________________
નય, પ્રમાણુ, નિક્ષેપ, લેખ્યા
૧૬૨૫ પ્ર. જનમતમાં કેટલા નય કહ્યા છે ?
ઉ. જિનમતમાં નિશ્ચય (દ્રવ્યાર્થિક અને વ્યવહાર (પર્યાયાર્થિક) બે
મૂળ અથવા મુખ્ય નય કહ્યા છે. ૧૬૨૬ છે. તે શું નિશ્ચય અને વ્યવહાર મૂળ નય છે કે દ્રવ્યાર્થિક અને
પર્યાયાર્થિક મૂળ નય છે ? ઉ. મૂળ નય તે નિશ્ચય-વ્યવહાર જ છે, પણ દ્રવ્યાર્થિક–પર્યાયાર્થિકને
નિશ્ચય-વ્યવહારના હેતુભૂત (કારણભૂત) હેવાથી મૂળ નય કહેવામાં
આવ્યા છે. ૧૬ર ૭ પ્ર. દ્રવ્યાર્થિક નય અને પર્યાયાર્થિક નયના વિષયમાં શું ભેદ છે ?
ઉ. દ્રવ્યાર્થિક નયને વિષય સામાન્ય, એક, નિત્ય, અને અભેદસ્વરૂપ
છે. પર્યાયાર્થિકનયને વિષય વિશેષ, અનેક, અનિત્ય અને ભેદ
સ્વરૂપ છે. જેમાં ઉપર કહેલ બને સમાય છે તે પ્રમાણને વિષય છે, એટલે કે સામાન્ય-વિશેષાત્મક,એક અનેકાત્મક, નિત્ય-અનિત્યાત્મક અને ભેદ-અભેદાત્મક, જે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાથી વિચાર કરીએ તે પ્રમાણની વિષયભૂત વસ્તુ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સામાન્ય-વિશેષાત્મક છે, ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ ભેદ–અભેદાત્મક છે, કાળની અપેક્ષાએ નિત્ય-અનિત્યાત્મક છે, અને ભાવની અપેક્ષાએ એક-અનેકાત્મક છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
