putrAH / te svakarmaNA lampatastava trANAyA'laM na ||99 / / paramArthAnugAmikametadarthaM samprekSya / nirmamo nirahaGkAro, bhikSurjinA''hitaM (jinAkhyAtaM) caret / / 100 / / hindI anuvAda brAhmaNa, kSatriya, vaizya, cANDAla athavA varNasaMkara jAtivizeSa, zikArI AdijIvahiMsaka, vaNik, kSudra aura jo AraMbha meM Asakta haiM; parigraha meM tallIna haiM, una logoM kI vairabhAvanA bar3hatI hai, ataH pApArambha se puSTa icchAe~ duHkha meM se mukta karAnevAlI nahIM hotI haiM / (96, 97) agnisaMskAra, jalAMjalidAna-pitRpiMDa ityAdi mRtyukriyA karake viSayasukha ke abhilASI anya svajana usakA dhana le lete haiM, isa prakAra pApArambhavAlA jIva apane karmoM se hI duHkhI banatA hai| mAtA, pitA, putravadhU, bhAI, patnI aura apane sage putra, apane hI karmoM se duHkhI banate haiM, tujhe bacAne ke lie ye saba samartha nahIM hote haiM / (99) samyagdarzanAdi mokSa aura saMyama meM sAtha meM rahanevAle haiM isa prakAra vicAra karake mamatA aura ahaMkArarahita sAdhuko jinezvara bha ke batAye hue mArga para calanA cAhie / (100) 156
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) pukkhariNIvaNNaM prAkRta se jahANAmae pukkhariNI siyA, bahuudagA bahuseyA bahupukkhalA laddhaTThA puMDarIkiNI pAsAdiyA darisaNIyA abhirUvA paDirUvA, tIse NaM pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA bujhyA, ANupuvvuTThiyA UsiyA ruilA vaNNamaMtA gaMdhamaMtA phAsamaMtA pAsAdiyA darisaNIyA abhiruvA paDiruvA, (5) puSkariNIvarNanam saMskRta anuvAda tad yathAnAmakA puSkariNI syAt, bahUdakA, bahuseyA, bahupuSkalA, labdhArthA puNDarIkiNI, prAsAdikA, darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA, tasyA nu puSkariNyAstatra tatra deze deze tasmiMstasmin bahUni padmavarapauNDarIkANyuktAni, hindI anuvAda puSkariNI ke varNana meM bahuta kamaloM se vibhUSita jalAzaya kA varNana : dUsare aMga zrIsUtrakRtAMga sUtra ke dUsare zrutaskaMdha ke prathama puMDarIka nAmaka adhyayana ke prathama sUtra meM batAte haiM ki jaise koI bahuta kamaloMvAlA yathArtha sarovara ho ki jo pracura jalavAlA, pracura kIcar3avAlA, prabhUta kamaloMvAlA, usase hI 'puSkariNI' isa prakAra sArthaka nAmavAlA, pracura zveta kamaloMvAlA, nirmala jalavAlA athavA devamandira jisake najadIka hai vaisA, dekhane yogya, rAjahaMsa Adi pakSiyoM se zobhita, svaccha pAnI ke kAraNa jahA~ pratibimba giratA hai vaisA, usake pratyeka pradeza meM pratyeka sthAna meM uttama zveta kamala (puMDarIka) zobhate haiM, ve saba viziSTa racanApUrvaka kIcar3a aura pAnI kA tyAga karake Upara rahe hue haiM / prAkRta tIse NaM pukkhariNIe bahumajjhadesabhAe ege prAkRta mahaM paumavarapoMDarIe buie, aNupuvvuTThie ussie ruile vannamaMte gaMdhamaMte rasamaMte pAsAdIe jAva paDirUve / savvAvaMti ca NaM tIse pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA aNupuvvuTThiyA UsiyA ruilA jAva paDirUvA, savvAvaMti ca NaM tIse NaM pukkhariNIe bahumajjhadesabhAe egaM mahaM paumavarapoMDarIe buie aNupuvvuTThie 157
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAva paDirUve / sUtrakRtAGga-dvitIyazrutaskandhe, prathamAdhyayane-sUtra-(1) saMskRta anuvAda AnupUrvRtthitAni, ucchitAni, rucilAni, varNavanti, gandhavanti, sparzavanti, prAsAditAni, darzanIyAni, abhirUpANi, pratirUpANi tasyA nu puSkariNyA bahumadhyadezabhAge eka mahat padmavarapauNDarIkamuktam . AnupUryutthitamucchitaM, rucilaM , varNavad, gandhavad, rasavat, prAsAditaM yAvat pratirUpam / sarvasyAzca nu tasyAH puSkariNyAstatra tatra deze deze tasmiMstasmin bahUni padmavarapauNDarIkAnyuktAni, AnupUrvRtthitAnyucchitAni, rucilAni yAvat pratirUpANi, sarvasyAzca tasyAH puSkariNyA bahumadhyadezabhAge ekaM mahat padmavarapauNDarIkamuktam, AnupUryutthitaM yAvat pratirUpam / / . hindI anuvAda uttama kAntivAle, uttama raMga ke, zreSTha gandhavAle, zubha sparzavAle, prasannatAdAyaka, dekhane yogya, sundara, atizaya rUpavAna hai, usa jalAzaya ke prAyaH madhyabhAga meM eka bar3A zreSTha zveta kamala hai, jo ramaNIya, racanAyukta, jala aura kIcar3a se Upara rahA huA uttama varNa, uttama gandha, uttama rasa, prasannatAdAyaka yAvat atizaya rUpavAna hai| - usa sampUrNa jalAzaya ke una-una sthAnoM meM uttama zveta kamala pracura mAtrA meM haiM, jo vizeSa racanAyukta, jala aura kIcar3a se Upara rahe hue, dedIpyamAna yAvat atizaya rUpavAna haiM; aura usa pUre jalAzaya ke madhyabhAgameM eka vizAla sundara kamala hai, jo viziSTa racanAyukta yAvat manohara rUpavAna hai / -158
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) namipavvajjA prAkRta 'caiUNa 'devalogAo, 'uvavanno 'mANusammi 'logammi / 'uvasaMtamohaNijjo, 'saraI 'porANiyaM jAI / / 101 / / 1 jAI 'saritu bhayavaM, 'sayaMbuddho 'aNuttare 'dhamme / 'puttaM 'Thavettu 'rajje, 12 abhinikkhamai "namI "rAyA / / 102 / / +-se 'devalogasarise, anteuravaragao 'vare 7 bhoe / bhuMjittu 'namI 'rAyA, 'buddho " bhoge " pariccayai / / 103 / / 2mihilaM 'sapurajaNavayaM, 'bala' morohaM ca 'pariyaNaM 'savvaM / 'ciccA 'abhinikkhanto, " egantamahiTThio 'bhayavaM / / 104 / / ( 6 ) namipravrajyA saMskRta anuvAda devalokAccyutvA, mAnuSe loke upapannaH / upazAntamohanIyaH, paurANikIM jAtiM smarati ||101|| jAtiM smRtvA bhagavAn, anuttare dharme svayaMbuddhaH / rAjye putraM sthApayitvA, namirAjA'bhiniSkrAmati / / 1021 antaHpuravaragataH sa namirAjA, devalokasadRzAn varAn bhogAn / bhuktvA buddho, bhogAn parityajati / / 103 / / sapurajanapadAM mithilAM, balamavarodhaM sarvaM ca parijanam / tyaktvA'bhiniSkrAnto, bhagavAn ekAntamadhiSThitaH / / 104 / / (6) hindI anuvAda namipravrajyA meM svayaMsaMbuddha bane namirAjarSi ke sAtha zakrendra kA saMvAda :devaloka meM se cyavakara manuSyaloka meM utpanna hue aura mohanIya karma jinakA upazAnta huA hai, vaise namirAjarSi apane pUrvabhava ke janma kA smaraNa karate haiM / (101) 159
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvabhava ke janma kA smaraNa karake, lokottara saMyamadharma ke viSaya meM khuda (svayaM) hI saMbuddha bane hue, rAjya para putra ko sthApita karake namirAjarSi nikalate haiM / (102) __ zreSTha antaHpura meM rahe hue ve namirAjA svargaloka jaise uttama bhogasukhoM ko bhogakara (svayaM) bodha pAye hue bhogasukhoM kA tyAga karate haiM / (103) pura aura janapadasahita mithilA nagarI, sainya, antaHpura aura sabhI parijana kA tyAga karake ve pUjya (namirAjarSi) ekAnta = 'dravya se nirjana udyAnAdisthAna meM, bhAva se = maiM akelA hI hU~, merA koI nahIM hai, maiM kisI kA nahIM hU~' - isa prakAra rahe hue haiM / (104) prAkRta 'kolAhalagabhUyaM, AsI mihilAe pavvayantammi / tiiyA 'rAyarisimmi, namimmi abhiNikkhamantammi / / 105 / / abbhuTThiyaM rAyarisiM, pavvajjAThANa'muttamaM / sakko mAhaNarUveNa, 'imaM vayaNamabvavI / / 106 / / kiNNu 'bho ajja mihilAe, kolaahlgsNkulaa| "suvvanti 'dAruNA saddA, 'pAsAesugihesu ya / / 107 / / 'eya maTuM nisAmittA, 'heukaarnncoio| 'taonamI rAyarisI, devindaM 'iNamabbavI / / 108 / / saMskRta anuvAda rAjarSoM namau mithilAyAM pravrajati (sati), abhiniSkrAmati / tadA kolAhalakabhUtamAsIt ||10511 uttamapravrajyAsthAnamabhyutthitaM rAjarSim / zakro brAhmaNarUpeNa, idaM vacanamabravIt ||106|| bho Arya ! mithilAyAM prAsAdeSu gRheSu ca / kolAhalakasaGghalA dAruNAH zabdAH kiM nu zrUyante ? ||107 / / etamarthaM nizamya hetukAraNanoditaH / / namI rAjarSistato, devendramidamabravIt ||108 / / hindI anuvAda jaba namirAjarSi mithilA nagarI meM saMyama lete the aura nikala rahe the taba vAtAvaraNa kolAhalamaya ho gayA / (105) - 160
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttama saMyamasthAna ko prApta namirAjarSi ko, brAhmaNa ke veSa meM indra mahArAjA isa prakAra ke vacana kahate haiM / (106) he Arya ! mithilA nagarI meM mahala aura gharoM meM kolAhala se vyApta bhayaMkara zabda kyA sunAI nahIM dete haiM ? (107) isa prakAra ke zabdoM ko sunakara hetu aura kAraNa se prerita namirAjarSi ne usake bAda zakrendra ko isa prakAra kahA / (108) prAkRta mihilAe'ceie "vacche, sIyacchAe "maNorame / pattapupphaphalovee, 'bahUNaM bahuguNe "sayA / / 109 / / 13vAeNahIramANammi, 1 ceiymmimnnorme| 15duhiyA 16asaraNA "attA, 18ee 2 kandanti 'bho khagA / / 110 / / 'eya maTuM nisAmittA, 'heukaarnncoio| tio'nami rAyarisiM, devindo 'iNamabbavI / / 111 / / 2esa aggI ya 'vAU'ya, eyaM 'Dajjhai'mandiraM / bhayavaM 10anteuraM teNaM, "kIsaNaM'nAvapekkhaha / / 112 / / . saMskRta anuvAda bho ! mithilAyAM zItacchAye, manorame, patrapuSpaphalopete, sadA bahUnAM bahANe, caitye vRkSe; manorame caitye vAtena hriyamANe / duHkhitA azaraNA ArtA ete khagAH krandanti ||109, 1101 etamarthaM nizamya hetukAraNanodito devendro; namiM rAjarSi tata idamabravIt ||111|| bhagavan !, eSo'gnizca vAyuzca , etan mandiraM dahyate, tena antaHpuraM kasmAn nAvaprekSase ? ||112|| hindI anuvAda he bhAgyavanta ! mithilA nagarI meM zItala chAyAvAlA, manohara, patte, puSpa aura phala se yukta, aneka logoM ko atyadhika guNakArI ramaNIya caityavRkSa pavana se hilane para, duHkhI, zaraNarahita aura pIDita ye pakSI Akranda kara rahe haiM / (109, 110) -161
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa bAta ko sunakara hetu aura kAraNa se prerita zakrendra mahArAjA ne namirAjarSi ko usake bAda yaha kahA / (111) he bhagavan ! yaha Aga aura pavana isa mahala ko jalA rahe haiM, to Apa jalate hue antaHpura kA dhyAna kyoM nahIM rakhate ho ? (112) prAkRta 'eya maTuM nisAmittA, 'heukAraNacoio / 'tao nimi rAyarisI, devindaM 'iNamabbavI / / 113 / / suhaM visAmo 'jIvAmo, 'jesiMmo natthi kiMcaNaM / mihilAeDajjhamANIe, 12na 10me 13DajjhaikiMcaNaM / / 114 / / 'cattaputtakalattassa, nivvAvArassa bhikkhunno| piyaM na 'vijjai 'kiMci, appiyaM pina "vijjaI / / 115 / / bahuM khu'muNiNo bhadaM, 'aNagArassa bhikkhuNo / savvao vippamukkassa, egantamaNu passao / / 116 / / 'eya maTuM nisAmittA, 'heukAraNacoio / tio'nami rAyarisiM, 'devindo 'iNamabbavI / / 117 / / saMskRta anuvAda etamarthaM nizamya hetukAraNanoditaH / namI rAjarSistato devendramidamabravIt / / 113 / / __ yeSAM naH kiJcana nA'sti, sukhaM vasAmo jIvAmaH / __ mithilAyAM dahyamAnAyAM, me kiJcana na dahyate ||114 / / tyaktaputrakalatrasya, nirvyApArasya bhikSoH / kiJcit priyaM na vidyate, apriyamapi na vidyate ||115|| anagArasya bhikSoH, sarvato vipramuktasya / ekAntamanupazyato, munerbahu khalu bhadram ||116 / / etamarthaM nizamya, hetukAraNanodito devendraH / tato nami rAjiimadamabravIt ||117|| hindI anuvAda yaha bAta sunakara hetu aura kAraNa se prerita namirAjarSi ne usake bAda indra mahArAjA ko isa prakAra kahA / (113) -162 -
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamArA kucha bhI nahIM hai, ataH hama sukhapUrvaka rahate haiM aura jIte haiM, isalie mithilA nagarI jalate hue bhI merA kucha bhI jalatA nahIM hai / (114) jinhoMne putroM aura striyoM kA tyAga kiyA hai tathA vyApArarahita haiM aise sAdhu ma. ko kucha bhI priya nahIM hai aura kucha bhI apriya nahIM hai / (115) ghararahita, bhikSA dvArA jIvananirvAha karanevAle, sarvataH saMsAra se mukta, 'maiM akelA hU~', isa prakAra ekAnta ko dekhanevAle saMyamI kA sacamuca atyadhika kalyANa hotA hai / (116) yaha bAta sunakara hetu aura kAraNa se prerita zakrendra meM usake bAda nami rAjarSi ko isa prakAra kahA / (117) prAkRta hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM, 'kasaMdUsaMca 'vAhaNaM / kosaM vaDDhAvaittANaM, "tao"gacchasi 'khattiyA ! / / 118 / / 'eya maTuMnisAmittA, 'heukAraNacoio / 'taonamI rAyarisI, devindaM 'iNamabbavI / / 119 / / 'suvaNNa-ruppassa upavvayA bhave, siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa'luddhassa 1degna 'tehiM "kiMci, 12icchA hu 13AgAsasamA 14aNantayA / / 120 / / . 'puDhavI sAlI javA ceva, hiraNNaM 'pasubhissaha / - 'paDipuNNaM nAlamegassa, 10ii "vijjA tavaM 13care / / 121 / / saMskRta anuvAda kSatriya ! hiraNyaM suvarNaM maNimuktaM kAMsyaM dUSyaM vAhanam / . kozaM ca vardhayitvA tato gacchasi ||118 / / etamarthaM nizamya hetukAraNanoditaH / namI rAjarSistato devendramidamabravIt ||119 / / suvarNasya rUpyasya tu parvatA bhaveyuH, khalu kailAsasamA asaGkhyakAH syuH / lubdhasya narasya tairna kiJcid, icchA khu AkAzasamA anantakAH ||12011 pRthivI zAliryavAzcaiva, pazubhiH saha hiraNyam / pratipUrNamekasmai nA'lamiti viditvA tapazcaret ||121|| -163
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda he kSatriya ! hiraNya (= sone se bane AbhUSaNa, cAMdI), suvarNa = mAtra sonA, indranIla ityAdi maNi, motI, kAMsA, vividha vastra, vAhana tathA bhaNDAra kI vRddhi karake jAo / (118) yaha bAta sunakara hetu aura kAraNa se prerita nami rAjarSi ne usake bAda devendra ( zakrendra ) ko isa prakAra kahA / ( 119 ) sone aura cA~dI ke parvata hoM aura zAyada ve kailAsa = himAlaya jaise asaMkhya hoM, to bhI lobhI manuSya ko usase alpa bhI santoSa nahIM hotA hai, kyoMki icchAe~ AkAza ke samAna ananta: apAra haiM / (120) kheta, cAvala, jau aura pazuoM ke sAtha suvarNa pracura mAtrA meM ho to bhI eka vyakti ke lie pUrA ( santoSakAraka ) nahIM hai, isa prakAra jAnakara tapa kA AcaraNa karanA cAhie / (121) prAkRta 'eya' maTThe nisAmittA, 'heukAraNacoio / "tao 'nami 'rAyarisiM, 'devindo 'iNama "bbavI / / 122 / / 2 acche 'mabdae, 4 bhoe 'cayasi 'patthivA ! | 'asante 'kAme 'patthesi, 'saMkappeNa "vihammasi / / 123 / / 1 eya maTThe nisAmittA, 'heukAraNacoio / 'tao 'namI 'rAyarisI, 'devindaM 'iNama "bbavI / / 124 / / 'sallaM 'kAmA 'visaM 'kAmA, "kAmA 'AsIvisovamA / kAme 'patthemANA, akAmA "janti "doggaiM / / 125 / / saMskRta anuvAda etamarthaM nizamya, hetukAraNanoditaH / devendrastato namiM rAjarSimidamabravIt ||122 / pArthiva ! Azcaryakam, adbhutAn bhogAMstyajasi / asataH kAmAn prArthayase saGkalpena vihanyase ||123|| etamarthaM nizamya, hetukAraNanoditaH / namI rAjarSistato, devendramidamabravIt ||124 / / " kAmAH zalyaM kAmA viSaM, kAmA AzIviSopamAH / kAmAn prArthyamAnAH, akAmA durgatiM yAnti ||125 || 164
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda isa bAta ko sunakara hetu aura kAraNa se prerita zakrendra ne usake bAda nami rAjarSi ko isa prakAra kahA / (122) he rAjan ! Azcarya hai ki tuma prApta hue anduta bhogoM kA tyAga karate ho aura aprApta bhogoM kI icchA karate ho, isa prakAra tuma saMkalpa se hI naSTa hote ho / (123) yaha bAta sunakara hetu aura kAraNa se prerita nami rAjarSi ne usake bAda zakrendra ko isa prakAra kahA / (124) kAmanAe~ zalya jaisI haiM, icchAe~ jahara samAna haiM, abhilASAe~ AzIviSa sarpa ke samAna haiM, ataH bhogoM kI icchA karate-karate, ve icchAe~ pUrI nahIM hone para prANI durgati meM jAte haiM / (125) prAkRta ahe vayaMti 'koheNaM, 'mANeNa ahamA gaI / 'mAyA gaipaDigghAo, lobhAo "duhaobhayaM / / 126 / / avaujjhiUNa 'mAhaNa-rUvaM, viuvviUNa indattaM / vaMdai abhitthuNato, "imAhi mahurAhiM' vagguhiM / / 127 / / aho te nijjio koho, aho mANo 'parAjio / aho "nirakkiyA mAyA, "aho 12lobho vasIkao / / 128 / / 1aho te ajjavaM 'sAha, aho te sAha 'maddavaM / aho 10te 12uttamAkhaMtI, 13aho "15 mutti 1 uttamA / / 129 / / saMskRta anuvAda krodhenA'dho vrajanti, mAnenA'dhamA-gatiH / mAyayA gatipratighAto, lobhAd dvidhAto bhayam ||126 / / brAhmaNarUpamapohya, indratvaM vikRtya / abhirmadhurAbhirvAgbhirabhiSTuvan vandate ||127 / / aho tvayA krodho nirjitaH, aho mAnaH parAjitaH / aho mAyA nirAkRtA, aho lobho vazIkRtaH / / 128 / / aho te ArjavaM sAdhu, aho te mArdavaM sAdhu / aho tava zAntistamA, aho te muktistamA ||129 / / -165 -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda prANI krodha se adhogati meM jAte haiM, abhimAna se bhI adhamagati = durgati hotI hai, mAyA se sadgati rukatI hai tathA lobha se ihaloka aura paraloka donoM meM bhaya rahatA hai / (126) (usake bAda) brAhmaNa ke rUpa kA tyAgakara, indra kA rUpa pragaTa karake aisI madhura vANI dvArA stuti karate hue (indramahArAjA namirAjarSi ko) vandana karate haiM / (127) "aho ! Apane krodha ko jIta liyA hai, aho ! Apane mAna ko parAjita kiyA hai, aho ! Apane mAyA ko dUra kiyA hai aura aho ! Apane lobha ko svAdhIna (apane AdhIna) kiyA hai / (128) aho ! ApakI RjutA = saralatA uttama hai, ApakI mudatA zreSTha hai, aho ! ApakI kSamA uttama hai aura ApakI mukti (nirlepatA) bhI sundara hai / (129) prAkRta ihaM 'si uttamo 'bhaMte, pacchA'hohisi uttmo| 'loguttamuttamaM ThANaM, "siddhi 12gacchasi nIrao / / 130 / / 'evaM abhitthuNaMto, rAyarisiM uttamAe 'saddhAe / ___payAhiNaM'kareMto, puNo puNo 10vaMdaisakko / / 131 / / to vaMdiUNa 'pAe, 'cakkaMkusalakkhaNe munnivrss| 'AgAseNuppaio, 'laliyacavalakuMDalatirIDI / / 132 / / *namI namei appANaM, 'sakkhaM 'sakkeNa coio / caiUNa 'gehaM ca vedehI, "sAmaNNe "pajjuvaTThio / / 133 / / saMskRta anuvAda bhagavana ! ihottamo'si, pazcAdattamo bhaviSyasi / nIrajA lokottamottamaM, sthAnaM siddhiM gacchasi ||130 / / evaM rAjarSimuttamayA zraddhayA'bhiSTuvan / pradakSiNAM kurvan, zakraH punaH punarvandate ||131 / / tato munivarasya cakrAGkuzalakSaNau pAdau vanditvA / lalitacapalakuNDalakirITI AkAzenotpatitaH ||132 / / sAkSAcchakreNa nodito namirAtmAnaM namayati / gRhaM ca tyaktvA vaidehI , zrAmaNye paryupasthitaH ||133 / / -166
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda he bhagavan ! Apa isa bhava meM uttama ho, usake bAda parabhava meM bhI uttama banoge, usase karmarajarahita banakara caudaha rAjaloka meM uttamottama sthAnarUpa siddhipada ko prApta karoge / (130) isa prakAra namirAjarSikI anupama zraddhApUrvaka stuti karate aura pradakSiNA dete hue zakrendra bArabAra unako vandana karate haiM / (131) usake bAda munipuMgava namirAjarSi ke cakra aura aMkuza ke cihnavAle caraNoM ko namaskAra karake, manohara aura caMcala kuNDala tathA mukuTa ko dhAraNa karanevAle indra mahArAjA AkAza mArga se cale gaye / (132) - isa prakAra sAkSAt zakrendra (indra mahArAjA) dvArA stuti kiye gae namirujarSi AtmA ko bhAvita karate haiM aura ghara kA tyAga karake videha deza ke rAjavI (rAjA) cAritra ke viSaya meM udyamavAna banate haiM / (133) -167
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) vayachakkaM prAkRta'tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa 'desiaM / ahiMsA 'niuNA diTThA, 10savvabhUesu"saMjamo / / 134 / / jAvaMti 'loe pANA, tasA aduva thAvarA / 'te jANama jANaM vA, 1"na"haNeNovi12 13ghAyae / / 135 / / 'savve jIvA vi icchaMti, jIviuMna marijjiuM / 'tamhA "pANivahaM ghoraM, "niggaMthA 12vajjayaMtiNaM / / 136 / / appaNaTTApaTTA vA, kohAvA 'jai vA bhayA / __ hiMsagaM na 'musaMbUA, 1"no vi "annaM vayAvae / / 137 / / (7) vrataSaTkam saMskRta anuvAda tatra mahAvIreNedaM prathamaM sthAnaM dezitam | ahiMsA nipuNA dRSTA, sarvabhUteSu saMyama ||134 / / loke yAvanta: prANinaH, tasA athavA sthAvarAH / tAn jAnannajAnan vA, na hanyAnno'pi ghAtayet ||135 / / sarve jIvA api jIvitumicchanti na martum / tasmAd ghoraM taM prANivadhaM, nirgranthA varjayanti ||136 / / AtmArthaM parArthaM vA, krodhAdvA yadi vA bhayAt / hiMsakaM mRSAM na brUyAd, nA'pyanyaM vAdayet ||137 / / (7) hindI anuvAda vrataSaTka meM prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha ye pA~ca aura chaThe rAtribhojana ke tyAga ke upadeza pUrvaka chaha vratoM kA varNana hai| vahA~ (chaha vratoM meM) zrIvIra prabhu ne yaha prathama sthAna vrata batAyA hai, unhoMne) anupama ahiMsA dekhI hai aura vaha sabhI prANiyoM ke viSaya meM saMyama' hai / (134) ___ jagat meM jitane bhI trasa (svecchAnusAra ghUmane-phiranevAle) athavA sthAvara (sthira = svecchAnusAra ghUma-phira na sake) prANI haiM, unakoM jAnabUjhakara yA anajAna meM mAranA nahIM aura dUsaroM ke dvArA bhI nahIM maravAnA cAhie / (135) 168
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI jIva jIne kI icchA rakhate haiM parantu marane kI nahIM, ataH bhayaMkara usa jIvahiMsA kA sAdhu bhagavaMta tyAga karate haiM / (136) svayaM athavA anya ke lie, krodha athavA bhaya se dUsaroM ko duHkha pahu~ce vaisA asatya vacana nahIM bolanA cAhie aura dUsaroM ke pAsa nahIM bulAnA cAhie / (137) prAkRta musAvAo ya 'logammi, savvasAhUhi garihio / 6avissAso ya bhUANaM, 'tamhA mosaM vivajjae / / 138 / / 'cittamaMta macittaM vA, appaM vA jai vA bahuM / daMtasohaNamittaM pi, 'uggaMhasi ajAiyA / / 139 / / 'taM "appaNA 12 13giNhaMti, 14no vigiNhAvae 15paraM / 18annaM vA giNhamANaM vA, nANu jANaMti "saMjayA / / 140 / / abaMbhacariyaM ghoraM, 'pamAyaM durahiTThiyaM / nAya raMti muNI 'loe, bheyAyayaNavajjiNo / / 141 / / . saMskRta anuvAda loke sarvasAdhubhirmUSAvAdazca garhitaH / bhUtAnAmavizvAsyazca , tasmAn mRSAM vivarjayet / / 138 / / cittavadacittaM vA, alpaM vA yadi bahu / dantazodhanamAtramapi, avagrahe'yAcitvA ||139 / / tat saMyatA AtmanA na gRhNanti, nA'pi paraM grAhayanti / gRhNantamapi vA'nyaM nA'nujAnanti ||140 / / loke bhedA''yatanavarjino munayo, ghoraM, pramAda, duradhiSThitam, abrahmacaryaM nA''caranti ||141|| hindI anuvAda jagat meM sabhI sajjanoM dvArA mRSAvAda = asatyavacana kI garhA kI gaI hai aura mRSAvAdI avizvAsapAtra banatA hai ataH mRSAvAda kA tyAga karanA cAhie / (138) sacitta = jIvasahita (phala-phUlAdi) yA acitta = jIvarahita (sonAcAMdI Adi) thor3A athavA jyAdA, (dA~ta sApha karane kI salI) dantazodhanI jitanA -169 -
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI, jinakI vasati meM rahe ho usa mAlika kI anumati binA sAdhu ma. svayaM lete nahIM haiM, dUsaroM ke dvArA grahaNa karavAte nahIM haiM aura grahaNa karanevAle kI anumodanA bhI nahIM karate haiM / (139, 140) ----- loka meM saMyamaghAtaka sthAna kA tyAga karanevAle muni bhayaMkara, (duHkhadAyI) pramAda ke sthAnarUpa, anantasaMsAra ke kAraNarUpa, duSTAzrayarUpa (durAcAra) abrahma kA sevana nahIM karate haiM / (141) prAkRta mUlameyamahammassa, 'mahAdosasamussayaM / 'tamhA mehuNasaMsaggaM, niggaMthA 'vajjayaMti 'NaM / / 142 / / abiDa'mubbheiyaM loNaM, tillaM'sappiM ca phANiaM / 1degna 'te sannihimicchaMti, nAyaputtavaorayA / / 143 / / lohasse'sa aNuphAse, 'manne 'annayarAmavi / 6je 'siyA sannihiM 'kAme, "gihI 13pavvaie 12 10se / / 144 / / ___ jaMpi vatthaM ca pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajjaTTA, dhAraMti pariharaMti a / / 145 / / saMskRta anuvAda etadadharmasya mUlaM , mahAdoSasamucchyam / tasmAnnirgranthAstaM, maithunasaMsargaM varjayanti / / 142 / / te jJAtaputravacoratAH, biDamudbhedyaM lavaNaM / tailaM sarpiH phANitaM ca, sannidhiM necchanti / / 143 / / eSa lobhasyA'nusparzaH, manye'nyatarAmapi / yaH syAt sannidhiM kAmayet, sa gRhI, na pravrajitaH / / 144 / / yadapi vastraM ca pAtraM vA, kambalaM pAdaproJchanam / __ tadapi saMyamalajjArthaM , dhArayanti pariharanti ca ||1451 hindI anuvAda yaha abrahmacarya adharma (pApa) kA mUla hai, mahAdoSoM kA sthAna hai, ataH sAdhu bhagavaMta isa maithuna ke sambandha kA tyAga karate haiM / (142) jJAtaputra zrIvIraprabhu ke vacanoM meM tatpara sAdhu prAsuka = gomUtra; agni Adi se zuSka kiyA huA namaka athavA aprAsuka = samudra Adi kA namaka, tela, ghI, narama gur3a ityAdi (sannidhi) apane pAsa nahIM rakhate haiM / (143) -170
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha saba (sannidhi) lobha kA hI kucha aMza (svarUpa) hai, zrI tIrthaMkara aura gaNadhara bhagavaMta kahate haiM ki jo (uparyukta) alpa vastuoM ko apane pAsa rakhane kI icchA karate haiM ve gRhastha haiM sAdhu nahIM / (144) jo bhI vastra, pAtra, kambala aura rajoharaNa ityAdi rakhate haiM ve bhI saMyama aura lajjA ke kAraNa dhAraNa kiye haiM aura unakA upabhoga karate haiM / (145) prAkRta 'na 'so 'pariggaho 'vutto, nAyaputteNa 'tAiNA / 7 mucchApariggaho 'vRtto, 'ii "vuttaM "mahesiNA / / 146 / / 7 saMti 1 me 2 suhamA 'pANA, tasA 'aduva 'thAvarA / 'jAI 'rAo 10 apAsaMto, 11 kahame 12 saNiaM care / / 147 / / 'eaM ca 'dosaM 'daTThUNaM, nAyaputteNa 'bhAsiyaM / 7 savvAhAraM 'na 10 bhuMjaMti, 'niggaMthA 'rAibhoyaNaM / / 148 / / dazavaikAlikasUtre adhyayana 6 saMskRta anuvAda trAyaNA jJAtaputreNa sa parigraho noktaH / mUrcchAparigraha uktaH, iti maharSiNoktam ||146 / / ime sUkSmAH sA athavA sthAvarAH prANinaH santi / yAn rAtrAvapazyan, eSaNIyaM kathaM caret ? / / 147 / / etaM ca doSaM dRSTvA, jJAtaputreNa bhASitam / nirgranthAH sarvA''hAraM rAtribhojanaM na bhuJjate ||148 || hindI anuvAda rakSaNa karanevAle = tArakaM jJAtaputra zrIvIra prabhu ne use (saMyamopakaraNa ko) parigraha nahIM batAyA hai, parantu mUrcchA = mamatA ko hI parigraha batAyA hai, isa prakAra mahApuruSoM ne (gaNadhara bha. ne sUtra meM ) kahA hai / (146) ye saba sUkSma (= A~khoM se na dikhanevAle), trasa athavA sthAvara jIva rahe hue haiM, jinako (jIvoM ko ) rAtri meM nahIM dekhane se eSaNIya (nirdoSa AhAra hetu ) gaveSaNA (zodha) kisa prakAra kareM ? / (147) doSa ko dekhakara jJAtaputra zrImahAvIra prabhu ne kahA hai ki nirgrantha muni azana-pAna - khAdima - svAdima sabhI prakAra ke AhAra svarUpa rAtribhojana ko nahIM karate haiM / (148) 171
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) rAvaNassa pacchAyAvo prAkRta 'daTThaNa jaNayataNayA, sennaM 'laGkAhivassaaibahuyaM / 'cintei 'vuNNahiyayA, 1degna ya "jiNai imaM surindo vi / / 149 / / sA eva ussayamaNA, sIyAlaGkAhiveNa 'to bhaNiyA / pAveNa "mae 'sundari !, 12hariyA "chammeNa"vilavantI / / 150 / / gahiyaM vayaM 'kisoyari ! 2aNaMtaviriyassa pAyamUlammi / apasannA' paramahilA, "na"bhuJjiyavvA mae niyayaM / / 151 / / (8) rAvaNasya pazcAttApaH saMskRta anuvAda laGkAdhipasyA'tibahukaM, sainyaM dRSTvA trastahRdayA / janakatanayA cintayati, imaM surendro'pi na ca jayati ||149 / / tataH saivotsukamanAH sItA, laGkAdhipena bhaNitA / he sundari ! pApena mayA chadmanA vilapantI hRtA ||15011 he kRzodari ! anantavIryasya pAdamUle vrataM gRhItam / aprasannA paramahilA mayA niyataM na bhoktavyA ||151 / / (8) hindI anuvAda laMkAnareza rAvaNa ke bar3e sainya ko dekhakara ghabarAye hue hRdayavAlI janakarAjA kI putrI sItA vicAra karatI hai, isako (rAvaNa ko) to indra mahArAjA bhI nahIM jIta sakate haiM / (149) usake bAda utsuka manavAlI sItA ko laMkA ke rAjA rAvaNa ne kahA, ki he sundari ! pApI aise maiMne vilApa karatI huI terA haraNa karavAyA / (150) he kRzodari ! zrI anantavIrya kevalI bhagavaMta ke caraNoM meM maiMne vrata liyA hai ki apanI prasannatA binA = aprasanna parastrI ke sAtha maiM kabhI bhI bhoga nahIM karUMgA / (151) PRIO 172
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'sumaraMteNa vayaM taM, namae 'ramiyA "tumaM 'visAlacchI ! / 14ramihAmi "puNo sundari / , "saMpai 12AlambaNaM chettuM / / 152 / / _ 'puSphavimANArUDhA, 'pecchasusayalaM sakANaNaM 'puhaiM / __10bhuJjasu uttamasokkhaM, 'majjha pasAeNa sasivayaNe ! / / 153 / / suNiUNa 'imaM sIyA, gaggarakaNTheNa bhaNai "dahavayaNaM / 13nisuNehi "majjha vayaNaM, 'jai me 'nehaM "samuvvahasi / / 154 / / ghaNakovavasagaeNa vi, 'paumo bhAmaNDaloya saMgAme / ee na ghAiyavvA, 'laGkAhiva ! 'ahimuhAvaDiyA / / 155 / / saMskRta anuvAda . he vizAlAkSi !, tada vrataM smaratA mayA tvaM na ratA / he sundari ! punaH sampratyAlambanaM chettuM ramiSyAmi ||152|| puSpavimAnA''rUDhA sakAnanAM sakalAM pRthivIM pazya / / he zazivadane ! mama prasAdenottamasaukhyaM bhugdhi ||153 / / idaM zrutvA sItA gadgadakaNThena dazavadanaM bhaNati / yadi mayi snehaM samudvahasi , mama vacanaM nizrRNu / / 154 / / laGkAdhipa ! ghanakopavazagatenA'pi saGgrAme padmo / bhAmaNDalazcaitAvabhimukhA''patitau na hantavyau / / 155 / / hindI anuvAda he vizAla netravAlI ! usa vrata ko yAda karate mere dvArA tere sAtha kisIbhI prakAra kI krIr3A nahIM kI gaI / parantu he sundarI ! aba usa Alambana ko dUra karane ke lie terI prasannatA hetu maiM krIr3A karU~gA / (152) puSpaka vimAna meM car3hakara tU udyAnasahita sampUrNa pRthvI ko dekha, he candravadane ! (candrasamAna mukhavAlI) merI kRpA se tU anupama sukha kA bhoga kara / (153) yaha (bAta) sunakara sItA gadgadakaNTha se dasa mastakavAle rAvaNa ko kahatI hai, yadi mujha para sneha rakhate ho to mere vacana dhyAnapUrvaka suno / (154) he laMkeza rAvaNa ! bhayaMkara gusse ke AdhIna banakara bhI tuma, yuddha meM bhAmaNDala tathA zrIrAma va lakSmaNa donoM sAmane AyeM to unako mAranA nahIM / (155)
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'tAva ya jIvAmi ahaM, 'jAva ya eyANa purisasIhANaM / 1degna "suNemi maraNasadaM, 'uccayaNijjaM ayaNNasuhaM / / 156 / / 'sA jaMpiUNa evaM, paDiyA dharaNIyale 'gayA'mohaM / "diTThA ya rAvaNeNaM, maraNAvatthA 1 payaliyaMsU / / 157 / / miumANaso 'khaNeNaM, jAo 'paricintiuM smaaddhtto| 'kammoyaeNa baddho, 'kovi"siNeho "aho 1"guruo / / 158 / / 'dhiddhitti garahaNijjaM, pAveNa mae imaM kayaM kammaM / annonnapIipamuhaM, "vioiyaM 'jeNimaM mithuNaM / / 159 / saMskRta anuvAda tAvaccA'haM jIvAmi, yAvacca puruSasiMhayoretayoH / utyajanIyamakarNasukhaM, maraNazabdaM na zRNomi ||156 / / saivaM jalpitvA dharaNItale , patitA mohaM gatA / rAvaNena ca. maraNA'vasthA, pragalitAkSu : dRSTA ||157 / / kSaNena mRdumAnaso jAtaH, paricintayituM samArabdhaH / aho, karmodakena baddha:, ko'pi gurukaH snehaH ||158 / / dhig dhigiti, pApena mayedaM garhaNIyaM karma kRtaM / yenA'nyonyaprItipramukhamidaM, mithunaM viyojitam / / 159 / / hindI anuvAda kyoMki tabhI taka hI maiM jIvita rahU~gI, jaba taka puruSoM meM siMhasamAna ina donoM ke tyAga karane yogya aura karNa ko priya na lage vaise maraNa ke zabda ko nahIM sunU~gI / (156) . isa prakAra bolakara sItAjI pRthvI para gira gaIM aura mUrchita ho gayIM rAvaNa ne bhI maraNAvasthA ke najadIka tathA A~sU girate hue una (sItAjI) ko dekhA / (157) eka kSaNa meM rAvaNa komala manavAle bane aura vicAra karanA prArambha kiyA, aho ! karmarUpI jala se baddha (inakA) koI gAr3ha sneha hai / (158) dhikkAra hai ki pApI aise mere dvArA aisA niMdanIya kArya kiyA gayA, jisase eka dUsare para atisneha rakhate isa yugala kA maiMne viyoga kiyA / (159) 174
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'sasipuNDarIyadhavalaM, niyayakulaM 'uttamaM kayaM maliNaM / paramahilAe kaeNaM, 'vammahaaNiyattacitteNaM / / 160 / / adhiddhi 'aho akajjaM, 'mahilA 'jaM tattha purisasIhANaM / 10avahariUNavaNAo, "ihANiyA mayaNamUDheNa / / 161 / / narayassa mahAvIhI, kaDhiNA saggaggalA aNayabhUmi / siriyavva'kuDilahiyayA, 'vajjeyavvA havai nArI / / 162 / / 'jApaDhamadiTTha 'saMtI, amaeNa va majjha 'phusai aGgAI / sA paramasattacittA, "uccayaNijjA 1 ihaM 12jAyA / / 163 / / saMskRta anuvAda manmathA'nivRttacittena, paramahilAyAH kRte / zazipuNDarIkadhavalamuttamaM, nijakakulaM malInaM kRtam ||160 / / ___ aho akAryaM dhig dhig, yattatra puruSasiMhAnAM mahilA / madanamUDhena vanAdapahRtyehA''nItA ||161 / / narakasya mahAvIthiH, kaThinA svargA'rgalA'nayabhUmiH / saridiva kuTilahRdayA, nArI varjayitavyA bhavati / / 162 / / sA prathamadRSTA satI, mamAGgAnyamRteneva spRzati / paramasattvacittA sehottyajanIyA jAtA / / 163 / / / hindI anuvAda kAma ke AdhIna citta se maiMne parastrI hetu candra aura puNDarIka = zvetakamalasamAna nirmala, uttama apane kula ko kalaMkita kiyA / (160) aho ! mere duSkRtya ko dhikkAra ho, puruSoM meM siMhasamAna una pUjya kI strI (= sItAjI) ko kAma se mohita maiM vana meM se apaharaNa karake yahA~ lAyA / (161) __ naraka ke rAjamArga samAna, svarga ke dvAra baMda karane meM majabUta zrRMkhalA samAna, nadI ke samAna kuTila hRdayavAlI strI tyAga karane yogya hai / (162) jo prathama najara meM dekhane para mere aMgoM ko mAnoM amRta se sparza karatI ho vaisA anubhava hotA thA, parantu paramasAttvika cittavAle ve sItAjI aba mujhe * tyAga karane yogya hue haiM / (163) ... - 175
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'jai vi ya icchejjamamaM, saMpai esA vimukkasabbhAvA / 'taha vi ya 10 'jAyai dhiI, avamANasudumiyassa / / 164 / / ___ bhAyA me Asi 'jayA, 'bibhIsaNo niyayameva annukuulo| 'uvaesaparo taiyA, 13na 10maNopIiM 12samallINo / / 165 / / baTTA ya 'mahAsuhaDA, anne vivivAiyA 'pavarajohA / 'avamANio ya rAmo, saMpai me 1 kerisI pII / / 166 / / 'jai vi sammapemi ahaM, rAmassa 'kivAe jaNayanivataNayA / zloo'duggahahiyao, 10asattimantaM gaNehI me / / 16711 saMskRta anuvAda yadyapi ca samprati, vimuktasadbhAvaiSA mAmicchet / tathApi cA'pamAnasudUnasya, dhRtirna jAyate ||164 / / yadA me bhrAtA bibhISaNo, niyatamevA'nukUla upadezapara AsIt / tadA manaH prItiM na samAlInam / / 165 / / mahAsubhaTAzca baddhAH, anye'pi pravarayodhA vipAditA / rAmazca'pamAnitaH, samprati mama kIdRzI prItiH ? ||166 / / yadyapyahaM rAmasya kRpayA janakanRpatanayA samarpayAmi / durgrahahRdayo lokaH, mAmazaktimantaM gaNiSyati / / 167 / / hindI anuvAda yadyapi aba sandAva-sadAcAra kA tyAgakara ve sItAjI merI icchA kareM to bhI apamAna se duHkhI mujhe dhIraja nahIM rahA hai / (164) . jaba mere bhAI bibhISaNa mujhe sadA anukUla (satya) upadeza dete the taba mujhe unakI bAta pasanda nahIM AtI thI / (165) maiMne unake mahAn subhaToM ko kaida kiyA, dUsare bhI uttama yoddhAoM ko mAra DAlA aura rAma kA bhI apamAna kiyA, to aba mujha para prIti kaise hogI? 1(166) yadyapi maiM rAma ke prati sneha se janakarAjA kI putrI sItAjI ko vApisa lauTA dUM to durAgrahI loka mujhe zaktihIna gineMge / (167) HD 176
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'iha 'sIhagaruDakeU, 2 saMgAme rAmalakkhaNe 'jiNiuM / 'paramavibhaveNa "sIyA, 'pacchA 'tANaM 11 samappe 7 haM / / 168 / / 2 na ya 'porusassa 'hANI, 'eva 'kae nimmalA ya 'me kittI / 10 hoha (hi) i 'samatthaloe, 11 tamhA vavasAmi 12 saMgAmaM / / 169 / / saMskRta anuvAda iha saGgrAme siMhagaruDaketU, rAmalakSmaNau jitvA / pazcAdahaM tAbhyAM paramavibhavena sItA samarpayAmi ||168|| pauruSasya ca na hAnirevaM kRte ca me nirmalA kIrtiH / samastaloke bhaviSyati, tasmAt saGgrAmaM vyavasyAmi / / 169 / / hindI anuvAda ataH isa yuddha meM siMha aura garur3a cihnavAle rAma aura lakSmaNa ko jItakara bAda meM maiM unako paramasamRddhisahita sItAjI samarpita karUMgA / (168) isa prakAra karane para puruSArtha kI hAni nahIM hogI aura samagra jagata meM merA ujjvala yaza hogA, ataH maiM yuddha karUMgA / (169) 177
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) dayAvIrameharahanariMdo . prAkRtaannayA ya meharaho ummukkabhUsaNA'haraNo posahasAlAe posahajoggAsaNanisaNNo - (9) dayAvIramegharathanarendraH saMskRta anuvAda anyadA ca megharatha unmuktabhUSaNA''bharaNaH pauSadhazAlAyAM pauSadhayogyA''sana-niSaNNaH / hindI anuvAda eka bAra megharatha rAjA AbhUSaNa kA tyAgakara pauSadhazAlA meM pauSadha ke yogya Asana para baiThe / prAkRta sammattarayaNamUlaM, 'jagajIvahiyaM sivAlayaM phalayaM / . . rAINaM parikahei, 'dukkhavimukkhaM 'tahiM dhammaM / / 170 / / 'eyammi desayAle, bhIo pArevao'tharatharaMto / 6posahasAla maigao, rAyaM ! "saraNaM ti 10saNaM ti / / 171 / / abhao tti bhaNai 'rAyA, 'mA bhAhi tti bhaNie TThio'aha so| 1degtassa ya"aNumaggao patto, 12bhiDio 14so vimaNuyabhAsI / / 172 / / nahayalattho rAyaM bhaNai-muyAhi eyaM pArevayaM, esa mama bhakkho / meharaheNa bhaNiyaM - na esa dAyavvo saraNAgato saMskRta anuvAda tatra rAjAnaM samyaktvaratnamUlaM, jagajjIvahitaM zivA''layaM phaladam / duHkhavimokSaM dharmaM parikathayati ||170 / / etasmin dezakAle, bhItaH kampamAnaH pArApataH / pauSadhazAlAmatigataH, "rAjan ! zaraNamiti zaraNamiti ||171|| rAjA 'abhayaM' iti bhaNati, "mA bibhIhi" iti bhaNite'tha sa sthitaH / tasya cA'numArgataH zyenaH prAptaH so'pi manujabhASI ||172 / / -178
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ nabhastalastho rAjAnaM bhaNati muJcaitaM pArApatam eSa mama bhakSyaH / * megharathena bhaNitam-naiSa dAtavyaH zaraNA'gataH / hindI anuvAda vahA~ rAjA ko samyagdarzanarUpI ratna jisakA mUla hai, jagat ke jIvoM ko hitakArI, mokSAlayarUpI phala denevAlA, duHkhoM se mukta karanevAlA dharma kahate haiM / (170) vahA~ usI samaya bhayabhIta (aura) kA~patA huA kabUtara acAnaka pauSadhazAlA meM AyA, "he rAjan ! zaraNa, zaraNa" isa prakAra kahane lagA / (171) rAjA 'abhaya' isa prakAra bolate haiM, 'Dara nahIM' isa prakAra kahane para vaha ( kabUtara ) vahIM khar3A rahatA hai; usake pIche krauMca (bAja ) pakSI AtA hai, vaha bhI manuSya kI bhASA bolanevAlA hai / (172) AkAza meM rahA huA bAja rAjA ko kahatA hai ki isa kabUtara ko chor3a do, yaha merA bhakSya hai / megharatha rAjA ne kahA - merI zaraNa meM AyA huA yaha dene yogya nahIM hai ( arthAt maiM isako nahIM dU~gA kyoMki yaha merI zaraNa meM AyA huA hai / ) prAkRta bhiDieNa bhaNiyaM-naravara ! jai na desi me taM, khuhio kaM saraNa- muvagacchAmi ! tti / meharaheNa bhaNiyaM-jaha jIviyaM tubbhaM piyaM nissaMsayaM tahA savvajIvANaM / bhaNiyaM ca - 2 haMtUNa 'parappANe, appANaM 'jo 'kare ' sappANaM / 7 appANaM divasANaM, 'kaeNa "nAsei 10 appANaM / / 173 / / 'dukkhassa 'uvviyaMto, 'haMtUNa 'paraM 'karei 'paDiyAraM / "pAvihiti "puNo 'dukkhaM, 'bahuyayaraM ' tannimitteNa / / 174 / / evaM aNusiTTho bhiDio bhaNai-katto me dhammamaNo bhukkhadukkhaddiyassa ? | saMskRta anuvAda zyenena bhaNitam-naravara ! yadi na dadAsi mahyaM tam, kSudhitaH kaM zaraNamupagacchAmi ? iti megharathena bhaNitam-yathA jIvitaM tubhyaM priyaM, nissaMzayaM tathA sarvajIvAnAm | 179
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNitaM ca-paraprANAn hatvA, AtmAnaM yaH saprANaM karoti / alpAnAM divasAnAM kRte AtmAnaM nAzayati / / 173 / / duHkhAd udvijan, paraM hatvA, pratikAraM karoti / tannimittena bahukataraM, duHkhaM punaH prApsyati ||174|| evamanuziSTaH zyeno bhaNati-kuto me dharmamanaH bubhukSAduHkhArditasya ? / hindI anuvAda zyena (bAja) pakSI ne kahA - he rAjan ! jo tU use (kabUtara ko) nahIM degA, to bhUkhA aisA maiM kisakI zaraNa meM jAU~gA ? megharatha rAjA ne kahA, - jisa prakAra tujhe jIvana priya hai, usI prakAra niHzaMka sabhI jIvoM ko jIvana priya hai / __ kahA hai ki - dUsaroM ke prANoM kA nAza karake jo svayaM jindA rahatA hai, vaha kucha dinoM ke lie apanA (svayaM kA) hI nAza karatA hai / (173) (bhUkha ke) duHkha se duHkhI, dUsaroM ko mArakara, (duHkha kA) pratikAra karatA hai, vaha isa nimitta dvArA punaH adhikatara duHkha prApta karegA / (174) isa prakAra hitazikSA prApta bAja pakSI kahatA hai-bhUkha ke duHkha se pIr3ita merA mana dharma meM kaise rahegA ? prAkRta meharaho bhaNai-aNNaM maMsaM ahaM tuhaM demi bhukkhapaDighAyaM, visajjeha pArevayaM, bhiDio bhaNai-nAhaM sayaM mayaM maMsaM khAmi, phuraphureMtaM sattaM mAreuM maMsaM ahaM khAmi / meharaheNa bhaNiyaM jattiya pArAvao tulai tattiyaM maMsaM mama sarIrAo geNhAhi / evaM bhavau, tti bhaNai (bhiDio) bhiDiyavayaNeNa ya rAyA pArevayaM tulAe caDAveUNa, bIyapAse niyayaM maMcaM chettUNa caDAvei. saMskRta anuvAda megharatho bhaNati-anyaM mAMsamahaM tubhyaM dadAmi bubhukSApratighAtam, visRja pArApatam / zyeno bhaNati-nA'haM svayaM mRtaM mAMsaM khAdAmi, posphusayamANaM satyaM mArayitvA mAMsamahaM khAdAmi / HD 180
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ megharathena bhaNitam-yAvatikaM pArApatastulyate, tAvatikaM mAMsaM mama zarIrAd gRhANa / 'evaM bhavatu' iti bhaNati (zyenaH) zyenavacanena ca rAjA pArApataM tulAyAmAruhya, dvitIyapArzve nijakaM mAMsaM chetvA''rohayati / ... hindI anuvAda megharatha rAjA kahatA hai, - 'bhUkha ko zAMta (dUra) karane ke lie tujhe maiM dUsarA mAMsa detA hU~, parantu kabUtara ko chor3a do| __ bAjapakSI kahatA hai - maiM svayaM mRtyu prApta jIva kA mAMsa nahIM khAtA hU~, lekina maiM kA~pate hue jIva ko mArakara usakA mAMsa khAtA huuN| megharatha rAjA ne kahA- tarAjU meM jitanA kabUtara kA vajana hogA, utanA mAMsa mere zarIra meM se tU grahaNa kara | 'hA~ ! mujhe maMjUra hai / ' bAjapakSI ne kahA / bAjapakSI ke vacana se rAjA kabUtara ko eka tarAjU meM rakhakara, dUsarI tarapha apanA mAMsa nikAlakara (kATakara) rakhate haiM / prAkRta 'jaha 2jaha chubhei maMsaM, taha taha 'pArAvao bahu tulei / 1degia'jANiUNa 12rAyA, 15Aruhai 13sayaM 14tulAe u / / 175 / / 'hA ! hA ! 2tti naravariMdA ! 'kIsa imaM sAhasaM vavasiyaM ? ti / uppAiyaM ravu eyaM, 12na tulai pArevao"bahuyaM / / 176 / / eyammi desayAle devo divvarUvadhArI darisei appANaM, bhaNai-rAyaM ! lAbhA hu te suladdhA jaMsi evaM dayAvaMto, pUyaM kAuM khamAvettA gato / / vasudevahiMDIe prathamakhaNDe dvitIyabhAge saMskRta anuvAda yathA yathA mAMsaM kSipati, tathA tathA pArApato bahu tolayati / itti jJAtvA rAjA, svayaM tu tulAyAmAruhyati ||17511 hA hA ! iti naravarendrA ! kasmAdimaM sAhasaM vyavasitamiti ? | ___ autpAtikaM khalvetat, pArApato na tolayati bahukam ||176 / / etasmin dezakAle devo divyarUpadhArI darzayatyAtmAnam, 181
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNati rAjan ! lAbhAH khalu tava sulabdhAH, yasminnevaM dayAvAn, pUjAM kRtvA kSamayitvA gataH / / hindI anuvAda jaise-jaise mAMsa rakhate jAte haiM, vaise-vaise kabUtara kA vajana bar3hatA jAtA hai, yaha jAnakara rAjA svayaM hI tarAjU meM baiTha jAte haiM / (175) aho aho ! he rAjan ! Apane aisA sAhasa kaise kiyA ? isa prakAra (sabhI loga bolane lage), sacamuca yaha to Akasmika hai, ataH atibhArIkabUtara tarAjU meM tulatA nahIM hai / (176) usI samaya vahA~ divyarUpadhAraNa karanevAle deva ne apane svarUpa ko pragaTa kiyA / kahA - he rAjan ! Apa dayAlu ho isalie Apane sabhI lAbha prApta kie haiM, isa prakAra pUjA karake kSamAyAcanA karake (deva) gayA /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) mahesaradattakahA prAkRta tAmalittInayIte mahesaradatto satthavAho / tassa piyA samuddanAmo vittasaMcayasArakkhaparivuDDhilobhAbhibhUo mao, mAyAbahulo mahisI jAo tammi ceva visae / mAyAviseuvahiniyaDikusalA bahulA nAma cokkhavAiNI paisogeNa mayA suNiyA jAyA tammi ceva nayare / mahesaradattassa bhAriyAgaMgilA gurujaNavirahIe ghare sacchaMdAicchieNapuriseNa saha kayasaMkecA paosettaM udikkhamANI ciTThai / so yataM paesaM sAuho uvagao mahesaradattassa cakkhubhAge paDio / teNa puriseNa attasaMrakkhaNanimittaM mahesadatto takkio vivADeuM / (10) saMskRta anuvAda tAmraliptInagaryAM mahezvaradattaH sArthavAhaH / tasya pitA samudranAmA ktisaJcaya-saMrakSaNaparivRddhilobhAbhibhUto mRtaH, mAyAbahulo mahiSo jAtastasmiMzcaiva viSaye / mAtA'pi tasyopadhinikRti kuzalA bahulA nAmnI cokSavAdinI pratizokena mRtA zunI jAtA tasmiMzcaiva nagare / ___ mahezvaradattasya bhAryA gaGgilA gurujanavirahite gRhe svacchandA, iSTena puruSeNa saha kRtasaGketA pradoSe tamudIkSamANA tiSThati / sa ca taM pradezaM sAyudha upagato mahezvaradattasya cakSurbhAge patitaH / tena puruSeNA''tmasaMrakSaNanimittaM mahezvaradattassatarkito vipAtayitum / (10) hindI anuvAda tAmraliptI nagarI meM mahezvaradattanAmaka sArthavAha thA | dhana ke saMgraha, rakSaNa aura vRddhi ke lobha se abhibhUta usake samudranAmaka pitA mara gae aura atyaMta mAyAvI vaha usI nagara (gA~va) meM mahiSa (bhaiMsA) banA | mAyA-kapaTa karane meM kuzala, zaucadharma ko mAnanevAlI usakI mAtA pati ke zoka se mRtyu prAptakara usI nagarI meM kutiyA hUI / mahezvaradatta kI patnI gaMgilA mAtA-pitArahita ghara meM svacchaMda banI aura manovAMchita puruSa ke sAtha saMketa karake sandhyA samaya usakI pratIkSA karatI hai / vaha puruSa bhI usI sthAna para zastrasahita AyA huA mahezvaradatta kI najara meM AyA / usa puruSa ne svayaM ke bacAva hetu mahezvaradatta ko mArane kA vicAra kiyA / -183
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta teNa lahuhatthayAe gADhaprahArIkao nAidUra gaMtUNa paDio / ciMtei-aho! aNAyArassa phalaM patto ahaM maMdabhAgo / evaM ca appANaM niMdamANo jAyasaMvego mato gaMgilAe uyare dArago jAo / saMvaccharajAyao ca mahesaradattassa pio putto ti / tammi yasamaye piukicce so mahisoNeNakiNeUNa mArio / siddhANiva vaMjaNANi, piumaMsANi, dattANijaNassa / bitIyadivasetaM maMsaM majjaMca AsAemANe puttamucchaMge kAUNa tIse mAusuNigAe maMsakhaMDANi khivai / sA vi tANi parituTThA bhakkhai, sAhu ya mAsakhavaNapAraNae taM gihamaNupaviTTho, passai ya mahesaradavaM paramapItisapauttaM tadavatthaM ca ohiNA AbhoeUNa ciMtiabhaNeNaM saMskRta anuvAda tena laghuhastakayA gADhaprahArIkRto nAtidUraM gatvA patitaH / cintayatiaho ! anAcArasya phalaM prApto'haM mandabhAgaH / evaM cA''tmAnaM nindana jAtasaMvego mRtaH, gaGgilAyA udare dArako jAtaH / saMvatsarajAtakazca mahezvaradattasya priyaH putra iti / tasmizca samaye pitRkRtye ca mahiSastena krItvA mAritaH / siddhAni ca vyaJjanAni pitRmAMsAni, dattAni janAya / dvitIyadivase taM mAMsaM madyaM ca''svAdayan putramutsaGge kRtvA tasyai mAtRzunikAyai mAMsakhaNDAni kSipati / sA'pi tAni parituSTA bhakSayati, sAdhuzca mAsakSapaNapAraNake tad gRhamanupraviSTa : pazyati ca mahezvaradattaM paramaprItiprayuktAM tadavasthAM cA'vadhinA''bhogya cintitamanena hindI anuvAda usake dvArA halke hAtha se gAr3ha prahAra kiyA huA (jAra puruSa) thor3I dUra jAkara girA aura vicAra karatA hai - aho ! maMdabhAgI aise maiMne anAcAra kA phala pAyA / isa prakAra apanI niMdA karatA saMvegaprApta vaha mara gayA aura gaMgilA kI kukSi meM putra ke rUpa meM AyA / eka varSa ke bAda mahezvaradatta ke pitA putra ke rUpa meM utpanna hue| usa samaya pitA ke zrAddha hetu usa mahiSa ko kharIdakara mArA / pitA ke mAMsa kA zAka Adi banAyA aura logoM ko parosA (diyA) / dUsare dina vaha (mahezvaradatta) mAMsa aura dAru kA AsvAdana karatA putra ko goda meM lekara kutiyA banI mAtA ko mAMsa ke Tukar3e DAlatA hai / vaha kutiyA bhI ve Tukar3e saMtoSapUrvaka khAtI hai aura usI samaya mAsakSamaNa ke pAranevAle sAdhu bhagavanta usa ghara meM -184
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ padhAre / mahezvaradatta aura atirAgayukta usa paristhitiko avadhijJAna se jAnakara unhoMne vicAra kiyA, prAkRta aho ! annANayAe esa sattuM ucchaMgeNa vahai, piumaMsANi ya khAyai, suNigAe dei maMsANi / akajjaMti ya vottuNa niggao ! / mahesaradatteNa ciMtiyaM kIsa bhante sAhU agahiyabhikkho 'akajjaMti yavotUNa' niggao? / Agao ya sAhuMgavesaMto, viktipaese daTThaNa, vaMdiUNa pucchai-bhayavaM! kiM na gahiyaM bhikkhaM mama gehe ! jaMvA kAraNamudIriyaM taM kaheha / sAhuNA bhaNio-sAvaga! Na te maMtuM kAyavvaM / piurahassaM kahiyaM, bhajjArahassaM, satturahassaM ca sAbhiNNANaM jahAvattamakkhAyaM / taM ca soUNa jAyasaMsAranivveo tasseva samIve mukkagihavAso pavvaio / / vasudevahiMDIe prathamakhaNDe prathamabhAge saMskRta anuvAda aho ! ajJAnatayaiSa zatrumutsaGgena vahati, pitRmAMsAni ca khAdati, zunikAyai mAMsAni dadAti / akAryamiti coktvA nirgataH / mahezvaradattena cintitamkasmAd bhagavAn sAdhuragRhItabhikSa: 'akAryaM' iti coktvA nirgataH ? | Agatazca sAdhuM gaveSayan , viviktapradeze dRSTvA , vanditvA pRcchati-bhagavan ! kiM na gRhItA bhikSA mama gRhe ? yad vA kAraNamudIritaM tat kathaya ! sAdhunA bhaNitaH zrAvaka ! na te manyuH kartavyaH / pitRrahasyaM kathitaM , bhAryArahasyaM zatrurahasyaM ca sAbhijJAnaM yathAvRttamAravyAtam / tacca zrutvA jAtasaMsAranirvedastasyaiva samIpe muktagRhavAsaH pravrajitaH / / hindI anuvAda __ aho ! ajJAna ke kAraNa isa duzmana ko goda meM letA hai, pitA ke mAMsa ko khAtA hai aura kutiyA ko mAMsa detA hai / ataH 'duSkRtya' isa prakAra bolakara nikala gae / mahezvaradatta ne vicAra kiyA - pUjya sAdhu bhagavanta bhikSA liye binA 'duSkRtya' isa prakAra bolakara vApisa kyoM lauTa gae ? sAdhu bhagavaMta kI zodha karatA vaha unake pAsa AyA / ekAnta = (strI-pazu-napuMsakarahita) sthAna dekhakara vaMdana karake pUchatA hai - bhagavan ! mere ghara se bhikSA kyoM grahaNa nahIM kI ? athavA jo kAraNa hai vaha (kaho) batAo / sAdhu bhagavanta ne kahA - he zrAvaka ! tuma merI bAta se gussA nahIM karanA / pitA kA rahasya, strI kA rahasya aura zatru kA rahasya bhI nizAnI sahita yathArtha batAyA / vaha sunakara saMsAra se nirveda = vairAgya prApta kiyA, gRhavAsa kA tyAgakara unake pAsa dIkSA lI / -185 -
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) gAmeyagodAharaNaM prAkRta egammi nagare egA mahilA, sA bhattAre mae kaTThAINi vitA vikkIyAiNi, dhicchAmo tti tA ajIvamANI khuDDagaM puttaM ghettuMgAmaM gayA, so dArao vaDhto mAya pucchai-kahiM mama piyA ? tIe siTuM jahA mao iti, tao so puNo pucchai-kema pagAreNa so jIviyAio? sA bhaNai olaggAe, to khAiM ahaMpi olaggAmi, sahA bhaNai-na jANihisi olaggiuM, tao pucchai kahaM olaggijjai? bhaNioviNayaMkarejjAsi, kerisoviNao? bhaNai jokkAro kAyavvo, nIyaM caMkamiyavaM, chaMdANuvattiNA hoyavvaM, tao so nagaraM pahAvio, saMskRta anuvAda ekasmin nagare ekA mahilA sA bhartari mRte kASThAdInyapi sA vikrItavatI, garhitAsma iti sA'jIvantI kSullakaM putraM gRhItvA grAmaM gatA, sa dArako varddhamAno mAtaraM pRcchati-kva mama pitA ? tayA ziSTaM yathA mRta iti, tataH sa punaH pRcchati-kena prakAreNa sa jIvikAyitaH ? sA bhaNati-avalagayA, tataH khalvahamapyabalagAmi, sA bhaNati-na jAnAsyavalagitam, tataH pRcchati kathamavalagyate ? bhaNitaH- vinayaM kuryAH, kIdRzo vinaya: ? bhaNati-jayakAra: kartavyaH, nIcaM cakramitavyam, chandAnuvartinA bhavitavyam tataH sa nagaraM pradhAvitaH, hindI anuvAda eka nagara meM eka strI rahatI thI, vaha pati ke marane para lakar3iyA~ Adi becatI thI, hama nindApAtra baneMge isalie vaha AjIvikA hetu anicchA se choTe bAlaka ko lekara gA~va meM gaI, vaha putra bar3A hone para mAtA ko pUchatA hai-mere pitA kahA~ haiM ?, usane jisa prakAra pati kI mRtyu huI vaha saba batAyA / usake bAda vaha punaH pUchatA hai-ve (pitAjI) kisa prakAra AjIvikA calAte the ?, vaha (mAtA) kahatI hai-dUsaroM kI sevA karake, to maiM bhI sevA karUMgA; vaha kahatI hai-tU sevA karanA nahIM jAnatA hai / usake bAda vaha (putra) pUchatA hai-sevA kaise kI jAtI hai ?, javAba-vinaya karanA cAhie / vinaya kaise hotA hai ? vaha batAtI hai - 'jaya jaya' isa prakAra bolanA, nIce dekhakara calanA cAhie aura anukUla vartana karanA, usake bAda vaha nagara tarapha gayA / 186
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta aMtarA aNeNa vAhA mayANa gahaNatthaM nilukkA diTThA, tao so vaDDeNaM saddeNaM tesi jokkAro ti bhaNai, teNa saddeNa mayA palAyA, tao tehiM ruTThehiM so ghettuM pahao, sabbhAvo aNeNa kahio, tato tehiM bhaNiyaM jayA erisaM pecchejjAsi tayA nilukkaMtehiM nIyaM AgaMtavvaM, na ya ullavijjai, saNiyaM vA, tao agge gacchaMteNa rayagA diTThA, tao nilukkaMto saNiyaM saNiyaM ei tesiM ca rayagANaM pottagA hIraMti, te ThANaM baMdhiUNa rakkhaMti, so nilukkaMto ei, esa corotti, tehiM gahio baMdhio piTTioya, samAve kahiyaM mukko saMskRta anuvAda antarA'nena vyAdhA mRgANAM grahaNArthaM nilInA dRSTAH, tataH sa bRhatA zabdena tebhyo 'jayakAra" iti bhaNati, tena zabdena mRgAH palAyitAH, tatastaiH ruSTaiH sa gRhItvA prahataH, sadbhAvo'nena kathitaH, tatastairbhaNitaM, yadedRzaM prekSethAH tadA nilIyamAnairnIcamavagantavyam, na collapet, zanairvA, tato'gre gacchatA rajakA dRSTAH tato nilIyamAnaH zanaiH zanaireti, teSAM ca rajakAnAM potakAni hriyante, te sthAnaM badadhvA rakSanti, sa nilIyamAna eti eSaH caura iti tairgRhIto baddhaH piTTitazca, sadbhAve kathite muktaH " hindI anuvAda bIca meM usako pazu = hiranoM ko pakar3ane hetu chipe zikAriyoM ne dekhA, vaha bar3I AvAja se unako 'jaya jaya' isa prakAra kahatA hai, usakI AvAja se hirana bhAga gae, ataH krodhita zikAriyoM ne usako pakar3akara mArA, isane satya bAta kahI, isalie unhoMne ( zikAriyoM ne kahA ki jaba aisA dekho taba chipatechipate nIce dekhakara calanA cAhie, kucha bhI bolanA nahIM athavA dhIre-dhIre bolanA | usake bAda Age jAne para dhobI dikhAI diyA isalie vaha chipate-chipate dhIredhIre calatA hai; usa dhobI ke vastra haraNa kiye jAte haiM aura usa sthAna para bA~dhakara vastra rakhe hue haiM / vaha chipate-chipate jAtA hai ataH yaha cora hai yaha mAnakara dhobiyoM ne pakar3a liyA, bA~dhA aura mArA; satya bAta kahane para chor3a diyA; 187
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta tehiM bhaNiyaM, evaM bhaNijjAsi-suddhaM nIrayaM nimmalaM ca bhavatu, UsaM paDau, tao so nayarasamuhaM ei, egatthavIyANivAvijjaMti, teNa bhaNiyaM-bhaTTA ! suddhaM nIrayaM bhavau, Uso ya paDau, tao tehiM kimakAraNaverio evaM bhAsai ! tti, gahio baMdhio piTTio ya, sabbhAve kahie mukko, bhaNito ya-erise kajje evaM bhaNNaibahu erisaMbhavatu, bhaMDaM bhareha eyassa, taopuNo nayarasamuhaM ei, egattha maDayaMnINijjaMtaM dahUM bhaNai-bahuM erisaMbhavau, bhaMDaM bhareha eyassa, tattha vigahio paTTio ya, sabbhAve kahie mukko, bhaNio ya erise kajje evaM vuccai, eriseNaM accaMtaviyogo bhavau, annattha vivAhe bhaNai saMskRta anuvAda tairbhaNitam evaM bhaNeH-zuddhaM nIrajasaM nirmalaM ca bhavatu , usaM patatu, tataH sa nagarasanmukhameti, ekatra bIjAni vApyante, tena bhaNitam-bhaTTAH / , zuddhaM nIrajasaM bhavatu, uratrazca patatu tatastaiH kimakAraNavairika evaM bhASate iti gRhItaH, baddhaH piTTitazca , sadbhAve kathite muktaH, bhaNitazca , IdRze kArye evaM bhaNyate-bahu IdRzaM bhavatu, bhANDaM bhriyatAmetasya, tataH punaH nagarasanmukhameti, ekatra mRtakaM nIyamAnaM dRSTvA bhaNati-bahu IdRzaM bhavatu, bhANDa bhriyatAmetasya, tatrA'pi gRhIta: piTTitazca , sadbhAve kathite mukta : bhaNitazcedRze kArye evamucyate, IdRzena'tyantaviyogo bhavatu, anyatra vivAhe bhaNati hindI anuvAda unhoMne (dhobiyoM ne) kahA- isa prakAra bolanA - zuddha, dhUlarahita, nirmala ho aura dhUpa Aye, tatpazcAt vaha nagara tarapha jAtA hai, eka jagaha bIjoM kA vapana ho rahA thA, usane kahA - bhaTTA ! zuddha, dhUlarahita ho aura dhUpa Aye; niSkAraNa zatrusamAna yaha aisA kyoM bolatA hai ? ataH unhoMne pakar3A, bA~dhA aura prahAra kiyA, satya bAta kahane para chor3a diyA aura kahA- aise kArya meM isa prakAra kahanA - aisA bahuta ho, inake bartana bhara jAe, isake bAda vaha nagara tarapha jAtA hai, eka jagaha zava le jAte dekhakara kahatA hai - aise bahuta ho, inake bartana bhara jAe, vahA~ bhI usako pakar3A aura prahAra kiyA, satya bAta kahane para chor3a diyA aura kahA, aise kArya meM isa prakAra kahanA atyaMta viyoga ho, eka bAra vivAha prasaMga meM vaha kahatA hai - atyaMta viyoga ho, vahA~ bhI vaha pITA gayA, satya bAta kahane para chor3A / - -188
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta accaMtaviogo bhavai, tattha vi piTTio, sabbhAve kahie mukko, bhaNito ya erise kajje evaM bhaNNai-niccaM erisayANi pecchitayA hoha, sAsayaM evaM bhavau, tato gacchaMto egattha niyalabaddhaM daMDiyaMdaTThaNa evaM bhaNai-niccaM erisayANi pecchaMtayA hoha, sAsayaM ca bheevaM havau, tattha vi gahio piTThio ya, sabbhAve kahie mukko, bhaNito ya erise kajje evaM bhaNijjAsi-eyAo bhe lahuM mukkho havau tti, tato gacchaMto egattha kei mittA saMdhAiyaM karite picchai, tattha bhaNai saMskRta anuvAda atyantaviyogo bhavatu, tatrApi piTTitaH, sadbhAve kathite muktaH bhaNitazca IdRze kArye evaM bhaNyate-nityamIdRzakAni prekSamANatayA bhavata, zAzvatametad bhavatu, tato gacchannekatra nigaDabaddhaM daNDikaM dRSTvaivaM bhaNati, nityamIdRzAni prekSamANatayA bhavata, zAzvataM ca yusmAkametad bhavatu, tatrA'pi gRhItaH piTTitazca , sadbhAve kathite muktaH bhaNitazca-IdRze kArye evaM bhaNe:- 'etasmAd yuSmAkaM laghumokSo bhavatu' iti , tato gacchannekatra kAnicin mitrANi saDaghATakaM kurvati prekSate, tatra bhaNati hindI anuvAda aura batAyA aise kArya meM isa prakAra kahanA - 'aise kArya sadA dekhate hI ho jAe, ye ciraMjIvI bane' |, vahA~ se jAte samaya eka jagaha ber3I meM bA~dhe hue gA~va ke mukhiyA ko dekhakara isa prakAra kahatA hai, aise kArya sadA dekhate hI ho jAe aura yaha tumhe sadA ho, vahA~ bhI use pakar3A aura mArA | satya bAta kahane para chor3a diyA aura kahA, - 'aise kArya meM isa prakAra bolanA cAhie - 'isase tumhArA jaldI mokSa (mukta) ho' / , vahA~ se jAte samaya eka jagaha kucha mitra ikaTThe hue dekhatA hai, vahA~ bolatA hai, - 'tumhArA isase jaldI mokSa ho / ', vahA~ bhI use pITA, prAkRta eyAo bhe lahu mokkho bhavau, tao tattha vi piTTio, sabbhAve kahie mukko gaonayare, tattha egassadaMDi(ga) - kulaputtassa allINo so sevaMto acchai, annayA dubbhikkhe tassa kulaputtassa aMbakhalliyA (javAgU) siddhilliyA, tassa bhajjAe so bhaNNai, jAhi mahAjaNamajjAo saddAvehi jeNa bhuMjai, sIyalA - 189
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ apAoggA bhavissai, teNa gaMtuM mahAyaNamajhe vaDDeNaM saddeNaM bhaNio, ehi ehi sIyalI kira hoi aMbakhalliyA, so lajjito, gharaM gaeNa aMbADio bhaNito yaerise kajje nIyamAgaMtUNa kaNNe kahijjai, annayA saMskRta anuvAda etasmAd yuSmAkaM laghu mokSo bhavatu, tatastatrA'pi piTTitaH, sadbhAve kathite muktaH, gato nagare, tatraikasya daNDikakulaputrasyA''lInaH sa sevamAna Aste, anyadA durbhikSe tasya kulaputrasya amlayavAgU; siddhimatI (siddhAH): tasya bhAryayA sa bhaNyate-yAhi, mahAjanamadhyAt zabdAyaya yena bhujyate, zItalA aprAyogyA bhaviSyati, tena gatvA mahAjanamadhye bRhatA zabdena bhaNita:- ehi ehi zItalA kila bhavatyamlayavAgUH, sa lajjitaH, gRhaM gatena tiraskRto bhaNitaca IdRze kArye nIcamAgatya karNe kathayet, hindI anuvAda satya bAta kahane para chor3a diyA aura vaha nagara meM gayA / vahA~ eka mukhiyA ke putra ke ghara rahakara usakI sevA karatA hai, eka bAra duSkAla meM usa mukhiyA ke putra ke lie chAsa se banI khaTTI rAba taiyAra huI, taba usakI patnI use kahatI hai - tU jA aura mukhIputra ko mahAjana ke bIca se bulAkara le A, ataH vaha pI sake, ThaNDI hone ke bAda pIne yogya nahIM rahegI, usane mahAjana ke bIca jAkara U~cI AvAja meM kahA, - 'calo, calo, khaTTI rAba ThaNDI hotI hai / vaha (mukhIputra) zarmindA ho gayA, ghara jAkara usane (mukhIputrane) usako dhamakAyA aura kahA - aise prasaMga meM dhIre se Akara kAna meM kahanA cAhie / eka bAra ghara jalane lagA, prAkRta gharaM palittaM tassa bhajjAe bhaNito-lahuM saddAveha ThakkuraM ti, tato so tattha gao saNiyaM saNiyaM AsannaM hoUNa kaNNe kahei, jAva so tattha gaccA saNiyaM saNiyaM AsannaM hoUNa akkhAuMpayaTTo, tAvagharaMsavvaM jhAmiyaM, tattha vi aMbADio. bhaNiyo ya-erise kajje na Agammai, na vi akkhAijjai, kiMtu appaNA ceva pANiyaM vA gomuttaM vA AiMkAuMgorasaM pichubbhai tAva jAva vijjAi, annayA tassa daMDiputtagassa NhAiUNa dhUviMtassa dhUmo niggacchai tti gomuttaM chUDhaM gomUttAiyaM ca / AvazyakasUtravRttau / 190
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda anyadA gRhaM dIptaM, tasya bhAryayA bhaNita :- laghu zabdAyeta Thakkuramiti, tataH sa tatra gataH zanaiH zanairAsannaM bhUtvA karNe kathayati yAvat sa tatra gatvA zanaiH zanairAsannaM bhUtvA''khyAtuM pravRttaH, tAvad gRhaM sarvaM dagdham, tatrA'pi tiraskRto bhaNitazca-IdRze kArye nA'gamyate, nA'pyAkhyAyate kintvAtmanA caiva pAnIyaM vA gomutraM vA''diM kRtvA gorasamapi kSubhyeta (kSipyeta) tAvad yAvad vidhyAyate, anyadA tasya daNDiputrakasya snAtvA dhUpayato dhUmo nirgacchati iti gomUtraM kSiptaM, gomUtrAdikaM ca // hindI anuvAda taba usakI patnI ne kahA- mukhiyA ko jaldI bulAo / usake bAda vaha vahA~ gayA, dhIre-dhIre najadIka jAkara kAna meM kahatA hai / jaba taka vaha dhIre-dhIre najadIka jAkara kahane kA prArambha karatA hai taba taka pUrA ghara jala gayA, vahA~ bhI tiraskRta huA aura kahA ki aise prasaMga meM AnA aura kahanA bhI nahIM cAhie parantu jaba taka Aga na bujhe, tabataka svayaM hI pAnI, gomUtra athavA gorasa Adi - " eka bAra vaha daMDIputra snAna karake dhUpa karatA thA / taba usake zarIra meM se dhUA~ nikalane lagA taba usane apane Upara gomUtrAdi DAlA / 191
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) sisuvAlakahA prAkRta 'vasudevasusAe 'suo, damaghosaNarAhiveNa maddIe / jAo 'caubbhuo'bbhuya-balakalio kalahapattaTTho 11177|| daLUNa 'tao'jaNaNI, caubbhuyaM puttama bbhuyamaNagdhaM / bhayaharisavimhayamuhI, "pucchai 10nemittiyaM 'sahasA 11178 / / NemittieNa muNiUNa, 'sAhiyaM 'tIi haDahiyayAe / jaha 'esa tubbha putto, 1mahAbalo 12dujjao "samare ||17911 eyassa ya 'jaMdalUNa, hoi, 'sAbhAviyaM bhuyAjugalaM / 12hohI 'tao ciya"bhayaM, "sutassa te 4natthi saMdeho | 118011 (12) zizupAlakathA saMskRta anuvAda vasudevasvasuH mAdrayAH, damaghoSanarAdhipena / caturbhujo'dbhutabalakalitaH, kalahaprAptArthaH suto jAtaH / / 177 / / tatazcaturbhujamadbhutamanaghu putraM dRSTvA jananI / bhayaharSavismayamukhI sahasA naimittikaM pRcchati / / 178 / / naimittikena jJAtvA hRSTahRdayAyai tasyai kathitam / yathaiSa tava putro mahAbalaH, samare durjayaH ||179 / / yaM ca dRSTvaitasya bhujAyugalaM svAbhAvikaM bhavati / tatazcaiva tava sutasya bhayaM bhaviSyati; saMdeho nA'sti / / 180 / / (12) hindI anuvAda vasudeva kI bahana mAdrI ko damaghoSa rAjA se cAra hAthavAlA, adbhuta sAmarthyavAna aura kalaha meM Asakta putra utpanna huA / (177) usake bAda cAra hAthavAle, adbhuta aura amUlya putra ko dekhakara bhaya, harSa aura vismita mukhavAlI mAtA acAnaka naimittika ko pUchatI hai / (178) naimittika ne jJAna se jAnakara prasannacittavAlI usakI mAtA ko kahA ki yaha terA putra atyaMta zaktizAlI aura yuddha meM durjeya hogA / (179) -192
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ parantu jisako dekhakara isake do hAtha svAbhAvika baneMge, usase hI tere putra ko bhaya hogA | isa bAta meM thoDI bhI zaMkA ko sthAna nahIM hai / (180) prAkRta 'sAvi bhayaveviraMgI, puttaM daMsei jAva 'knnhss| 'tAva cciya tassa "ThiyaM, 1"payaitthaM degvarabhuyAjugalaM / / 181 / / 'tokaNhassa piucchA, puttaM 'pADei pAyapIDhaMmi / 4avarAhakhAmaNatthaM, so vi sayaM se"khamissAmi / / 182 / / 'sisuvAlo vi hujuvvaNa-maeNanArAyaNaM asabbhehiM / vayaNehi bhaNai 'so vi hu, 10khamai khamAe 'samattho vi / / 183 / / avarAhasae puNNe, vArijjaMtoNa "ciTThai 'jAhe / kaNheNa'tao 12chin, "cakkeNa "uttamaMgaM degse / / 184 / / - sUtrakRtAGgasUtravRttau saMskRta anuvAda sA'pi bhayavepirAGgI yAvat kRSNasya putraM darzayati / tAvaccaiva tasya varabhujAyugalaM prakRtisthaM sthitam ||181 / / tataH kRSNasya pitRSvasA aparAdhakSAmaNArthaM putraM pAdapIThe pAtayati / so'pi tasya zataM kSamiSyAmi / / 182 / / zizupAlo'pi khalu yauvanamadena nArAyaNamasabhyaH / vacanairbhaNati, so'pi khalu samartho'pi kSamayA kSamate / / 183 / / aparAdhazate pUrNe, yadA vAryamANo'pi na tiSThati / tataH kRSNena tasyottamAGgaM cakreNa chinnam ||184 / / hindI anuvAda vaha bhI bhaya se kA~pate aMgavAlI jaba taka kRSNa ke putra ko batAtI hai, taba taka usake uttama donoM hAtha yathAvasthita ho gae / (181) ataH kRSNa kI bUA aparAdha kSamA karane ke lie putra ko usake caraNoM meM rakhatI hai aura vaha (kRSNa) bhI usake sau aparAdha kSamA karate haiM / (182) zizupAla bhI javAnI ke mada se kRSNa ko asabhya vacanoM dvArA bulAtA hai, to bhI vaha kRSNa samartha hote hue bhI usako mApha karatA hai / (183) sau aparAdhapUre hone para, rokane para bhI vaha rukatA nahIM hai, taba kRSNa ne usakA mastaka cakra se cheda diyA / (184) - 193
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) kamalAmelA prAkRta bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo nAma kumAro, rUveNa ya ukkiThTho savvesiM saMbAINaM iTTho / tattha ya bAravaIe vatthavvassa ceva aNNassa raNNo kamalAmelA nAma dhUA ukkiTThasarIrA / sA ya uggaseNanattussa dhaNadevassa varilliyA / io ya nArao sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agao / abbhuTThio / uvaviTTha samANaM pucchai-bhayavaM kiMci accherayaM diTThe ! | AmaM diTThe / kahiM ? / iheva bAravaIe nayarIe kamalAmelA nAmaM dAriyA / kassai dinniyA ? / AmaM / kassa ? | uggaseNanattussa dhaNadevassa / tao so bhaNai - kahaM (13) saMskRta anuvAda dvAravatyAM baladevaputrasya niSadhasya putraH sAgaracando nAma kumAro, rUpeNa cotkRSTaH sarveSAM zAmbAdInAmiSTaH / tatra ca dvAravatyAM vAstavyasya caivA'nyasya rAjJaH kamalAmelA nAma duhitotkRSTazarIrA / sA cograsenanapturdhanadevastha vRtA / itazca nAradaH sAgaracandrasya kumArasya sakAzamAgataH / abhyutthitaH / upaviSTaM samAnaM pRcchati bhagavan / kiJcidAzcaryaM dRSTam / AM dRSTam / kutra ? ihaiva dvAravatyAM nagaryAM kamalAmelA nAma dArikA / kasmaicit dattA ? Am / kasmai ? / ugrasenanaptre dhanadevAya / tataH sa bhaNati kathaM mama tayA samaM saMyogo bhavet ? / 'na jAnImaH' iti bhaNitvA gataH / hindI anuvAda dvArikAnagarI meM baladeva ke putra niSadha kA putra sAgaracandra nAmaka kumAra hai, vaha rUpa se zreSTha aura zAMba Adi sabhI ko priya hai / usI dvArikA nagarI meM rahate dUsare rAjA kI kamalAmelA nAma kI uttama rUpavatI putrI thI / aura usakI ugrasena rAjA ke pautra dhanadeva ke sAtha sagAI kI huI thI / isa tarapha nArada sAgaracandra kumAra ke pAsa AyA, sAgaracandra khar3A huA / baiThate hI pUchatA hai - hai bhagavan ! kucha AzcaryakArI dekhA ! hA~, dekhA hai / kahA~ ? isI dvArikA nagarI meM kamalAmelA nAma kI putrI hai| kisI ko sauMpI huI hai ? hA~ / kisako ? ugrasena rAjA ke pautra dhanadeva ko / to vaha kahatA hai - merA usake sAtha milana kaise hogA ? 194
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta mama tAe samaM saMjogo hojjA? / 'na yANAmutti bhaNittA gao / so ya sAgaracaMdotaM souM na vi AsaNe, na visayaNe, dhiiM lahai / taMdAriyaM phalae pAsaMto, nAmaMca giNhato acchai / nArao vi kamalAmelAe aMtiyaM gao / tAe pucchiokiMci accherayaM diTuM? / nArao bhaNai-duvediTThANi, rUveNasAgaracaMdo, virUvattaNeNa dhaNadevo / tao sAgaracaMde mucchiyA, dhaNadeve virattA / nAraeNa AsAsiA / teNa gaMtuM sAgaracaMdassa AikkhiyaM, jahA 'icchai'tti / tato yasAgaracaMdassamAyA, anne ya kumArA addannA, marati nUNaM sAgacaMdo / saMbo Agao jAva picchai sAgaracaMdaM vilavamANaM / tAhe aNeNa pacchao dhAiUNa acchINI dohi vi hatthehiM chAiyANi / sAgaracaMdeNa bhaNiyaM kamalAmele ! / saMbeNa bhaNiyaM-nAhaM __ saMskRta anuvAda sa ca sAgaracandrastacchrutvA nA'pyAsane, nA'pi zayane dhRtiM labhate / tAM dArikAM phalake pazyan , nAma ca gRhNan Aste / nArado'pi kamalAmelAyA antikaM gataH / tayA pRSTa:-kiJcidAzcaryaM dRSTam ? | nArado bhaNati-dve dRSTe, rUpeNa sAgaracandraH, virUpatvena dhanadevaH / tataH sAgaracandre mUrcchitA, dhanadeve viraktA / nAradenA''zvastA / tena gatvA sAgaracandrAyA''khyAtam, yathA 'icchati' iti / tatazca sAgaracandrasya mAtA, anye ca kumArA: khinnAH, mriyate nUnaM sAgaracandraH / zAmba Agato yAvat prekSate sAgaracandraM vilapamAnam / tadA'nena pazcAtto dhAvitvA'kSiNI dvAbhyAmapi hastAbhyAM chAdite / sAgaracandreNa bhaNitaM kamalAmele ! / zAmbena hindI anuvAda vaha maiM nahIM jAnatA hU~, isa prakAra kahakara cale gaye / vaha sAgaracandra isa bAta ko sunakara na to Asana para, na palaMga para zAMtipUrvaka rahatA hai / usa strI ko citrapaTa meM dekhatA aura nAma lete baiThA rahatA hai / nArada bhI kamalAmelA ke pAsa gayA / usane (kamalAmelA ne) pUchA - kucha Azcarya dekhA ? nArada kahatA hai - do Azcarya dekhe, eka rUpa meM sAgaracandra aura dUsarA kurUpa meM dhanadeva / isase vaha sAgaracandra para mohita huI aura dhanadeva para rAgarahita banI / nArada ne AzvAsana diyA / usane (nArada ne) jAkara sAgaracandra ko kahA, 'vaha bhI cAhatI hai' isa prakAra (kahA) / ataH sAgaracandra kI mAtA aura dUsare kumAra vyAkula bane, sacamuca 195
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgaracandra maratA hai / zAMba vahA~ AtA hai aura vilApa karate sAmaracandra ko dekhatA hai / taba usane pIche se daur3akara usakI (sAgaracandra kI) donoM A~kheM dorna hAthoM se Dhaka dIM / sAgaracandra bola uThA - 'kamalAmele !' zAMba ne kahA - maiM kamalAmelA nahIM kamalAmela huuN|| prAkRta kamalAmelA, kamalAmelo haM / sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-AmaM, tumaM ceva kamalAmelaM dAriyaM melehisi / tAhe tehiM kumArehiM saMbo bhaNio-kamalAmelaM melehi sAgaracaMdassa / na mannai / tao majjaM pAeUNa abbhuvagacchAvio / tao vigayamao ciMtai-aho / mae Alo abbhuvagao, kiM sakkAiyANi nivvahiuM? ti, pajjuna pannatiM vijjaM maggai / teNa dinnA / tao jammi divase dhaNadevassa vivAho tammi divase vijjAe paDirUvaM viuvviUNaM kamalAmelA avahariyA revae ujjANe nIyA / saMbappamuhA kumArA ujjANaM gaMtuM nArayassa rahassaM bhiMdittA kamalAmelaM sAgaracaMdaM pariNAvittA tattha kiDtA acchaMti / vijjApaDirUvagaM pi vivAhe vaTTamANe aTTahAsaM kAUNaM uppaiyaM / saMskRta anuvAda bhaNitam- nA'haM kamalAmelA, kamalAmelo'ham / sAgaracandreNa bhaNitamAm, tvaM caiva kamalAmelAM dArikAM meliSyasi / tadA tai: kumAraiH zAmbo bhaNita : kamalAmelaM melaya sAgaracandrasya / na manyate / tato madyaM pAyitvA'bhyupagamitaH / tato vigatamadazcintayati- aho ! mayA''lo'bhyupagataH, kiM zakya idAnIM nirvoDham ? iti / pradyumnaM prajJapti vidyAM mArgayati / tena dattA / tato yasmin divase dhanadevasya vivAhastasmin divase vidyayA pratirUpaM vikarvya kamalAmelA'pahRtA raivate udyAne nItA | zAmbapramukhAH kumArA udyAnaM gatvA nAradasya rahasyaM bhitvA kamalAmelAM sAgaracandraM pariNAyya tatra krIDamANA Asate / vidyApratirUpakamapi vivAhe vartamAne 'TTahAsaM kRtvotpatitam / tato jAtaH kSobhaH / na jJAyate 'kenacid hindI anuvAda sAgaracandra ne kahA - hA~ barAbara, tU hI kamalAmelA strI kA milApa karAyegA / taba una kumAroM ne zAMba ko kahA - sAgaracandra ko kamalAmelA kA milana karavAo, vaha nahIM mAnatA hai / ataH madirA pilAkara svIkAra krvaayaa| -196
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ usake bAda nazA utarane para vicAra karatA hai - aho ! maiMne kalaMka-doSa kA svIkAra kiyA / aba usakA nirvAha karanA kaise zakya hogA ? isa prakAra pradyumna ke pAsa prajJapti vidyA mAMgatA hai / usane (prajJapti vidyA) dI / usake bAda jisa dina dhanadeva kA vivAha thA, usI dina vidyA ke prabhAva (bala) se kamalAmelA jaisA rUpa banAkara kamalAmelA kA apaharaNa kiyA aura use raivatAcala udyAna meM lAyA | zAMba Adi kumAroM ne udyAna meM jAkara nArada ke rahasya ko bhedakara kamalAmelA kA sAgaracandra ke sAtha vivAha kara AnandapUrvaka rahate haiM / vidyA se banAyA kamalAmelA kA pratirUpaka bhI vivAha samaya aTTahAsa karake girA, ataH kolAhala huA | mAlUma nahIM 'kisane apaharaNa kiyA' ? isa prakAra | prAkRta 'tao jAo khobho / na najjai 'keNai hariya' tti ? / nArao pucchio bhaNai-diTThA revaie ujjANe keNavi vijjAhareNa avahariyA / tao sabalavAhaNo nArAyaNo niggao / saMbo vijjAhararUvaM kAUNa jujjhiuM saMpalaggo / savve dasArAiNo parAiyA / tao nArAyaNeNa saddhiM laggo / tao jAhe NeNaM NAyaM 'ruTTho tAu 'tti tao se calaNesu paDio / kaNheNa aMbADiyo / tao saMbeNa bhaNiyaM esA amhe hiM gavakkheNa appANaM muyaMtI diTThA / tao kaNheNa uggaseNo aNugAmio / pacchA imANi bhoge bhuMjamANANi viharati / annayA bhayavaM ariTThanemisAmI samosario / tao sAgaracaMdo kamalAmelA ya sAmisagAse dhammaM soUNa gahiyANu saMskRta anuvAda hRtA iti / nAradaH pRSTo bhaNati dRSTA raivatike udyAne kenA'pi vidyAdhareNA'pahRtA / tataH sabalavAhanaH nArAyaNo nirgataH / zAmbo vidyAdhararUpaM kRtvA yoddhuM sampralagnaH / sarve dazArharAjAnaH parAjitAH / tato nArAyaNena sArddhaM lagnaH / tato yadA tena jJAtam- 'ruSTastAta : ' iti tatastasya caraNayoH patitaH / kRSNena tiraskRtaH / tataH zAmbena bhaNitam - eSA'smAbhirgavAkSeNA''tmAnaM muJcantI dRSTA / tataH kRSNenograseno'nugamitaH pazcAd imau bhoge bhujyamAnau viharataH / anyadA bhagavAnariSTanemisvAmI samavasRtaH / tataH sAgaracandraH kamalAmelA ca svAmisakAze dharmaM zrutvA gRhItAnuvratAni 197
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda nArada ko pUchane para batAte haiM - raivatAcala udyAna meM kisI vidyAdhara dvArA apaharaNa kI gaI dekhI hai / usake bAda sainya aura vAhanoMsahita kRSNa mahArAjA nikale / zAMba bhI vidyAdhara kA rUpa karake yuddha karane lagA / samudravijaya Adi sabhI dazAha rAjA parAjita hue / usake bAda kRSNa ke sAtha yuddha huA / jaba usane jAnA ki pitA 'krodhita hue haiM' taba unake caraNoM meM girA | kRSNa ne tiraskAra kiyA / isalie zAMba ne kahA- ise (kamalAmelA ko) hamane gavAkSa meM se svayaM girate dekhA hai, tatpazcAt kRSNa ne ugrasena ko vApisa bhejA, bAda meM ye donoM bhogoM ko bhugatate rahate haiM | eka bAra ariSTa neminAtha prabhu samavasaraNa meM padhAre / taba sAgaracandra aura kamalAmelA ne prabhu ke pAsa dharma sunakara grahaNa kiye hue aNuvratoM kA saMkSepa kiyA / prAkRta vvayANi saMvuttANi / tao sAgaracaMdo aTThamI-cauddasIsusunnagharevA susANe vA egarAiyaM paDimaM ThAi / dhaNadeveNaM eyaM nAUNaM taMbiyAo sUIo ghddaaviaao| tao sunnaghare paDimaM Thiyassa vIsasu vi aMgulInahesu akko(kkho)DiyAo / tao sammamahiyAsamANo veyaNAbhibhUo kAlagato devo jAo / tato biiadivase gavesiMtehiM diTTho / akkaMdo jAo / diTThAo sUIo / gavesiMtehiM taMbakuTTagasagAse uvaladdhaM-dhaNadeveNa kArAviyAo / rUsiyA kumArA dhaNadevaM maggaMti / duNhaM vi balANaM juddha saMpalaggaM / tao sAgaracaMdo devo aMtare ThAUNaM uvasAmei / pacchA kamalAmelA bhayavao sagAse pavvaiyA / bRhatkalpapIThikAyAm saMskRta anuvAda saMvRttAni / tataH sAgaracandro'STamI-caturdazISa zUnyagRhe vA zmazAne vaikarAtrikI pratimAM tiSThati | dhanadevenaitaja jJAtvA tAmrikAH zUcyo ghaTitAH / tataH zUnyagRhe pratimAM sthitasya viMzatiSvapyaGgalInakheSvAkSoditAH / tataH samyagadhyAsAno vedanA'bhibhUtaH kAlagato devo jAtaH / tato dvitIyadivase gaveSayadbhiH dRSTaH / Akrando jAtaH / dRSTAH zUcyaH / gaveSayadbhiH tAmrakuTTakasakAze upalabdham-dhanadevena kAritAH / ruSTAH kumArA dhanadevaM mArgayanti / dvayorapi balayoryuddhaM sampralagnam / tataH sAgaracandro devo'ntare sthitvopazAmayati / pazcAt kamalAmelA bhagavataH sakAze pravrajitA / / 198
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda taba se sAgaracandra aSTamI-caturdazI ko nirjana ghara meM athavA zmazAna meM eka rAtri kI pratimA dhAraNa karatA hai | dhanadeva ne yaha jAnakara tAMbe kI salAiyA~ (saiyA~) banavAyIM / tatpazcAta nirjana ghara meM pratimA meM sthita sAgaracandra kI bIsa u~galiyoM ke nAkhUnoM meM (ve salAiyA~) cubhA dIM / usake bAda zreSTha adhyavasAya meM sthita, vedanA se pIr3ita paMcatva prAptakara deva bane / dUsare dina DhUMDhate hue ArakSakoM ne dekhA | kolAhala macA | salAiyA~ dikhAI dIM / ArakSakoM ne tAMbA kUTanevAloM ke pAsa jAnA ki dhanadeva ne banavAI thIM | krodhita rAjakumAra dhanadeva ko DhUMDhate haiM / donoM ke sainyoM kA yuddha prArambha huA / ataH deva banA sAgaracandra (deva) bIca meM khar3e rahakara zAMta karatA hai / tatpazcAt kamalAmelA prabhu ke varada hastoM se dIkSita banatI hai / 199 =
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) vuDDA taruNA ya maMtiNo prAkRta pariNayabuddhI vuDDA pAvAyAre neva pavattai, attha kahA egassa ranno duvihA maMtiNo, taruNA vuDDA ya / taruNA bhaNaMti ee vuDDA maibhaMsapattA, na sammaM maMtinti / tA alameehiM / amhe ceva pahANA / annayA tesiM paricchAnimittaM rAyA bhaNai, bho sacivA ! jo mama sIse paNhipahAraMdalayai, tassakodaMDo kIrai ? / taruNehiM bhaNiyaM, kimettha jANiyavvaM ? / tassa sarIraM tilaM tilaM kappijjai, suhuyahuyAsaNe vA chubbhai / tao rannA vuDDA pucchiyA / tehiM egate gaMtUNa maMtiyaM, AsaMdhayappahANA mahAdevI ceva evaM karei, tA tIe / (14) vRddhAstaruNAzca mantriNaH saMskRta anuvAda pariNatabuddhayo vRddhAH pApAcAre naiva pravartante, atra kathA-ekasya rAjJo dvividhA mantriNa; taruNA vRddhAzca / taruNA bhaNantyete vRddhA matibhraMzaprAptAH, na samyag mantrayanti / tasmAdalametaiH / vayaM caiva pradhAnAH / anyadA teSAM parIkSAnimittaM rAjA bhaNati, bho sacivAH ! yo mama zIrSe pANiprahAraM dalayati, tasya ko daNDaH kriyate ? | taruNairbhaNitam-kimatra jJApitavyam / tasya zarIraM tilaM tilaM klRpyate(kRtyate), suhutahutAzane vA kSipyate / tato rAjJA vRddhAH pRSTAH / tairekAnte gatvA mantritam, snehapradhAnA mahAdevI caivaivaM karoti, tatastasyA pUjaiva kriyate / evametadarthaM vaktavyamiti hindI anuvAda paripakva buddhimAna vRddha puruSa pApakArya meM kabhI pravRtta nahIM hote haiM, yahA~ kahAnI hai eka rAjA ke do prakAra ke mantrI haiM yuvAna aura vRddha / yuvAna kahate haiM - ye vRddha buddhi se bhraSTa ho gae haiM, ucita mantraNA nahIM karate haiM / ataH ina logoM se basa, hama hI uttama haiN| eka bAra unakI parIkSA karane hetu rAjA kahate haiM- he maMtriyo ! jo mere 200
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ mastaka para paira kA paMjA mAre, usako kyA daNDa karanA cAhie ? yuvAnoM ne kahA - isameM kahane yogya kyA hai ? usake zarIra ke tila-tila jitane Tukar3e kara dene cAhie athavA bhar3akatI Aga meM DAlanA cAhie / tatpazcAt rAjA ne vRddhoM (vRddha maMtriyoM) ko pUchA / unhoMne ekAnta meM jAkara vicAra kiyA, adhika anurAgavAlI mahArAnI hI yaha (=lAta mAranA) kara sakatI hai, ataH unakI pUjA hI karanI caahie| prAkRta pUyA ceva kIrai / eyameyatthaM vattavvaM ti nicchiUNa bhaNiyaM, jaM mANusamerisaM mahAsAhasamAyarai, tassa sarIraM sasIsavAyaM kaMcaNayaNAlaMkArehiM alaMkijjai / tuTeNa bhaNiyaM ratnA, sAhu vinnAyaM ti, saccadaMsiNo tti rannA te ceva pamANaM kaya ti, "yato vRddhA nAhiteSu pravartante, tato vRddhAnugena bhavitavyam, so'pyevamevapApena pravartate, kena hetunA ? ityAha-sAGgatyajanitAH guNAH prANinAM syuH / ata evoktam-'' 'uttamajaNasaMsaggI, sIladaridaM pi "kuNai sIlaDDhe / jaha "merugirivilaggaM, 'taNaM pikaNayattaNa muvei / / 185 / / . dharmaratnaprakaraNe / saMskRta anuvAda nizcitya bhaNitam , yo manuSya IdRzaM mahAsAhasamAcarati, tasya zarIraM sazIrSapAdaM kAJcanaratnAlaGkArairalaDikrayate / tuSTena bhaNitaM rAjJA , sAdhu vijJAtamiti, satyadarzina iti rAjJA te caiva pramANaM kRtA iti, yato vRddhA nA'hiteSu pravartante, tato vRddhAnugena bhavitavyam so'pyevameva pApe na pravartate, kena hetunA ?, ityAha-sAGgatyajanitA guNAH prANinAM syuH / ata evoktam uttamajanasaMsargI zIladaridramapi zIlADhyaM karoti / yathA merugirivilagnaM, tRNamapi kanakatvamupaiti / / 185 / / hindI anuvAda yahA~ yaha batAnA cAhie / isa prakAra nizcaya karake (rAjA ko) kahA- jo manuSya itanA bar3A sAhasa karatA hai, usakA zarIra caraNa se mastakaparyanta suvarNaratna ke alaMkAroM se alaMkRta karanA cAhie / santuSTa hokara rAjA ne kahA, tumane acchA jAnA, tuma satyadarzI (satya ko dekhanevAle) ho, isalie rAjA ne 201
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ unako (vRddha puruSoM ko ) hI mAnya kiyA / kyoMki "vRddhapuruSa kabhI ahita meM pravRtti nahIM karate haiM / ataH vRddhoM kA anusaraNa karanA cAhie; vRddhoM kA anusaraNa karanevAle bhI pApa meM pravRtti nahIM karate haiM / kisa kAraNa ? to kahate haiM - jIvoM ko sahavAsa se guNa utpanna hote haiM / ataH kahA hai - uttama puruSa kA samAgama karanevAle zIla-sadAcAra se hIna ho to bhI zIlavAna banate haiM, jaise meruparvata para lagA huA tRNa bhI suvarNatva ko prApta karatA hai / (185) 202
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) viNao savvaguNANaM mUlaM prAkRta magahamaMDalamaMDaNabhUo dhaNadhannasamiddho sAliggAmo nAma gAmo / tattha pupphasAlagAhAvaI (tassa ya) phalasAlo nAma putto ahesi / payaibhaddao payaiviNIo palogabhIru ya / teNa dhammasatthapADhayAo suyaM / jo uttamesu viNayaM pauMjai so jammaMtare uttamuttamo hoi / tao somamesajaNao uttamo tti savvAyareNa tassaviNae pavatto / annayA diTTho jaNao gAmasAmissa viNayaM pauMjaMto / tao etto vi imo uttamo tti jaNayamApucchiUNaM pavatto gAmasAmimolaggiuM / kayAi teNa saddhiM gao rAyagihaM / tattha gAmAhivaM mahaMtassa paNAmAi kuNamANamAloiUNaimAo vi esa pahANo tti olaggio (15) vinayaH sarvaguNAnAM mUlam saMskRta anuvAda magadhamaNDalamaNDanabhUto dhanadhAnyasamRddha: zAligrAmo nAma grAmaH / tatra puSpazAlagRhapatiH, (tasya ca) phalazAlo nAma putra AsIt / prakRtibhadraka: prakRtivinItaH paralokabhIruzca / tena dharmazAstrapAThakAcchrutam / ya uttameSu vinayaM prayuGkte sa janmAntare uttamottamo bhavati / tataH sa mamaiSa janaka uttama iti sarvA''dareNa tasya vinaye pravRttaH / anyadA dRSTo janako grAmasvAmino vinayaM prayuJjAnaH / tata etasmAdapyayamuttama iti janakamApRcchaya pravRtto grAmasvAminamavalagitum / kadApi tena sArddhaM gato rAjagRham / tatra grAmAdhipaM mahataH praNAmAdi kurvantamAlokyA'smAdapyeSa pradhAna ityavalagito mahantam / tamapi zreNikasya hindI anuvAda magadhadeza ke AbhUSaNa samAna, dhana-dhAnya se samRddha zAligrAma nAmaka gA~va thA / vahA~ puSpazAla nAma kA gRhastha aura usakA phalazAla nAma kA putra thA / svabhAva se bhadrika, vinayazIla aura paraloka se bhayabhIta thA / usane kisI dharmazAstra pAThaka ke pAsa sunA ki-jo bar3oM kA vinaya karatA hai, vaha bhavAMtara meM zreSTha banatA hai / ataH mere ye pitAjI bar3e haiM isalie saMpUrNa AdarapUrvaka unake vinaya meM pravRtta huA / eka bAra gA~va ke mukhI kA vinaya karate pitAjI ko dekhA, isalie inase (pitAjI se) bhI yaha (mukhI) zreSTha hai, pitAjI ko pUchakara gA~va ke rU - -203 HzrI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhI kI sevA karane lagA / eka bAra unake (mukhI ke) sAtha rAjagRhI nagarI meM gayA, vahA~ gA~va ke mukhI ko nagara ke mukhyamaMtrI zreSThI ko namaskAra Adi karate dekhakara inase (mukhI se) bhI ye (maMtrI Adi) bar3e haiM ataH maMtrI Adi kI sevA karane lgaa| prAkRta * mahaMtayaM / taM pi seNiyassa viNayaparAyaNamavaloiUNa seNiyamolaggiumAraddho, annayA tattha bhagavaMvaddhamANasAmI samosaDho / seNio sabalavAhaNo vaMdiuM niggao / tao phalasAlo bhagavaMtaMsamosaraNalacchIe samAicchiyaM niyacchaMto pavimhio / nUNamesa savvuttamo jo evaM nariMdaviMdadANaviMdehiM vaMdijjai, tA alamannehiM / eyassa ceva viNayaM karemi / tao avasaraM pAviUNa khaggakheDamakase calaNesunivaDiUNa vinnaviuMpavatto / bhayavaM! aNujANaha, ahaM bheolaggAmi / bhagavayA bhaNiyaM, bhadda ! nAhaM khaggaphalagahatthehiM olaggijjAmi, kiMtu raoharaNamuhapottiyApANIhiM / jahA ee anne olaggaMti / teNa bhaNiyaM jahA tubbe ANaveha tahevolaggAmi / tao joggo tti bhagavayA pavvAvio, sugaiM ca paavio| evaM viNIo dhammAriho hoi tti / / dharmaratnaprakaraNe / saMskRta anuvAda vinayaparAyaNamavalokya zreNikamavalagitumArabdhaH, anyadA tatra bhagavAn varddhamAnasvAmI samavasRtaH / zreNikaH sabalavAhano vandituM nirgataH / tataH phalazAlo bhagavantaM samavasaraNalakSyA samAgataM pazyan pravismitaH / nUnameSa sarvottamo ya evaM narendravRndadAnavendrairvandyate, tato'lamanyaiH / etasyaiva vinayaM karomi / tato'vasaraM prApya khaDgakheTakakarazcaraNayornipatya vijJapayituM pravRttaH, bhagavan ! anujAnIhi, ahaM yuSmAn avalagAmi / bhagavatA bhaNitam-bhadra !, nA'haM khaDgaphalakahastairavalagye, kiM tu rajoharaNamukhapotikA hindI anuvAda unako (maMtrI Adi ko) bhI mahArAjA zreNika kI sevA meM tatpara dekhakara zreNika mahArAjA kI sevA prArambha kI / eka bAra vahA~ bhagavAna varddhamAnasvAmI samavasare (=padhAre) / zreNika mahArAjA sainya aura vAhanasahita vaMdana karane nikle| ataH phalazAla samavasaraNa kI samRddhi se suzobhita prabhu ko dekhate Azcaryacakita huA / sacamuca yehI sarvazreSTha haiM, jo isa prakAra rAjAoM ke samUha tathA dAnavendra 204
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ se vaMdita haiM ataH dUsaroM se paryApta inakA (prabhu kA) hI vinaya karU~ / ataH avasara dekhakara talavAra, DhAla hAtha meM lekara prabhu ke caraNoM meM girakara = jhukakara vinaMti karane lagA / bhagavan ! Apa anumati pradAna karo / maiM ApakI sevA karU~ / prabhu ne kahA, he bhadra ! talavAra Adi hAtha meM rakhakara merI sevA nahIM hotI hai, parantu rajoharaNa, mukhavastrikA = muhapatti hAtha meM rakhakara jaise ye anya sevA karate haiM | usane kahA, jaisI Apa AjJA karoge vaise sevA karUMgA | tatpazcAt "yogya hai' isalie prabhu ne saMyama pradAna kiyA aura sadgati pAyA / isa prakAra vinayazIla dharma ke yogya banatA hai / -205 205 ===
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) kumAravAlabhUvAlassa jIvahiMsAicAo prAkRta 'iya jIvadayArUvaM, dhamma 'soUNa tuTThacitteNa / rinnA bhaNiyaM muNinAha / , "sAhio sohaNo 10 dhammo / / 186 / / 'eso me abhiruio, eso cittaMmi majjha 'viNiviTTho esocciya paramattheNa"ghaDae 1 juttIhiM 13na huseso / / 187 / / mannaMti imaM 'savve, 'ja'uttamaasaNavasaNapamuhesu / "dinesu uttamAiM, imAiM "labbhanti praloe / / 188 / / 'evaM suhadukkhesu, kIratesuparassa iha loe 'tAI ciya paraloe, 1 labbhaMti aNaMtaguNiyAiM / / 189 / / 'jo 'kuNainaro hiMsaM, parassa'jo jaNai 'jIviyaviNAsaM / 10viraei 'sokkhaviraha, 12saMpADai "saMpayAbhaMsaM / / 190 / / (16) kumArapAlabhUpAlasya jIvahiMsAdityAgaH saMskRta anuvAda pANibhiryathaite'nye'valaganti / tena bhaNitaM yathA yUyamAjJApayata tathaivAvalagAmi / tato yogya iti bhagavatA prAbrAjitaH, sugatiM ca prAptaH / evaM vinIto dharmA) bhavatIti / iti jIvadayArUpaM dharmaM zrutvA tuSTacittena, rAjJA bhaNitam-muninAtha ! zobhano dharmaH zAsitaH / / 186 / / eSa me'bhirucitaH, eSa mama citte viniviSTaH / eSa eva paramArthena yuktibhirghaTate khalu zeSo na ||187 / / sarve idaM manyante, yaduttamA'zanavasanapramukheSu / datteSu paraloke imAnyuttamAni labhante ||188 / / __evamiha loke parasya sukhaduHkheSu kriyamANeSu / tAnyeva paraloke'nantaguNitAni labhyante / / 189 / / yo naro hiMsAM karoti, yaH parasya jIvitavinAzaM janayati / saukhyavirahaM viracayati, sampadAbhaMzaM sampAdayati ||19011 hindI anuvAda zrI hemacandrAcArya ke pAsa dharma sunane ke bAda zrIkumArapAla mahArAjA jIvahiMsAdika kA tyAga karate haiM -206
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa prakAra jIvadayArUpa dharma ko sunakara saMtuSTa manavAle rAjA kumArapAla ne kahA- he munIzvara ! Apane suMdara dharma kahA / (186) yaha dharma mujhe bahuta pasanda AyA, yaha mere mana meM utara gayA, yahI dharma paramArtha se yuktipUrvaka ghaTatA hai, anya koI dharma nahIM | ( 187 ) sabhI yahI mAnate haiM ki jo zreSTha bhojana - vasati Adi dUsaroM ko dI jAtI hai, bhavAMtara meM vahI uttama - (suMdara) milate haiM / (188) isa prakAra isa bhava meM dUsaroM ko sukha yA duHkha detA hai, vahI sukha yA duHkha bhavAMtara meM anaMta guNA milatA hai / (189) jo manuSya hiMsA karatA hai aura jo dUsaroM ke jIvana kA vinAza karatA hai, usake sukha kA nAza hotA hai aura saMpatti kA bhI vinAza hotA hai / (190) prAkRta 'so' evaM ' kuNamANo, 'paraloe "pAvae 'parehiMto / 'bahuso 7 jIviyanAsaM, 'suhavigamaM 'saMpaoccheyaM / / 191 / / 1jaM 2 uppai 'taM 'labbhai, 'pabhUyataramattha' 'natthi saMdeho / 10vaviesa 'koddavesuM, 12 labdhaMti hi "koddavA ceva / / 192 / / 'jo 'uNa 'na 'haNai jIve, 'to 'tesi 'jIviyaM 'suhaM "vibhavaM / 11 na 12 haNai tatto 14 tassa vi, 15taM 18 19haNai 16 ko vi 17 paraloe / / 193 / / 'tA 2 bhaddeNa va 'nUnaM, kayANu'kaMpA 'mae vi 'puvvabhave / 'jaM 10 laMghiUNa 'vasaNAiM, 12 rajjalacchI 11 imA laddhA / / 194 / / saMskRta anuvAda sa evaM kurvan, paraloke parebhyaH, bahuzo jIvitanAzaM, sukhavigamaM sampadocchedaM prApnoti ||191 || yadupyate tat prabhUtataraM labhyate, atra sandeho nA'sti / kodraveSUpteSu hi kodravA eva labhyante ||192|| yaH punarjIvAn na hanti, tatasteSAM jIvitaM sukhaM vibhavam / na hanti tatastasyA'pi taM ko'pi paraloke na hanti ||193 / / tato bhadreNeva mayA'pi nUnaM pUrvabhave'nukampA kRtA / yad vyasanAni laGghitveyaM rAjyalakSmIrlabdhA ||194|| hindI anuvAda vaha isa prakAra ( jIvahiMsA) karate bhavAMtara meM dUsaroM dvArA bahuta bAra jIvana kA vinAza, sukha kA viraha aura saMpatti kA uccheda pAtA hai / (191) 207
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo vapana karate haiM, vahI prabhUtatara (atyadhika) milatA hai, isameM saMdeha nahIM hai, sacamuca kodrava vapana karane para, kodrava hI milate haiM / (192) jo jIvoM kA nAza nahIM karatA hai, vaha una jIvoM ke jIvita sukha aura vaibhava kA bhI nAza nahIM karatA hai, ataH koI bhI usake jIvitAdi kA paraloka meM nAza nahIM karatA hai / (193) ataH bhadra aise mere dvArA pUrvabhava meM nizcaya anukaMpA kI gaI hogI isalie saMkaToM ko dUra karake yaha rAjyalakSmI mujhe prApta huI hai / (194) prAkRta tAsaMpai jIvadayA, jAvajjIvaM 'mae "viheyavvA / 'maMsaM na bhakkhiyavvaM, "parihariyavvA ya pAraddhI / / 195 / / 'jo devayANa purao,'kIrai AruggasaMtikammakae / __ pasumahisANaviNAso, 10nivAriyavvo "mae so vi / / 196 / / bAlo vimuNai evaM, 'jIvavaheNaM'labbhaina 'sggo| kiM pannagamuhakuharAo, "hoi 10pIUsarasavuTThI / / 197 / / 'to guruNA vAgariyaM, 'nariMda ! 'tuha 'dhammabaMdhurA buddhI / savvuttamo vivego, 10aNuttaraM tattadaMsittaM / / 198 / / saMskRta anuvAda tataH samprati yAvajjIvaM jIvadayA mayA vidhAtavyA / mAMsaM na bhakSitavyaM, pAparddhizca parihartavyA ||195 / / yo devatAnAM purata ArogyazAntikarmakRte , pazumahiSANAM vinAzaH kriyate, so'pi mayA nivArayitavyaH ||196 / / bAlo'pyevaM jAnAti-jIvavadhena svargo na labhyate / kiM pannagamukhakuharAt pIyUSarasavRSTirbhavati ? ||197 / / tato guruNA vyAkRtam, narendra / tava buddhirdharmabandhurA / / sarvottamo vivekaH, anuttaraM tattvadarzitvam ||198 / / hindI anuvAda ataH aba mujhe yAvajjIva jIvadayA kA pAlana karanA, mAMsa nahIM khAnA aura zikAra kA bhI tyAga karanA cAhie (arthAt tyAga karatA hU~) / (195) devoM ke sammukha Arogya aura zAMtikArya hetu jo pazuoM aura mahiSoM (bhaiMsoM) kA vadha kiyA jAtA hai, vaha bhI mujhe avazya rokanA hai / (196) 208
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlaka bhI yaha to jAnatA hai ki-jIvahiMsA karane se svargaprApti nahIM hotI hai, kyA sarpa ke mukharUpI guphA meM se kabhI amRtarasa kI vRSTi hotI hai ? (197) ... tatpazcAt guru bhagavaMta ne kahA, he rAjan ! tumhArI buddhi dharmamaya hai, viveka sarvottama hai aura tattvadarzitva bhI anupama hai / (198) prAkRta 'jaMjIvadayAramme, 'dhamme kallANajaNaNakayakamme / 'saggApavaggapuramagga-daMsaNe 'tuha 'maNaM lINaM / / 199 / / tao rannA rAyAesapesaNeNa savvagAmanagaresu amArighosaNA-paDahavAyaNapuvvaM pavattiyA jiivdyaa| guruNA bhaNio rAyA, mahArAya ! duppaccyA pAeNa maMsagiddhI / dhanno tumaM bhAyaNaM sakalakallANANaM jeNa kayA maMsanivittI / saMpayaM majjavasaNadose suNasu ___ saMskRta anuvAda yajjIvadayAramye, kalyANajananakRtakarmaNi / svargA'pavargapuramArgadarzane dharme tava mano lInam / / 199 / / tato rAjJA rAjAdezapreSaNena sarvagrAmanagareSvamArighoSaNApaTahavAdanapUrvaM pravartitA jIvadayA / guruNA bhaNito rAjA, mahArAja ! prAyeNa mAMsagRddhirduSpratyajA / dhanyastvam, sakalakalyANAnAM bhAjanam, yena mAMsanivRttiH kRtA / hindI anuvAda jIvadayA dvArA manohara, kalyANakArI uttama kArya, svarga aura apavargarUpI nagara ke mArga ko batAnevAle dharma meM tumhArA mana lIna banA hai / (199) ataH rAjA (kumArapAla) ne rAja Adeza = pharamAna bhejakara pratyeka gA~va aura nagara meM amArighoSaNA paTaha vAdanapUrvaka jIvadayA pravAI, jIvadayA kA pAlana karavAyA / guru bha. ne rAjA ko kahA, he rAjezvara ! prAyaH mAMsa ke prati Asakti muzkila se chUTatI hai| DI - 209
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumheM dhanya hai, tuma sakala kalyANa ke pAtra ho, ataH (tumane) mAMsa kA tyAga kiyA / prAkRta sAmprataM madyavyasanadoSAJzRNuanaccai gAyai 'pahasai, paNamai 'paribhamai muyai vatthaM pi / 1"tUsai "rUsai nikkAraNaM pi 'mairAmaummatto / / 200 / / ___jaNaNi pi piyayama, piyayamaM pi'jaNaNiM jaNo vibhAvanto / _ 'mairAmaeNamatto, gammAgammaM 1degna "yANei / / 201 / / na huappaparavisesaM, 'viyANae 'majjapANamUDhamaNo / 'bahu'mannai appANaM, pahuM pi nibbhatthae jeNa / / 202 / / "vayaNe pasArie 'sANayA, vivarabbhameNa muttaMti / pahapaDiyassa 'savassa va, "durappaNo majjamattassa / / 203 / / . saMskRta anuvAda madirAmadonmatto niSkAraNamapi, nRtyati, gAyati, prahasati , praNamati, paribhrAmyati , vastramapi muJcati , tuSyati, ruSyati ||200 / / madirAmadena, matto jano jananImapi priyatamAM, priyatamAmapi jananIM vibhAvayan gamyA'gamyAM na jAnAti ||201 / / madyapAnamUDhamanA AtmaparavizeSaM na khalu vijAnAti / AtmAnaM bahu 'manyate, yena prabhumapi nirbhartsayet / / 202 / / zavasyeva pathipatitasya, madyamattasya durAtmanaH / ... prasArite vadane zvAnaH vivarabhrameNa mUtrayanti / / 203 / / hindI anuvAda aba madyapAna ke vyasana se honevAle doSa suno madirApAna se madonmatta banA vyakti niSkAraNa bhI nRtya karatA hai, gAtA hai, khar3akhar3Aha ha~satA hai, praNAma karatA hai, bhaTakatA hai, kapaDA pheMkatA hai, AnaMdita hotA hai aura gussA karatA hai 1 (200) madirA ke mada se unmatta mAnava mAtA ko bhI patnI, patnI ko mAtA svarUpa mAna letA hai, gamya yA agamya usake pAsa jA sake yA nahIM-vaha bhI nahIM jAnatA hai / (201) 210
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ madirApAna se mUr3ha manavAlA apane athavA parAye ke bheda ko nahIM jAnatA hai, svayaM ko samartha mAnatA hai ataH seTha kA bhI tiraskAra karatA hai / (202) zava kI taraha rAste meM par3e, madirA se unmatta duSTa puruSa ke khule mu~ha meM kutte bhI vivara samajhakara pezAba kara lete haiM / (203) prAkRta dhammatthakAmavigdhaM, vihaNiyamaikittikaMtimajjAyaM / majjaM 'savvesi pi hu, 'bhavaNaM dosANa kiM bahuNA? / / 204 / / 'jaMjAyavA sasayaNA, 'sapariyaNA savihavA sanayarA ya / 'niccaM surApasattA, khayaM gayA "taM 12jae upayaDaM / / 205 / / evaM 'nariMda ! jAo, majjAo jAyavANa'savvakhao / 'tArannA 'niyarajje, 1"majjapavittI vi "paDisiddhA / / 206 / / kumArapAlapratibodhe saMskRta anuvAda dharmArthakAmavighnaM, vihaMtamatikIrtikAntimaryAdAm / kiM bahunA ? sarveSAmapi doSANAM bhavanaM khalu madyam / / 204 / / yad yAdavAH sasvajanAH, saparijanAH savibhavAH sanagarAzca / nityaM surAprasaktAH kSayaM gatAH, tajjagati prakaTam ||205 / / narendra ! evaM madyAjjAdavAnAM sarvakSayo jAtaH / tato rAjJA nijarAjye, madyapravRttirapi pratiSiddhA ||206 / / hindI anuvAda dharma, artha aura kAma tInoM puruSArtha meM vighnarUpa, buddhi, kIrti aura kAMti kI sImA ko naSTa karanevAlA hai / adhika kyA kahanA ? sacamuca sabhI doSoM kA utpattisthAna madya hI hai / (204) jo yAdava svajana, parijana, vaibhava aura nagaroM ke sAtha hamezA madirA meM mazagUla = Asakta rahane se naSTa hue, ve jagat meM prasiddha hI haiM / (205) he narapati ! isa prakAra madirA se yAdavoM kA sarvanAza huA, ataH rAjA ne bhI apane rAjya meM madirA kI pravRtti para pratibaMdha karavAyA / (206) -211
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) pAiasubhAsiapajjANi prAkRta ana vi 'muMDieNa samaNo, na oMkAreNa 'bambhaNo / 'na muNI 'raNNavAseNa, "kusacIreNa 12na "tAvaso ||207|| 'samayAe 'samaNo hoi, 'bambhacereNa baMbhaNo / nANeNa ya'muNI hoi, 'taveNaM 'hoi tAvaso ||208 / / kammuNA bambhaNo hoi, 'kammuNA hoi khattio / vaiso 'kammuNA hoi, "suddo havai kammuNA ||209 / / dhammo- (dharmaH) jattha ya visayavirAgo, kasAyacAo 'guNesu aNurAo | kiriyAsu 'appamAo, 'so dhammo "sivasuhovAo | 210 / / (17) prAkRtasubhASitapadyAni saMskRta anuvAda muNDitena zramaNo nA'pi, oGkAreNa brAhmaNo na / ' araNyavAsena munirna, kuzacIreNa tApaso na ||207 / / samatayA zramaNo bhavati, brahmacaryeNa brAhmaNa: / jJAnena ca munirbhavati, tapasA tApaso bhavati / / 208 / / karmaNA brAhmaNo bhavati, karmaNA kSatriyo bhavati / karmaNA vaizyo bhavati, karmaNA zUdro bhavati ||209 / / . yatra ca viSayavirAgaH, kaSAyatyAgo guNeSvanurAgaH / kriyAsvapramAdaH, sa dharma: zivasukhopAyaH ||21011 hindI anuvAda muMDana karAne se sAdhu nahIM banA jAtA hai, oMkAra ke raTaNa se brAhmaNa nahIM banA jAtA hai, jaMgala meM rahane mAtra se muni nahIM banA jAtA hai aura ghAsa ke vastra dhAraNa karane se tApasa nahIM banA jAtA hai / (207) samatA dhAraNa karane se sAdhu banA jAtA hai, brahmacarya ke pAlana se brAhmaNa banate haiM, jJAna se muni banate haiM aura tapazcaryA se tApasa banate haiM / (208) 212
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoM se brAhmaNa hote haiM, karma se hI kSatriya banate haiM, karma se hI vaizya hote haiM aura karma se hI zUdra hote haiM (mAtra janma se nahIM) / (209) jahA~ viSayoM ke prati virakti hai, kaSAyoM kA tyAga hai, guNoM ke prati anurAga hai aura kriyA meM apramattabhAva hai vaha dharma hI mokSasukha kA kAraNa hai / (210) prAkRta jAeNa 'jIvaloge, 'do ceva nareNa sikkhiyavvAiM / 'kammeNa jeNa jIvai, 'jeNa "mao "suggaiM 12jAi / / 211 / / 'dhammeNa kulappasUI, dhammeNa ya 'divvarUvasaMpattI / 5dhammeNa dhaNasamiddhI, 'dhammeNa savittharA kIttI / / 212 / / mA suaha 'jaggiavve, 'palAiavvaMmi'kIsavIsamaha / 1degtinni "jaNA 12aNulaggA, 'rogo ajA yamaccU a / / 213 / / 'saggo tANa gharaMgaNe sahayarA, savvA "suhA 12saMpayA / 13sohaggAiguNAvalI 16virayae 14savvaMgamAliMgaNaM / / 17saMsAro na duruttaro 2 sivasuhaM, 22pattaM 2 krNbhoruhe| 'je samma jiNadhammakammakaraNe, vaTuMti uddhArayA / / 214 / / . saMskRta anuvAda jIvaloke jAtena nareNa dve caiva zikSitavye / yena karmaNA jIvati, yena mRtaH sugatiM yAti / / 211 / / dharmeNa kulaprasUtiH, dharmeNa ca divyarUpasamprAptiH / dharmeNa dhanasamRddhiH, dharmeNa savistarA kIrtiH / / 212 / / jAgaritavye mA svapita, palAyitavye kasmAd vizrAmyata ? | rogo jarA mRtyuzca-trayo janA anulagnAH ||213|| ye uddhArakA : jinadharmakarmakaraNe samyag vartante, teSAM svargo gRhAGgaNe, sarve sahacarAH, zubhAH sampadaH / saubhAgyAdiguNAvaliH sarvAGgamAliGganaM viracayati; saMsAro duruttaro na, zivasukhaM karAmbhoruhe prAptam / / 214 / / hindI anuvAda jagat meM janme hue manuSya ko do bAta sIkhanelAyaka hai, eka = svayaM karma se jItA hai aura dUsarI bAta - karma ke anusAra sadgati meM jAtA hai / (211) -213
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma se uttama kula meM janma hotA hai, dharma se hI anupama rUpa kI prApti hotI hai, dharma se dhana kI samRddhi milatI hai aura dharma se hI kIrti phailatI hai / (212) jAgane yogya sthAna meM tuma sote na raho aura calane yogya sthAna meM kyoM baiThe ho ? kyoMki vyAdhi, vRddhAvasthA aura mRtyu ye tInoM tumhArA pIchA kara rahe haiM * 1 (213) ___ jo Atmika uddhAra karanevAle jinezvara ke dharmakArya karane meM acchI taraha prayatnazIla hote haiM, svarga unake gRhAMgaNa meM hI hai, harataraha kI sukhasaMpatti sahacarI hai, saubhAgya Adi guNoM kI paraMparA = zreNI unake saMpUrNa zarIra meM AliMgana karatI hai, saMsAra se pAra utaranA unake lie duSkara nahIM hai aura mokSasukha bhI unake karakamaloM meM hI hai / (214) dANaM prAkRta 12no tesiM 1 kuviyaM va dukkhamakhilaM, 13Aloyae"sammuhaM, 19no 20millei 18gharaM 14kamaMkavaDiyA, 16dAsivva "tesiMsirI / 20sohaggAiguNA 25cayaMti 24-21guNA-''baddhavva 22tesiM23taNuM, 'je dANaMmi samIhiyatthajaNaNe, kuvvaMti 'jattaMjaNA / / 215 / / 'vavasAyaphalaM vihavo, vihavassa 'phalaM supattaviNiogo / tayabhAve 'vavasAo, vihavo vi aduggainimittaM / / 216 / / __ dAnam saMskRta anuvAda ye janAH samIhitArthajanane dAne yatnaM kurvanti, akhilaM duHkhaM teSAM sammukhaM kupitamiva nA''lokate / kramAGkapatitA zrI sIva teSAM gRhaM na melayati, saubhAgyAdiguNA guNA''baddhA iva teSAM tanuM na tyajanti / / 215 / / vyavasAyaphalaM vibhavaH, vibhavasya phalaM supAtraviniyogaH / tadabhAve vyavasAyo vibhavo'pi ca durgatinimittam / / 216 / / hindI anuvAda jo loga manovAMchita padArthoM ko denevAlA dAna dene meM prayatna karate haiM, unake sAmane sabhI duHkha, krodhita vyakti kI taraha dekhate bhI nahIM hai, caraNakamala 214
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM AyI lakSmI dAsI kI taraha unakA ghara nahIM chor3atI hai aura saubhAgya Adi guNa bhI mAnoM rassI se baMdhena hoM, usa taraha unake zarIra ko chor3ate nahIM haiM / (215) vyApAra kA phala vaibhava hai aura vaibhava kA phala supAtradAna hai, usake= supAtradAna binA vyApAra aura vaibhava donoM durgati ke kAraNa svarUpa haiM / (216) lacchI-prAkRta viguNamavi guNaDDa, 'rUvahINaM piramma, 1"jaDamavi 12maimaMtaM 13maMdasattaM pi4sUraM / 15akulamavikulINaM'taM"payaMpaMtiloyA, 'navakamaladalacchI jaM 'paloei lacchI / / 217 / / 'jAI rUvaM vijjA, "tiNNi vi 'nivaDaMtu kaMdare vivare / atthu pacciaparivaDDhau, "jeNa 12guNA 13pAyaDA 14huMti / / 218 / / sIlaM alasA hoi 'akajje, 'pANivahe paMgulA 'sayA 'hoi / paratattisu bahirA, jaccaMghA 1 prakalattesu / / 219 / / . lakSmI:saMskRta anuvAda navakamaladalAkSI lakSmIryaM pralokayati , taM lokA vigNamapi guNADhyaM , rUpahInamapi ramyaM , jaDamapi matimantaM, mandasattvamapi zUraM, akulamapi kulInaM prajalpanti ||217 / / jAtI rUpaM vidyAstrINyapi kandare vivare nipatantu / artha eva parivardhatAm , yena guNAH prakaTA bhavanti / / 218 / / zIlam akArye'lasA bhavanti, prANivadhe sadA paGgulA bhavanti / paranindAsu badhirAH, parakalatreSu jAtyandhAH (bhavantu) 11219 / / hindI anuvAda naye kamaladalasamAna netroMvAlI lakSmI jisa vyakti para najara karatI hai, aise nirguNI (vyakti) ko bhI loga guNavAna, kurUpako bhI rUpavAna = ramaNIya, mUrkha ko bhI buddhizAlI, maMda sattvazAlI ko bhI zUravIra aura nIcakula meM utpanna vyakti ko bhI ucca kulavAlA kahate haiM / (217) -215
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti, rUpa aura vidyA ye tIna gahare khaDDhe meM giro, paraMtu dhana hI vRddhiMgata bane, jisase sabhI guNa pragaTa hote haiM / akArya (dUsaroM ke doSa dekhane) meM pramAdI, jIvahiMsA meM sadA khaa lUle (laMgar3e), dUsaroM ke doSa sunane meM badhira aura parAyI striyoM ke viSaya meM janmAMdha bananA cAhie / (219) prAkRta jo vajjai paradAraM. 'so sevai 'no 'kayAi padAraM / 'sakalatte 1 saMtuTTho, 13sakalatto "so naro hoi / / 220 / / avaraM 'aggimi paveso,'vara visuddhaNa'kammaNA maraNaM / mA 'gahiavvayabhaMgo, "mA jIaMkhaliasIlassa / / 221 / / bhAvo jA 'davve 'hoi maI, ahvaa'trunniisuruuvvNtiisu| sA jai 10jiNavaradhamme, "karayalamajjhe 13ThiA 12siddhI / / 222 / / takkavihUNo vijjo, 'lakkhaNahINo apaMDio 'loe / bhAvavihUNo' dhammo, tinni vinUNaM 1 hasijjaMti / / 223 / / 18 vaMjhaM 19biMti 'jahittha satthapaDhaNaM, atthAvabohaM viNA, 6sohaggeNa viNA maDappakaraNaM, "dANaM viNA saMbhamaM / 12sabbhAveNa viNA 14puraMdhiramaNaM, 15nehaM 16viNA17 bhoyaNaM, _20evaM 25dhammasamujjamaM pi21vibuhA, 22suddhaM 24viNA 23bhAvaNaM / / 224 / / saMskRta anuvAda yo varjati paradvAram , sa kadApi paradArA na sevate / svakalatre santuSTaH, sa naraH sakalatro bhavati ||220|| agnau pravezo varam, vizuddhena karmaNA maraNaM varam / mA gRhItavratabhaGgaH, bhAvaH mA skhalitazIlasya jIvitam ||221|| yA dravye matirbhavati, athavA rUpavatISu taruNISu / sA yadi jinavaradharme, siddhiH karatalamadhye sthitA / / 222|| loke tarkavihIno vidvAn, lakSaNahInazca paNDitaH / bhAvavihIno dharmaH, trayo'pi nUnaM hasyante / / 223 / / OM 216 -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathehA'rthAvabodhaM vinA zAstrapaThanam , saubhAgyena vinA'haGkArakaraNam ; sambhramaM vinA dAnaM, sadbhAvena vinA purandhrIramaNaM, snehaM vinA bhojanaM, evaM vibudhAH zuddhAM bhAvanAM vinA dharmasamudyamamapi(vandhyaM) bravInti ||224|| hindI anuvAda jo vyakti dUsaroM ke gRhadvAra = ghara ke daravAje chor3atA hai vaha kabhI bhI parastrI kA sevana nahIM karatA hai, jo svastrI meM saMtuSTa hai vaha mAnava sabakA rakSaka hai / (220) ___ Aga meM gira jAnA zreSTha hai, nirmala-uttama kArya dvArA maranA uttama hai, parantu grahaNa kiye hue vrata kA bhaMga athavA skhalita zIlavAna vyakti kA jIvana zreSTha nahIM hai / (221) dhana ke prati athavA svarUpavAna striyoM ke prati jo buddhi hai, vaha buddhi yadi jinezvara ke dharma meM ho to siddhi = (mokSa) hathelI meM hI rahI huI hai / (222) jagat meM tarkarahita vidvAn, vyAkaraNa nahIM jAnanevAlA paMDita aura bhAva rahita dharma-ye tIna sacamuca ha~sI ke pAtra banate haiM / (223) ____ jaise isa jagata meM artha ke jJAna binA zAstra kA abhyAsa, saubhAgya binA abhimAna karanA, Adara binA dAna, sadAva binA patnI ke sAtha krIr3A, prIti binA bhojana niSphala hai, vaise hI paNDita puruSa zuddhabhAvarahita dharma ke udyama ko bhI niSphala kahate haiM / (224) dayA prAkRta kiM 'tAe "paDhiAe, payakoDIepalAlabhUAe / jatthitti yaM 12 13 nAyaM, 'prassa pIDAna kAyavvA / / 225 / / 'ikkassa kaeniajIviassa, 'bahuAo jiivkoddiio| dukkhe'ThavaMti je 'kei, tANaM 12kiM sAsayaMjIaM / / 226 / / 'jaM Arugga mudaggamappaDihayaM, ANesarattaM phuDaM, rUvaM' appaDirUvamujjalatarA, "kittI"dhaNaM juvvaNaM / 13dIhaM 14Au 15avaMcaNo pariaNo, 18puttA "supuNNAsayA, 19 20savvaM 21sacarAcaraMmi vi22jae, 23nUNaM 24dayAe 25phalaM / / 227 / / -217 -
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccaM 'sacceNa phurai kittI, 'sacceNa 'jaNaMmi 'hoi vIsAso / "saggApavaggasuhasaMpayAu jAyaMti sacceNa / / 228 / / dayA saMskRta anuvAda tayA palAlabhUtayA padakoTyA paThitayA kim ? | yatra- 'parasya pIDA na kartavyA' etAvanna jJAtam / / 225 / / ekasya nijajIvitasya kRte bahavyo jIvakoTyaH / ye ke'pi duHkhe sthApayanti, teSAM jIvitaM kiM zAzvatam ? ||226 / / yadudagramArogyam , apratihataM sphuTamAjJezvaratvam / / apratirUpaM rUpam, ujjvalatarA kIrtiH, dhanaM, yauvanam / dIrghamAyuH, avaJcanaH parijanaH, supuNyA''zayAH putrAH; tat sarvaM sacarAcare'pi jagati satyam, nUnaM dayAyAH phalam / / 227 / / satyena kIrtiH satyam, satyena jane vizvAso bhavati / satyena svargApavargasukhasampado jAyante / / 228 / / dayA-hindI anuvAda ve chilake jaise karoDa pada par3hane se bhI kyA ?, ki jinase- dUsaroM ko pIr3A duHkha nahIM denA cAhie' itanA bhI jJAna nahIM mile / (225) jo eka mAtra apane jIvana hetu aneka karor3oM jIvoM ko duHkha detA hai, kyA usakA jIvana bhI zAzvata hai ? = sadAkAla rahanevAlA hai ? | (226) jo suMdara Arogya, jisakA pratikAra na kiyA jA sake vaisI spaSTa AjJA kA svAmitva, anupama rUpa, nirmalatara kIrti, dhana, javAnI, dIrghAyu, sarala sevakavarga, pavitra AzayavAle putra, yaha saba isa parivartanazIla jagata meM milatA hai, sacamuca yaha saba dayA kA hI phala hai / (227) satya se kIrti (phailatI) hai, satya se logoM meM vizvAsa utpanna hotA hai, satya se svarga aura apavarga ke sukha kI saMpatti bhI milatI hai / (228) prAkRta palae vimahApurisA, paDivan annahAnahu kuNaMti / gacchaMti na 'dINayaM (khalu), 12kuNaMti "nahu 1 patthaNAbhaMga / / 229 / / - 218
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jeNa 'paro 'dUmijjai, 'pANivaho hoi 'jeNa bhaNiNa / 'appA "paDai 'aNatthe, 13na hu 11 taM 14 jaMpaMti 12 gI atthA | | 230 11 puNNaM 2 saMgAme 'gayaduggame 'huyavahe, 'jAlAvalIsaMkule, "kaMtAre 'karivagghasIhavisame, 'sele 'bahUvaddave / 10 "aMbohimi samullasaMtalaharI - laMghijjamANaMbare, "savvo "puvvabhavajjiehi 12 puriso, "punnehi pAlijjae || 231 / / saMskRta anuvAda pralaye'pi mahApuruSAH, pratipannamanyathA na khalu kurvanti / dInatAM na gacchanti prArthanAbhaGgaM na khalu kurvanti ||229|| yena paro dUmyate, yena bhaNitena prANivadho bhavati / AtmA'narthe patati, tat khalu gItArthA na jalpanti ||230 gajadurgame saGgrAme jvAlAvalIsaGkale hutavahe, karivyAghrasiMhaviSame kAntAre, bahUpadrave zaile / samullasallaharIlaGghyamAnA'mbare'mbhodhau, sarva: : puruSa: pUrvabhavAjirtaiH puNyaiH pAlyate || 231 / / hindI anuvAda pralayakAla meM bhI mahApuruSa svIkRta bAta ko palaTate nahIM haiM, dInatA prApta nahIM karate haiM aura kisI kI bhI prArthanA ko ThukarAte nahIM haiM arthAt mAMga pUrI karate haiM / (229) jisa vacana se dUsaroM ke dila meM paritApa hotA hai, jisa vacana se jIvahiMsA hotI hai aura svayaM anartha ko prApta kare, vaise vacana gItArtha mahApuruSa nahIM bolate haiM / hAthiyoM ke kAraNa durgama yuddha meM, jvAlAoM ke samUha se dhagadhagAyamAna Aga meM, hAthI - vyAghra aura siMha se vikaTa jaMgala meM, atyadhika saMkaTavAle parvata para aura mAnoM AkAza ko sparza karatI uchalatI laharoMvAle samudra meM bhI pratyeka puruSa pUrvabhava meM upArjita puNya se hI rakSaNa kiyA jAtA hai / (231) 219
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ nANAI-prAkRta nANaM mohamahaMdhayAralaharI-saMhArasUruggamo, nANaM 'diTThaadiTThaiTThaghaDaNA-saMkappakappaDumo / nANaM dujjayakammakuMjaghaDA - paMcattapaMcANaNo, nANaM jIvaajIvavatthuvisara- ssAloyaNe "loyaNaM / / 232 / / 'jahA kharo caMdaNabhAravAhI, 4bhArassa bhAgI'na hu caMdaNassa / evaM khu"nANI caraNeNa hINo, 12nANassa 13bhAgI na hu 14suggaIe / / 233 / / 'succA jANaikallANaM, 'succA jANai pAvagaM / ubhayaM pijANai 'soccA, 10jaM "seyaM 12 13samAyare / / 234 / / jJAnAdi saMskRta anuvAda jJAnaM mohamahAndhakAralaharIsaMhArasUryodgamaH, jJAnaM dRSTA'dRSTeSTaghaTanAsaGkalpakalpadrumaH / jJAnaM durjayakarmakuJjaraghaTApaJcatvapaJcAnanaH, jJAnaM jIvA'jIvavastusamUhasyA''lokane locanam / / 232 / / yathA candanabhAravAhI kharaH, bhArasya bhAgI na khalu candanasya / evaM khalu caraNena hIno jJAnI, jJAnasya bhAgI na khalu sugate: / / 233 / / zrutvA kalyANaM jAnAti , zrutvA pApakaM jAnAti / zrutvobhayamapi jAnAti , yacchreyastat samAcaret / / 234 / / hindI anuvAda moharUpI aMdhakAra kI paraMparA ko dUra karane meM jJAna sUrya ke udaya samAna hai, jJAna dRSTa (dekhe hue) yA adRSTa (nahIM dekhe hue) manapasaMda kArya ke saMkalpa hetu kalpavRkSa samAna hai, jJAna durjaya karmarUpI hAthiyoM ke vRnda kA nAza karane meM siMha samAna hai aura jJAna jIva-ajIvAdi padArthoM ke samUha ko dekhane ke lie cakSusamAna hai / (232) jisa prakAra caMdana ke bhAra ko vahana karanevAlA gadhA mAtra bhAra ko hI vahana karatA hai paraMtu caMdana kI sugaMdha grahaNa nahIM karatA hai, usI taraha cAritrarahita jJAnI, mAtra jJAna ko jAnatA hai paraMtu sadgati prApta nahIM karatA hai / (233) -220
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka (jinavANI) sunakara hI apanA zreya = saMyama jAnatA hai, sunakara hI pApa ko pahicAnatA hai, sunakara hI ubhaya puNya aura pApa ko jAnatA hai, usake bAda jo zreyaskara lage usakA AcaraNa karanA cAhie / (234) prAkRta 'taM 2 rUvaM ' jattha 'guNA, 'taM 'mittaM 'jaM 'niraMtaraM 'vasaNe / 10 so 11 attho 12 jo hatthe, 14taM 15 vinnANaM " jahiM 17 dhammo | 1235 / / painnagagAhA 'tAvaccia ' hoi 'suhaM, 'jAva na 'kIrai 'pio 'jaNo 'ko vi / 11piasaMgo "jeNa 12kao, "dukkhANa "samappio 13 appA / / 236 / / 'na hu 'hoi 'soiavvo, 'jo 'kAlagao 'daDhaM 'samAhIe / 1degso 12hoi "soiavvo, 'tavasaMjamadubbalo 'jo u / / 237 / / prakIrNakagAthAH saMskRta anuvAda tad rUpaM yatra guNAH, tanmitraM yad vyasane nirantaram / so'rtho yo haste, tad vijJAnaM yatra dharmaH ||235|| tAvadeva sukhaM bhavati yAvat ko'pi janaH priyo na kriyate / yena priyasaGgaH kRtaH, AtmA duHkhAnAM samarpitaH / / 236 / / yo dRDhaM samAdhinA kAlagataH, na khalu zocitavyo bhavati / yastu tapaHsaMyamadurbalaH sa zocitavyo bhavati ||237 || hindI anuvAda ataH vahI rUpa hai jahA~ guNa rahe haiM, vahI mitra hai jo saMkaTa meM sAtha meM rahatA hai, vahI dhana hai jo apane hAtha meM hai aura vahI samyagjJAna hai jahA~ dharma hai / (235) taba taka hI sukha hai jaba taka koI bhI vyakti priya nahIM banatA hai, jisane priya (prema) kA saMbaMdha kiyA, usane apanI AtmA ko duHkho ko sauMpa diyA hai / (236) jisa vyakti ne uttama samAdhipUrvaka mRtyu prApta kI hai, vaha zoka karane yogya nahIM haiM, parantu jo tapa aura saMyamapAlana meM durbala hai vahI vAstava meM zoka karane yogya hai / (237) 221
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prAkRta jaM cia 'vihiNA lihiaM, 'taM ciapariNamai sayalaloassa / 'iajANiUNa dhIrA, vihure vi 12na 'kAyarA huMti / / 238 / / patte 'vasaMtamAse, 'riddhi pAvaMti sayalavaNarAI / ___ jaM'na'karIre pattaM, tAkiM 12doso 10 vasaMtassa ? / / 239 / / uiaMmi 'sahassakare, saloyaNo 'picchai sayalaloo / jaM na 'ulUo picchai, 1"sahassakiraNassa'ko 12doso ? / / 240 / / gayaNami gahA sayaNami, 'suviNayA sauNayA vaNaggesu / taha vAharaMti 'purisaM, 10jaha 12diTuM"puvvakammehiM / / 241 / / saMskRta anuvAda yaccaiva vidhinA likhitaM, taccaiva sakalalokasya pariNamati / iti jJAtvA dhIrAH, vidhure'pi kAtarA na bhavanti / / 238 / / vasantamAse prApte sakalavanarAjaya RddhiM prApnuvanti / yat karIre patraM na, tato vasantasya ko doSa : ? ||239 / / sahasrakare udite, salocanaH sakalajanaH pazyati / yadulUko na pazyati, sahasrakiraNasya ko doSaH ? ||240 / / gagane grahAH, zayane svapnAH, vanAgreSu zakunAH / tathA puruSaM vyAharanti, yathA pUrvakarmabhirdRSTam / / 241 / / hindI anuvAda jobhAgya meM likhA hai, vahI pratyeka jIva ko hotA hai, yaha jAnakara dhIrapuruSa saMkaTa meM bhI kAyara nahIM banate haiM / (238) vasaMtaRtu Ane para saMpUrNa vanasamUha khilatA hai, parantu karIra (karIla) ke per3a para patte nahIM Ate haiM, usameM vasaMtaRtu kA kyA doSa ? (239) sUrya kA udaya hone para cakSuvAna sabhI loga dekha sakate haiM, paraMtu ullU dekha nahIM sakatA hai, usameM sUrya kA kyA doSa ? (240) __ AkAza meM sabhI graha, nIMda meM svapna aura vana meM pakSI bhI puruSa (mAnava) ko usa prakAra anukUla yA pratikUla banate haiM, jisa prakAra pUrvopArjita karmoM dvArA honevAlA ho / (241) OMOM 222 -
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta katthai jIvo balavaM, 'katthai 'kammAiM huMti bliaaii| jIvassa ya'kammassa ya, 1"puvvanibaddhAiM "verAI / / 242 / / devassa matthae pADiUNa, savvaM sahati 'kApurisA / 'devo vi tANa saMkai, 1"jesiMteo 12paripphurai / / 243 / / jIaMmaraNeNa 'samaM, 'uppajjai 'juvvaNaM saha 'jarAe / riddhI viNAsasahiA, 1 harisavisAo 110 12kAyavvo / / 244 / / 'avagaNai dosalakkhaM, ikkaM maMneija'kayaM sukayaM / sayaNo 'haMsasahAvo, "piaipayaM vajjae 12nIraM / / 245 / / saMskRta anuvAda kvApi jIvo balavAn, kutrA'pi karmANi balavanti bhavanti / jIvasya ca karmaNazca , pUrvanibaddhAni vairANi / / 242 / / devasya mastake patitvA, kApuruSAH sarvaM sahante / devo'pi teSAM zaGkate, yeSAM tejaH parisphurati / / 243 / / jIvitaM maraNena samam , yauvanaM jarayA sahotpadyate / RddhivinAzasahitA, harSaviSAdau na kartavyau / / 244 / / haMsasvabhAvaH sajjanaH doSalakSamavagaNayati, yat sukRtaM kRtam, (tad) ekaM manyate, payaH pibati nIraM varjayati / / 245 / / hindI anuvAda kabhI AtmA balavAna hotI hai, to kabhI karma balavAna hotA hai, sacamuca jIva aura karma kI pUrvabaddha vaira jaisI paristhiti hai / (242) devatA ko lakSya banAkara kAyara puruSa saba sahana karate haiM, parantu deva bhI usase satarka rahate haiM, jisakA teja sphurAyamAna hai / (243) __ jIvana mRtyu ke sAtha aura javAnI vRddhAvasthA ke sAtha hI utpanna hotI haiM, samRddhi bhI vinAzasahita hai ataH isameM AnaMda yA kheda nahIM karanA cAhie / (244) haMsa jaise svabhAvavAlA sajjana, lAkhoM doSoM kI avagaNanA karatA hai, lekina jo koI satkArya kiyA ho, usa eka ko hI dekhatA hai, jaise haMsa dUdha pItA hai aura pAnI ko chor3a detA hai / (245) 7 -223
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'saMtaguNakittaNeNa vi, 'purisA 'lajjaMti 'je 2 mahAsattA / 'iarA 7 appassa 'pasaMsaNeNa, hiyae 10 11 mAyaMti / / 246 / / 'saMtehiM 2 asaMtehiM a, parassa 'kiM 'jaMpiehiM 'dosehiM / 7 accho 'jaso 'na 10 labbhai, 11 so vi 12 amitto kao "hoi | | 247 || 'vihalaM +-jo 'avalaMbai, 'AvaipaDiaM ca 'jo ' samuddharaI / 7saraNAgayaM ca 'rakkhai, "tisu tesu 12 alaMkiA "puhavI / / 248 / / 'saha 2 jAgaraNa 'saha 'suANANaM, 'saha 'harisasoavaMtANaM / zranayaNANaM va 'dhannANaM, 'AjammaM "niccalaM 11 pimmaM / / 249 / / saMskRta anuvAda ye mahAsattvAH puruSAH sadguNakIrtanenA'pi lajjante / itare AtmanaH prazaMsanenA'pi hRdaye na mAnti ||246 || parasya sadbhirasadbhizca doSairjalpitaiH kim ? acchaM yazo na labhyate, so'pyamitraH kRto bhavati ||247 || yo vihvalamavalambate, yazcA''patitaM samuddharati / zaraNA''gataM ca rakSati, taistribhiH pRthvyalaGkRtA // 248 || saha jAgratoH saha svapato: saha harSazokavato: / dhanyayoH nayanayoriva Ajanma nizcalaM prema ||249|| 1 hindI anuvAda sAttvika puruSa vidyamAna guNoM kI bhI prazaMsA karane meM zaramAte haiM, jaba ki anya loga apanI prazaMsA karate hRdaya meM phUle nahIM samAte haiM / (246) dUsaroM ke vidyamAna yA avidyamAna doSa kahane se kyA lAbha ? isase yaza nahIM milatA hai aura vaha vyakti bhI duzmana bana jAtA hai / (247) jo saMkaTa meM Aye hue ko Azraya detA hai, jo Apatti meM Aye hue kA uddhAra karatA hai aura zaraNAgata kA rakSaNa karatA hai, ina tInoM dvArA pRthvI zobhA detI hai / (248) sAtha meM jAgate, sAtha meM sote, sAtha meM hI AnaMda aura duHkha vyakta karate kucha dhanya puruSoM kA hI do netroM kI taraha AjIvana nizcala prema hotA hai / (249) 224
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'viNae sissaparikkhA, 'suhaDaparikkhA yahoi saMgAme / vasaNe 'mittaparikkhA, 'dANaparikkhA yadukkAle / / 250 / / 'AraMbhe natthi dayA, 'mahilAsaMgeNa nAsae baMbhaM / 'saMkAe sammattaM, 10pavvajjA atthagahaNeNa / / 251 / / dIsai 'vivihacchariaM, 'jANijjai suaNadujjaNaviseso / 5appANaM kalijjai, 'hiMDijjai 'teNa puhavIe / / 252 / / satthaM 'hiayapaviTuM, mArai 'jaNe pasiddhamiNaM / 'taM pi guruNA pauttaM, 1 jIvAvai 12piccha "acchariaM / / 253 / / saMskRta anuvAda vinaye ziSyaparIkSA, saGgrAme ca subhaTaparIkSA bhavati / vyasane mitraparIkSA, duSkAle ca dAnaparIkSA ||250|| Arambhe dayA nA'sti, mahilAsaGgena brahma nazyati / zaGkayA samyaktvam, arthagrahaNena pravrajyA ||251 / / vividhA''zcaryaM dRzyate , sujanadurjanavizeSo jJAyate / AtmA kalyate, tena pRthivyAM hiNDayate / / 252 / / hRdayapraviSTaM zastraM mAryate, idaM jane prasiddham / tadapi guruNA prayuktaM jIvAyayatyA''zcaryaM pazya / / 253 / / hindI anuvAda vinaya meM ziSya kI parIkSA, yuddha meM sainikoM kI parIkSA, saMkaTa meM mitra kI parIkSA aura duSkAla meM dAna kI parIkSA hotI hai / (250) Arambha-samArambha ke kArya meM dayA nahIM rahatI hai, strI ke saMparka se brahmacarya naSTa hotA hai, zaMkA se samyaktva aura dhana grahaNa karane se saMyama kA nAza hotA hai / (251) __aneka prakAra ke Azcarya dekhane ko mile, sajjana aura durjana kA bheda jJAta ho, AtmA kA bodha ho athavA svayaM kalAoM meM kuzala bane, ataH duniyA (jagat) meM ghUmanA cAhie / (252) hRdaya meM praviSTa zastra mAratA hai yaha jagat prasiddha hai, parantu guru bhagavaMta dvArA prayukta vahI zastra jIvana detA hai / (253) -225
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'jaNaNI 2 jammuppattI, pacchimaniddA 'subhAsiA guTThI / maNaIlaiM 'mANussaM, paMca vi dukkhehiM 10muccaMti / / 254 / / 2jaM 'avasare 'na hUaM, dANaM "viNao 'subhAsi vayaNaM / pacchA 10gayakAleNaM, "avasarahieNa kiM 12teNa ? ||255 / / 'uvabhuMjiuMna yANai, riddhiM patto vi 'puNNaparihINo | 'vimale vi jale 'tisio, "jIhAe 10maMDalo lihai / / 256 / / AkaDDiuNa nIraM, revA rayaNAyarassa appei / 'na hu gacchei marudese, 'saccaM 10bhariA "bharijjaMti ||257 / / saMskRta anuvAda jananI, janmotpattiH, pazcimanidrA subhASitA goSThI / manaiSTaM mAnuSyaM, paJcApi duHkhairmucyante ||254|| avasare yad dAnaM, vinayaH, subhASitaM vacanaM na bhUtam / pazcAd gatakAlena avasararahitena tena kim ? ||255 / / puNyaparihINa RddhiM prApto'pyupabhoktuM na jAnAti / vimale'pi jale tRSito maNDalo jIhvayA likhati ||256 / / revA nIramAkRSya ratnAkarasyA'rpayati / marudeze na khalu gacchati, satyaM bhRtA bhiyante / / 257 / / hindI anuvAda mAtA, janmabhUmi, pazcimarAtri kI nidrA, subhASitoM kI goSThI (carcA) aura manapasanda manuSya ye pA~ca duHkhapUrvaka chUTate haiM / (254) samaya (= avasara) Ane para jo dAna diyA na jAe, vinaya kiyA na jAe, subhASita vacana bole na jAe, to samaya bItane para, avasararahita unase = (dAna, vinaya, subhASita vacana se) kyA (lAbha) ? (255) puNyahIna AtmA samRddhi prApta karane para bhI usakA upabhoga karanA nahIM jAnatA hai, nirmala pAnI meM bhI rahA tRSAtura kuttA jIbha se hI (pAnI) cATatA hai | (256) narmadA nadI pAnI ko vahana karake samudra ko detI hai, parantu marudeza ko nahIM detI hai, sacamuca bhare hue hI bhara jAte haiM / (257) -226
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta 'sAsAI 'taMpi jalaM, pattaviseseNa aMtaraM 'guruaM / ahimuhi paDiaMgalaM, "sippiuDe 12muttiyaM hoi / / 258 / / 'kesiMci hoi vittaM, 'cittaM 'annesimubhayamannesiM / cittaM vittaM 1 pattaM, "tiNNi vikesiMci 13dhannANaM / / 259 / / kattha vidalaM na gaMdyo, 'kattha vigaMdho na hoi'mayaraMdo / 1"ikkakusumaMmi mahuyara !, 12do tiNNi guNA 4na 15dIsati / / 260 / / saMskRta anuvAda / sA svAtiH, jalamapi tat, pAtravizeSeNA'ntaraM gurukam / / ahimukhe patitaM garalaM, zuktipaTe mauktikaM bhavati ||258 / / keSAJcid vittaM bhavati, anyeSAM cittam, anyeSAmubhayam / cittaM vittaM pAtraM, trINyapi keSAzcid dhanyAnAm / / 259 / / kutrA'pi dalaM, gandho na; kvA'pi gandho, makarando na bhavati / madhukara ! ekakusume dvau trayo vA guNA na dRzyante / / 260 / / hindI anuvAda vahI svAti nakSatra hai, vahI pAnI hai, parantu pAtra vizeSa se bar3A aMtara ho jAtA hai, sarpa ke mukha meM girA (pAnI) jahara bana jAtA hai aura sIpa ke aMdara girA (pAnI) motI bana jAtA hai / (258) kisI ke pAsa dhana hotA hai, kisI ke pAsa mana hotA hai, to kisI ke pAsa donoM hote haiM, parantu mana, dhana aura pAtra ye tInoM to kisI dhanyAtmA ko hI prApta hote haiM / (259) kisI vRkSa para phUla hotA hai, gaMdha nahIM hotI hai, kahIM gaMdha hotI hai parantu makaraMda = puSparasa nahIM hotA hai, he bhramara ! eka hI phUla para do yA tIna guNa dekhane ko nahIM milate haiM / (260) prAkRta kattha vijalaM 'na'chAyA, 'kattha vi chAyAna 'sIalaM salilaM / . 1'jalachAyAsaMjuttaM, 12 1"pahia ! 13sarovaraM 14viralaM / / 261 / / 'kattha vitavo 'na tattaM, 'kattha vitattaM na 'suddhacArittaM / 'tavatattacaraNasahiA, 1"muNiNo vi athiova "saMsAre / / 262 / / -227
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dukkhANa 'eu dukkhaM, 'guruANa jaNANa hiaymoNmi| . 'jaMpiparo patthijjai, 1jaMpi ya"parapatthaNAbhaMgo / / 263 / / saMskRta anuvAda kvA'pi jalaM chAyA na, kutrA'pi chAyA zItalaM salilaM na | pathika ! jalachAyAsaMyuktaM , tat sarovaraM viralam / / 261 / / kutrA'pi tapaH tattvaM na, kvA'pi tattvaM, zuddhacAritraM na / tapastattvacaraNasahitA munayo'pi ca saMsAre stokAH / / 262 / / gurukANAM janAnAM hRdayamadhye duHkhAnAmetad duHkham / yadapi para: prArthyate, yadapi ca paraprArthanAbhaGgaH / / 263 / / hindI anuvAda kahIM pAnI hotA hai parantu chAyA nahIM hotI hai, kahIM chAyA hotI hai parantu zItala jala nahIM hotA hai, he musAphira ! pAnI aura chAyA donoM se suzobhita sarovara durlabha hai / (261) kisI ke pAsa tapa hotA hai parantu tattvajJAna nahIM hotA hai, kisI ke pAsa tattvajJAna hotA hai parantu nirmalatara saMyama nahIM hotA hai; tapa, tattvajJAna aura saMyama se suzobhita sAdhu bhI saMsAra meM alpa hote haiM / (262) ___ mahAna puruSoM ke hRdaya meM yahI sabase bar3A duHkha hai, eka to-dUsaroM ke pAsa mAMganA aura dUsarA-anya kI prArthanA kA bhaMga karanA / (263) prAkRta akiM kiM na kayaM, ko ko 'napatthio, 'kaha kaha 11-12nAmiaMsIsaM? / 'dubbharauarassa kae, 13kiM 14-15kayaM kiM 17nakAyavvaM / / 264 / / jIvaMti 'khaggachinnA, pavvayapaDiAvi ke vi'jIvaMti / 'jIvaMti udahipaDiA, 'caTTacchinnAna "jIvaMti / / 265 / / jaM ajjiaM 'carittaM, 'desUNAe apuvvakoDIe / taM pi'kasAiyamitto, 1 hArei naro muhutteNa / / 266 / / taM natthi raM taM natthi, rAulaMdeulaM pi'taM natthi / 1 jattha 'akAraNakuviA, 12do tinni 4khalA 15na 16dIsati / / 267 / / 228 -
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda durbharodarasya kRte kiM kiM na kRtam ?, kaH ko na prArthitaH ? kva kva zIrSaM na nAmitam ? kiM na kRtaM ?, kiM na kartavyam ? ||264 / / khaDgacchinnA jIvanti , parvatapatitA api ke'pi jIvanti / udadhipatitA jIvanti, caTucchinnA na jIvanti / / 265 / / dezonayA pUrvakoTyA ca yaccAritramarjitam / tadapi kaSAyikamAtro naro muhUrtena hArayati ||266 / / tad gRhaM nA'sti, tad rAjakulaM nA'sti , tad devakulamapi nA'sti / yatrA'kAraNakupitAH, dvau trayo vA khalA na dRzyante / / 267 / / / hindI anuvAda duHkhapUrvaka bharA jAya aise peTa hetu kyA-kyA nahIM kiyA ? kisa-kisa ke pAsa (pratyeka vyakti ke pAsa) hAtha lambA nahIM kiyA ? kahA~-kahA~ mastaka nahIM jhukAyA ? kyA-kyA nahIM kiyA ? aura kyA-kyA karane yogya nahIM hai ? (264) talavAra se bhede hue jIvita rahate haiM, parvata para se gire hue kucha vyakti jIvita rahate haiM, samudra meM gire hue bhI jIvita rahate haiM parantu kukSipramANa AhAra nahIM milane para jIvita nahIM raha sakate haiM / (265) dezona pUrvakror3a varSaparyanta saMyamapAlana se jo saMyamabhAva prApta hote haiM, ve bhI kaSAya karane mAtra se jIva eka muhUrta meM hAra jAtA hai / (266) __ vaisA koI ghara nahIM hai, vaisA koI rAjakula nahIM hai, vaisA koI devAlaya nahIM hai, jahA~ niSkAraNa krodhita do yA tIna puruSa dikhAI nahIM dete haiM / (267) prAkRta 'aitajjaNAnakAyavvA, 'puttakalattesusAmie abhicce / 'dahiaMpi mahijjaMtaM, 1 chaMDai dehaM 12 1saMdeho / / 268 / / vallI nariMdacittaM, 'vakkhANaM "pANiaMca mhilaao| 'tattha ya vaccaMti 'sayA, jattha ya dhuttehiM "nijjaMti / / 269 / / 4avaloai gaMthatthaM, atthaM gahiUNa pAvae 'mukkhaM / paraloe dei diTThI, muNivarasAricchayA 'vesA / / 270 / / 'do paMthehiM na gammai, domuhasUIna sIvae kaMthaM / 1"dunni 13 14huMti 12kayA vihu, iMdiyasukkhaM ca "mukkhaM ca / / 271 / / -229
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda putrakalatrayoH svAmini bhRtye'titarjanA na kartavyA / dadhyapi mathyamAnaM dehaM muJcati, sandeho na ||268 / / vallI, narendracittaM, vyAkhyAnaM, pAnIyaM mahilAzca / tatra ca sadA vrajanti, yatra ca dhUrtIyante / / 269 / / vezyA munivarasadRzI granthArthamavalokayati / arthaM gRhItvA mokSaM prApnoti, paraloke dRSTirdadAti ||270 / / dvAbhyAM pathibhyAM na gamyate, dvimukhasUcI kanyAM na sIvyati / indriyasaukhyaM ca mokSazca dve kadApi na khalu bhavataH / / 271|| hindI anuvAda putra, patnI, seTha athavA naukara (sevaka) kA atyaMta tiraskAra nahIM karanA cAhie, kyoki dahI bhI mathane para apanA svarUpa chor3a detA hai, usameM koI saMzaya nahIM hai / (268) bela, rAjA kA mana, pravacana, pAnI aura striyA~ hamezA vahIM jAte haiM, jahA~ ve dhUrta puruSoM dvArA le jAye jAte / (269) vezyA sAdhu ke samAna hotI hai, jisa prakAra sAdhu bhagavaMta granthoM ke artha kA avagAhana karate haiM, artha ko jAnakara mokSa prApta karate haiM, paraloka tarapha dRSTi DAlate haiM, usI prakAra vezyA gAMTha meM rahe dhana ko dekhatI hai, dhana ko lekara usase chUTa jAtI hai aura dUsare puruSa meM najara DAlatI hai / (270) jisa prakAra eka sAtha meM do rAstoM para nahIM cala sakate haiM, eka sAtha meM do mukhavAlI salAI se kapar3A nahIM sIyA jAtA hai, usI prakAra indriyoM ke sukha aura mokSa ye donoM eka sAtha meM kabhI prApta nahIM hote haiM / (271) prAkRta vasaNe visAyarahiyA, 'saMpattIe aNuttarA huMti / maraNe vi'aNuvviggA, sAhasasArA ya 'sappurisA / / 272 / / aNuvaTThiassa dhamma, mA hu'kahijjAhi 'suTTha vipiyassa / "vicchAyaM 12hoi 10muhaM, vijjhAyariMga dhamaMtassa / / 273 / / 4rayaNiM 'abhisAriyAo, corA padAriyA ya 'icchaMti / tAlAyarA'subhikkhaM, 'bahudhannA kei "dubbhikkhaM / / 274 / / hasUna -220 B .
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda satpuruSA vyasane viSAdarahitAH, sampattyAmanuttarAH, maraNe'pyanudvignAH, sAhasasArAzca bhavanti / / 272 / / suSTu priyasyA'pyanupasthitasya, dharmaM mA khalu kathaya / vidhyAtA'gniM dhamato, mukhaM vicchAyaM bhavati ||273 / / abhisArikAzcaurAH, pAradArikAzca rajanImicchanti / tAlAcarA: subhikSaM , kecid bahudhanyA durbhikSam ||274|| hindI anuvAda satpuruSa Apatti meM khedarahita hote haiM, samRddhi meM anuttara = zreSTha hote haiM, mRtyu samaya bhI udvegarahita hote haiM aura sAhasavaMta hote haiM / (272) atyaMta priya ho to bhI anupasthita = apane sAmane nahIM Aye hue ko dharma nahIM kahanA cAhie, kyoMki bujhate hue agni ko phUMkane para apanA hI mukha malina hotA hai / (273) abhisArikA = saMketa sthAna para jAnevAlI striyA~, cora aura parastrIlaMpaTa puruSa rAta ko cAhate haiM, cora sukAla aura adhika dhAnyavAle kucha loga duSkAla cAhate haiM / (274) prAkRta jiMkiMci pamAeNaM, 'na suTThabhevaTTiyaM mae 'puTvi / 10taM bhe 14khAmemi 13ahaM, nissalo 12nikkasAo a / / 275 / / 'guNasuTThiassavayaNaM, ghayaparisitto vva 'pAvao bhaai| 'guNahINassana 'sohai, "nehavihUNo "jaha 12paIvo / / 276 / / aibahuyaM aibahuso, aippamANeNa bhoyaNaM bhuttaM / hAejja va vAmejja va, mArejja va 'taM ajIraMtaM / / 277 / / jaMpejja piyaM viNayaM, karijja'vajjejja 'putti ! paraniMdaM / zvasaNe vimA 12vimuMcasu, 'dehacchAya vva niyanAhaM / / 278 / / saMskRta anuvAda bho ! mayA pramAdena pUrvaM yatkizcit suSTu na vartitam / bho ! tanniHzalyo niSkaSAyazcA'haM kSAmyAmi / / 275 / / guNasusthitasya vadanaM ghRtapariSiktaH pAvaka iva bhAti / guNahInasya na zobhate, yathA snehavihInaH pradIpaH ||276 / / 231
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ atibahukamatibahuzo'tipramANena bhojanaM bhuktam / ajIryamANaM tajjahyAdvA vamedvA, mriyeta vA ||277 / / putri !, priyaM jamped, vinayaM kuryAt, paranindAM varjet / vyasane'pi dehacchAyeva nijanAthaM mA vimuJca / / 278 / / hindI anuvAda maiMne pahale pramAda ke kAraNa jo kucha samyak AcaraNa nahIM kiyA hai usakI zalyarahita aura kaSAyarahita maiM kSamApanA karatA hU~ 1 (275) guNavAna puruSa kA mukha ghI se siMcita agni ke samAna tejasvI lagatA hai aura nirguNa puruSa kA mukha snigdhatA = ghI rahita dIpaka ke samAna nisteja lagatA hai / (276) atyadhika, bahuta bAra aura pramANa se adhika kiyA gayA bhojana ajIrNavAna puruSa ko dasta lagAtA hai, vamana karAtA hai athavA mAratA (prANarahita banAtA) hai / (277) he putrI ! priya bolanA cAhie, vinaya karanA cAhie, paraniMdA kA tyAga karanA cAhie aura saMkaTa meM deha kI chAyA kI taraha apane pati kA tyAga nahIM karanA cAhie / (278) prAkRta 'kiM laTuM 'lahihI varaM piyayamaM, kiM tassa saMpajjihI, ki "loyaM 10sasurAiyaM 12niyaguNa-ggAmeNa 13 jissae ? / 14kiM 15sIlaM paripAlihI? 20pasavihI, 17kiM 18puttamevaM 19dhuvaM, 24ciMtAmuttimaI 21piUNa 22bhavaNe, 25saMvaTTae 2 kannagA / / 279 / / 5dhammArAmakhayaM khamAkamaliNI-saMghAyanigghAyaNaM, 'majjAyAtaDipADaNaM suhamaNo-haMsassa nivvAsaNaM / "vuDDhi lohamahaNNavassA khaNaNaM, 12sattANukaMpAbhuvo, 14saMpADei 'pariggaho 'girinaI-pUro vva vaDhatao / / 280 / / saMskRta anuvAda kiM laSTaM varaM lapsyase ?, kiM tasya priyatamAM saMpatsyase ?; kiM zvasurAdikaM lokaM nijaguNagrAmeNa rakSyati ? / kiM zIlaM paripAlayiSyasi, dhruvaM putrameva prasaviSyase ?, pitrobhavane kanyakA cintAmUrtimatI saMvartate / / 279 / / -232 5
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ girinadIpUra iva vardhamAnaH parigrahaH dharmA''rAmakSayaM, kSamAkamalinIsaMghAtanirghAtanam ; maryAdAtaTIpAtanaM , zubhamanohaMsasya nirvAsanam / lobhamahArNavasya vRddhiM, sattvAnukampAbhuvaH khananaM sampAdayati ||280 / / hindI anuvAda kyA yogya pati milegA ? kyA usakA prema saMpAdana karegI ? kyA zvasura Adi ko apane guNoM ke samUha se AnaMdita karegI ? kyA zIla kA barAbara pAlana karegI ? kyA nizcaya putra ko hI janma degI ? isa prakAra mAtA-pitA ke ghara kanyA sAkSAt cintA kI mUrtisamAna hai / (279) parvata kI nadI meM bAr3ha samAna vRddhiMgata parigraha dharmarUpI bagIce kA nAza karatA hai, kSamArUpI kamalinI (kamala kA gAcha) ke samUha kA ucchedaka hai, maryAdArUpI kinAre ko girAnevAlA hai, zubha manarUpI haMsa ko dezanikAlA karanevAlA hai, lobharUpI mahAsamudra ko bar3hAnevAlA aura jIvoM kI anukaMpArUpI pRthvI ko khodanevAlA hai / (280) prAkRta 'hAkuMdiMdusamujjalo kalusio, tAyassa 'vaMsomae, baMdhUNaM muhapaMkaesu yahahA, 11dinno 10msiikucco| 12hI 13telukka14makittipaMsupasare-16NuddhaliyaM 15savvao, 17dhiddhI ! 19bhImabhavubbhavANa 21bhavaNaM, 2 dukkhANa appA 22kao / / 281 / / 'Usasa-nisasa-rahiyaM, 'guruNo sesaM vase havai 'dav / 'teNANuNNA jujjai, 10aNNaha 12doso 13bhave "tassa / / 282 / / nasA sahA, 'jattha na 'saMti vuDDA; 13vuDDA 14na 12te, je "na"vayaMtidhammaM / 19dhammo 20na 18so. 15jattha ya 17 natthi 16 saccaM, 24saccaM 25na 23taM, 21jaM 22chalaNANuviddhaM / / 283 / / saMskRta anuvAda hA mayA kundendusamujjvalastAtasya vaMzaH kaluSitaH; hahA ! bandhUnAM mukhapaGkajeSu ca maSIkUrcako dattaH / - 233
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI ! trailokyamakIrtipAMzuprasareNa sarvata uddhUlitama ; dhig dhig ! AtmA bhImabhavodbhavAnAM duHkhAnAM bhavanaM kRtaH / / 281 / / ucchvAsanizvAsarahitaM zeSaM dravyaM gurorvaze bhavati / tenA'nujJA yujyate, anyathA tasya doSo bhavet / / 282 / / yatra vRddhAH na santi sA sabhA na ye dharmaM na vadanti, vRddhAH na / yatra ca satyaM nA'sti, sa dharmo na yacchalanAnuviddhaM tat satyaM na ||283|| hindI anuvAda , aho ! maiMne kuMda = zvetaphUla aura caMdrasamAna nirmala pitA ke vaMza ko kalaMkita kiyA hai, aho ! bhAiyoM ke mukharUpI kamala para syAhI kA kAlA kUrcaka lagAyA hai, aho ! apayazarUpI rajakaNoM ko phailAkara cAroM tarapha se tIna loka ko dhUlavAlA banA diyA hai, mujhe dhikkAra ho ! ki maiMne svayaM hI AtmA ko bhayaMkara bhava meM utpanna duHkhoM kA sthAna banA diyA hai / ( 281 ) ucchvAsa aura nizvAsa (= zvAsocchvAsa) rahita zeSa saba dravya guru bhagavaMta ke adhIna hai, ataH anujJA yogya ( ucita) hai, anyathA to use doSa hotA hai / (282) jahA~ vRddhapuruSa nahIM hai, vaha sabhA nahIM hai ! jo dharma ko nahIM kahate haiM ve vRddhapuruSa nahIM haiM / , jahA~ satya nahIM hai vaha dharma nahIM hai aura jo dUsaroM ko ThaganevAlA hai vaha satya nahIM hai / (283) prAkRta 'joei ya 'jo 7 dhamme, 'jIvaM viviheNa 'keNai 'naeNa / 'saMsAra - cAraga-gayaM, 'so "naNu "kallANamitto tti / / 284 / / jiNapUA 'muNidANaM, 'ettiyamettaM 'gihINa 'saccariyaM / 7jai 'eAo 'bhaTTho, 10tA 12 bhaTTho 11 savvakajjAo / / 285 / / 'narassA'bharaNaM rUvaM, 'ruvassA' bharaNaM 'guNo / 7 guNassA' bharaNaM 'nANaM, 10 nANassA 1 bharaNaM 12 dayA / / 286 / / 'airoso +-aitoso, 'aihAso 'dujjaNehiM 'saMvAso / "aiubbhaDo ya 'veso, 'paMca vi 'garuyaM pi "lahuaMti / / 287 / / 234
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda yaH kenA'pi vividhena nayena saMsAracArakagataM jIvaM / dharme yojayati, sa nanu kalyANamitramiti 1284 / / jinapUjA munidAnam, etAvanmAtraM gRhiNAM saccaritram / yadyetAbhyAM bhraSTaH, tataH sarvakAryAd bhraSTaH ||285 / / narasyA''bharaNaM rUpam, rUpasyA''bharaNaM guNaH / guNasyA''bharaNaM jJAnaM jJAnasyA''bharaNaM dayA | 286 || atiroSo'titoSaH, atihAso, durjanaiH saMvAsaH / atyudbhaTazca veSaH, paJcApi gurukamapi laghuyanti ||287|| hindI anuvAda " jo aneka prakAra ke nayoM dvArA saMsAracakra meM rahe jIva ko dharmamArga meM jor3atA hai, vaha sacamuca usakA kalyANamitra hai / (284) jinezvara prabhu kI pUjA aura sAdhu bhagavaMtoM ko supAtradAna, yahI gRhastha kA saccAritra hai, jo ina donoM se bhraSTa huA, use pratyeka kArya se bhraSTa samajhanA cAhie | (285) manuSya kA AbhUSaNa rUpa hai, rUpa kI zobhA guNa hai, guNa kA AbhUSaNa (zobhA) jJAna hai aura jJAna kA bhUSaNa dayA hai | (286) atigussA, atisaMtoSa, atiharSa, durjanoM ke sAtha samAgama aura ati udbhaTa vezabhUSA-ye pA~ca apane baDappana ko bhI kalaMkita karate haiM / (287) prAkRta 'abhUsaNo 'sohai 'baMbhayArI, akiMcaNo 'sohai 'dikkhadhArI buddhijuo 'sohara rAyamaMtI, " lajjAjuo 12 sohai 11 egapattI / / 288 / / 'na 1 dhammakajjA 'para' matthi kajjaM, 'na 'pANihiMsA 'paramaM akajjaM 13na 10 pemarAgA 11 para 14 matthi 12 baMdho, 18na 15 bohilAbhA "paramatthi 19 17 lAbho / / 289 / / 'jUe 2 pasattassa ' dhaNassa 'nAso, 'maMse 'pasattassa 7 dayAinAso / 'majje 'pasattassa 'jasassa "nAso, 12vesApasattassa 13 kulassa "nAso / / 290 / / 235
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta anuvAda abhUSaNo brahmacArI zobhate , akiJcano dIkSAdhArI zobhate / buddhiyuto rAjamantrI zobhate, lajjAyuta ekapatnIkaH zobhate / / 288 / / dharmakAryAtparaM kAryaM nA'sti , prANihiMsAyAH paramamakAryaM na / premarAgAtparo bandho nA'sti, bodhilAbhAt paro lAbho nA'sti / / 289 / / dyUte prasaktasya dhanasya nAzaH, mAMse prasaktasya dayAdinAzaH / madye prasaktasya yazaso nAzaH, bezyAprasaktasya kulasya nAzaH / / 290 / / hindI anuvAda alaMkArarahita brahmacArI zobhA detA hai, akiMcana (niSparigrahI) saMyamI zobhA dete haiM, buddhi se alaMkRta rAjamaMtrI zobhA dete haiM aura lajjAyukta ekapatnIvAlA kulavAnapuruSa zobhA detA hai / (288) dharmakArya samAna (zreSTha) koI kArya nahIM hai, jIvoM kI hiMsA se vizeSa koI duSkRtya nahIM haiM, prema ke rAga se bar3A koI baMdhana nahIM hai aura bodhi= samyaktva kI prApti samAna koI lAbha nahIM hai / (289) jue meM Asakta vyakti ke dhana kA nAza hotA hai, mAMsa meM Asakta vyakti ke dayAdi guNa naSTa hote haiM, madirA meM Asakta mAnava kI kIrti naSTa hotI hai aura vezyA meM Asakta mAnava ke kula kA uccheda hotA hai / (290) prAkRta 'hiMsApasattassa sudhammanAso, corIpasattassa sarIranAzo / 'tahA paratthIsu'pasattayassa, savvassa nAso 1 ahamA "gaI ya / / 291 / / dANaM 'dariddassa, pahussa khaMtI; icchAniroho ya 'suhoDayassa / 'tAruNNae "iMdiya-niggahoya, degcattArie ANi"sudukkarANi / / 292 / / vivihstthaao| saMskRta anuvAda hiMsAprasaktasya sudharmanAzaH, caurIprasaktasya zarIranAzaH / tathA parastrISu prasaktasya, sarvasya nAzo'dhamA gatizca / / 291 / / daridrasya dAnam, prabhoH zAntiH, sukhocitasyecchAnirodhaH / tAruNye indriyanigrahazca , etAni catvAri suduSkarANi / / 292 / / 236
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI anuvAda hiMsA meM AnaMdita vyakti kA saddharma naSTa hotA hai, corI meM anurakta vyakti ke zarIra kA nAza hotA hai, usI prakAra parastrI meM lampaTa (Asakta) vyakti kA saba kucha naSTa hotA hai aura durgati hotI hai / (291) daridra avasthA meM diyA huA dAna, svAmI (mAlika) hote hue bhI kSamA rakhanA, sukhI hote hue bhI icchA kA nirodha aura javAnI meM indriyoM ko vaza meM karanA, ye cAra atiduSkara kArya haiM / (292) pasatthI prAkRta "paNamiarthamaNapAsaM, jiNIsaraM 'bhattacittavaMchiyayaM / 'jagagurunemisuriMda, jAsa' pasAyA imA raiA / / 1 / / saguruM vinnANasUriM, 'saMtappabhaviabohayaM 'vaMde / bhavakUvAu asaraNo, jeNa 'jaDo haM 10samuddhario / / 2 / / pannAsakatthuravijaya- gaNiNA'raiyA ya pADhamAleyaM / *bANanihinaMdacaMde, 'vAse mahumAsasuhapakkhe / / 3 / / 'jAva jiNasAsaNamiNaM, 'jAva ya dhammo jayammi 'vipphurai / pAiavijjatthIhiM, tAva 1"suhaM 11 bhaNijjau esA / / 4 / / avi yaaTThArasa-dusahasse, vikkamavarise 'taijjasakkaraNaM / katthUrAyarieNaM, 'supADhamAlAi saMraiaM / / 5 / / prazastriH __saMskRta anuvAda bhaktacittavAJchitadaM, jinezvaraM sthambhanapArthaM praNamya / jagadgurunemisUrIndraM yeSAM prasAdAdiyaM racitA ||1|| santaptabhavikabodhadaM svaguruM vijJAnasUri vande / yenA'zaraNo jaDo'haM bhavakUpAt samuddhRtaH / / 2 / / pannyAsakastUravijayagaNinA ceyaM pAThamAlA / bANanidhinandacandre varSe madhumAsazubhapakSe racitA ||3|| yAvadidaM jinazAsanaM yAvacca dharmo jagati visphurati / tAvat prAkRtavidyArthibhireSA sukhaM bhaNyatAm / / 4 / / 237
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ api ca-aSTAdazadvisahase, vikramavarSe / kastUrAcAryeNa supAThamAlAyAH tRtIyasaMskaraNaM saMracitam / / 5 / / iti zrI zAsana samrAT nemi-vijJAna-kastUrasUri pahAlaGakArA cAryade zrI vijaya candrodayasUri gurubandhu AcAryazrI vijaya azokacandrasUri ziSTa paMnyAsa somacandravijaya gaNi saGakalitA zrI prAkRtavijJAna pAThamAlA mArgadarzika sampUrNA / / hindI anuvAda bhakta ke manovAMchita pUrNa karanevAle jinezvara zrIsthaMbhanapArzvanAtha prabhu ko praNAma karake, jagadguru zrInemisUrIzvarajI ko vaMdana karatA hU~-jinakI kRpA se maiMne isa pAThamAlA kI racanA kI hai / (1) saMsAra se saMtapta bhavyajIvoM ko bodhadAyaka mere guru zrIvijJAnasUrIzvarajI ko vaMdana karatA hU~, kyoMki jinake dvArA azaraNa aura maMdabuddhivAna merA bhavarUpI kue meM se uddhAra karAyA hai / (2) paMnyAsa zrIkastUravijayagaNi dvArA vikrama saMvat 1995 varSa, caitra mahIne ke zuklapakSa meM isa pAThamAlA kI racanA kI gaI / (3) jaba taka yaha jinazAsana jayavaMta hai aura jaba taka jainadharma jagat meM gUMjatA hai, taba taka prAkRta ke vidyArthiyoM dvArA isa pAThamAlA kA sukhapUrvaka abhyAsa kiyA jAya / (4) vikramasaMvat 2018 varSa meM AcArya zrIvijayakastUrasUri ne isa pAThamAlA kA tIsarI bAra saMskaraNa kiyA / (5) isa prakAra zAsanasamrAT, tapAgacchAdhipati, sUricakravartI, jagadguru kadaMbagiri pramukhAneka tIrthoddhAraka bhaTTArakAcArya zrImad vijayanemisUrijI ma. ke paTTAlaMkAra pUjyapAda A. bhaTTAraka AcAryadeva zrImadvijayavijJAnasUrijI ma. ke paTTadhara vijayakastUrasUrijI mahArAja dvArA racI huI yaha pAThamAlA pUrNa huii| isa prakAra zrI zAsana samrAT zrI nemi-vijJAna-kastUrasUri paTTAlaMkAra AcAryadeva zrImad vijaya candrodayasUri gurubaMdhu AcAryadeva zrImad vijaya azokacandrasUri ziSya paMnyAsa somacandravijaya gaNi vartamAna meM AcArya zrI somacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. saMkalita zrI prAkRta vijJAna pAThamAlA mArgadarzikA pUrNa huii| -238
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ . parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya / ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. kA hindI sAhitya 1. vAtsalya ke mahAsAgara 56. navapada pravacana 110. prabho! mana-maMdira padhAro 2. sAmAyika sUtra vivecanA 57. aitihAsika kahAniyA~ 111. sarasa kahAniyA~ 3. caityavandana sUtra vivecanA 58.tejasvI sitAreM 112. mahAvIra vANI 4. AlocanA sUtra vivecanA 59.sannArI vizeSAMka 113. sadaguru-upAsanA 5. zrAvaka pratikramaNa sUtra vivecanA 60.micchAmi dukkaDama 114. ciMtana ratna 6. karman kI gata nyArI 61.Panch Pratikraman Sootra 115. jaina parva-pravacana 7. Anandaghana caubIsI vivecanA 62.jIvana ne tuM jIvI jANa (gujarAtI) 116. nIMva ke patthara 8. mAnavatA taba mahaka uThegI 63. Avo ! vArtA kahuM (gujarAtI) 117. vikhuralele pravacana motI 9. mAnavatA ke dIpa jalAeM 64.amRta kI buMde 118.zaMkA-samAdhAna bhAga-2 10.jindagI jindAdilI kA nAma hai , 65. zrIpAla mayaNA 119. zrImad premasUrIzvarajI 11. cetana ! mohanIMda aba tyAgo 66.zaMkA aura samAdhAna bhAga-1 120. bhAva-caityavaMdana 12.yuvAno ! jAgo 67.pravacanadhArA 121. Youth will shine then 13.zAMta sudhArasa-hindI vivecanA bhAga-168.dharatI tIratha'rI 122.nava tattva-vivecana 14.zAMta sudhArasa-hindI vivecanA. bhAga-2 69.kSamApanA 123.jIva vicAra vivecana 15.rimajhima rimajhima amRta barase 70. bhagavAna mahAvIra 124. bhava AlocanA 16.mRtyu kI maMgala yAtrA 71. Ao ! pauSadha kareM 125.vividha-pUjAe~ 17. jIvana kI maMgala yAtrA 72. pravacana motI 126.guNavAn banoM 18.mahAbhArata aura hamArI saMskRti-1 73. pratikramaNa upayogI saMgraha 127. tIna-bhASya 19.mahAbhArata aura hamArI saMskRti-2 74. zrAvaka kartavya-1 128.vividha-tapamAlA 20. taba camaka uThegI yuvA pIDhI 75.zrAvaka kartavya-2 129.mahAn caritra 21. The Light of Humanity 76.karma nacAe nAca 130.Ao ! bhAvayAtrA kareM 22.aMkhiyA~ prabhudarzana kI pyAsI 77.mAtA-pitA 131.maMgala-smaraNa 23. yuvA cetanA 78. pravacana ratna 132.bhAva pratikramaNa-1 24. taba AMsU bhI motI bana jAte hai| 79.Ao ! tatvajJAna sIkheM 133. bhAva pratikramaNa-2 25.zItala nahIM chAyA re.(gajarAtI) 80. krodha AbAda to jIvana barabAda 134. zrIpAla-rAsa aura jIvana 26. yuvA saMdeza 81.jinazAsana ke jyotirdhara 135.daMDaka-vivecana 27.rAmAyaNa meM saMskRti kA amara sandeza-1 82. AhAra : kyoM aura kaise ? 136. Ao ! paryuSaNa-pratikramaNa kareM 28. rAmAyaNa meM saMskRti kA amara sandeza-2 83.mahAvIra prabhu kA sacitra jIvana 137.sukhI jIvana kI cAbiyA~ 29. zrAvaka jIvana-darzana 84.prabhu darzana sukha saMpadA 138.pAMca pravacana 30.jIvana nirmANa 85. bhAva zrAvaka 139.sajjhAyoM kA svAdhyAya 31. The Message for the Youth 86. mahAna jyotirdhara 140.vairAgya zataka 32. yauvana-surakSA vizeSAMka 87. saMtoSI nara-sadA sukhI 141.guNAnuvAda 33.Ananda kI zodha 88. Ao! pUjA paDhAe~ / 142. sarala kahAniyA~ 34.Aga aura pAnI-bhAga-1 89.zatrujaya kI gaurava gAthA 143.sukha kI khoja 35.Aga aura pAnI-bhAga-2 90.citana-motI 144.Ao saMskRta sIkheM bhAga-1 36.zatrujaya yAtrA (dvitIya Avatti) 91.preraka-kahAniyA~ 145. Ao saMskRta sIkheM bhAga-2 37.savAla Apake javAba hamAre 92.AI vaDIlAMce upakAra 146. AdhyAtmika patra 38.jaina vijJAna 93.mahAsatiyoM kA jIvana saMdeza 147.zaMkA-samAdhAna. (bhAga-3) 39.AhAra vijJAna 94. zrImad AnaMdaghanajI pada vivecana 148.jIvana zaNagAra pravacana 40. How to live true life? 95. Duties towards Parents 149. prAtaH smaraNIya mahApuruSa (bhAga-1) 41. bhakti se mukti (pAMcavI AvRtti) 96. caudaha guNasthAna 150. prAtaH smaraNIya mahApuruSa (bhAga-2) 42. Ao ! pratikramaNa kare (cauthI AvRtti) 97.paryuSaNa aSTAhnikA pravacana 151. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~ (bhAga-1) 43.priya kahAniyA~ 98. madhura kahAniyA~ 152. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~ (bhAga-2) 44. adhyAtmayogI pUjya gurudeva 99. pArasa pyAro lAge 153.dhyAna sAdhanA 45. Ao! zrAvaka bane 100.bIsavIM sadI ke mahAna yogI 154. zrAvaka AcAra darzaka 46. gautamasvAmI-jaMbusvAmI 101.bIsavIM sadI ke mahAn yogI 155. adhyAtmAcA sugaMdha (marAThI) 47. jainAcAra vizeSAMka kI amara-vANI 156. indriya parAjaya zataka 48.haMsa zrAddha vrata dIpikA 102.karma vijJAna 157. jaina-zabda-koSa 49.karma ko nahIM zarma 103. pravacana ke bikhare phUla 158. nayA dina-nayA saMdeza 50.manohara kahAniyA~ 104.kalpasUtra ke hindI pravacana 159. tIrtha yAtrA 51.mRtyu-mahotsava 105.AdinAtha-zAMtinAtha caritra 160. mahAmaMtra kI sAdhanA 52. Chaitya-Vandan Sootra 106. brahmacarya 161. ajAtazatru aNagAra 53. saphalatA kI sIr3hiyA~ 107. bhAva sAmAyika 162. preraka prasaMga 54. zramaNAcAra vizeSAMka 108.rAga mhaNaje Aga (marAThI) 163. The way of Metaphysical Life 55.vividha-devavaMdana (caturtha AvRtti) 109.Ao ! upadhAna-pauSadha kareM! 164. Ao ! prAkRta sIkheM bhAga-1 165. Ao ! prAkRta sIkheM bhAga-2 SHUBHAY Cell: 98205302991 Tel. :022-65373779/