________________
૩૭૮
તરીકેની ગણના નથી, કારણ કે સમ્યફત્વના તપમાં પૌગલિક
લાલસાને અભાવ હોય છે. (૫) પાંચમું ચેત્યની પરિપાટી : શ્રી જિનેશ્વરની ભક્તિ.
આ પાંચે કરવા યોગ્ય છે. ૧૧૧૯ ક. શ્રોતાઓના પ્રકાર કેટલા છે?
ઉ. શ્રી સુદષ્ટિતરંગિણી અનુસાર, પાષાણુ, ફૂટયા ઘડા, મેંઢા, ઘોડા,
ચાળણી, મસકસર્પ, પાડા સમાન આઠ મહા અશુભ; બિલાડી, બગલા, ડાંસ અને જળ સમાન ચાર અધમ, માટી અને પોપટ સમાન બે મધ્યમ; ગાય, બકરી, હંસ સમાન ત્રણ ઉત્તમ; નેત્ર, દર્પણ, ત્રાજવાની દાંડી અને કસોટી સમાન ચાર મહી ઉત્તમ એમ શ્રોતાઓના કુલ એકવીસ ભેદ બતાવ્યા છે. જેને લૌકિક ન્યાય-નીતિનું પણ ઠેકાણું નથી એવા જીવો શાસ્ત્રનું પ્રવચન કરે
અને તેને જે સાંભળવા જાય તે સાંભળવાવાળા પણ પાત્ર નથી. ૧૧૨૦ પ્ર. કોને મેક્ષાભિલાષી શ્રોતા જાણવા ?
ઉ. મોક્ષાભિલાષી શ્રોતાનું અંતઃકરણ સુશ્રુષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણું,
મનને, ઉહ (પ્રશ્ન), અહિ (ઉત્તર) અને તત્વનિર્ણય સહિત હોય છે. વક્તાપણું તે તેરમે ગુણસ્થાનમાં પણ હોય છે, પરંતુ શ્રોતાપણું છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધી જ હોય છે. નિમિત્તરૂપમાં એક જ વક્તા હોવા છતાં શ્રોતાઓના ઉપાદાન અનુસાર ઉપદેશ પરિણમન કરે છે–એવી સ્વતંત્રતા છે. પિતાના ઉપાદાનની તૈયારી વગર
ભગવાન પણ સમજાવી શકતા નથી. ૧૧૨૧ ક. “મુમુક્ષુતા” કોને કહે છે ? તે ક્યારે ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉ. ઘણું કરીને મનુષ્યાત્મા કઈ ને કઈ ધર્મમતમાં હોય છે, અને
તેથી તે ધર્મમત પ્રમાણે પ્રવર્તાવાનું તે કરે છે, એમ માને છે; પણ એનું નામ “મુમુક્ષુતા”નથી. “મુમુક્ષતા” તે છે કે સર્વ પ્રકારની મહાસક્તિથી મુંઝાઇ એક મેક્ષને વિષે જ યત્ન કરો અને તીવ્ર “મુમુક્ષુતા” એ છે કે અનન્ય પ્રેમે મેક્ષના માર્ગમાં ક્ષણે ક્ષણે પ્રવર્તવું. “મુમુક્ષુતા” ઉત્પન્ન થવાનું લક્ષણ પિતાના દોષ જોવામાં અપક્ષપાતતા એ છે, અને તેને લીધે સ્વછંદને નાશ હોય છે.
જીવને માંહીથી અજીર્ણ મટે ત્યારે જ અમૃત ભાવે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
