________________
SK (૨૪) • સભ્યત્વમુદી ભાષાંતર 4 છે કે જે મંત્રી કાર્યને અનુસરનારો છે અને જેઓનું કાર્ય સ્વામીના હિતને અનુસરે છે, તેઓ રાજાના ખરા મંત્રીઓ કહેવાય છે; પણ જેઓ ખુશામતથી ગાલ ફુલાવ્યા કરે છે, તેઓ ખરા મંત્રી નથી. તે પુરુષોત્તમ નામના મંત્રીને લક્ષ્મી નામે સ્ત્રી અને દેવપાળ નામે પુત્ર હતો. રાજાને ઉત્તમ એવો કપિલ નામે પુરોહિત હતો. કહ્યું છે કે વેદ તથા વેદાંગ જે વ્યાકરણાદિકને જાણનારો, જપ હોમમાં તત્પર અને નિત્ય આશીર્વાદ આપવામાં તત્પર એવો રાજાનો પુરોહિત હોય છે. આવા લક્ષણવાળા તે કપિલ પુરોહિતને કપિલા નામે સ્ત્રી અને સોમશર્મા નામે પુત્ર હતો. રાજાને યમદંડ નામે કોટવાળ હતો. તેને ધનવતી નામે સ્ત્રી અને વસુમતિ નામે પુત્ર હતો. આવા પરિવાર સહિત રાજા સુખેથી રાજય કરતો હતો.
એક વખતે સુયોધન રાજા સભામાં બેઠો હતો, તેવામાં સર્વ દેશના લોકોએ મોકલેલો એક દૂત આવીને રાજાને કહેવા લાગ્યો કે, “હે દેવ શત્રુઓએ આપણા દેશમાં ઉપદ્રવ કરવા માંડ્યો છે.” દૂતનાં આવાં વચન સાંભળીને રાજાએ કહ્યું. “જયાં સુધી હું આળસની નિદ્રામાં રહેલો છું, ત્યાં સુધીમાં સર્વ શત્રુઓ ગર્જના કરે છે, પણ જ્યારે હું જાગીશ ત્યારે તેઓને દિશાનો ભ્રમ થઈ જશે. હવે અમારે ક્યાં જાવું તેનું ભાન પણ રહેશે નહીં. કહ્યું છે કે જયાં સુધી કેસરીસિહ નિદ્રાથી નેત્ર મીંચીને ગુફાની અંદર રહેલો છે, ત્યાં સુધી આ મૃગલા સ્વછંદ રીતે વનમાં ફરો, પણ જયારે તે કેસરીસિંહ જાગીને પોતાની કેશવાળનો ભાર કંપાવીને નિકળશે, ત્યારે દિમૂઢ થએલાં તે મૃગલાઓને લાંબી દિશાઓ થશે.'
પછી રાજાએ ચતુરંગ સૈન્યથી નિકળવાનો ઉદ્યમ કરવા માંડ્યો. સર્વ વીર પુરુષોને એકઠા કરી, વીરપુષ્ટિ આપી - તેમનો યોગ્ય સત્કાર કરી રાજાએ કહ્યું. “હે સુભટો ! આજે તમારો અવસર આવ્યો છે. કહ્યું છે કે ચાકરો કામ પડે ત્યારે જણાય છે, આપત્તિના વખતમાં બંધુઓ અને મિત્રોની ખબર પડે છે, અને જયારે ઘરની સ્થિતિમાં ફેરફાર થાય છે (ધનનો નાશ થાય છે) ત્યારે સ્ત્રીની ખબર પડે છે. માટે તે સુભટો ! તમારો અવસર હવે આવ્યો છે. આવી રીતે સર્વને લઈ રાજા નિકળ્યો. તે વખતે પોતાના કોટવાળ યમદંડને બોલાવીને કહ્યું. હે યમદંડ ! તમારે મ્હોટા યત્નથી હારી પ્રજાનું રક્ષણ કરવું.” યમદંડે જેવી આપની કૃપા.' એમ કહી તેણે રક્ષણની વાત કબૂલ કરી. રાજા
