________________
હિંસા ત્યાગ કરવાનું કારણ શું? ૯૩ ગ્રહના સંબંધમાં ત્યાગ કરી શકે છે, પણ ગૃહસ્થથી તેમ બની શકતું ન હોવાથી, સ્થૂળથી લીધેલા નિયમે પણ મન, વચન, કાયાથી કરવા નહિ, અને કરાવવા નહિ, એમ છ ભાંગાઓથી લઈ શકે છે, એટલે અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહરૂપ પાંચ સ્થૂલ વતે છ ભાંગાઓથી ગ્રહણ કરે છે.
હિંસા ત્યાગ કરવાનું કારણ શું? पंगुकुष्टिकुणित्वादि दृष्ट्वा हिंसाफलं सुधीः । निरागस्त्रसजंतूनां हिंसां संकल्पतस्त्यजेत् ॥ १९ ॥
પાંગળાપણું, કઢીઆપણું, અને હાથઆદિનું ઠુંઠાપણું આ સર્વ હિંસા કરવાનાં ફળે છે, એમ જાણી બુદ્ધિમાન છએ નિરપ રાધી ત્રસ જીવેની સંકલ્પથી હિંસા કરવાને ત્યાગ કરે. ૧૯.
વિવેચન-શરીરમાં અનેક પ્રકારની વ્યાધિ થવી, કે અંગે પાંગાદિનું અધિક યા એ છાપણું, તે સર્વ હિંસાનાં ફળે છે. જેવું બીજા જીવને દુઃખ આપ્યું હોય તેવું પિતાને ભોગવવું પડે છે. આ નિયમ બહુધા લાગુ પડે છે. માટે નિરપરાધી ત્રસ જીની હિંસા ન કરવી ત્રસ જીવોની હિંસા ન કરવી એ કહેવાને એ હેતુ છે કે પ્રથમ તે કઈ પણ ત્રસ કે સ્થાવર જીવને ન જ મારવા જોઈએ. પણ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેવું અને તેમ બનવું મુશ્કેલ છે, કારણ કે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ વિગેરે જ સાથે રાત્રિદિવસ ગૃહસ્થને કામ લેવું પડે છે. તેથી તેઓની હિસાથી બચવું ગૃહસ્થ માટે મુશ્કેલ છે, છતાં તેના ઉપર નિરપેક્ષ તે હોય જ નહિ. અર્થાત્ વગર પ્રજને તેમની હિંસા ન કરે. તેમ તેના ઉપર નિર્દયતા હોય નહિ, પણ નહિ ચાલતાં કામ કરવું પડે છે. તેમાં ત્રસ જીવેને બચાવ તે ગૃહસ્થાથી બની શકે છે. એટલે ત્રસ જેની વિરતિ બતાવી.
નિરપરાધી ત્રસ જીવેને ન મારવા, આ કહેવાને હેતુ એ છે કે જે અપરાધી ને ગૃહસ્થ શિક્ષા ન કરે તે તેને ગૃહસ્થાશમ ચાલી ન શકે. તેનું ઘર લૂંટી જાય, સ્ત્રી લઈ જાય, પુત્રાદિને મારી નાખે. જે રાજા હોય તે તેનું રાજ્ય લૂંટાઈ જાય, પ્રજાને
