________________
મન જીતવાના ઉપાય.
सर्वत्रापि प्रसृता प्रत्यगभूता शनैः शनैर्दृष्टिः । परतवालमुकुरे निरीक्षते ह्यात्मनात्मानम् ॥ ३२ ॥
દૃષ્ટિ પ્રથમ નિકળીને, ગમે તે સ્થાને લીન થાય ત્યાં સ્થિરતા પામીને, હળવે હળવે ત્યાં વિલય પામે છે, (પાછી હુઠે છે.) એમ સવ ઠેકાણે ફેલાયેલી અને ત્યાંથી હળવે હળવે પાછી હૅઠેલી દૃષ્ટિ, પરમ તત્ત્વરૂપ નિલ આરિસામાં આત્મા વડે કરી, આત્માને જુએ છે. ૩૧-૩૨.
૩૬૩
વિવેચન-આખા વિશ્વમાં ઇચ્છામાં આવે ત્યાં રોકી શકાય તેવી જ઼િને, ત્રાટક કરનાર પ્રથમ એક કાળા બિંદુપર, અથવા સ્ફટિકના કે બીજા ચળકતા પદાર્થ પર રશકે છે. અને ત્યાં સ્થીર થતાં ધીમે ધીમે તેને નાસિકાના અગ્ર ભાગ પર લાવે છે, અને ત્યાં સ્થીર થતાં પછી ત્યાંથી ખસેડી કપાળની વચ્ચે સ્થાપન કરે છે અને ત્યાર પછી ગુરૂની આજ્ઞાનુસાર તેને અંતરમાં રાકી, સ્થીર કરી પરમ તત્ત્વનો અનુભવ કરે છે. સામાન્યપણે અમે આ ક્રમ જણાવ્યેા છે, પણ વિશેષ પ્રસંગે અને વિશેષ અભ્યાસીને, આ ક્રમની પણ જરૂર નથી, તે પાતાને ચાગ્ય લાગે અથવા અનુકૂળ આવે તેવે ક્રમે સૃષ્ટિને સ્થીર કરી 'તરષ્ટિ કરે છે. આ વાતના અનુમેાદનમાં અન્ય મતના એક સાધુનુ વચન અત્રે ટાંકવું ઉચિત જણાયું છે, તે આ પ્રમાણે છેઃ—
હે દિલમે, દિલદાર સહી અખીયાં ઉલટી કરતાહી ઢીખએ.
દીલદાર-પરમાત્મા-પેાતામાંજ છે. તેને આંખા ઉલટાવીને જોઇ લેવા. મતલબ કે જે ચક્ષુ સુલટી રાખી આપણે જગતના પદાર્થો જોઇએ છીએ તે ચક્ષુને જગતના પદાર્થો જોવાના કામમાંથી રોકી ખાદ્યષ્ટિ. બંધ ધરી, અંતર્દષ્ટએ પૂર્વોક્ત રીત્યા ધા બીજી રીતે જોશે તેા તમને પેાતાને, પેાતાથી, પોતામાં, પરમાત્મા જણાશે. વિ. મા. ઘે.
મનજીતવાના ઉપાય.
औदासीन्यनिमग्नः प्रयत्नपरिवर्जितः सततमात्मा । भावितपरमानंदः कचिदपि न मनो नियोजयति ॥ ३३ ॥ करणानि नाधितिष्ठेत्युपेक्षितं चित्तमात्मना जातु । ग्राये ततो निजनिजे करणान्यपि न प्रवर्तते ॥ ३४॥
