________________
(૯૮) • શક્યત્વકદી ભાષાંતર એક માછલો ત્યાંથી છટકી ગયો તો ફરી તે બાપડો જાળમાં સપડાયો, અને જાળમાંથી નિકળી પડ્યો એટલે તેને બગલો ગળી ગયો. દેવ વાંકું હોય ત્યાં દુઃખનો છેડો કેમ આવે?” તેથી તે અંતઃકરણને વિષે વૈરાગ્ય ધરતો બોલ્યો કે, “અહો ! પારકો આશ્રયપણ કષ્ટદાયક છે. કહ્યું છે કે : “તારાઓના પરિવારવાળો, ઔષધીઓનો નાયક, અમૃતમય શરીરવાળો, અને સૌંદર્યવાનું એવો ચંદ્ર પણ સૂર્યના મંડળમાં જઈને તેજરહિત થાય છે; માટે પરવરને વિષે પેઠેલો કયો પુરુષ લઘુતાને નથી પામતો ? અર્થાત્ સર્વ પામે છે ?'
એવો વિચાર કરીને તે જિનમંદિરે ગયો, ત્યાં તેણે શ્રુતસાગર મુનિ પાસે ધર્મ શ્રવણ કરી, સાતે વ્યસનનો ત્યાગ કરી સમકિતપૂર્વક બારવ્રત ગ્રહણ કર્યા; અને બીજાં પણ અજાણ્યાં ફલ ન ખાવાં. એ પ્રમુખ વ્રત અંગિકાર ક્ય. કર્યું છે કે : ગુણવંતની સેવાના પ્રસંગથી નિર્ગુણી હોય તે પણ ગુણી થાય છે. જેવી રીતે જળ છે તે કપૂરથી કે પાટલીપુષ્પથી સુવાસિત થાય છે તેમ.
પછી તો ઉમયને ઉત્તમ માર્ગગામી જોઈને તેની બહેને તેને પોતાને ઘેર બોલાવ્યો, અને બહુ દ્રવ્ય આપ્યું. કહ્યું છે કે : “ન્યાયે પ્રવર્તતાજનોને તિર્યંચ પણ સહાયકારી થાય છે, અને તેથી ઉલટા અન્યાયમાર્ગે ચાલનારાને તો તેના બંધુ પ્રમુખ પણ ત્યજી દે છે. વળી દડાને હાથ વડે ભૂમિ ઉપર પછાડ્યો હોય છતાં પણ તે જેમ પાછો ઊંચો જ આવે છે, તેવી રીતે સજજન પુરુષો વિપત્તિ પામ્યા છતાં પણ પોતાનો અસલ સ્વભાવ મૂકતા નથી. અને તેમના પર આવેલી આપત્તિ પણ અસ્થાયી હોય છે.
એકદા કેટલાએક સાર્થવાહ ઉજ્જયિનીથી કૌશાબીમાં આવ્યા, તેઓએ તે ઉમયને સન્માર્ગે ચાલતો જોયો; તેથી તેઓ તેની પ્રશંસા કરીને કહેવા લાગ્યા : “હે ઉમય ! તને ધન્ય છે. તું ઉત્તમની સંગતિમાં ઉત્તમ થયો છે. જેવી સંગતિ તેવું ફળ. કહ્યું છે કે : “તપાવેલા લોહ ઉપર પાણીનું બિંદુ મુક્યું હોય, તો તેનું નામ પણ દેખાતું નથી. તે જ જળનું બિંદુ જો કમળના પત્ર ઉપર પડ્યું હોય, તો તે મોતી જેવું દેખાય છે; વળી જો સ્વાતિ નક્ષત્રને વિષે સમુદ્રમાં રહેલી છીપમાં પડ્યું હોય તો તે મુક્તાફળ જ થાય છે. માટે ઘણું કરીને સોબતના પ્રમાણમાં ઉત્તમ, મધ્યમ કે અધમગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. વળી ચંદ્ર વિના જેમ રાત્રી અને કમળ વિના જેમ સરોવર શોભતાં નથી, તેમ ધર્મ વિના માણસ શોભતો નથી.'
