________________
૫૧૧
છે; એ વાક્યો આ નયથી યથાર્થ છે કેમ કે કામણ કે ઔદારિક શરીરને સંયોગ છે માટે અનુપચરિત છે પરંતુ આત્માના મૂળ સ્વભાવથી ભિન્ન છે માટે અસદ્દભૂત છે. બિલકુલ ભિન્ન વસ્તુને તેની પોતાની કહેવી તે ઉપચરિત અસદ્ભુત વ્યવહારનય છે, જેમ આ
દૂકાન રામલાલની છે, આ કપડું મારું છે, આ દેશ મારે છે. -૧૬૪૫ પ્ર. સદ્ભુત વ્યવહારનય કેને કહે છે ?
ઉ. નિશ્ચયનયને વિષય વસ્તુને અભેદરૂપે અખંડરૂપે ગ્રહણ કરવાને છે.
જ્યારે વસ્તુને ખંડરૂપે ગ્રહણ કરવી એ સભૂત વ્યવહારનયને વિષય છે. આત્માના ગુણ અને ગુણને ભેદ કરીને કહેવું એ સદ્ભુત
વ્યવહારનયને વિષય છે. ૧૬૪૬ પ્ર. દ્રવ્યાર્થિક પર્યાયાર્થિકનય કેને કહે છે તે સમજાવો ?
ઉ. જે નય કે અપેક્ષા કેવળદ્રવ્યને લક્ષમાં લઈને વસ્તુને કહે છે તે દ્રવ્યા
ર્થિક છે. જે દ્રવ્યના કેઈ પર્યાયને લક્ષમાં લઈને કહે તે પર્યાયાર્થિક નય છે. આ આત્મા નિત્ય છે એ દ્રવ્યાર્થિક નયનું વાક્ય છે. આ આત્મા સંસારી અનિત્ય છે એ પર્યાયાર્થિક નયનું વાક્ય છે. કેમ કે
દ્રવ્ય કદી નાશ પામતું નથી. પર્યાય ક્ષણમાં બદલાય છે. ૧૬૪૭ પ્ર. જેનાથી લેકમાં વ્યવહાર થાય છે તે બતાવવા જૈન સિદ્ધાંતમાં
કેટલા નો પ્રસિદ્ધ છે ? અને તે કયા કયા ? ઉ. જગતમાં અપેક્ષાવાદ વિના વ્યવહાર થઈ શકતો નથી. ભિન્ન ભિન્ન
અપેક્ષાથી વાક્ય સત્ય મનાય છે. જેનાથી લોમાં વ્યવહાર થાય છે તે અપેક્ષાઓ અથવા નયને બતાવવા માટે જેન સિદ્ધાંતમાં સાત નય પ્રસિદ્ધ છે. નિગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત, એ સાત નય છે એમાં પહેલા ત્રણ નય દ્રવ્યાર્થિક છે કેમ કે તેનો દષ્ટિ દ્રવ્ય ઉપર રહે છે. શેષ ચાર નય પર્યાયાર્થિકમાં સમાય, કારણ કે તેની દષ્ટિ પર્યાય ઉપર રહે છે. લેક વ્યવહારમાં આ સાત નોની ઘણી ઉપયોગિતા છે. સાતમાંથી પહેલા ચાર નય
એક સમયમાં અસંખ્યાતા યોજન ચાલનાર અશ્વ તે મન છે. એને થકાવવું બહુ દુલભ છે. એથી દોરાવું નહીં પણ આપણે એને દરવું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
