________________
દ્વાદશ પ્રકાશ
गृहंति ग्राद्याणि स्वानि म्बानींद्रियाणि नो रंध्यात् ।
न बलु प्रवर्तयेद्वा प्रकाशते तत्त्वमचिरेण ।। २६ ।।
પિતપોતાના વિષયને ગ્રહણ કરતી ઇંદ્રિયને રેકવી નહિ. (અને પિતે દષ્ટા તરિકે જોયા કરવું.) અપવા ઇંદ્રિયને વિષે પ્રત્યે પેરવી નહિ. એમ કરતાં ડા વખતમાં તત્ત્વ પ્રગટ થાય છે. રદ.
वेतोऽपि यत्र यत्र प्रवर्तते नो ततस्ततो वार्य । अधिकीभवति हि वारितमवारिनं शांतिमुपयाति ।। २७ ।। मदमत्तो हि नागो वार्यमाणोप्यधिकी भवति यद्वत ।
अनिवारितस्तु कामांल्लम्या शाम्यति मनम्तद्वत ॥२८॥
મન પણ જે જે ઠેકાણે પ્રવર્તતું હોય, તે તે ઠેકાણેથી તેને પાછ વાળવું નહિ, કેમકે વારવાથી તે અધિક (વિશેષ) દેડયા કરે છે, અને તેને ન રોકવાથી શાંત થઈ જાય છે. જેમ મદમસ્ત હાથીને વારતાં પણ તે અધિક થાય છે તે વિશેષ પ્રેરાય છે) અને જ્યારે તેને રોકવામાં નથી આવતો ત્યારે, તે પિતાને જોઈતા વિષયને મે. ળવીને (પામીને) શાંત થઈ જાય છે, તેમ મન “પણ વારવાથી અધિક થાય છે, અને ન વારવાથી પિતાને જોઈતા વિષયને મેળવીને શાંત થાય છે. ૨૭–૨૮.
વિવેચન–આ શ્લોકના શબ્દાર્થ પર વિચાર કરતાં, નીચેની બીના ખાસ લક્ષમાં રાખવાની છેકે, મનને પોતાના પ્રવર્તનમાંથી પાછું ન વાળવું તે વાત બરાબર છે, પણ તે અમારા સમજ્યા પ્રમાણે
વીસમા અને પચીસમા લોક પ્રમાણે વર્તતા રોગીને માટે યોગ્ય છે. ઔદાસીન્ય ભાવ આવ્યા પછી, નિર્જન સ્થાનમાં જઈ પરમતત્ત્વ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવાળા યોગી, મનની કલ્પના માત્રથી જ જુદી જુદી ઇન્દ્રિયો દ્વારા જુદા જુદા વિષયેનો અનુભવ લેતો હોય, તેવામાં મન એકાદ વિષયમાં લીન થાય તે તેને ત્યાંથી બળ કરી પાછું ખેંચવું નહિ, પણ જે વિષયમાં તે આનંદ માનતું હોય તે વિષયને આનંદ તેને મનથીજ લેવા દેવા અને જ્યારે તે વિષયને આનંદ લેતાં મન કંટાળશે ત્યારે તે પોતાની મેળે થાકીને ઠેકાણે આવશે. જેમકે મન સુવાસ લેવામાં લુબ્ધ થયું છે, અને તે ચંપકના ફુલની વાસનાને આનંદ ભેગવે છે, અને ત્યાંથી પાછું વળતું નથી, તે તે મનની ઈચ્છા હોય ત્યાં સુધી તેને તેમ કરવા દેવું. આમ કરે
