________________
સોમશર્મા મંત્રીના 8થા • (3) I પાત્ર છે, શ્રાવક એ મધ્યમ પાત્ર છે, અને બીજા સમ્યકદ્રષ્ટિ જીવો છે તેને જઘન્ય પાત્ર જાણવા. વળી કહ્યું છે કે : અભયદાન દેવાથી આવતે ભવે નિર્ભયપણું મળે છે, આહારનું દાન દેવાથી ભોગ મળે છે, ઔષધદાનથી નિરોગી શરીર મળે છે. અને શાસ્ત્રદાન દેવાથી કેવળીપણું મળે છે, પણ કુપાત્રને દાન દેવાથી તે મનુષ્ય પોતાના આત્માનો અને પરનો પણ વિનાશ કરે છે. અગ્નિમાં હોમેલી વસ્તુની પેઠે અપાત્રને દીધેલું દાન વ્યર્થ જાય છે. જેવી રીતે ખારવાળા ક્ષેત્રને વિષે વાવેલાં બીજને ફળ થતાં નથી, તેવી રીતે અપાત્રને દીધેલું દાન પણ નિષ્ફળ સમજવું. જેવી રીતે એકજ વાવનું પાણી હોય, પણ તે શેલડીને પાવાથી મીઠો રસ આપે અને લીંબડાને પાવાથી કડવો રસ આપે; તેવી જ રીતે પાત્ર કુપાત્રને આપેલા દાનનું સમજવું. પાત્રે પાત્રે મહોટું અંતર હોય છે. કહ્યું છે કે ઃ જાઓ ! સ્વાતિ નક્ષત્રમાં પડેલું જળ તો એક જ છે, પણ તે સર્પના મુખમાં પડે તો વિષ થાય છે, અને છીપમાં પડે તો મોતી થાય છે. એ પ્રમાણે પાત્ર કુપાત્રનો અંતર સમજવું.”
વળી મંત્રીએ પૂછ્યું : “હે ભગવન્! જેવી રીતે મને મુનિદાનથી અતિશય ફળ સંપ્રાપ્ત થયું, તેવી રીતે બીજા કોઈને થયું હોય એવું આપે દીઠું કે સાંભળ્યું છે?” ગુરુએ ઉત્તર આપ્યો : “દક્ષિણ દિશામાં બેન્નાતટપુર નામે નગર છે, ત્યાંનો રાજા સોમપ્રભ છે અને રાણી સોમપ્રભા છે. તે રાજા બ્રાહ્મણોનો ભક્ત છે. બ્રાહ્મણો વિના બીજા કોઈ તારનારા નથી.” એમ તે માનતો. કહ્યું છે કે : ગાય, વિપ્ર, દેવતા, સતી, સત્યવાદી, અલુબ્ધ અને દાતાર, એ સાતથી આ પૃથ્વિ ધારણ થએલી છે.
એકદા તે રાજા ચિંતવવા લાગ્યો : “અહો ! મેં બહુ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કર્યું છે. તો તે દ્રવ્યનો દાનાદિ ઉપયોગ કરવો જોઈએ; નહિ તો તેનો નાશ થશે. કહ્યું છે કે : દાન, ભોગ અને નાશ એ ત્રણ દ્રવ્યની ગતિ છે; માટે જો દાન ન દે, કે પોતે ન ભોગવે, તો તે દ્રવ્યની ત્રીજી ગતિ અર્થાત્ નાશ થાય છે.” એમ વિચાર કરીને તેણે બહુસુવર્ણ નામે યજ્ઞ કરવા માંડ્યો. તે યજ્ઞના આરંભમાં, વચમાં અને છેવટે, બ્રાહ્મણોને બહુ દ્રવ્ય દેવા લાગ્યો.
હવે યજ્ઞશાળાની સમીપે ભોગોપભોગના નિયમવાળા, સંયમાદિ ગુણોએ યુક્ત અર્થાત, યમ નિયમ પાળનારા, વસ્તુને વિષે નિસ્પતિ અને માવજીવ દયા પાળવાના નિયમવાળા વિશ્વભૂતિ નામે બ્રાહ્મણનું ઘર હતું,
