________________
* (૬૬) ♦ સમ્મ~કૌમુદી ભાષાંતર
મરણાવસ્થા દેખી શોકમાં ખિન્ન થઈ તિર્થયાત્રા કરવા ગયો હતો, ત્યાં વારાણશી નગરીમાં જિનચંદ્ર ભટ્ટારકે મને પ્રતિબોધ પમાડીને બ્રહ્મચારી કર્યો. ગોત્રનું શું પ્રયોજન છે ? કે દેશનું પણ શું પ્રયોજન છે ? આ અસાર સંસારમાં કંઈપણ વસ્તુ નિત્ય નથી, આ જીવ કેટલીકવાર રાજા થયો છે, અને કેટલીકવાર કીડારૂપે પણ ઉત્પન્ન થયો છે. આ સંસારને વિષે સુખ દુ:ખ એકે સરખું નથી, માટે આ અસ્થિર જગતને વિષે હર્ષ કરીને કે શોકે કરીને શું ? માટે મ્હારે ધર્મ એ જ શરણ છે કે જે ધર્મથી સર્વ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.'
તે ઉપરથી શ્રેષ્ઠી તેની બહુ પ્રશંસા કરીને કહેવા લાગ્યો : ‘હે બ્રહ્મચારી ! તમે અવધિ સહિત (મુદતવાળું) બ્રહ્મચર્ય ગ્રહણ કર્યું છે કે અવધિરહિત (મુદત વિનાનું-જાવજ્જીવ સુધીનું) ?' ત્યારે તેણે કહ્યું . ‘અવધિસહિત. પરંતુ મને સ્ત્રી ઉપર વાંછા નથી, કારણ કે કાળકૂટ જેવું વિષ શંભૂના કંઠમાં હતું તે તેને કંઈ કરી શક્યું નહીં, પણ તે જ શંભૂ સ્રીથી હારેલા છે; માટે જે સ્ત્રી છે તે તો વિષમ વિષ જ છે.' શ્રેષ્ઠીએ કહ્યું. ‘અહો સ્વામિ ! મ્હારે એક પુત્રી છે તેણીને આપ ગ્રહણ કરો. શ્રાવક જાણીને તમને આપવાની મ્હારી ઈચ્છા છે.' એ સાંભળીને તેણે કહ્યું. ‘વિવાહ કરવા થકી તો ઉલટું મ્હારે સંસારમાં પડવું પડે, માટે મ્હારે વિવાહનું પ્રયોજન નથી; વળી સ્ત્રીનો સંગ કરવાથી તો મ્હારાં અભ્યાસ કરેલાં શાસ્ત્રાદિ પણ વિસરી જવાય. કારણ કે વશીકરણ, મંત્ર, તંત્ર, યંત્ર અનેક પ્રકારના છે, પણ સ્રી સેવ્યાથી તે સર્વ વ્યર્થ થાય છે:' તેણે આમ કહ્યાં છતાં શ્રેષ્ઠીએ તો બહુ આગ્રહ કરી તેનો પુત્રી સાથે વિવાહ કર્યો.
વિવાહને બીજે દિવસે રુદ્રદત્ત હાથે કંકણદોરાસહિત પેલા જુગારીઓ પાસે ગયો, ત્યાં જઈને તેણે કહ્યું. ‘મેં પ્રતિજ્ઞા કરી હતી તે પૂર્ણ કરી છે.’ એ સાંભળીને જુગારીઓએ તેની પ્રશંસા કરી. હવે રુદ્રદત્તની સાસુ કુટ્ટિની વસુમિત્રા નામે છે, તેણીની પુત્રી જે કામલતા રુદ્રદત્તની સ્રી થાય છે તે વેશ્યા છે. તેણીને ઘેર રુદ્રદત્ત ગયો અને ત્યાં જઈને રહ્યો.'
રુદ્રદત્તનું આવું આચરણ જાણીને સૌમ્યા તો વિલક્ષ બની ગઈ, અને શ્રેષ્ઠીની પાસે જઈને કહેવા લાગી. ‘અહો ! આ મ્હારા કર્મનો જ સ્વભાવ છે, જેવાં જેવાં કર્મ ઉપાર્જ્યો હોય છે તે ક્યાંય પણ જતાં નથી, ભાવી હોય છે તે જ થાય છે, ગમે તેવાં પ્રયત્ન કરતાં છતાં પણ તે અન્યથા થતું નથી, સર્વ
