________________
૩૨૬
દશમ પ્રકાશ, આકૃતિને મૂકી, બીજી આકૃતિમાં ગોઠવાઈ ગયું; પણ તેથી મૂળ દ્રવ્યને નાશ થાય છે એમ તે નજ કહી શકાય. દાખલા તરીકે એક લાંબું લાકડું છે, તેની પિટી બનાવી. પેટી બની એટલે, લાકડાની જે લાંબી આકૃતિ હતી, તેને નાશ થયો. પેટીની ઉત્પત્તિ થઈ અને લાકડું દ્રવ્ય તે તે પેટી બની તેપણ કાયમ જ રહ્યું. આમ પેટીની ઉત્પત્તિ, લાંબા લાકડાની આકૃતિને નાશ અને લાકડાપણાના દ્રવ્યનું કાયમ રહેવા પણ એમ એક એક વસ્તુ ત્રણ પ્રકારે છે. તેવી જ રીતે આ દુનિયાની સર્વ વસ્તુઓમાં બન્યા કરે છે, માટેજ વસ્તુતઃ દ્રવ્યને નાશ નથી. ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે કે લેકદુનિયાઅનાદિ, અનંત છે, આદિ અંત વિનાની છે. એને એજ આશય છેકે, દરેક વસ્તુઓમાં ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને નાશ એ ત્રણ બદલાયા કરે છે અને તેથી કઈ વસ્તુની સર્વથા આદિ (ઉત્પત્તિ) અને સર્વથા વિનાશ કહી શકાય જ નહિ. આ ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને વ્યયરૂપ લેકની આકૃતિનું એટલે તેમાં રહેલ પદાર્થનું ચિંતન કરવું અને પરવસ્તુથી આત્મ દ્રવ્યને વ્યાવૃત્ત કરી, તેમાં નિમગ્ન થવું તે, સંસ્થાના વિચય ધર્મધ્યાન કહેવાય છે.
લોક ધ્યાનનું ફળ. नानाद्रव्यगतानंतपर्यायपरिवर्तनात् ।
सदासक्तं मनो नैव रागाधाकुलतां व्रजेत् ॥ १५ ॥
આ લોક સ્વરૂપને વિચાર કરવાથી શું ફાયદો થાય? આમ શંકા કરનારને ઉત્તર આપે છે કે, અનેક દ્રવ્યોમાં રહેલા અનંત પર્યાને પરાવર્તન કરવાથી (દ્રવ્યગત પર્યાયના સંબંધમાં વિચાર કરવાથી ) નિરંતર તેમાં આસક્ત થયેલું મન, રાગાદિ આકુળતા પામતું નથી. ૧૫.
વિવેચન-દ્રવ્યના ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને વ્યય સંબંધિ વિચાર કરતાં વૈરાગ્યોત્પત્તિ, પણ સંભવે છે. કોઈ પણ દ્રવ્યની આકૃતિ ઉપર મેહ યા રાગ હોય તે, તરતજ તેના ભાવિ વિ. નાશ ઉપર દષ્ટિ કરતાં મમત્વ ઓછો થાય છે. એક આકૃતિના વિનાશથી શેક થઈ આવ્યો હોય ત્યારે બીજી બાજુ ઉપર તેની સ્થીતિની હૈયાતી છે. આ વિચાર આવતાં, શેકમાં ફેરફાર અવશ્ય
