________________
મનથી થતી ક્રિયા અને તેની વિરતિ. ૩૬૧ વાથી તે ઠેકાણે આવશે. પણ આ આશ્રવ છે માટે આત્મચિંતન જ કરવું જોઈએ, અથલા પ્રણવને જાપ કરવો જોઈએ; એમ વિચાર કરી જે મનને તેના ઇચ્છિત વિધ્યમાંથી પાછું ખેંચવામાં આવે તે, તે જેમ મદોન્મત્ત હાથી ઠેકાણે આવતાં મહેનત આપે છે, તેમ યેગીરાજને અત્યંત ત્રાસ આપશે, અને ઘણું કરીને ઠેકાણે આવશે જ નહિ. તેથી મનની સાથે ખેંચ ન કરતાં તેને પિતાની મેળે જ થાકવા દેવું. આજ અભિપ્રાય આનંદધનજી મહારાજે સત્તરમા કુંથુનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં કહ્યો છે. “ આગમ આગમધરને હાથે, નાવે કેમ કરી કુ. ” એટલે કે આ મને, જે એકાદ વિષયને પસંદ કર્યો, તે પછી તેમાંથી તેને જોર કરીને કાઢવું શકય જેવું થઈ પડે છે, માટે શાસ્ત્રકારે ૨૭–૨૮ શ્લોકમાં અમુક વિષયમાં પ્રવર્તતાં મનને તે વિષયમાં પ્રવર્તવા દેવું અને તેમ કરીને તેને થકવીને ઠેકાણે લાવવાનો માર્ગ બતાવ્યો છે. અને તે પણ યોગ્ય લાગે છે. પરંતુ અહીં ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે, જ્યાં સુધી શ્લોક ૨૫-૨૬માં બતાવેલી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ નથી ત્યાં સુધી આ મનને જેરથી પણ વિષયમાં જતું રોકવાનું છે કદાચ તેમ ન કરતાં મનની ઈચ્છાનુસાર શરીરને વર્તવા દેવામાં આવશે, તે પછી આ મન મેટું અનર્થ કરનારું નીવડશે, ચિદાનંદજી મહારાજ કહે છે કે “ જેમ જેમ અધિક વિષયસુખ સેવે તેમ તેમ તૃણું દીપે ” એટલે કે જેમ જેમ વિષયે મનની ઈચ્છા પ્રમાણે સેવવામાં આવશે, તેમ તેમ તે નવા વિષયો શોધતું જશે. આજે એક તે કાલે બે, એમ આ મનની તૃષ્ણ વધતી જશે. અને તેમ કરતાં આખી જીંદગી સુધીમાં પણ આ મન વિષયોથી કંટાળશે નહિ, પણ વધારે ને વધારે વિષયો સેવવા ઈચ્છશે. માટે આ શ્લોકમાં લખવા–કહેવાનો–આ– શય એવો છે કે જેમને ઉદાસિનતા પ્રાપ્ત થઈ છે, પરમતત્તવ શોધવાને જેઓ નિર્જન સ્થાનમાં સુખાસને બરાજ્યા છે, અને મનને જુદી જુદી આત્મવિચારણામાં રોકવામાં આવ્યું છે, તે વખતે માત્ર એકાદ ઇંદ્રિય વિષયમાં મન લુબ્ધ થાય તે ત્યાંથી તેને જોર કરીને પાછું ન વાળતાં થકાવી નાંખીને પાછું વળવા દેવું. આવા ગૂઢ આશયને નહીં સમજતાં આ યોગશાસ્ત્રના અને તેના જેવાજ બીજા શાસ્ત્રના વચનેથી કેટલાક આત્માથી મુનિજને
