________________
વિચાર કરનારને સૂચના.
૩પ ચાલતા અવલંબનમાં ચોટાડવું. આ ક્રિયા ઘણી ઉપયોગી અને મનને બેધ તથા પરિશ્રમ આપનાર છે. આ ક્રિયાથી, વારંવાર ચાલ્યા જતા મનરૂપી અશ્વને કાબુમાં રાખવાની શક્તિમાં વધારે થાય છે.
અનેક વિચારકમ. ઓ એકાગ્રતાને અભ્યાસ જેએને કઠણ પડે તેઓએ જુદી જુદી જાતમાં અનેક વિચારો કરવા. આ પણ એકાગ્રતાનું એક સાધન છે, પણ તે એકાગ્રતા નથી; કેમકે જુદા જુદા વિચારે કરવામાં મનને અનેક આકાર ધારણ કરવા પડે છે અર્થાત્ અનેક આકારે પરિણમવું પડે છે, અને તેથી એક આકૃતિ કે એક જાતના વિચાર ઉપર તે સ્થિર રહેતું નથી, યા તે વખતે એક આકૃતિ ઉપર સ્થિર રહેતું નથી. તથાપિ એક આકૃતિ ઉપર મનને ઠરાવવું તે કરતાં આ રસ્તે ઘણે સરળ છે. આ પછીના દુષ્કર કાર્ય એકા ગ્રતા ઉપર હળવે હળવે સાધક પહોંચી શકશે, માટે શરૂઆતમાં સાધકે એ આ રસ્તા લે.
આ વાત વારંવાર યાદ રાખવી કે એકાગ્રતા અને અનેક વિચાર તે એક નથી, અંતે તે મનને એકજ નિશ્ચિત કસ્તુ ઉપર રોકી તેમાંજ સ્થિર કરી રાખવાનું છે. તેના ઉપર ભમતું નહિ પણ જે તેના અંતર્ગત તત્ત્વને બાહ્યથી ચુસી લેતું હોય કે સ્કૂપ થતું હોય તેમ કરી દેવું,
વિચાર કરનારને સૂચના. મનને સુશિક્ષિત કરનારા મનુષ્યએ મનમાં જે વિચારો આવે તેના સંબંધમાં દઢ સાવધાનતા રાખવી જોઈએ.
નિરંતર આ દઢ નિર્ણય કરે કે “મારે અસદુ વિચારે બીલકુલ મનમાં દાખલ થવા દેવા નથીજ. “કદાચ પેસી જાય તે તત્કાળ તેને કાઢી નાંખવા. તેમજ તે ખરાબ વિચારેને સ્થાને તેનાથી વિપરીત અર્થાત્ સારા વિચારેને તરતજ સ્થાપન કરવા.
આ અભ્યાસથી મન એટલું બધું વશ થશે કે થોડા વખત પછી પિતાની મેળેજ સારા વિચારે કરશે, અને અસદુ વિચારે પિતાની મેળે દૂર થશે. માટે શરૂઆતમાં ઉપર જણાવેલ દઢ સંકલ્પ કરજ.
