________________
દ્વિતીય પ્રકાશ.
પુત્રસ્નેહથી તેની મા વસુરાજા પાસે ગઈ. એકાંતમાં પુત્રના તથા નારદને સંવાદ કહ્યો અને તેણે હઠ કરી, ગમે તેમ કરી ગુરૂપુત્રને પ્રાણભિક્ષા આપવાના આગ્રહ કર્યાં. રાજા વસુ સત્યવાદી હતા. પ્રથમ તેા જુઠી સાક્ષી ભરવા આનાકાની કરી પણ દાક્ષિણ્ય તાથી; સ્ત્રીના આગ્રહથી અને ગુરૂપુત્રના સ્નેહથી તેણે તે વાત અંગીકાર કરી; ખરેખર માહથી માહિત થએલા જીવા કસોટીના અવસરે દૃઢ રહી શકતા નથી, તેમજ પોતાની ખ્યાતિનો પણ ખ્યાલ કરતા નથી. વસુએ હા પાડવાથી ખુશી થઈ ગુરૂપત્ની ઘેર ગઈ. પ્રાતઃકાળમાં પર્વત અને નારદ સભામાં આવ્યા અને પાતપોતાના વિવાદ સંભળાવ્યા. સભાના લેાકેાએ કહ્યું મહારાજ વસુ તમે સત્યવાદ છે માટે જે સત્ય હોય તે કહી આપી આ વિવાદના નિર્ણય કરી આપો. કુમતિથી પ્રેરાઈ દુધ્ધિ રાજાએ અજના અથ ગુરૂએ બકરા કહ્યો છેતેવી સાક્ષી આપી. આ સાક્ષી આપતાંજ નજીકમાં રહેલા કાક વ્યંતર દેવે તત્કાળ વસુ રાજાને સિંહાસન પરથી નીચા નાંખ્યા, અને પછાડીને મારી નાખ્યા. અને તે મરીને નરકે ગયા. અસત્ય ખેલનાર પાપીને તેનું પાપ ફલીભૂત થયું. આમ કહી નારદ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા. સભાના લોકોએ ફીટકાર આપેલા પર્વત પણ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા અને અદ્યાપિ પર્યંત જીડી સાક્ષી આપનાર રાજાની અપકીર્ત્તિ દુનિયામાં ફેલાતી રહી. માટે ગમે તેવા પ્રસંગમાં સત્યજ ખેલવું પણ સ્નેહથી કે લાભથી પ્રેરાઈ જૂડી સાક્ષી નજ આપવી એ આ કથામાંથી સાર લેવાના છે,
न सत्यमपि भाषेत परपीडाकरं वचः ॥
लोकेऽपि श्रयते यस्मात् कौशिको नरकं गतः ॥ ६१ ॥ બીજાને જેવી પીડા થાય તેવાં સત્ય વચના પણ ન ખાલવાં કારણ કે લેાકમાં પણ સભળાય છે કે તેવાં વચના મેલી કૌશિક નરકમાં ગયા. ૬૧.
૧૧૪
વિવેચન—પરને પીડા થાય તેના બચાવ કરવા માટે અસત્ય ખેલવું એમ કહેવાનો આશય નથી. પણ તેવે ઠેકાણે ખેાલ્યા વિના મૌન રહેવુ વધારે સારૂં' છે. જેમકે એક રસ્તામાં ચાલતા માણસને શિકારી માણસે પૂછ્યું કે આંહીથી રિણનુ ટાળુ ગયેલુ તમે જોયું ? તે ટાળું જતું તેણે જોયું હતું. હવે જો હા પાડી તે
