Yogshastra

Author(s): Hemchandracharya, Kesharsuri
Publisher: Balchand Sakarchand Shah

Page 290

પંચમ પ્રકાશ. તે વાયુના ચારે ભેદે કમે બતાવે છે. नासिकारंध्रमापूर्य पीतवर्णैः शनैर्बहन् ।
कवोष्णोष्टांगुलस्वच्छो भवेद्वायुः पुरंदरः ॥ ४८ ॥ પુરંદર વાયુને [પૃથ્વી તત્વનો વર્ણ પીળે છે. સ્પર્શ કઈક શીત અને કાંઈક ઉષ્ણ છે, અને નાસિકાના વિવરને પૂરીને સ્વચ્છ તથા હળવે હળવે આઠ અંગુળના પ્રમાણમાં બહાર વહન થાય છે. ૪૮
धवलः शीतलोऽधस्तात् त्वरितंत्वरितं वहन् ।
ઢાવશાંશુમાન, વાયુર્વ કરે છે જે ધળા વર્ણવાળા, શીતળ સ્પર્શવાળા અને નીચે ઉતાવળે ઉતાવળે બાર આંશુલ પ્રમાણે વહન થતા વાયુને વરૂણ વાયુ (જળતત્વ) કહે છે.
उष्णशीतश्च कृष्णश्च वहस्तिर्यगनारतम् ।
पडंगुलप्रमाणश्च वायु पवनसंज्ञितः ॥५०॥ પવન નામને વાયુ, (વાયુતત્વ) કાંઈક ઉષ્ણુ અને કાંઈક ઠંડે છે. વર્ણ કાળો છે અને નિરંતર છ આંગુલ પ્રમાણે તિ વહન થાય છે.
बालादित्यसमज्योती-रत्युष्णश्चतुरंगुलः ।
आवर्त्तवान् वहन्नूर्व पवनो दहनः स्मृतः ॥५१॥ ઉગતા સૂર્ય સમાન લાલ વર્ણ વાળે, અતિ ગરમ સ્પર્શવાળે અને વંટળીઆની માફક ઉંચે ચાર આંગુલ વહન થતે દહન નામને પવન (અગ્નિતત્વ) કહ્યો છે. પ૧.
વાયુ વહન થતી વખતે કરવાલાયક કાર્યો. इंद्रं स्तंभादिकार्येषु वरुणं शस्तकर्मसु ।
वायुं मलिनलोलेषु वश्यादौ वह्निमादिशेत् ॥ ५२ ॥ પુરંદરવાયુ વહેતું હોય ત્યારે સ્તંભનાદિ કાર્ય કરવાં, સારાં પ્રશસ્ત કાય વરૂણ વાયુમાં, મલિન અને ચપળ કાર્યો પવન વાયુમાં અને વશીકરણાદિ કાર્ય વલ્ડિ નામને વાયુ ચાલતું હોય ત્યારે કરવાં. ૫૨ પ્રારંભેલ કાર્યને તથા પ્રશ્ન કરવાને વાયુ વહન થતી
વખતને શુભાશુભ નિર્ણય. छत्रचामरहस्त्यश्वाराम-राज्यादिसंपदम् । मनीषितं फलं वायुः समाचष्टे पुरंदरः ॥ ५३ ॥