________________
૩૬૬
દ્વાદશ પ્રકાશ,
रेचकपूरककुंभककरणाभ्यासक्रम विनापि खलु। स्वयेमव नश्यति ममत् विमनस्के सत्यऽयत्नेन ॥४४॥
અમનસ્કતાની પ્રાપ્તિ થયે છતે, રેચક,પૂરક, કુંભક અને આ સનના અભ્યાસ ક્રમ વિના પણ પ્રયત્ન વિના પિતાની મેળેજ પવન નાશ પામે છે,૪૪. .. चिरमाहितप्रयत्नैरपि ध यो हि शकयते नैव ।
सत्येऽमनस्के तिष्ठति स समीरस्तत्क्षणादेव ।। ४५ ॥ - ઘણા લાંબા વખત પ્રયત્ન કરવા વડે કરીને પણ જે વાયુ ધારી શકાતો નથી, તે વાયુ સાચી ઉન્મનીભાવની પ્રાપ્તિથી તત્કાળ એક ઠેકાણે રોકાઈ રહે છે. ૪પ.
यातेऽभ्यासे स्थिरतामुदयति विमले च निष्कले तत्त्वे । मुक्त इव भाति योगी समूलमुन्मूलितश्वासः ॥ ४६॥
આ અભ્યાસમાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત થયે છતે અને નિર્મળ તથા કર્મ જાળ વિનાનું તત્ત્વ ઉદય પાયે છતે, મૂલથી શ્વાસનું ઉન્મેલન કરી, યોગી મુકત થયેલાની માફક શોભે છે. ૪૬
यो जाग्रदवस्थायां स्वस्थः सुप्त इव तिष्ठति लयस्थः । श्वासोच्छवासविहीनः स हीयते न खलु मुक्तिजुषः ॥४७॥
જાગૃતાવસ્થામાં આત્મભાવમાં રહેલો ગણી લય અવસ્થામાં (ધ્યાનની એક અવસ્થામાં) સુતેલાની માફક રહે છે. તે લય અવ
સ્થામાં શ્વાસોશ્વાસ વિનાને સિદ્ધના જીથી તે યેગી કાંઈ ઉતરતે. (ઓછાશવાળો જણાતી નથી. ૪૭,
जागरणस्वप्नजुषो जगतीतलवर्तिनः सदा लोकाः। तत्वविदो लयमग्ना नो जाग्रति शेरते नापि ॥ ४८ ।।
આ પૃથ્વીતલ ઉપર રહેવાવાળા લેકે, નિરંતર જાગૃત અને સ્વપ્ન અવસ્થા અનુભવે છે. પણ લયમાં મગ્ન થયેલા તત્ત્વજ્ઞાનીઓ જાગતા પણ નથી; અને સુતા પણ નથી. ૪૮.
भवति खल शून्यभावः स्वप्ने विषयग्रहश्च जागरणे ।
एतद्वितीयमतीत्याऽऽनंदमयमवस्थितं तत्त्वं ॥ ४९ ॥ સ્વપ્ન દશામાં ખરેખર શૂન્યભાવ હોય છે, અને જાગ્રત દશામાં જાગવા પછી પાંચ ઇદ્રિના વિષયનું ગ્રહણ થાય છે. આ બેઉ અવસ્થાને ઓળંગીને આનંદમય તત્વ રહેલું છે. ૪૯.
