________________
વિવેક પૂર્વક સત્ય બેલવું.
૧૧૫ રસ્તે બતાવે છે તે પારધિઓ તેને મારી નાંખે, સાચું બોલવું એ બિચારા નિરપરાધી જીવોના મરણનું કારણ હતું. આવે ઠેકાણે વિચાર કરીને તેણે એવો ઉત્તર આપવું જોઈએ કે તે હરિને વિ. નાશ ન થાય અને અસત્ય પણ ન બોલાય. તે ઉત્તર ન આવડે તે ઉત્તર ન આપે તે વધારે સારું છે. પણ ડાહ્યા થઈ તે ઠેકાણે સત્ય પ્રકાશિત કરવાનું નથી એ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ. આ તે એકજ દષ્ટાંત છે. પણ તેના જેવા બીજા અનેક પ્રસંગોમાં પણ બને રીતે સાવધ રહેવું જોઈએ; તથા અહિંસા વ્રત રૂપ પાણીના રક્ષણને માટે, આ બીજા વ્રતે પાળ સરખાં છે. સત્ય વ્રતનો ભંગ કરવા રૂપ પાળ ફેડી નાખવાથી, અહિંસા રૂપ પાણી ચાલ્યું જાય છે, અને તેથી તૃષા રૂપ અનેક પ્રકારનાં દુઃખોને અનુભવ કરવો પડે છે. બુદ્ધિમાનેએ સર્વ જેને ઉપકારક સત્ય બોલવું જોઈએ, અને થવા સર્વાર્થ સાધક મૌનપણેજ રહેવું, પણ અસત્ય બેલી સ્વ-પર-ને દુઃખકર્તા તે નજ થવું. કેઈએ પૂછયે છતે મર્મના જાણુ મનુષ્ય, વરના કારણરૂપ, શંકાસ્પદ, કર્કશ અને હિંસાસૂચક વચન ન બોલવું; પણ ધર્મને ધ્વસ થતો હોય, ક્રિયાને લેપ થત હય, સિદ્ધાંતાઈને વિનાશ થતો હોય તે નહિ પૂછયે પણ શક્તિમાનેએ તેને નિષેધ કરવા માટે પ્રયત્ન કરો. ચાર્વાક અને કૌલિકાદિકે એ અસત્ય બોલવે કરી, આ જગતને વિડંબિત કર્યું છે. ખરેખર નગરની ખાળ સરખું તે અસત્ય બોલનારનું મુખ છે કે, જેમાંથી મલિનતાથી ભરપુર પાણી સરખું વચન નીકળે છે. દાવાનળમાં બળેલાં વૃક્ષે વર્ષાઋતુમાં કદાપિ નવપલ્લવિત થાય છે, પણ દુર્વચનરૂપ અગ્નિથી દગ્ધ થયેલાં મનુષ્ય સા થતાં નથી. સત્ય વચને માનને જેટલો આહલાદ આપે છે તેટલો આહૂલાદ, ચંદન, ચંદ્રિકા, ચંદ્રમણિ અને મોતી પ્રમુખની માળાઓ નથી આપતી.
શિખા રાખનાર, મુંડન કરાવનાર, જટા રાખનાર, નગ્ન રહેનાર, અને વસ્ત્ર પહેરી તપસ્યા કરનાર તપસ્વીઓ પણ જે મિથ્યા બોલે તે અંત્યજથી પણ તે નિંદનીય થાય છે. એક તરફ અસત્યથી થતું પાપ અને એક બાજુ બીજાં સર્વ પાપે એકઠાં કરી, તુલામાં નાખી તળવામાં આવે છે, અસત્ય બોલવાનું પાપ વધી જાય છે,
