________________
૪ (૨૮) •શાસ્ત્રો મુદી ભાષાંતર , નહિ કરો તો સર્વેનું મૃત્યુ થશે.” એવી રીતનું વૃદ્ધ હંસનું વચન સાંભળી તે જવાન હંસો હસવા લાગ્યા અને તેઓ કહેવા લાગ્યા કે, “અહો ! આ વૃદ્ધ થઈને મૃત્યુથી ગભરાય છે અને હમેશાં જીવવાને ઇચ્છે છે. અહિં મરણથી શું ભય રાખવો ?' પોતાના પુત્રાદિકનું આવું વચન સાંભળી વૃદ્ધ હંસ મનમાં કહેવા લાગ્યો કે, “અરે ! આ કેવા મૂર્ણ છે? આ મહારા હિતોપદેશને જાણતા નથી અને ઉલટા કોપ કરે છે. કહ્યું છે કે : ઘણું કરીને જે મૂર્તિ સન્માર્ગનો ઉપદેશ કરવો, તે કોપને માટે જ થાય છે. જેમ જેની નાસિકા કપાઈ ગઈ હોય તેવા પુરુષને નિર્મળ દર્પણ બતાવવું, તે કોપને માટે જ થાય છે.” ફરીથી વૃદ્ધ હંસે કહ્યું કે, “મૂર્ણની સાથે જે કંઈ બોલવું, તે વચન વ્યર્થ જાય છે. કહ્યું છે કે મૂર્ખ અને અપકવ બોધવાળા માણસોની સાથે જે આલાપ કરવો, તે નિષ્ફળ થાય છે, તેની સાથે વાણીનો વ્યય કરવો તે મનમાં તાપ કરે છે, અને તેઓને જે તાડન કરવું, તે પણ દુષ્ટ અપવાદને કરાવે છે.” આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે કહ્યું કે, “જ્યારે ફળ થશે ત્યારે તેઓને ખબર પડશે.” એમ કહીને મૌન રાખી રહ્યો.
પછી કેટલીએક કાળ ગયો એટલે તે વૃક્ષ ઉપર વેલ ચઢવા લાગી અને ચારે તરફ પથરાઈ ગઈ. એક વખતે કોઈ પારધી વેલને પકડીને વૃક્ષ ઉપર ચઢ્યો, ત્યાં તેણે ચોતરફ પાશ નાંખ્યા, તેમાં જે હંસો દશ દિશાઓમાં ચારો ચરવા ગયા હતા, તેઓ ત્યાં આવી રાત્રીએ અજાણથી પાશમાં બંધાઈ ગયા ! તેઓનો કોલાહલ સાંભળીને પેલા વૃદ્ધ હંસે કહ્યું. “હે પુત્રો ! તમે મહારો ઉપદેશ માન્યો નહીં અને હવે બુદ્ધિરહિત એવા તમારું મૃત્યુ પ્રાપ્ત થયું. સર્વમાં બુદ્ધિ છે તે શ્રેષ્ઠ કહેવાય છે. કહ્યું છે કે : વિઘા શ્રેષ્ઠ નથી પણ બુદ્ધિ શ્રેષ્ઠ છે. વિદ્યાથી બુદ્ધિ ઘણી હોટી કહેલી છે, તેથી બુદ્ધિ વિનાના પુરુષો વિનાશ પામે છે. જેમ સિંહને જીવાડવાથી એક વૈદ્યનું મૃત્યુ થયું તેમ. બુદ્ધિ ઉપર સિંહ અને વૈદ્યની કથા આ પ્રમાણે :
વારાણશી નગરીમાં જિતશત્રુ નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. તે નગરીમાં વૈદ્યવિદ્યામાં અતિશય પ્રવીણ એવો દેવદત્ત નામે એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. એ શહેરમાં રાજા તથા પ્રજા સર્વ લોકો એ દેવદત્તને વૈદ્યવિદ્યાને લીધે માન આપતા હતા. એકદા દૈવયોગે દેવદત્ત બ્રાહ્મણ મૃત્યુ પામ્યો. તેના મરણથી તેવા ઉત્તમ વૈદ્યની નગરમાં મોટી ખામી આવી. તે દેવદત્તના પાછળ બે પુત્રો
