________________
ૉ સૉમશમાં મંત્રીની કથા • (c)
જીવદયાની ઉપેક્ષા કરીને સર્પને દૂધ પાવાની પેઠે જે અપાત્રને દાન દે છે તે નિષ્ફળ જાય છે; એટલે કે તેવું દાન વિષરૂપ થાય છે. કહ્યું છે કે, ‘સાપને આપેલું દૂધ જેમ ઝેર બને છે, તેમ અપાત્રને આપેલું જે દાન છે તે ઝેર જેવું બની જાય છે.'
હવે ચોથું જે શાસ્રદાન તે આપવાથી પણ જીવ આવતે ભવે નવતત્વ, ષદ્રવ્ય અને પંચાસ્તિકાયનો જાણનારો થાય. તથા દેવ, ગુરુ અને ધર્મના માર્ગનો નિશ્ચે જાણકા૨ થાય. વળી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર એ ત્રણ રત્નોનો પણ જાણ થાય. લોકાલોકનું સ્વરૂપ પણ જાણે. છેવટે તેમ કરવાથી કર્મનો ક્ષય કરી મોક્ષપદ પણ પામે. કહ્યું છે કે : પોતે લખીને અથવા બીજા પાસે લખાવીને શાસ્ત્રના પુસ્તોનું દાન દેવું. તેમ કરવાથી સાધુ તેનું વ્યાખ્યાન કરે અથવા પોતે અભ્યાસ કરે, તેમજ જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરે. વળી શાસ્રનું દાન દેવાથી જીવ બીજે ભવે શાસ્ત્રને ધારંણ કરનારો થાય છે ને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે; માટે શાસ્ત્રનું દાન એ પણ ઉત્તમ છે.’ ચારે દાનનું આવું ફળ જોઈને તથા સાંભળીને સોમપ્રભ રાજાએ કહ્યું : ‘હે મુને ! મને જૈનમાર્ગનાં જે વ્રત છે તે ઉચ્ચરાવો.' પછી મુનિએ એ વ્રત આપ્યાં અને રાજાએ સ્વિકાર્યાં.
હવે કર્યો છે જૈનધર્મ અંગિકાર જેણે એવો તે રાજા કહેવા લાગ્યો : ‘હે સાધો ! કયા કયા પ્રકારનું દાન દેવું ? અને તે કોને આપવું ?' ત્યારે મુનિએ કહ્યું : ‘સિદ્ધાંતને વિષે પ્રરૂપેલાં દાન શીલવંત-સાધુજનોને પ્રણામ કરીને દેવાં, એટલે કે કીર્તિ નિમિત્તે દાન ન દેવું; વળી ભય જાણીને કે ઉપકાર નિમિત્તે દાન ન આપવું; તેમજ નૃત્ય ગીત કરનારને પણ ન આપવું. વળી ગૃહસ્થે વિધિ પ્રમાણે અને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર તથા કાળ ભાવ જોઈને યથાપાત્રને પોતાની શક્તિને અનુસારે દાન દેવું. વિરતિ, ક્ષમાએ કરીને સહિત અને કષાય રહિત એવા મુનિને વિવિધ દાન દેવાથી મ્હોટું પુણ્ય ઉપાર્જન થાય છે. વળી ઉચ્છિષ્ટ (એઠું) નીચ લોકને લાયક, અન્યને ઉદ્દેશીને કરેલું, દુર્જને સ્પર્શ કરેલું, તેમજ દેવ યક્ષાદિકને કલ્પેલું, એવું જે અન્ન તેનું દન દેવું નહીં. વળી બીજે ગામથી આણેલું, મંત્ર તંત્ર કરીને આણેલું, અપથ્ય અને ઋતુને વિરુધ એવું જે અન્ન તેનું પણ દાન દેવું નહીં; પરંતુ બાળને, ગ્લાનને, તપથી ક્ષીણ થએલાને, વૃદ્ધને, વ્યાધિગ્રસ્તને અને તપશ્ચર્યા કરનાર મુનિને દાન દેવું. કારણ કે તેમ કરવાથી તેઓ પાછા સમર્થ થાય છે. મૂર્ખને, અભિમાનીને, અવિનીતને
