________________
૧૬૨
તૃતીય પ્રકાશ. વિવેચન-આઠમ, ચૌદશ, પૂર્ણિમાં અને અમાવાસ્યા આ ચાર પર્વો કહેવાય છે. ત્યારે પર્વોમાં પૌષધ કરવાનું કહ્યું છે. તેને આશય એ સમજાય છે કે ગૃહસ્થ નિરંતર સંસારિક કાર્યોથી ફારગત થઈ શકતા નથી. એટલે ઓછામાં ઓછા એક મહિનામાં ચાર પૌષધ તે કરવા જોઈએ. પણ કેઈવિશેષ ધર્માભિલાષી ચારથી પણ વધારે પૌષધ કરે તે કાંઈ અડચણ જેવું નથી, બલ્ક વિશેષ ફાયદાજનક છે. તથા જેનાથી ચાર પણ ન બની શકે તેણે જેટલા બને તેટલા પણ કરવા જોઈએ. પૌષધ બે પ્રકારના છે. દેશથી અને સર્વથી. આહારને સર્વથા ત્યાગ, વ્યાપારને સર્વથા ત્યાગ, બહાચર્ય સર્વથા પાળવું અને શરીર સત્કાર બીલકુલ ન કરવો, એ સર્વથી પૌષધ કહેવાય છે. અને જેમાં પૂર્વોકત ચારે વસ્તુને છેડે ઘણે નિયમ કરવામાં આવે છે, તે દેશ પૌષધ કહેવાય છે.
આહારને મુકીને બાકીના ત્રણ પ્રકારને સર્વથા ત્યાગ કરનારને સામાયિક ઉચરવું જરૂરનું છે અને તે ત્રણ સાથે આહારને ત્યાગ દેશથી કે સર્વથી બન્ને પ્રકારે થઈ શકે છે.
દેશથી ચારે પ્રકારના ત્યાગ કરનારને આખા દિવસ માટે સામાયિક ઉચરવાનું નથી પણ જ્યારે બધે ત્યાગ કરે ત્યારે ઉચરી શકાય છે, આ પૌષધ ચાર પ્રહરને કે આઠ પ્રહરને થઈ શકે છે.
પૌષધ વ્રત કરનારની પ્રશંસા गृहिणोपि हि धन्यास्ते पुण्यं ये पौषधवतम् । दुःपालं पालयन्त्येव यथा स चुलनीपिता ॥ ८६ ॥
તે ગૃહસ્થીઓને પણ ધન્ય છે કે જે ચુલની પિતાની માફક (ઉપસર્ગ પ્રસંગમાં) દુઃખે પાળી શકાય તેવા પવિત્ર પૌષધ વ્રતને પાળે છે.-૮૬.
વિવેચન–પૂર્વે જ્યારે શ્રીમાન મહાવીર દેવ આ પૃથ્વી તલ૫ર વિચારતા હતા ત્યારે વાણારસી નગરીમાં ચુલની પિતા નામને ગૃહપતિ એક ધનાઢય હતા. તેને શ્યામા નામની સલ્લુણશાળી સ્ત્રી હિતી અને ચોવીસ કરોડ સોના મહોર તથા આઠ ગેકુળને તે માલિક હતો. એક વખત તે વાણારસી નગરીના કોષ્ટક ઉદ્યાનમાં ભગવાન મહાવીર દેવ પધાર્યા હતા તેમની પાસે ધર્મ શ્રવણ કરી ચુલની
