________________
૨
આના જ્ઞાન છે. જ્ઞાન દર્શન બનેને ભેગું કહેવું હોય તે ચિતન્યપણું
કહેવાય. ચૈતન્યપણું એ ઉપયોગ છે. ૧૫૯૦ પ્ર. જ્ઞાન-શ્રદ્ધાને તે યુગપત (એકસાથે) હોય છે, તે પણ ઘણી
જગ્યાએ તેમાં કારણ-કાર્યપણું કેમ કહેવાયું છે ? ઉ. સમ્યક્દર્શન અને સમ્યકજ્ઞાન છે કે એક સાથે પ્રગટે છે તો પણ
તે બને જુદા જુદા ગુણના પર્યાયો છે. સમ્યફદર્શન શ્રદ્ધા ગુણને શુદ્ધ પર્યાય છે અને સમ્યજ્ઞાન જ્ઞાનગુણને શુદ્ધ પર્યાય છે.
જ્યાં સુધી સમ્યગ્દર્શન થતું નથી ત્યાં સુધીનું જ્ઞાન સમ્યજ્ઞાન કહેવાતું નથી. આમ હોવાથી સમ્યગ્દર્શન તે સમ્યફજ્ઞાનનું કારણ છે. “એ હોય તે એ હાય” એ અપેક્ષાએ કારણ-કાર્યપણું હોય છે. જેમ દીપક અને પ્રકાશ બંને યુગપત (એકી સાથે) હોય છે, તો પણ દીપક હોય તો પ્રકાશ હોય, તેથી દીપક કારણ છે, અને પ્રકાશ કાર્ય છે. એ જ પ્રમાણે જ્ઞાન-શ્રદ્ધાન પણ છે.
જ્યારે કોઈ કાંઈ અવકે છે, જુએ છે, ત્યારે જ્યાં સુધી તે વિકલ્પ ન કરે ત્યાં સુધી સત્તામાત્રના ગ્રહણરૂપ દર્શન કહેવાય છે, પછી શુકલ વગેરે વિકલ્પ (અર્થોના આકારનું અવભાસન તે વિકલ્પ) થતાં જ્ઞાન કહેવાય છે. વસ્તુના અનંત ગુણેમાંથી જે ગુણનું મુખ્યતાથી કથન કરવાનું હોય તેને ઉપાદાન અને અન્યને નિમિત્ત કહે છે. જેવી રીતે સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યફદર્શન એ બન્નેની ઉત્પત્તિ તો એક જ કાળમાં જ છે, પરંતુ સમ્યદર્શનને મુખ્ય કરીને તેને તે કારણે કહ્યું અને સમ્યજ્ઞાનને કાર્ય કહ્યું.
આમ એક દ્રવ્યના અંદરનું કથન કરવાની શૈલી છે. =૧૫૯૧ પ્ર. એમ હોય તે, આગમમાં કોઈ જગ્યાએ જ્ઞાન પ્રથમ કહ્યું છે ત્યારે
- તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં દર્શન પહેલું કહ્યું છે તો તેનું કેમ? ઉ. અજ્ઞાની જીવને પહેલાં જ્ઞાન થાય અને પછી પ્રતીતિ (દર્શન)
હોય પણ સમકિત જીવને જ્ઞાન અને દર્શન અને એકી સાથે જ હાય. શાસ્ત્રોમાં કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન સંબંધી ઘણી ચર્ચાઓ
કલ્પિત કલ્પતરુ દીએ, ચિંતિત ચિંતામણિ છતાંઉત્તમ અકસ્ય અચિંત્ય ફળ સંપ્રાપ્ત ધમ થકી થતાં.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
