________________
૪૨૩
જ બીજા વડે જણાય એવો આત્મા નથી. અનુભવ પ્રત્યક્ષ છે તે
આનંદની અપેક્ષાએ કહ્યું છે. ૧૩૬૩ ક. આત્મા શું અલખ-અગોચર અને નિરાકાર છે?
ઉ. જડ ઈન્દ્રિયોથી આત્મા જણાય તેવું નથી, તેથી અલખઅગોચર કહે
છે, પણ આત્મામાં જ્ઞાન ગુણ તેમજ પ્રમેયત્વગુણ હોવાથી સ્વસંવેદન જ્ઞાનથી આત્મા અવશ્ય જણાય, અનુભવાય તેવો છે. પણ દરેક આત્માને અરૂપી આકાર છે જ, તેથી ઇન્દ્રિગમ્ય નથી અને તે અપેક્ષાએ નિરાકાર છે. અમૂર્ત પણું છે કે સર્વ જીવમાં વ્યાપે છે તે પણ તેને જીવનું લક્ષણ માનતાં અતિવ્યાપ્તિ નામને દોષ આવે છે, કારણકે પાંચ અજીવ દ્રવ્યોમાંના એક પુદ્ગલ દ્રવ્ય સિવાય ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ-એ ચાર દ્રવ્ય અમૂર્ત હોવાથી અમૂર્તપણું જીવમાં વ્યાપે છે, તેમ જ ચાર અજીવ દ્રવ્યમાં પણ વ્યાપે છે, એ રીતે અતિવ્યાપ્તિ
દેષ આવે છે. ૧૩૬૪ પ્ર. ચક્ષુઓ વડે મને જ્ઞાન થાય છે એમ માનવું તે બરાબર છે?
ઉ. ના, આત્માના અગુરુલઘુત્વ ગુણના કારણે એમ થતું નથી, કારણ કે (૧) પરથી આત્માનું અને આત્માથી પરનું કાર્ય થાય તો દ્રવ્ય
પલટીને નાશ પામે, પણ એમ બનતું નથી. (૧) આત્મા નિશ્ચયથી વપરપ્રકાશક પિતાના આત્માને જાણે અને
શુદ્ધ આત્મા સર્વને જાણે. ૧૩૬પ પ્ર. સંસારી જીવને જ્ઞાન થતું નથી ?
ઉ. જ્ઞાનનું ન્યૂનપણું સંસારી જીમાં જણાય છે તે જ્ઞાનને આવરણ
કરનાર કર્મના સંયોગથી છે. ૧૩૬૬ પ્ર. તિર્યંચને જ્ઞાન વિશેષ ન હોવા છતાં તેને આત્મા અનુભવમાં આવી
જાય છે ને અમે ઘણી મહેનત કરીએ છીએ છતાં આત્મા
અનુભવમાં કેમ આવતા નથી ? ઉ. એ જાતનું અંદરમાં જેર આવવું જોઈએ તે આવતું નથી. જ્ઞાનમાં
વ્રત નિયમને ધારે ભલે, તપશીલને પણ આચરે, - પરમાથથી જે બાહ્ય તે નિર્વાણપ્રાપ્તિ નહીં કરે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
