________________
સોમશમાં મંત્રીની કથા • (૫)
તે આપણા યજ્ઞને પ્રભાવે નથી થઈ; એ તો વિશ્વભૂતિ બ્રાહ્મણે મુનિને દાન દીધું તે દાનનું ફળ છે.'
:
મુનિને દાન દેવાનું આવું માહાત્મ્ય સાંભળી લઘુકમાં સોમપ્રભ રાજા વિચારવા લાગ્યો કે, શુભ ભાવનાએ સંયુક્ત એવા મુનિજનોને જ દાન આપવું એ જ યોગ્ય છે, પણ આર્ટરૌદ્ર ધ્યાનવાળા ગૃહસ્થિઓને આપવાથી નહીં; કારણ કે, તેમને શુભભાવ હોતો નથી. કહ્યું છે કે : ગંગા અને સિંધુ નદીના પ્રવાહ જેવા દાનેશ્વરી, સંઘનો ઉદ્ધાર કરવામાં સમર્થ અને વિમળ બુદ્ધિવાળા, એવા સાધુ શ્રાવક તો આગળ થઈ ગયા. હવે જે રહ્યા છે તેઓ આ કલિયુગરૂપી ગ્રીષ્મઋતુમાં ખાબોચીયા જેવા છે, અને વળી તેઓ મહિષની પેઠે યોગ્યાયોગ્યના વિચારથી રહિત હોય છે. અર્થાત્ પાત્ર અપાત્રના વિચારથી રહિત હોય છે. કહ્યું છે કે ઃ ગૃહસ્થ લોક શીળ પાળી શકતા નથી અને તપસ્યા તેમ જ ક્ષમા કરી શકતા નથી, તથા આર્તધ્યાનને લીધે બુદ્ધિ મલીન થવાથી તેમનાથી સારી ભાવના પણ ભાવી શકાતી નથી; એવા ઘણા નિપુણ વિચારથી નિશ્ચય થયો છે કે, દાનના મજબૂત ટેકા વિના સંસારરૂપ કૂવામાંથી નિકળી શકાય નહીં. એ પ્રકારે મુનિઓને દાન આપવું તે ગૃહસ્થિઓને મુક્તિનું કારણ થાય છે. કહ્યું છે કે : સુર અને અસુરોના સર્વ ઇંદ્રોએ પૂજેલા એવા મુનિરાજ ત્રણ જગતમાં ઉધોત કરવા માટે મુક્તિના કારણરૂપ ત્રણ રત્નો (જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર)ને ધારણ કરે છે, તે સાધુઓની આજીવિકા, જેમણે ભક્તિથી આપેલા અન્ન વડે થાય છે, તેવા ગુણવંત સારા ગૃહસ્થોનો ગૃહસ્થધર્મ કોને પ્રિય ન લાગે ?' પછી હાથ જોડીને રાજાએ વિશ્વભૂતિને કહ્યું : ‘હે વિશ્વભૂતિ ! મુનિને દાન દેવાનું તને જે ફળ પ્રાપ્ત થયું, તેનું અર્ધું ફળ તું મને આપ અને બહુસુવર્ણ યજ્ઞનું અર્ધું ફળ તું (તે બદલે) ગ્રહણ કર.' વિશ્વભૂતિએ કહ્યું : ‘હે રાજન્ ! જેન દાનથી સ્વર્ગાદિ પ્રાપ્ત થાય છે, તે દાનનું ફળ કેમ આપી શકાય ?' રાજાએ કહ્યું : ‘તું દરિદ્ર છે માટે જોઈએ તેટલું દ્રવ્ય લઈને એ તને પ્રાપ્ત થએલા દાનના ફલમાંથી અર્ધું ફલ મને આપ.' ત્યારે વિશ્વભૂતિએ કહ્યું : ‘હે રાજન્ ! દારિદ્રથી પીડિત એવો પણ સત્પુરુષ કદી નીતિનો ત્યાગ કરીને શું અન્યથા વર્તે ? અર્થાત્ ન વર્તે. કહ્યું છે કે : ક્ષુધા અને તૃષાએ કરીને વ્યાકુળ, શિથિલ થઈ ગએલો, દુઃખી અવસ્થાને પ્રાપ્ત થએલો, યાવત્ તેજ (કાંતિ) હીન બનેલો,
