Yogshastra

Author(s): Hemchandracharya, Kesharsuri
Publisher: Balchand Sakarchand Shah

Page 411

અમનચ્છના ઉદયની નિશાની शल्यीभूतस्यांतःकरणस्य क्लेशदायिनः सततं ।
अमनस्कतां विनान्यत् विशल्यकरणौषधं नाम्ति ॥ ३९॥ શલ્યરૂપ અને નિરંતર કલેશ આપનાર અંતઃકરણનું શલ્ય રહિત કરવાનું, અમનસ્કતા (ઉન્મનીભાવ) સિવાય, બીજું કઈ ઔષધ નથી
ઉન્મની ભાવનું ફળ. कदलींवच्चाविद्या लोलेंद्रियपत्रका मनःकंदा।
अमनस्कफले दृष्टे नश्यति सर्वप्रकारेण ॥ ४० ॥ ચપળ ઈદ્રિય રૂ૫ પાવાળી અને મનરૂપ સ્કંધવાળી, અવિદ્યારૂપ કેળ, અમનસ્કતારૂપ ફળ દેખે છત, સર્વ પ્રકારે નાશ પામે છે. ૪૦
વિવેચન-કેળને ફળો આવ્યા પછી કાપી નાંખવામાં આવે છે, કેમકે ફરી તેમાં ફળ લાગતાં નથી,
તેથી જ કહેવામાં આવ્યું છેકે, ફળ દેખવા પછી જેમ કેળને નાશ થાય છે તેમજ, પાંદડાં તથા કંધરૂપ ઇંદ્રિય અને મનવાળી અવિદ્યા (અજ્ઞાન મિથ્યાત્વરૂ૫)કેળ અમનતારૂપ ફળ દેખ્યા પછી નાશ પામે છે.
મનને જીતવામાં ઉન્મનીભાવ મૂળ કારણ છે.
अतिचंचलमतिसूक्ष्म सुदुर्लमं वेगवत्तया चेतः । अश्रांतमप्रमादादऽमनस्कशलाकया भिंद्यात् ।। ४१ ॥
અતિ ચપળ, અતિ સૂક્ષમ અને વેગવાન હોવાથી દુખે રોકી શકાય તેવા મનને, વિશ્રામ લીધા સિવાય અને પ્રમાદ રહિત થઈ અમનસ્કરૂપ શલાકા (શી) વડે કરી, ભેદી નાંખવું ભેદવુંવિધવું)
અમનચ્છના ઉદયની નિશાની विश्लिष्टभिव प्लुष्टमिवोड्डीनमिव प्रलीनग्वि कायं।
अमनस्कोदयसमये योगी जानात्यऽसत्कल्पं ॥४२॥ અમનના ઉદય વખતે, યેગી, પિતાના શરીરને વિખરાઈ ગયું હોય બળી ગયું હોય, ઉડી ગયું હોય, કે વિલય થઈ ગયું હોય તેમ અવિ ઘમાન જાણે છે. (અર્થાત પિતાની પાસે શરીર નથી તેમ જાણે છે.)
समदैरिद्रियभुजगे रहित विमनस्कनवसुधाकुंडे । मनोऽनुभवति योगी परामृतास्वादमसमानं ॥४३॥
મદોન્મત્ત ઇંદ્રિય રૂ૫ સર્ષ વિનાના, ઉન્મનીભાવ રૂ૫ નવીન અમૃતના કુંડમાં મગ્ન થયેલો ભેગી અસદશ અને ઉત્કૃષ્ટ તત્ત્વામૃતના આસ્વાદને અનુભવ કરે છે, ૪૩.