________________
૨૦
આત્મધ્યાન
૧૫૧૭ પ્ર. આત્માને શુદ્ધ કરવાને સહજ ઉપાય શું છે? ઉ. એકમાત્ર ઉપાય આત્મધ્યાન છે.
૧૫૧૮ પ્ર. સાચા ધ્યાનનું સ્વરૂપ કહેા.
ઉ, એકાગ્ર ચિંતા નિરાધેધ્યાન” એટલે કે અનેક પદાન ચિંતાને દૂર કરી એક પદાર્થ ઉપર ચિંતાને રાકવી તેને ધ્યાન કહેવામાં આવે છે, અને એવું ધ્યાન ઉત્તમ સંધયણવાળાને અંતર. મુદ્ભુત કાળપ ત પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. આ બાબત આચા અકલ કવે વધારે સ્પષ્ટતા કરતાં કહ્યું છે કે અમ”ના અ પદાર્થ” છે તથા પદાર્થ બાબતમાં અંતઃકરણના જે વ્યાપાર થાય છે તેનુ નામ ચિંતા કહી છે. એક દ્રવ્ય પરમાણુ અથવા ભાવ પરમાણુરૂપ પદાર્થ તેમાં જે ચિંતાને રાકવામાં અથવા નિયંત્રિત કરવામાં આવી તે ક્રિયાને ધ્યાન સમજવું. જેવી રીતે વાયુને અભાવ હોય ત્યારે બાધારહિત પ્રકાશિત થતાં દીપકની લો ચંચલતારહિત સ્થિર રહે છે એ પ્રમાણે આત્માની વીય વિશેષ શકિત વડે વિભિન્ન પદાર્થો પ્રત્યેથી રાકવામાં આવેલી ચિંતા તે ચ ચલતા રહિત થતાં કાઈ એકાગ્ર સ્વરૂપમાં સ્થિર થાય છે, ચ ંચલ ચિત્તને અન્યત્ર પરિણમતું રેકીને કાઈ એક પદાર્થને વિષે આશ્રિત કરી લેવુ એનું નામ નિરાધ છે. એક વસ્તુના આશ્રય કરી લેવાવાળુ ચિત્ત જે સ્થિર અધ્યવસાય છે તેને ધ્યાન કહે છે. આવા પ્રકારનુ ધ્યાન, છંદમસ્થાને જ થાય છે. કેવળીને નહીં. કેવળીએનું ધ્યાન, વચન અને કાય. યાગના નિરાધસ્વરૂપ છે કેમ કે તેને ચિત્તના તા અભાવ થઈ ચૂકયો છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
