________________
૨૯૦
પુષ્ટ, પ્રકાશ,
પરકાય પ્રવેશ, તે પારમાર્થિક કેમ નથી? जित्वापि पवनं नानाकरणैः क्लेशकारणैः । नाडीपचारमायतं विधायापि वपुर्गतम् ॥ २ ॥ अश्रद्धेयं परपुरे साधयित्वापि संक्रमम् ।।
विज्ञानैकप्रसक्तस्य मोक्षमार्गोन सिध्यति ॥३॥ નાના પ્રકારના કલેશના કારણરૂપ આસનાદિકે કરી પવનને જીતીને અને શરીરની અંદર રહેલ નાડીના પ્રચારને પિતાને સ્વાધિન કરીને, તથા બીજાઓને માનવામાં ન આવે તેવું અન્યના શરીરમાં પ્રવેશ કરવાનું સિદ્ધ કરીને, પણ આવાં (પરકાયા પ્રવેશાદિ) વિજ્ઞાનમાં અસક્ત થએલા મનુષ્યને મોક્ષમાર્ગ સિદ્ધ થતું નથી.૨ ૩.
સિદ્ધિ માટે પ્રાણાયામની જરૂર નથી. तन्नामोति ममःस्वास्थ्यं प्राणायामैः कदर्थितम् । प्राणस्यायमने पीडा तस्यां स्याचित्तविप्लवः ॥ ४ ॥ पूरणे कुंभने चैव रेचने च परिश्रमः । चित्तसंक्लेशकरणान् मुक्तेः प्रत्यूहकारणम् ॥५॥
પ્રાણાયામે કરી કદર્થના પામેલું મન, સ્વસ્થતા પામતું નથી, કેમકે પ્રાણને નિગ્રહ કરતાં શરીરને પીડા થાય છે, અને શરીરને પીડા થવાથી મનમાં ચપળતા થાય છે. પૂરક, કુંભક રેચક કરવામાં પરિશ્રમ પડે છે. પરિશ્રમ કરવાથી મનમાં સંકલેશ (ખેદ) થાય છે અને મનની સંકલેશિત સ્થિતિ એ મેક્ષ માર્ગનું એક ખરેખર વિધ્ર છે. ૪-૫.
અહીં શિષ્ય શંકા કરે છે કે, પ્રાણાયામથી શરીરને પીડા અને મનની ચંચળતા થાય છે, તે એ બીજે કર્યો માર્ગ છે, કે જેમાં શરીરને પીડા ન થાય અને મનની ચંચળતા શાંત પામે? આચાર્ય શ્રી ઉત્તર આપે છે કે તે માર્ગ પ્રત્યાહાર છે. તેજ બતાવે છે. ૬,
પ્રત્યાહાર, इंद्रियैः सममाकृष्य विषयेभ्यः प्रशांतधीः । धर्मध्यानकृते पश्चान् मनः कुर्वीत निश्चलम् ॥ ६॥
