________________
૩૫૮
દ્વાદશ પ્રકાશ
મનને, સહેલા વિષયમાં વિચાર કરવાનું ગમતું હાવાથી તે વિચાર શ્રેણિ છતાં વિશ્રાંતિ પામી શકશે.
જેમ અતિ પરિશ્રમ કર્યા પછા શરીરને વિશ્રાંતિની જરૂર પડે છે, તેમ વિચારના વ્યાયામમાં પણ મનુષ્યને વિશ્રાંતિની જરૂર છે. જો તેવી વિશ્રાંતિ લેવામાં ન આવે તે શરીર જેમ પક્ષઘાતાદિકથી પીડા પામે છે, તેમ મગજમાં પણ પક્ષઘાત અને વિચારમાં ઘેલછા થવાની. માટે વિચાર કમનાં અભ્યાસીઓએ મનને, મગજને, અને શરીરને વિશ્રાંતિ આપવી.
છેવટે એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરી. એકાગ્રતાદ્વારા લય, અને તત્વજ્ઞાન સુપ્રાપ્ત કરવાં. મનની એકાગ્રતા અને તત્ત્વજ્ઞાન કરવામાં જે જે ખાખતા ઉપયેગી જણાઇ છે, તે તે બાબતની સામાન્ય સૂચનરૂપ સંગ્રહ આંહી કરવામાં આવ્યા છે. સાધકાને એકાગ્રતા અને તત્ત્વજ્ઞાન સુલભ થાય તે માટે તેઓએ મનની વિકળ સ્થિતિને સુધારવી વિચારશકિત ખીલવવી, અનેક વિચાર કરવાના અભ્યાસ રાખવા, આકૃતિ ઉપર કે સદ્ગુણ ઉપર એકાગ્રતા કરી એક વિચા રમાં સ્થિર થવાની ટેવ પાડવી, પછી નિવિચાર થવુ. છેવટે મનની શાંત (ઉપશમ) દશા, લય, અને તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાં. આ પ્રસ ંગે જે જે સૂચનાઓ બતાવવામાં આવી છે તે તે સૂચનાઆ ઉપર પુરતુ લક્ષ આપવું. સાધકા જો આટલી હદની દશા પ્રાપ્ત કરશે તે આગળ શું કરવું તે તેમને પોતાની મેળે સમજાશે, આપણને મહાતરફથી પ્રસાદી શબ્દમાં આવી શકે તેટલી અથવા બીજાને સમજાવી શકાય ત્યાં સુધીજ મળી શકે છે. પણ તે પ્રસાદી આગળનો માર્ગ ખુલ્લા કરી આપે છે.
ત્મા
औदासीन्यपरायणत्तिः किंचिदपि चितयेन्नैव । यत्संकल्पांकलितं चित्तं नासादयेत्स्थेये ॥ १९ ॥
વળી ઉઠ્ઠાસીનતામય વૃત્તિએ કરી, કાંઇ પણ વિચારવુ' (ચિ’ત વવું) નહિં, કેમકે સંપરૂપ ચિન્હથી લપાયેલું અર્થાત વિકલ્પવાળું મન સ્થિરતા પામતુ નથી. ૧૯.
यावत् प्रयत्नलेशो यावत्संकल्पकल्पना कापि ।
तावन्न लयस्यापि प्राप्तिस्तत्त्वस्य का तु कथा || २० ॥
જ્યાં સુધી મન, વચન, શરીરનો લેશમાત્ર પણ પ્રયત્ન છે.
અને જ્યાં સુધો કાંઈ પણ પણ સ’કલ્પવાળી કલ્પના છે, ત્યાંસુધી લયની
