________________
૫os
પર્યાયાંશને ગ્રહણ કરવાવાળા નયને પર્યાયાર્થિકનય કહેવામાં આવેલ. છે. પણ દ્રવ્યનય અને પર્યાયનયમાં તે વસ્તુના અનંતધર્મોમાંથી એક દ્રવ્ય નામક ધર્મને ગ્રહણ કરવાવાળા નયને દ્રવ્યનય અને પર્યાયનામક ધર્મને ગ્રહણ કરવાવાળા નયને પર્યાયનય કહેવામાં આવે છે. આધ્યાત્મિક નમાં નિશ્ચય અને વ્યવહાર અથવા દ્રવ્યાર્થિક અને
પર્યાયાર્થિક એમ બે જ ભાગ પડે છે. ૧૬૩૨ પ્ર. શું આવે બનને નયને અંગીકાર કરવો જોઈએ ?
ઉ. નિશ્ચયનય વડે જે નિરૂપણ કર્યું હોય તેને તે સત્યાર્થ માની તેનું
શ્રદ્ધાન અંગીકાર કરવું તથા વ્યવહારનય જીવને શુદ્ધોપયોગમાં
પરિણમવામાં મદદ કરે ત્યાં સુધી તેનું શ્રદ્ધાન રાખવું. ૧૬૩૩ પ્ર. સમયસારમાં વ્યવહારનયને અસત્યાર્થ કહ્યો છે તે જિનમાર્ગમાં
વ્યવહારને ઉપદેશ શા માટે આપ્યો ? એક નિશ્ચયનયનું જ નિરૂપણ કરવું હતું. જેમ અનાર્ય (સ્લેચ્છ) જનને અનાર્યભાષા વિના કાંઈ પણ વસ્તુનું સ્વરૂપ ગ્રહણ કરાવવા કાઈ સમર્થ નથી તેમ વ્યવહાર વિના પરમાર્થને ઉપદેશ કરવા કોઈ સમર્થ નથી. તેમ જ બ્રાહ્મણે ગ્લેચ્છ ન થવું, એ વચનથી તે વ્યવહારનય) અનુસરવા યોગ્ય નથી. નિશ્ચયનયને અંગીકાર કરાવવા માટે વ્યવહાર વડે ઉપદેશ આપ્યો છે પણ વ્યવહારનય છે તે અંગીકાર કરવા યે નથી, વ્યવહારનયને અભૂતાર્થ અને
અસત્યાર્થ કહ્યો છે અને શુદ્ધનય (નિશ્ચયનય)ને ભૂતાર્થ કહ્યો છે. ૧૬૩૪ પ્ર. વ્યવહાર વિના નિશ્ચયને ઉપદેશ કેમ ન હોઈ શકે ?
ઉ. નિશ્ચયથી વીતરાગ ભાવ મોક્ષમાર્ગ છે તેને જે ન ઓળખે, ત્યારે
તેને સમજાવવા વ્યવહારનયથી, તત્ત્વ શ્રદ્ધાન-જ્ઞાનપૂર્વક પારદ્રવ્યનાં નિમિત્ત મટવાની સાપેક્ષતા વડે, વ્રત, શીલ, સંયમાદિરૂપ વીતરાગભાવના વિશેષ બતાવવામાં આવ્યાં ત્યારે તેને વીતરાગભાવની ઓળખાણ થઈ; એ જ પ્રમાણે અન્ય ઠેકાણે પણ વ્યવહાર વિના નિશ્ચય ઉપદેશ થતો નથી એમ સમજવું.
કર્મ કરે અજ્ઞાની સહુ, પડી ધંધા ધમાલમાં અનેક, મિક્ષ હેતુ નિજ આતમા, ન ચિંતવે ક્ષણ એક,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
